I PODSTAWOWE ZAGADNIENIA NAUKI O PAŃSTWIE l POLITYCE

Jako dyscyplina naukowa polityka rozwinęła się dość późno -II poł.XXw. Jest to nauka empiryczna. Polityka ma bardzo bogatą tradycję filozoficzno-antyczną. Filozoficzne podejście przejawia się w planowaniu idealnych modeli. Jednak w antyku koncepcje polityczne (filozoficzne, filozofia polityki) były idealne, „zbyt idealne".

Granice polityki

- między polityką a filozofią polityczną

między polityką a historią państwa (polityka szuka uogólnień, modeli uniwersalnych np.; z przeszłości, historyk szuka szczegółów, kiedy? gdzie?)

- między polityką a prawem publicznym )prawnik nie pyta „dlaczego tak jest"?, ale „jak jest" np.; przepis w konstytucji- w teorii prezydent Francji jest silniejszy od prezydenta w Finlandii, ale w praktyce j est odwrotnie.

Przedmiot nauki o państwie i polityce

- władza

- instytucje polityczne (struktury)

- interesy polityczne

- idee, myśli polityczne

- siły, ruchy, partie polityczne

- stosunki polityczne (MY i WY (rządzący rządzcni)a także międzynarodowe).

- Zachowania polityczne (w sferze publicznej).

Rozwój nauk politycznych

1) XIXw.- SZKOŁA NIEMIECKA- Max Weber

2) S zlany Zajednoczone- lata 20. XX w. Silnie związana z socjologią, znaczny wkład w empiryczną naukę o polityce.

3) Francja- lata 50 XX w. — wyodrębniła się nauka Alexis de Tocquevilłe i Moris Duverger (współczesna politologia).

4) Szwecja- wcześnie powstały nauki o polityce jako kierunek akademicki, autonomiczny.

Funkcje polityki

1) opis rzeczywistości, zjawisk itp.

2) Wyjaśniająca- eksplikacyjna.

3) Prognozująca- możliwości przewidywania

4) Ideologiczna, instrumentalna.

Teorie polityczne

1) behawioralna

2) konfliktowa

3) wyboru społecznego

4) systemowa itp.

Metody badawcze politologii- metodologia (często zaczerpnięte z innych dziedzin np.; socjologii).

1) Historyczna - spojrzenie historyczne, geneza zjawisk, faz, procesów rozwojowych.

2) Statystyczna-jakościowe, ilościowe zmienne.

3) Systemowa - (politologia amerykańska) system wykorzystywany do analiz rzeczywistości politycznej.

4) Porównawcza - współcześnie rozwijana Teoria gier (poch. z USA) szukanie prawidłowości w zachowaniach.

II Państwo - geneza, istota, definiowanie

1. Arystoteles

państwo to wynik naturalnego rozwoju

etapy rozwoju rodzina (gospodarstwo domowe) => gmina => państwo

państwo to wspólnota doskonała, która jest kresem ewolucji form organizacji życia społecznego

„człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"

podział na wolnych i niewolnych

3 rodzaje związków międzyludzkich 1) pan - niewolnik 2) ojciec - dzieci 3) mąż - żona

wspólnota państwowa jest rezultatem naturalnego zachowania się jednostek

3 podstawowe czynniki władcze: obradujący, sądzący i rządzący

polis jako organizacja suwerenna i wszechogarniająca człowieka, wyznaczona przez porządek naturalny, istniejący

dla zapewnienia ludziom dobrego życia i bezpieczeństwa

ustrój dobry w jednych warunkach może okazać się zły w innych

dobre formy: monarchia, arystokracja i politea

złe formy: tyrania, oligarchia i demokracja

2. Gumplowicz

występowały w społeczeństwie pierwotnym grupy ludzkie w postaci hord i plemion stosunki między tymi grupami cechuje nienawiść i wrogość

- jedne hordy podbijają drugie, czynią z nich niewolników, każą na siebie pracować państwo służy lepszemu zachowaniu gatunku podbój słabszego przez silniejszego każde państwo powstało poprzez akt siły

podział na rządzących i rządzonych opiera się na odmienności pochodzenia i ras

państwo ma służyć „stworzeniu wyższych warunków istnienia, pierwotnie tylko dla względnie malej grupy społecznej" rozwój ma na celu zdobywanie coraz większego dobrobytu siedem zasadniczych cech państwa

1) najdoskonalsza forma organizacji społeczeństwa

2) władcze mniejszość panuje nad większością poddanych

3) między poddanymi a panującymi zachodzi różnica ras

4) stosunki panowania określa prawo państwowe

5) państwo powstaje na drodze walki i podboju 6} jest geograficzną siedzibą ludności (obywateli)

7) dwa państwa łączy przyjaźń tylko ze względu na wrogość wobec państw trzeciego (pokój to okres między wojnami i służy przygotowaniu do wojny)

w państwie rozwijają się naród, klasy i stany

3 klasy => 1) zwycięzcy 2) stan średni 3) zwyciężeni

3. Hobbes

umowa społeczna stanowi wyjście podyktowane rozsądkiem

ludzie zawierają umowę na zasadzie „każdy z każdym" i przekazuje władzę suwerenowi

władza suwerena jest niepodzielna i niepozbywalna

wyjście ze stanu anarchii i osiągnięcie poziomu życia uporządkowanego i bezpiecznego

ustanowienie drogą umowy społecznej suwerena powoduje przekształcenie się zbiorowości ludzi w państwo

4. Rousseau

państwo (powstanie) wiązało się z rozwojem wytwórczości

człowiek dążył do poszerzenia swojego majątku

powstaje prawo własności => podział na biednych i bogatych

wykształcają się organizacje życie społecznego

umowa zrzeszenia => państwo (miało „słabszych zabezpieczać przed uciskiem, ambitnych powściągać)

pojawia się nierówność społeczna (biedni i bogaci, rządzący i rządzeni)

umowa zrzeszeniowa usankcjonowała rządy despotyczne oraz pogłębiła nierówność w społeczeństwie

Rousseau postuluje powrót do idei umowy społecznej

szukał formy, która by broniła i chroniła całą siłą wspólnie osobę i dobra każdego członka i przy której każdy, łącząc

się ze wszystkimi, słuchałby jednak tylko siebie i pozostał równie wolny jak poprzednio

umowa przynosząca uszczerbek jednostce bądź ludowi byłaby sprzeczna z naturą

umowa dotyczy wszystkich i wszystkich wiąże jednakowo

przetworzenie naturalnej wolności w wolność cywilizacyjną

człowiek oddaje wszystkie swe przywileje ale otrzymuje je z powrotem w postaci chronionej przez prawo

5. Engels

powstanie państwa z rozpadu małych i nieskomplikowanych wspólnot ludzkich na antagonistyczne grupy społeczne rozwój wytwórczości dokonujący się w związku z doskonaleniem narzędzi i metod pracy sprawiał stopniowy podział społeczeństwa ze względu na rodzaj pracy i nierównomierność w podziale bogactwa społecznego wprowadzenie gospodarki indywidualnej => własność prywatna stopniowe przywłaszczenie środków produkcji przez jednych podział społeczeństwa na eksploratorów i eksploatowanych w miejsce wspólnot rodowych powstaje państwo

- organizacja rodowa przekształca się w organizację terytorialną

przeobrażenia polegały na wyodrębnieniu organów państwowych od reszty społeczeństwa, ukształtowania się odrębnego aparatu przymusu oraz ludzi zawodowo zajmujących się rządzeniem

3 formy powstania państwa: 1) droga ateńska (przeciwieństwo klas) 2) droga rzymska (narost antagonizmów klasowych) 3) droga germańska (rodowo - plemienna)

