Wymień i opisz znane Ci metody oceny wydolności fizycznej.
W fizjologii są to próby oceniające wydolność fizyczną, które mierzą sumarycznie zdolność wykonywania pracy fizycznej. Zazwyczaj polegają na pomiarach wybranych parametrów czynności układu krążenia i oddychania, z których oblicza się wskaźnik wydolnościowy.
Z najbardziej znanych prób należy wymienić:
- próby oparte na ortostatycznej reakcji organizmu (test Cramptona), polegającej na zmianie czynności serca pod wpływem zmiany zajęcia nowej pozycji ciała,
- próby oparte na badaniu reakcji układu krążenia na wzrost ciśnienia powietrza w płucach (próba Valsalvy, próba Flacka, próba Burgera),
- wyliczanie maksymalnej zdolności pobierania tlenu z zachowania się tętna pod wpływem obciążenia pracą,
- złożone próby z wielokrotnym, złożonym obciążeniem (próba Schneidera, próba Letunowa).
Najpopularniejszymi próbami czynnościowymi stosowanymi przy badaniach wydolnościowych młodych sportowców są:
Próba Marineta, stosowana w badaniach masowych, polega na pomiarze i ocenie wartości tętna i ciśnienia w spoczynku i po wysiłku (20-40 przysiadów w tempie 1 przysiad na sekundę).
Próba Harwardzka polega na dokonaniu trzech pomiarów tętna w odstępie co 30 s, po wysiłku trwającym 5 min. Wysiłek oznacza wejście badanego na stopień o wysokości: 51 cm - mężczyźni i 45 cm - kobiety.
Test Bergmana jest podobny do próby Harwardzkiej. Badany przez 5 min wchodzi na 40 cm stopień z częstotliwością 30 wejść i zejść na minutę. Po upływie 1 minuty od zakończenia próby mierzy się tętno w ciągu 30 s.
Próba Ruffiera jest jedną z najprostszych prób czynnościowych. Badanie polega na oznaczeniu tętna przed próbą i bezpośrednio po próbie (30 przysiadów w ciągu min). Tętno mierzy się przez 15 s i wynik mnoży przez 4.
Próba Liana bada sprawność układu krążenia przed biegiem i po krótkim biegu (bieg w czasie 1 min w tempie 2 kroki na sekundę). Po biegu seria badań tętna wykonywana jest do momentu powrotu tętna do pozycji wyjściowej.
Test Cramptona polega na pomiarze i porównaniu ciśnienia tętniczego skurczowego i tętna w pozycji leżąc (10-minutowy odpoczynek - leżąc) oraz po 2 min od przyjęcia pozycji stojąc.
Step-Test Master dla wytrenowanych polega na przeprowadzeniu trzech pomiarów tętna, po 5-minutowym wchodzeniu na schodki dwustopniowe w rytmie 30 wejść na minutę. We wszystkich tych próbach wydolnościowych otrzymywane wyniki podstawia się do specjalnych wzorów lub interpretuje się na podstawie sporządzonych tabel oceny. Na potrzeby przeciętnego ucznia mogą być stosowane proste próby czynnościowe, nie wymagające żadnego sprzętu specjalistycznego ani odpowiedniego przeszkolenia. Są to próby czynnościowe określające jakość pracy serca, układu krążenia oraz sprawności układu oddechowego.
Próba tętna. Pomiar tętna powinien być dokonany rano, bezpośrednio po obudzeniu w pozycji leżącej. Zwykle tętno wyszukuje się na wewnętrznej powierzchni przedramienia, w okolicy podstawy dużego palca, kładąc na tętnicy promiennej 2-3 palce drugiej ręki. Podobnego pomiaru można dokonać poprzez dotknięcie palcami tętnicy szyjnej. Liczenia tętna za pomocą sekundnika dokonuje się zwykle w ciągu 1 min lub w czasie 15 s, a otrzymaną liczbę mnoży się przez 4, co dale liczbę uderzeń tętna w ciągu 1 min.
Próba ortostatyczna. Tętno mierzy się leżąc na plecach z rozluźnionymi mięśniami w czasie nie krótszym niż 1 min. Następnie nie śpiesząc się należy wstać i ponownie w ciągu 1 min mierzyć tętno. Jeżeli różnica między tętnem mierzonym w leżeniu i staniu mieści się w granicach 8-12 uderzeń serca na minutę, świadczy to o doskonałym stanie serca. Jeżeli różnica wynosi od 12-18 - oznacza stan serca zadowalający. Jeżeli natomiast różnica wynosi powyżej 24 uderzeń na minutę to świadczy to o pewnych nieprawidłowościach w stanie zdrowia, a nawet o schorzeniach serca.
Próba z przysiadami. Pomiaru tętna dokonuje się bezpośrednio przed wysiłkiem, bezpośrednio po 25 przysiadach oraz w trzeciej lub dodatkowo piątej minucie odpoczynku. Powrót tętna do wartości wyjściowej po 3 min odpoczynku oznacza wydolność dobrą, po 5 min odpoczynku - wydolność dostateczną. Dłuższy czas powrotu tętna do wartości wyjściowych wskazuje na niedostateczną wydolność.
Próba z zatrzymaniem oddechu. Siedząc na krześle spokojnie i z rozluźnionymi mięśniami, bierze się umiarkowanie głęboki wdech, ściska palcami nos i zatrzymuje oddech tak długo, jak można. Czas zatrzymania oddechu określa się za pomocą stopera lub sekundnika zegarka w sekundach. Próba ta pozwala zorientować się o posiadanej własnej sile woli, odporności psychicznej, reakcji na obciążenia fizyczne.