6. Arystoteles o istocie państwa

- „każde państwo jest pewną wspólnotą a każda wspólnota powstaje dla osiągnięcia jakiegoś dobra (wszyscy bowiem w każdym działaniu powodują się tym, co im się dobrem wydaje), to jasną jest rzeczą, że wprawdzie wszystkie „wspólnoty" dążą do pewnego dobra, lecz przede wszystkim czyni to najprzedniejsza ze wszystkich, która ma najważniejsze ze wszystkich zadań i wszystkie inne obejmuje: Jest niątzw. państwo i wspólnota państwowa." wspólnota państwowa jest najważniejszą wspólnotą ludzką i jest zarazem wspólnotą wszechobejmującą w społeczeństwie

państwo musi się troszczyć o sprawiedliwość

„Sprawiedliwość zaś jest znamieniem państwa, wymiar jej jest bowiem podstawą porządku istniejącego we wspólnocie państwowej, polega zaś na ustaleniu tego, co jest sprawiedliwe" celem państwa jest zorganizowanie ludziom dobrego życia

-• państwo powinno sprzyjać pogłębianiu dorobku moralnego, kulturalnego i majątkowego jest organizacją scalającąjednostki

Arystoteles przeciwstawia monarchię tyranii na. zasadzie dobrych i zdegenerowanych rządów jednostki monarchia to poszanowanie prawa i godności poddanych tyrania wykształcała się z degeneracji i nadużycia władzy arystokracja to rządy grupy wybitnych obywateli

oligarchią Arystoteles nazywa rządy grupy zdominowanej przez chęć bogacenia się demokracja czyli władza należąca do ludu, nie zawsze prowadzi do rezultatów służących ludowi politea jest najwłaściwsza, równowaga bogatych i ludu

7. Proudhon „Filozofia nędzy"

istnienie państw źródłem wyzysku społecznego

ustanowienie bytu bezpaństwowego opartego na zawiązkach producentów i konsumentów

walk proletariatu o władzę nie ma sensu

trzeba znieść instytucję przymusu czyli państwo

S. Bakunin „Państwa a anarchia"

należy znieść państwa

żadne państwo nie da ludziom tego, czego im trzeba ani nie umożliwi im zupełnie swobodnego organizowania się w

imię własnych interesów

państwo to aparat przemocy

unicestwienie wszelkiego wyzysku i ucisku politycznego lub prawnego oraz rządowo - administracyjnego jest

równoznaczne z tendencją do zniesienia podziału klasowego

zło każdego państwa tkwi w jego zaborczości, która jest konsekwencja centralizacji, a zaborczym państwem musi

pozostać, aby utrzymać własną suwerenność

9. Jellinek „Ogólna nauka o państwie"

niewolne od wpływu ludzkiej woli jest państwo

obiektywnymi częściami składowymi państwa są stosunki woli, istniejące pomiędzy władcami a poddanymi

państwo stanowi ogół stosunków woli ludności

jedność państwowa jest jednością zawsze polityczno — administracyjną i polityczno — prawną

wspólnota polityczna musi mieć stan

„Państwo jest to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi" _

państwo podmiotem prawa, wyrazicielem praw i obowiązków

państwo - korporacją terytorialną wyposażoną w bezpośrednią samorodną władzę zwierzchnia

państwo jest określonym stosunkiem woli poddanych i panującego, opierającym się na wspólnym dążeniu do

utrzymania jedności reprezentowanej przez państwo

III KATEGORIA ZMIANY - W DZIEJACH PAŃSTWA

Rewolucja

Przemiany w dziejach państwa przybierają różny stopień nasilenia. Najbardziej głębokie niesie ze sobą rewolucja. Badacze wyróżniają rewolucje społeczna, czyli przejście od jednej formacji społeczno D ekonomicznej do drugiej, zjawisko to kształtują oddolne wystąpienia klasowe i szczytowy okres rewolucji społecznej, czyli rewolucję polityczną która prowadzi

do zmiany typu państwa, do wytworzenia i przekształcenia systemu instytucji ustrojowo D prawnych odpowiadających interesom klasy, która zawładnęła środkami produkcji.

Zdarzają się przypadki, kiedy kolejność jest odwrotna na przykład podczas rewolucji socjalistycznej. Najczęściej pojawiającą się przyczyną rewolucji jest niezgodność stosunków produkcyjnych z charakterem sił wytwórczych. Klasa panująca broni starych stosunków produkcyjnych, natomiast o nowe, odpowiadające aktualnemu stanowi i sprzyjające

dalszemu rozwojowi walczy klasa uciskana.Wyróżniamy obiektywne i subiektywne przesłanki rewolucji:

Obiektywne:

- niemożliwość utrzymania panowania przez klasy rządzące

- zaostrzenie trudnego położenia klas uciskanych

- wzrost aktywności mas Subiektywne

- świadomość trudnego położenia klas upośledzonych

- stopień zorganizowania i aktywności mas

- polityczny kryzys władzy

- przejrzystość celów dokonania przemian

Wytwarza się sytuacja rewolucja, czyli niezdolność rządzenia przez dotychczasową klasę społeczną. Przebieg rewolucji

obejmuje dwie fazy:

- działania zmierzające do zdobycia władzy politycznej

- działania wprowadzające i utrwalające przemiany

W dziejach społeczeństw wystąpiły trzy rodzaje rewolucji:

- rewolucje feudalne n u ich podnóża leżał konflikt pomiędzy siłami wytwórczymi a stosunkami produkcyjnymi, których członem była własność właścicieli niewolników. Utorowały one drogę feudalizmowi.

- rewolucje burżuazyjne D reprezentantem nowych stosunków produkcji stała się burżuazja, w walce o obalenie ustroju feudalnego poparli ja chłopi i plebs. Rewolucje te doprowadziły do powstania ustroju kapitalistycznego.

- rewolucje socjalistyczne O spowodowane miedzy innymi nędzą mas ludowych w czasie wojen imperialistycznych, Dążyły do stworzenia państwa bezklasowego.

Charles Tilly

Sytuacja rewolucyjna zaczyna się wtedy, gdy rząd pozostający uprzednio pod kontroląjednego suwerennego organizmu politycznego, staje się celem efektywnych , konkurencyjnych i wykluczających się roszczeń ze strony dwóch lub więcej oddzielnych organizmów politycznych. Kończy się zaś wtedy, gdy pojedynczy organizm polityczny uzyskuje kontrole nad rządem Charakterystyczną cechą sytuacji rewolucyjnych jest więc wielowładza. Przyczyny mnożenia organizmów politycznych:

- podporządkowanie sobie innego, niezależnego organizmu politycznego, np. aneksja Teksasu

-zapewnienie sobie suwerenności przez członków podporządkowanego uprzednio organizmu politycznego. D zjednoczenie się konkurencji, nie uczestniczącej w rządach w blok

- fragmentacja istniejącego organizmu politycznego Przyczyny powstania dwuwładzy:

- pojawienie się konkurentów bądź koalicji konkurentów, wysuwających alternatywne żądania wyłącznej kontroli nad rządem ( są to konkurenci, którzy

a) od początku maja na celu transformacje nie do pogodzenia z utrzymaniem władzy przez członków

dotychczasowej klasy politycznej, takie grupy formują się najczęściej wokół charyzmatycznych przywódców lub

b) b) odwrót konkurentów od celów zgodnych z przetrwaniem organizmu politycznego)

- poparcie tych żądań przez znaczną część ludności (nagła niezdolność rządu do sprostania zobowiązaniom)

- niezdolność lub niechęć przedstawicieli rządu do zlikwidowania alternatywnej koalicji i/lub poparcia jej żądań. 4 warunki wstępne większych rewolucji:

- utrata przez elitę kontroli nad aparatami przemocy

- konflikty wewnątrz klas dominujących

- sprzeciw wobec przeważających sposobów myślenia

- .mobilizacja mas rewolucyjnych .

Moment rewolucyjny nadchodzi, gdy obywatele uprzednio przyzwalający na działania rządu zetkną się z poczynaniami sprzecznymi ze swoimi oczekiwaniami i utworzą alternatywne ciało domagające się kontroli nad rządem lub twierdzące, -że to właśnie on jest rządem, zaś ludzie poprzednio podporządkowujący się rządowi, staną się posłuszni alternatywnemu ciału.Rezultatem rewolucji jest wymiana jednej grupy posiadającej na inną. Wielkie rewolucje powodują głęboki podział miedzy alternatywnymi organizmami politycznymi i wielka wymianę członków.

Istnieją trzy wyidealizowane modele sytuacji i rezultatów rewolucyjnych:

- syndykalistyczny: im większy zasięg rewolucyjny tym większy rezultat rewolucyjny

- marksistowski: wiele sytuacji rewolucyjnych nie wytwarza rewolucyjnych rezultatów z powodu braku zdyscyplinowanej partii rewolucyjnej. Rewolucyjne przejecie władzy nie może nastąpić bez zaistnienia rozległej sytuacji rewolucyjnej.

-_:brintanowski: im bardziej, rewolucyjna sytuacja tym mniej rewolucyjny rezultat. Theda Skocpol

Analiza rewolucji społecznych we Francji, w Chinach i w Rosji

W każdym przypadku rewolucja społeczna wiązała się z nałożeniem na siebie trzech procesów:

- upadku !ub paraliżu centralnej administracji i organizacji wojskowej

- powszechnych rebelii chłopskich

- społecznych ruchów organizowanych przez marginalne grupy elity politycznej W każdym przypadku rezultatem było:

- racjonalizacja i centralizacja instytucji państwowych

- złamanie władzy ekonomicznej właścicieli ziemskich

- wyzwolenie chłopstwa z zależności feudalnych

Wszystkie państwa należały do tak zwanych biurokracji agrarnych. Jest to typ społeczeństwa rolniczego, w którym kontrola społeczna opiera się na podziale pracy i koordynacji działań pomiędzy semr D biurokratycznym państwem a klasą właścicieli ziemskich. Częściowo zbiurokratyzowana władza centralna ściąga z chłopów podatki i przechwytuje efekty ich pracy produkcyjnej D bezpośrednio lub za pośrednictwem właścicieli ziemskich. Na szczeblu władzy centralnej monopol decyzji spoczywa w rękach władcy, biurokracji i armii, monopol ten dostosowuje się także do regionalnej władzy landlordów. W społeczeństwach tych często dochodzi do buntów chłopskich.Pierwsza fala industrializacji stworzyła poważne wyzwanie dla elit w społeczeństwach biurokracji agrarnej, nadeszła potrzeba modernizacji. Zakres swobody rządzących przywódców zawężał się, ponieważ niewiele reform można było przeprowadzić tak, aby nie uszczuplić przywilejów klas posiadaczy ziemskich, tworzących człon bazy społecznej, która wspierała władze państw biurokracji agrarnej i funkcję realizowane przez te państwa. Określało to stopień, w jakim można było zwiększać obciążenia podatkowe chłopów. W trzech omawianych przypadkach niezbędnych przeobrażeń pomogły dokonać rewolucje społeczne.Na skutek presji wywieranych przez bardziej zmodernizowane kraje, nastąpił paraliż administracji i aparatów wojskowych.Ponadto cecha wszystkich biurokracji agrarnych są stałe napięcia pomiędzy elitą państwowa,która jest zainteresowana w wykorzystywaniu i poszerzaniu władzy armii i administracji, a klasami właścicieli ziemskich, zainteresowanych utrzymaniem lokalnych i regionalnych powiązań, wpływu na chłopstwo oraz władzy i przywilejów wynikających z kontroli ziemi i produkcji rolnej. Kliki magnackie zaczęły przenikać do administracji blokując potrzebne reformy, doprowadziły do militarnej i administracyjnej dezorganizacji powodując rewolucyjny kryzys władzy państwowej. Cały czas dochodziło do powstań chłopskich. Nowa sytuacja nadeszła wraz z rozwojem przemysłu i rynków w europie zachodniej. Pojawiły się nowe, inteligenckie elity, ich przywództwa zapewniło przywrócenia porządku Sposobem na przeprowadzenie zmian w państwie są także reformy.

Reforma to zmiana w danym systemie społecznym, nieoznaczająca radykalnego i jakościowego przekształcenia tego systemu, zwłaszcza zmian społeczno ekonomicznych lub politycznych, socjalnych nie naruszając podstaw istniejącego ustroju. Zmiany kontrolowane są przez grupę rządzącą wprowadza sieje fragmentarycznie i etapami. Źródła reformy:

- niska efektywność systemu

- społeczne żądania zmian sposobów rozmiarów podziału różnych dóbr.

- postulaty wprowadzenia zmian wewnątrz elity politycznej

- napięcia społeczne

- oddziaływanie społeczeństwa międzynarodowego Reformy maja charakter:

- adaptacyjny

- regulacyjny

- innowacyjny Transformacja:

- transformacja systemowa dla przeobrażeń o charakterze globalnym, jest to proces radykalnych przeobrażeń społeczeństw, odrzucenie modelu uniformistycznego a przyjmowanie pluralistycznego

- transformacja ustrojowa dla przeobrażeń związanych z państwem, proces głębokiej reformy państwa , przejścia od rządów autorytarnych do rządów demokratycznych. Transformacja ustrojowa przejawia się w przemianach:

- modelu władzy

- modelu systemu partyjnego

- powstania elit politycznych

- sposobu wyłaniania organów władzy publicznej

- zmiany podmiotu sprawowania władzy publicznej

Pojawienie się tego pojęcia wiąże się z przeobrażeniami ustrojowo politycznymi i społeczno ekonomicznymi państw

Europy środkowej r wschodniej a także republik byłego ZSRR.

System Autorytarny

Według J.Linza autorytarne reżimy są systemami politycznymi z

ograniczonym, nieopartym na odpowiedzialności pluralizmie~politycznym, bez starannie wypracowanej kierowniczej ideologii, (ale o wyraźnej mentalności), bez intensywnej czy ekstensywnej mobilizacji politycznej ( z wyjątkiem pewnych etapów rozwoju), w których przywódca a czasami mała grupa, pełni władze w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w rzeczywistości dobrze przewidywanych ograniczeń.

Autorytaryzm wyrósł na gruncie kryzysu mającego miejsce po l wojnie światowej i związanej z nim radykalizacji społeczeństwa, i to zarówno lewicowej jak i prawicowej. Największą popularność zdobywał on w krajach gdzie najpełniej wykształciła się klasa średnia.

Reżimy te charakteryzują się:

- autorytarna osobowość władcy, wiara w jego życiowe doświadczenie, poczucie nieomylności i wyjątkowości, wódz sprawuje władze samodzielnie lub przy pomocy najbardziej zaufanego ścisłego grona ludzi, posiada legitymacje do podejmowania większości najistotniejszych decyzji państwowych.

-stanowiska państwowe pochodząz nominacji partyjnych, obywatele są pozbawieni instrumentów nadzoru i kontroli nad działalnością aparatu państwowego.

- elity w państwie wyłaniane są za pomocą kryterium zasług dla państwa

-decyzje polityczne są często podejmowane bez podstaw prawnych.

- elementem pluralistycznym, istnieją grupy, które nie zostały stworzone lub uzależnione od państwa a które nadal wpływają w jakiś sposób na procesy polityczne. Ostateczna decyzja o istnieniu tych grup należy jednak do rządzących. ( Ponadto nie ma zinstytucjonalizowanych kanałów politycznego uczestnictwa dla tychże grup a także oddziaływania opozycji na masy)

- istnieje ciągły proces dokooptowania przywódców

- rządząca partia jest połączeniem różnych elementów a nie pojedynczym, zdyscyplinowanym organizmem

- oparciem dla systemu jest tak zwana:Dmentalnośćn, czyli pewien sposób myślenia i odczuwania, bardziej emocjonalny niż racjonalny, dostarczający niepisanych reguł reagowania na różne sytuacje. W przeciwieństwie do ideologii nie jest dopracowana i usystematyzowana w formie pisemnej, legitymację władzy stanowi siła a nie idea.

- ograniczona mobilizacja polityczna, od rządzonych wymaga się jedynie by nie podejmowali działań skierowanych przeciw rządzącym.

- istnieje semi D opozycja, czyli grupa wyrażająca umiarkowany krytycyzm, zarazem jednak gotowa uczestniczyć w podziale władzy bez postulatu zasadniczych zmian systemowych.

- autonomia dla organizacji o charakterze kulturalnym religijnym i zawodowym nie ma tak zwanego neksportu ideio.

Typologia reżimów autorytarnych:

- reżimy biurokratyczne D militarystyczne, gdzie elity rządzące zdominowane są przez wojskowych i cywilnych technokratów, skoncentrowanych przede wszystkim na promowaniu zaawansowanej industrializacji

- reżimy pokolonialno a mobilizujące, gdzie autorytarnie kierowana partia i autorytarne kierownictwo państwowe są efektywnym instrumentem budowania i konsolidacji narodu

- rasowe i etniczne demokracje stosujące inżynierię społeczną przyznające prawo uczestnictwa politycznego grupom rasowo uprzywilejowanym i minimalizujące demokratyczne prawa innym grupom etnicznym

- reżimy teokratyczne, w których główny ośrodek decyzji politycznych znajduje się w rękach władzy duchownej.

- posttotalitarne autorytarne reżimy, czyli tak zwany autorytaryzm socjalistyczny.

Reżim totalitarny:

Charakterystyka:

- totalitarna ideologia, służy jako podstawa polityki, narzędzie manipulacji, którego celem jest legitymizacja władzy totalitarnej.

- jedna partia związana z ta ideologią i zwykle kierowana przez jedną osobę: dyktatora, brak odpowiedzialności przed większą grupą wyborców, rządzący nie mogą być usunięci przy pomocy zinstytucjonalizowanych środków pokojowych.

- monizm polityczny, zniszczenie lub znaczne osłabienie wszystkich organizacji, jakie istnieją przed zagarnięciem władzy. (istnieje pluralizm wewnątrz rządzącej partii)

- rozbudowany aparat tajnej policji

- monopolistyczna kontrola nad: środkami masowej komunikacji, siłami zbrojnymi i wszystkimi organizacjami łącznie gospodarczymi

- identyfikacja bardzo dużej części ludności z rządzącymi, aktywne zaangażowanie, masowe członkostwo w partii i sponsorowanych przez nią organizacjach.

- napięte stosunki pomiędzy intelektualistami i artystami a władzami politycznymi

- spór z kościołem, konflikt pomiędzy religia a polityką.

- propaganda, masowe kształcenie, szkolenie kadr, intelektualne doskonalenie ideologii.

- terror

- tendencje ekspansjonistyczne

- nielegalność większości form opozycji

- redukcja sfery prywatności

Według Brzezińskiego totalitaryzm jest nowa forma rządów, która mieści się w ogólnej klasyfikacji systemów dyktatorskich, jest to system, w którym technologicznie zaawansowane instrumenty władzy politycznej są wykorzystywane bez ograniczeń przez zcentralizowane kierownictwo określonego elitarnego ruchu w celu przeprowadzenia totalnej rewolucji społecznej, włącznie z kształtowaniem nowego człowieka na podstawie arbitralnych założeń ideologicznych, proklamowanych przez przywódców w atmosferze jednomyślności wymuszonej na całej populacji Q

Demokracja:

Współczesna demokracja polityczna to ustrój, gdzie sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących zarazem ze sobą Charakterystyka:

- istnieją normy określające sposób uzyskiwania władzy

- istnieją praktyki gwarantujące odpowiedzialność rządzących za podejmowane czynności

- brak formalnych ograniczeń ( oprócz wieku) na czynne i bierne prawo wyborcze

-współzawodnictwo pomiędzy frakcjami

- regularne wybory ( w okresach między wyborami wpływ na politykę zapewnia obywatelom wiele innych form działania takich jak stowarzyszenia, ruchy społeczne, ugrupowania lokalne czy porozumienia konsumenckie)

- reguła większości

- współpraca pomiędzy aktorami sceny politycznej Proceduralne minimum współczesnej demokracji wg Roberta Dania

- kontrole nad politycznymi decyzjami rządu konstytucja gwarantuje politykom pochodzącym z wyboru.

- urzędy obieralne obsadzane są w ramach regularnych i uczciwie przeprowadzanych wyborów, w których z zasady niedopuszczalny jest przymus

- praktycznie wszyscy dorośli obywatele mogą brać udział w tego typu wyborach

- praktycznie wszystkim dorosłym przysługuje prawo kandydowania na obieralne urzędy

- obywatele maja prawo wypowiadania się w szeroko rozumianych kwestiach politycznych bez groźby poniesienia za to kary

- obywatele maja prawo szukania alternatywnych źródeł informacji, które faktycznie istnieją i są chronione przez prawo

- obywatele maja prawo tworzenia względnie niezależnych stowarzyszeń i organizacji, włącznie z niezależnymi partiami

politycznymi i grupami interesów.

Demokracja funkcjonuje dzięki doraźnej zgodzie polityków, którzy

działają w warunkach ograniczonej niepewności.

IV Forma Państwa

Na formę państwa składa się całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których należy władza państwowa. Na formę państwa składają się:

1.Forma rządów-ogół organów naczelnych państwa i stosunki między nimi.

2.Reżim polityczny

3.Ustrój terytorialny państwa

Forma rządów, można wyróżnić monarchie i republiki.

Monarchia jest formą państwa zasadzającą się na skupieniu władzy w rękach monarchy występującego pod różnymi

nazwami(król, cesarz, szach, książę).

Monarcha zostaje wyniesiony do panowania na zasadzie dziedziczenia lub rzadziej wybieralności na dożywocie. Władza

monarchy bywa różna od absolutnej do m. parlamentarnej-w której monarcha spełnia funkcje reprezentacyjne(W. Bryt).

Monarcha jest prawnie nieodpowiedzialny.

W zależności od władzy faktycznej i prawnej monarchy rozróżnia się monarchie nieograniczone(absolutne) i

ograniczone(konstytucyjne)

-m.nieograniczona występuje wtedy, gdy monarcha skupia w swoich rękach pełnię władzy państwowej(Arabia Saudyjska)

-m.ograniczona- monarcha nie sprawuje pełni władzy, a inne organy państwa przejmują część tej władzy np. parlament jest niezależny od monarchy, rząd ma swobodę w rządzeniu, sądy są niezawisłe(Szwecja, Belgia, Holandia) Republika-ustrój oparty na rządach ogółu obywateli. Cechą charakterystyczną jest skupienie władzy najwyższej w rękach organu jednoosobowego lub kolegialnego powoływanego na określony czas. Organ ten jest powoływany przez ogół obywateli mających prawa wyborcze, lub przez szersze kolegium wyłaniane przez obywateli. Głowa państwa(prezydent), nie ma osobistych przywilejów jak monarcha. Za działalność na powierzonym stanowisku ponosi odpowiedzialność polityczną i prawną. Głowa państwa ma wyraźnie określony zakres władzy wyrażony w aktach ustrojowo-prawnych. Władza głowy państwa ogranicza się głównie do funkcji reprezentacji państwa i mediacji. Ma pewien udział w działaniach prawodawczych, w ograniczonym zakresie spełnia czynności w działalności administracyjnej. Można wyróżnić 4 systemy relacji między głównymi podmiotami rządzenia

System przewagi władzy ustawodawczej-zwierzchność tej władzy nad kolegialną władzą wykonawczą różne rozbudowane formy demokracji bezpośredniej. (Szwajcaria). Rząd występuje tu jako komitet wykonawczy parlamentu. Rząd nie zawsze korzysta z inicjatywy ustawodawczej, nie posiada uprawnienia do rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji. Negatywne stanowisko parlamentu wobec polityki władzy wykonawczej nie powoduje ustąpienia rządu, lecz zmusza go do pożądanych przez parlament zmian w działaniu. Władza wykonawcza znajduje się pod stałą kontrolą parlamentu.

2)Sv5tem równowagi władzy ustawodawczej i wykonawczej- jedna wpływa na drugą i odwrotnie w celu korygowania zachowania we wzajemnych stosunkach. Równowagę ma zapewnić z jednej strony prawo rządu do rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji, a z drugiej prawo parlamentu do obalenia rządu przez cofnięcie wotum zaufania. Parlament pochodzi z wyborów powszechnych, a rząd z jego łona. Głowa państwa zachowuje pozycję neutralną i nie odpowiada politycznie. Rząd korzysta z prawa inicjatywy ustawodawczej, a przez parlament może być pociągnięty do odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej.{W. Bryt)

3)Svstem rozdziału władzy ustawodawczej od wykonawczej-pochodzg z osobnych wyborów powszechnych. W stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą nie występują kwestie wotum zaufania, rozwiązania parlamentu i skracania kadencji, odpowiedzialności politycznej. Władza ustawodawcza zajmuje się prawodawstwem, a władza wykonawcza wykonawstwem, a ostatnia nie korzysta z inicjatywy ustawodawczej. Prtezydent- organ jednoosobowy i wybieralny, jest władzą wykonawczą. (Stany Zjednoczone) 4)System totalitarnyfopis przy reżimie)

Reżim polityczny-jest najczęściej traktowany jako normatywny podsystem polityczny, (system polityczny obejmuje 2 podsystemy: normatywny i behawioralny)

Reżim polityczny tworzą wszystkie wartości i zasady ustrojowefwolność, równość, suwerenność narodu, reprezentacja, podział władzy), struktura autorytetów, formalne i nieformalne reguły gry politycznej oraz wynikające z nich zależności pomiędzy podmiotami polityki.

Funkcją reżimu politycznego jest wyznaczanie granic swobody działania politycznego, które można podjąć bez narażenia się na ryzyko zastosowania sankcji za zachowanie antysystemowe, oraz ustanowienie pewnej hierarchii podmiotów polityki.

Reżim polityczny tworzą nie tylko reguły gry politycznej, ale też realne działania polityczne zmierzające do ustanowienia takich reguł bądź do kontroli ich przestrzegania.

Trzonem reżimu politycznego jest treść norm politycznych utożsamiana z normami(wypowiedzi zawierające wzór zachowania), wartościami(wypowiedzi wyrażające kryteria postępowania i/iub preferencję określonych zachowań), ocenami(wypowiedzi aprobujące lub dezaprobujące dane zachowanie).

Norma polityczna jest więc wypowiedzią zawierającą wzór zachowania politycznego, wyrażony w postaci nakazu, zakazu lub dozwolenia i uznany za obowiązujący wszystkich uczestników życia politycznego. Normy polityczne dotyczą głównie zachowań podejmowanych w obszarze władzy publicznej(regulują stosunki międzygrupowe_: maja charakter asymetryczny-uprzywilejowują jedną stronę stosunku politycznego kosztem drugiej, charakteryzują się ograniczonym zasięgiem regulacji-regulują zachowania związane z osiąganiem, sprawowaniem i utratą władzy politycznej).

Normy polityczne mogą przybierać postać forma!ną(normy zawarte w konstytucjach i innych aktach normatywnych) i nieformalną(nieformalne reguły gry)

Reżim polityczny może być aprobowany-co stabilizuje system polityczny, lub dezaprobowany-może się to stać zarzewiem konfliktów rozsadzających system. Wg. Eastona reżim polityczny jest obiektem 2 rodzajów poparcia, które tworzą 2 rodzaje legitymacji:

-ideologiczną-to poparcie dla podstawowych wartości politycznych tworzących spoiwo systemu

-strukturalna-to przekonanie o prawomocnym, legalnym i praworządnym charakterze norm reżimu.

1.Reżim demokratyczny i autokratyczny

O demokratyzmie systemu politycznego decydują przede wszystkim procedury polityczne

Reżim demokratyczny-procedury polityczne w tym przypadku to rozwiązania zapewniające możliwość przeprowadzenia rywalizacyjnych wyborów.

Wg. Cchumpetera demokracja to instytucjonalny układ rywalizacji w walce o władzę zabezpieczony przez wolne wybory i prawa obywatelskie.-minimalizm

Wg. Karla i Schmittera demokracja to taki typ ustroju, w którym sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, działającymi za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących ze sobą.

O'Donnel i Schmitter skonstruowali tzw. minimum proceduralne demokracji: powszechne prawo wyborcze dla dorosłych-tajność głosowania, regularność odbywanych elekcji, uznanie swobody zakładania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń oraz odpowiedzialność egzekutywy przed innym podmiotem polityki(kryteria pomocnicze: odpowiedzialność administracji publicznej, instancyjność w postępowaniu sądowym, publiczne finansowanie partii, nieograniczony dostęp do informacji i rotacja władzy.

R.Dahl sformuoeał koncepcję poliarchii jako reżimu najpełniej dostosowanego do ideału demokracji. Wg. niego reżim ten tworzą:

-wybieralność prezydenta

-kontrola wybieralnych przedstawicieli nad rządem

-rywalizacyjne i uczciwe wybory

-powszechność czynnego prawa wyborczego

-zagwarantowanie biernego prawa wyborczego większości obywateli

-prawna i faktyczna wolność, słowa w zakresie polityki, systemu gospodarczego i ideologii

-dostęp do alternatywnych źródeł informacji

-prawna i faktyczna swoboda stowarzyszeń

Demokracja wyborcza-oznaczająca tylko fakt odbywania cyklicznych, rywalizacyjnych wyborów-bez towarzyszących im swobód politycznych oraz ograniczeń arbitralności władzy jest demokracją formalną i niepełną. Jej przeciwieństwem jest demokracja liberalna(pełna), która zabezpiecza poza tym co demokracja formalna również: ochronę praw mniejszości, ograniczenie możliwości manipulowania przez rządzących systemami wyborczymi w celu zapewnienia sobie korzyści, ograniczenia władzy wykonawczej, niezależność mediów od rządu i niezawisłość sądów.

Kart i Schmitter sformułowali katalog 11 kryteriów zróżnicowania współczesnych demokracji:

-zakres porozumienia co do podstawowych celów politycznych i roli państwa

-zakres uczestnictwa w życiu politycznym

-stopień dostępu do władzy

-sposób egzekwowania odpowiedzialności politycznej

-zasięg stosowania zasady większości

-poziom suwerenności parlamentu

-zakres rządów partii

-sposób realizacji zasady pluralizmu

-zakres przestrzennej dystrybucji władzy(federalizmu i regionalizmu)

-zakres uprawnień głowy państwa

-sposób realizacji zasady podziału władz

Przeciwieństwem reżimu demokratycznego jest najogólniej mówiąc każdy reżim niedemokratyczny np.: tyrania, dyktatura, autokracja, autorytaryzm, totalitaryzm.

Wg. Santoriego najwłaściwszym przeciwieństwem demokracji jest autokracja-zawłaszczenie władzy oraz traktowanie jej jako niezbywalnej własności.

W obrębie demokracji można wyróżnić reżim konsensualny i westminsterski

Demokracje mogą różnić się między sobą stosunkiem do zasady większości.

Demokracja może być utożsamiana z władzą większości. Jednak w społeczeństwach głęboko podzielonych, może to doprowadzić do faktycznego wyłączenia niektórych grup z udziału w rządzeniu. Aby temu zapobiec stosuje się zasadę władza tak wielu jak to tylko możliwe.

Demokracja konsensuala charakteryzuje się:

-znacznym stopniem dekoncentracji władzy zarówno w poziomie(podział władzy miedzy legislatywą i egzekutywą oraz pomiędzy izbami parlamentu też w pionie( na szczeblu centralnym)

-proporcjonalnym systemem wyborczym, wielopartyjnością, gabinetami koalicyjnymi

-uznaniem negocjacji i przetargów prowadzących do kompromisu jako głównego sposobu dochodzenia do decyzji, (istotną rolę odgrywają negocjacje nieformalne)

decyzje są osiągane w drodze przyjacielskiego porozumienia.

-równowagą między parlamentem i gabinetem, który jest w większym stopniu podatny na zmiany w konfiguracji sił w izbie niższej.

-Równowaga charakteryzuje też stosunki między izbami parlamentu które przynajmniej formalnie mają równe uprawnienia. Oznacza to dekoncentrację władzy(terytorialny i nieterytorialny federalizm-oznacza rozbudowaną autonomię poszczególnych segmentów społeczeństwa.

-Reżim konsensualny jest lepszym rozwiązaniem dla społeczeństw zróźnicowanych(sfragmentaryzowanych) Austria, Belgia, Holandia, Szwajcaria

Demokracja westminsterska charakteryzuje się:

-wysokim stopniem koncentracji władzy zarówno w poziomie(przewaga gabinetu) jak i w pionie(na szczeblu centralnym)

-większościowym systemem wyborczym, dwupartyjnością oraz jednopartyjnymi gabinetami większościowymi.

-decyzje są narzucane przez większość, centrum decyzyjnym pozostaje gabinet, w którym różnica stanowisk jest minimalizowana faktem wspólnej przynależności partyjnej premiera i ministrów. Obowiązuje reguła współzawodnictwa

-skupieniem władzy w rękach gabinetu, który podporządkowuje sobie wywodzącą się z tej samej partii większość parlamentarną

-przewagą izby niższej nad wyższą, dysponującą wąskim zakresem uprawnień

-unitarną formą państwa, ograniczającą autonomię lokalną

-Reżim westminsterski jest lepszym rozwiązaniem dla społeczeństw jednorodnych (homogenicznych) np. Wielka Brytania, Nowa Zelandia.

Reżim parlamentarny i prezydencki - analizuje się tu tylko stosunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą. Podział ten dotyczy tylko 1 kwestii-podziału władzy między legislatywą a egzekutywą

Reżim parlamentarny

-gabinet czerpie swój mandat do rządzenia z woli parlamentu, a jego egzystencja zależy od poparcia większości parlamentarnej. Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem. Dla równowagi, gabinet, współdziałając z głową państwa, może doprowadzić do rozwiązania parlamentu przed terminem. Władza wykonawcza ma dualistyczny charakter: głowa państwa i szef rządu to 2 różne osoby,

-Reżim parlamentarny ukształtował się w Europie Węgry, Czechy, Słowacja{oprócz krajów europejskich przyjęły go też Japonia, Indie, Kanada, Australia i Nowa Zelandia)

Reżim prezydencki

-monizm egzekutywy-prezydent jest zarówno głową państwa jak i szefem rządu. Jego mandat do rządzenia nie pochodzi od parlamentu, a uzyskiwany jest w drodze powszechnych wyborów. Nie ponosi on odpowiedzialności przed parlamentem i nie może być przez niego odwołany z powodu dezaprobaty jego działalności politycznej. Rząd również nie odpowiada przed parlamentem, a poszczególni ministrowie są powoływani i odwoływani przez prezydenta.

Egzystencja gabinetu jest niezależna od układu sił w parlamencie.

-Czysty prezydencjalizm narodził się w USA i znalazł naśladowców w Ameryce Południowej.

Pomiędzy reżimem parlamentarnym a prezydenckim należy umieścić systemy mieszane(semiprezydenckie)-wykazują one połączenie normatywnych cech prezydencjalizmu i parlamentaryzmu, np. Francja, Finlandia, Islandia.

Reżim autorytarny i totalitarny

Analiza doświadczeń reżimów faszystowskich i komunistycznych doprowadziła do sformułowania w latach 50 koncepcji totalitaryzmu(najwyższy osiągnięty poziom autokracji.

Najistotniejszą różnicą miedzy tymi reżimami jest rola ideologii w życiu społecznym, zakres masowej mobilizacji i partycypacji oraz zasięg i siła terroru.

-w totalitaryzmie ideologia jest czynnikiem wszechobecnym i organizuje życie społeczne. Ideologia legitymuje również władzę rządzących, stanowi uzasadnienie masowego terroru.

-wymaga czynnego zaangażowania rządzonych

-w autorytaryzmie ideologia zostaje zastąpiona przez mentalność lub osobowość

-legitymację władzy stanowi siła, od rządzonych wymaga się jedynie tego, by nie podejmowali działań skierowanych przeciw rządzącym

-partycypacja jest ograniczona cechy wspólne:

-zawłaszczenie władzy

podobna jest organizacja władzy-zasada wodzostwa

-odrzucają zasadę podziału władz

-procedury decyzyjne są uproszczone

-brak mechanizmów kontrolnych-legaJnych możliwości kwestionowania podjętych decyzji.

-brak reguł odpowiedzialności politycznej

-o utracie władzy decyduje konkretne wydarzenie

Ustrój terytorialny państwa-wiąże się z rozczłonkowaniem kraju na jednostki terytorialne, mogą być one ściśle ze sobą powiązane i tworzyć jednolitą wspólnotę terytorialne- polityczną bądź pozostawać w luźniejszych związkach i tworzyć wspólnotę zespoloną.

1 )Państwo unitarne- cechą charakterystyczną jest zwartość strukturalna i organizacyjna oraz terytorialna wspólnoty państwowej. W państwie unitarnym istnieje jednolita i wspólna dla wszystkich części składowych władza centralna oraz jednolity system organów państwowych, kształtowany na jednolitych zasadach. Państwa unitarne przybierają postać mniej lub bardziej scentralizowaną, mogą występować jednostki autonomiczne i samorządu terytorialnego.

Państwa unitarne są większością na świecie.

2)Państwo federalne-cecha główną jest złożoność tego organizmu państwowego składającego się z różnych jednostek państwowych o znacznym stopniu niezależności. Federacja to związek państw, które częściowo zrzekają się suwerenności na rzecz państwa federalnego.

Państwo federalne określa strukturę terytorialne- polityczną członków federacji i podział uprawnień władczych. Władza publiczna jest podzielona między władzę federacji a władzę członów federacji. Strategiczne dziedziny polityki państwa np. polityka zagraniczna, obronna i finansowa są zarezerwowane dla państwa federalnego, a pozostałe przynależą do członów federacji. Państwa tego typu powstają na podłożu narodowościowym i etnicznym(Szwajcaria, Belgia, Rosja).

Pewne państwa federalne powstały w wyniku jednoczenia się mniejszych wspó!not{USA, Brazylia, Niemcy), Kanada, Meksyk, Argentyna, Australia, Indie, Pakistan

Autonomia regionalna-jest jednostka, terytorialna państwa występującą w ustroju terytorialnym państwa, której władze centralne przyznają specyficzny stopień samodzielności. Ta wspólnota społeczna zamieszkująca wydzielony obszar i jej organy korzysta z pewnych uprawnień w zakresie podejmowania decyzji odnoszących się do zaspokajania potrzeb zbiorowych natury gospodarczej i kulturalnej, łącznie z możliwością stanowienia prawa dla danej jednostki terytorialnej.(np, Beigia, Hiszpania)

Samorząd terytorialny-występuie w formie lokalnej wspólnoty terytorialnej ludzi na szczeblu gminy i wyższych jednostek terytorialnych, powołany jest do wykonywania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych.

IDEOLOGIE - Pierwszy raz określenia użył pod koniec XVII w Antoine Destutt de Trący.

Def: ideologia to system idei i/lub przekonań odwołujących się do określonego zestawu podstawowych wartości, który wpływa na życie polityczne, czyli na zwolenników i sympatyków skupionych wokół osób, partii i ruchów społecznych. W zakres-pojęcia 'system wartości' wchodzą takie zagadnienia jak np. wolność, równość, sprawiedliwość, dobro, zło, odpowiedzialność itd.

Ideologie [wg Edwarda Shifsa]:

- mają na celu zyskanie zwolenników dla określonych wartości i przekonań

- dążą do podkreślenia różnic między własnym systemem przekonań a innymi systemami występującymi w przeszłości i współcześnie

- naczelne racje zawarte w ideologiach są sformułowane tak, aby były odbierane jako jasne i niepodważalne

- są trudno podatne na innowacje

-własne założenia uznająza nie podlegające dyskusji

- w sposób emocjonalny odnoszą się do tego, co głoszą

- żądają przynależności

- są powiązane z instytucjami mającymi na celu umacnianie i wprowadzanie w życie głoszonych przekonań Funkcje ideologii [m.in.]:

- uprawomocniają istnienie różnych ugrupowań politycznych

- programowo-polityczna

- poznawcza

- integrująca

Doktryna - W znaczeniu szerokim jest traktowana jako synonim ideologii, w wąskim zaś kiedy chodzi o wyodrębnienie jakiegoś zakresu problemów [np. doktryna polityczna, ekonomiczna] albo koncepcji określonego autora. Zwykle autorzy koncentrują się na wydarzeniach im współczesnych, nie odnosząc się do historii. Def: doktryna jest mieszczącą się w ramach określonej ideologii konkretyzacją czasowo-przestrzenną, odnoszącą się do całej rzeczywistości społeczno-politycznej lub jej wybranych dziedzin. Wg Władysława Kleszy: doktryna polityczna to wynikający z określonej ideologii oraz uporządkowany zbiór poglądów za życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniem władzy i ustroju państwa na czele; doktryna musi zawierać wskazania teoretyczne i praktyczne, jak zrealizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni.

Program - Odwołując się do wybranych doktryn, partie i organizacje społeczne określają swe długofalowe programy obliczone na kilkanaście i więcej lat. Ich częścią są programy na kilka lat, np. programy wyborcze opracowywane na okres jednej kadencji parlamentarnej. Porgramy polityczne są bezpośrednio [nie zaś pośrednio, jak ideologie i doktryny] podporządkowane określonym zadaniom, takim jak walka o władzę lub jej utrzymanie, zdobywanie zwolenników, polemika z poglądami przeciwników politycznych itp.

Wybrane doktryny:

Faszyzm włoski:

Filozofia: u źródeł doktryny państwa i władzy filozofia neoheglowska, opracowana przez Giovanniego Gentilego. Wg niego idea to treść aktu świadomości i przedmiot woli.

Faszyzm jest filozofia praktyczną sprzeciwia się abstrakcyjności i intelektualizmowi [bo to odsuwa od życia]. Filozofia wyraża się czynem, nie formułami. Kryterium prawdy wiąże się z osobą wodza [łączy myśl z czynem]

Państwo:

- państwo 'etyczne': Personifikacja instytucji państwa. Przedstawiane jako świadoma swej autonomii i aktywności osoba, działająca moralnie substancja etyczna. To podstawa wszelkich poczynań jednostki. Państwo to synteza wszelkiej wartości. To przeiaw najwyższej i najpotężniejszej formy osobowości.

- państwo 'totalne': 'wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu'; charakter skrajnie antyindywiduafistyczny; państwo jako najwyższy arbiter. Afirmacja państwa i całkowite podporządkowanie interesów partykularnych interesowi ogólnemu [dlatego, wg Bartolotto, nie jest dyktaturą].

Faszyzm wobec innych doktryn:

- socjalizm: krytyka materializmu historycznego i teorii walki klas [w faszyzmie wątki pozaekonomiczne, takie jak świętość i bohaterstwo]; odrzucenie hasła maksimum dobrobytu, bo to nierealne, poza tym tylko wymiar konsumpcyjny i hedonistyczny

- doktryny demokratyczne: krytyka - fetyszyzacja liczb, pozorny egalitaryzm [nierówność ludzi jest nieusuwalna, płodna, dobroczynna], lud tylko pozornie rządzi

- liberalizm: historyczny i logiczny przedsionek anarchii, synonim dekadencji.

Syndykaty i korporacje:

W myśl solidaryzmu narodowego - rząd faszystowski to arbiter wyniesiony ponad klasy i grupy społeczne, koordynuje zgodną współpracę wszystkich klas [zgodna współpraca to środek prowadzący do osiągnięcia dobrobytu całego narodu]; warunkiem gospodarczego rozwoju jest nieprzerwany tok pracy [zakaz strajków i lokautów w imię pokoju społecznego].

Syndykalizm, aby zagwarantować słuszny poziom płac poprzez wyeliminowanie konkurencji interesów pracowników i pracodawców. Syndykaty miały obejmować wyłącznie pracowników albo pracodawców. Dla połączenia syndykatów stworzono instytucję korporacji. Zasada prywatnej własności środków produkcji. Ustrój gospodarczo-społeczny oparty na podstawach kapitalistycznych. Stosowanie polityki interwencjonistycznej [limit poziomu i asortymentu produkcji, określanie stanu zatrudnienia przez

państwo] [ ograniczony kapitalizm w myśl hasła: kapitał w służbie państwa faszystowskiego i narodu.

Powołano 22 korporacje. Izba Faszystowsko-Korporacyjna zastąpiła w 1939r. parlament. Podporządkowano władzy świat pracy. Hasła konieczności wyrzeczeń i poświęceń na rzecz państwa i narodu. Polityka imperialistyczna i represyjna. Solidaryzm społeczny o charakterze antyrobotniczym.

Wódz, elita, masy:

Elitaryzm i nomokracja. Koncepcja jakościowa narodu - świadomość i wola niewielu, a nawet jednego, urzeczywistniająca się w świadomości i woli wszystkich. Tym jednym i nieomylnie świadomym jest wódz, który ma zawsze rację. Masy potrzebują permanentnego oświecania przez elitę władzy. Wódz nie jest powoływany czy wybierany; musi go cechować: przekonanie o swej 'szczęśliwej witalności', świadomość własnej sytuacji, zaufanie do swojego przeznaczenia, pewność co do swej wartości, zdolność kierowania masami, odwaga przejawiana w każdej sytuacji i ścisły związek z narodem i jego losem. Masy - przeciwieństwo wodza i elity. Składają się z jednostek; homogeniczne. Zróżnicowane według stopnia i wartości. Zhierarchizowane masy tworzą jedność organiczną, będącą wyrazem ich totalności. Wzajemny stosunek mas i wodza opiera się na zasadzie solidarności. Idea rewolucji faszystowskiej-zlikwidować dystans pomiędzy masami a rządzącymi. Rządzący sprawują władzę opartą na autorytecie, autorytecie rządzeni przejawiają dyscyplinę i posłuszeństwo.

Partia faszystowska: realizuje cele ogólnopaństwowe, jest instytucję państwa, odpowiada za wychowanie duchowe i fizyczne obywateli - budowa nowego społeczeństwa; miejsce kształcenia elity władzy, prowadzi o oświeca lud

Państwo, naród, rasa:

Kreacjonistyczna koncepcja genezy narodu — państwo jest twórcą narodu; spoiwem tożsamości narodowej jest czynnik idealistyczno-wolicjonarny.

Na początku Mussolini był przeciwnikiem rasizmu i antysemityzmu. Wg niego rasa to raczej uczucie niż rzeczywistość [nie ma już czystych ras]. Potem zmienił zdanie wobec coraz większego uzależnienia względem Rzeszy. Ludność włoska została uznana za genetycznie i kulturowo aryjską. Teza o istnieniu czystej rasy włoskiej [Żydzi wg niej są tylko • niezasymilowaną ludnością Włoch -znaczenie separastyczne]. Koniec końców Żydzi mieli przerąbane.

Antypacyflzm i militgryzm:

Niewiara w możliwość i użyteczność pokoju, dlaiego wyrzeczenie się pacyfizmu. Gloryfikowanie wojny - tylko ona

potęguje i mobilizuje wszystkie siły ludzkie; pośrednia krytyka Ligi Narodów -jako że 'faszyzmowi obce są konstrukcje o

charakterze miedzynarodowo-zrzeszeniowym'; styl 'wychowania do walki', partia zorganizowana na wzór wojskowy

[hierarchia, dyscyplina, posłuszeństwo]. Idea Włcch mocarstwowych i imperialistycznych. Nastawienie na ekspansję.

[imperializm jako cecha rozwoju, tradycja rzymska].

Megalomania narodowa.

Włochy Mussoliniego:

Ideologia odgrywała tam specyficzną rolę wobec ustroju politycznego państwa. Faszystowska formuła państwa totalnego

ignorowała wszelkie zasady praworządności, otwierając drogę dla arbitralnego decyzjonizmu.

Liberalizm

Tocqueville -jednostka doskonali się moralnie przez uczestnictwo w życiu publicznym. Katastrofą jest zniewolenie jednostki przez państwo.

John Stuart Mili - klasyczny liberalizm. Zasada użyteczności i wiara w postęp. Wolność jest konieczna dla samodoskonalenia jednostki, a to jest z kolei źródłem postępu. Przekonanie o moralnej wartości uczestnictwa w życiu publicznym.

Utylitaryzm: użyteczność jako zasada największego szczęścia [szczęście to brak cierpienia i przyjemność, jest pożądane jako ostateczny cel wszelkiej ludzkiej aktywności]. Moralność to zbiorowy sentyment, w którym ludzie szukają odwetu za doznane krzywdy i szkody. Sprawiedliwość jest częścią moralności.

Wolność: każda jednostkę posiada sferę interesów własnych, które powinny być chronione przez prawo pozytywne i konwencje moralne. Najgorsze naruszenia wolności to bezprawna agresja, nadużycie władzy i pozbawienie kogoś tego, co mu się należy. Obowiązkiem każdego jest realizacja własnych celów do granic wyznaczonych przez istotne interesy pozostałych. Istotne interesy: bezpieczeństwo i autonomia [zdolność do samodzielnego kierowania procesem własnego

myślenia i działania]. Wolność jednostki może być ograniczona wyłącznie w celu zapobiegania naruszeniu bezpieczeństwa i autonomii innych.

Jednostka: musi być autonomiczna, żeby kształtować swój charakter [w uproszczeniu to pragnienia i popędy]. Warunkiem autonomii jest ciągła aktywność jednostki. Aktywność -> rozwój, postęp. Wynikiem autonomii są indywidualizm i pluralizm. Postęp to nieustanne przekształcanie życia społecznego przez kwestionowanie jego zastanych form. Społeczeństwo i państwo mogą stworzyć jednostce warunki rozwoju, ale ni mogą jej w tym zastąpić.

Społeczeństwo i państwo wobec jednostki: Zaniechanie paternalizmu - nikt nie może interweniować w podejmowanie decyzji przez dorosłą racjonalna jednostkę w sprawach, które dotycząjej samej. Wolność gwarantuje jednostce rozwój, a społeczeństwu i państwu postęp, więc gdy jednostka chce się jej sama pozbawić, to państwo i społ. muszą interweniować. Nie można narzucić jednostce moralności. Państwo musi zapewnić wolność słowa [choć to często prowadzi do wyrządzenia szkód, dlatego należy ją ukrócić, jeśli jest nieracjonalna].

Rząd i demokracja: rząd reprezentatywny - cały naród [znaczna część] sprawuje władzę za pośrednictwem wybranych deputowanych - suwerenność ludu; suwerenność delegowana [sam akt wyboru], potem kontrolę nad rządem i pozostałymi organami przejmuje parlament Prawdziwa demokracja gwarantuje prawa mniejszości i reprezentację każdej partii [proporcjonalnie]; musi opierać się na systemie wyborczym, który stanowi zaporę dla rządów miernoty, restrykcyjny system wyborczy: prawa wyborcze dla kobiet, ale dla analfabetów [niedoinformowani] i osób pozbawionych środków do życia nie [nie potrafią se poradzić]. Wybory jawne [zapobiec korupcji]. Funkcje rządu: zasada użyteczności.

Funkcje państwa:

- konieczne - bezpieczeństwo, ochrona i regulacja własności, zarządzanie instytucjami państwowymi, nadzór prawny nad zawieraniem umów, nakładanie podatków i dawanie pożyczek, bicie monety itd

- fakultatywne - interwencje autorytatywne [nakazy/zakazy] i nieautorytatywne rządu [działalność rządu w pewnych dziedzinach]

John Maynard Keynes - lewicowy liberalizm; ekonomia. Zakwestionował wiktoriańską koncepcję oszczędności, 'socjalizacja inwestycji' - państwo powinno przejąć odpowiedzialność za wydatki i popyt. Wzrost popytu miał zapewnić wysokie zyskie a potem pełne zatrudnienie i wzrost płac.

Karl Popper - przeciw totalitaryzmowi; potępienie historyzmu [szczególne ujęcie nauk społecznych w celu wskazania przyszłości], bo związek ma z totalitaryzmem. Fakty nie mogą decydować o celach i o tym co dobra, a co złe. Społeczeństwo otwarte [pierwowzór - Ateny] - dominuje kultura niezależnego myślenia a jednostki ponoszą odpowiedzialność za swoje postępowanie = liberalna demokracja -> ma eliminować najbardziej rażącą nędzę i zapewnić mechanizmy powstrzymywania wyrządzania przez rządzących krzywd rządzonym.

Isaiah Berlin - [Żyd, syjonista] Pluralizm wartości - aby dokonać cceny jakiejś kultury, trzeba się odwołać do więcej niż jednego moralnego standardu. Wielość dóbr moralnych, które mogą być do siebie antagonistyczne. Wolna wola jednostki umożliwia jej wolny wybór — bez tego pluralizm nie mógłby istnieć. Wolność:

- pozytywna: wizja samorealizacji człowieka; jest środkiem do realizacji celów ogólnych, ustanowienia moralnego porządku społecznego [pytanie o źródło władzy, jaka decyduje o naszym postępowaniu]

- negatywna: brak przeszkód w dokonywaniu wyborów i podejmowaniu działań [pytanie o granice sprawowanej nad nami władzy]

Opowiada się za wolnością negatywną bo zawiera w sobie element wolnego wybory, jest podstawą do każdej innej wolności. Realizacja wolności pozytywnej stanowi zagrożenie totalitaryzmem. Potrzeby ludzkie: przynależność do grupy etnicznej, posiadanie własnego terytorium [państwo narodowe], realizacja wolności negatywnej.

Ludwig von M i s es - [szkoła austriacka] Krytyka socjalistycznej utopii z pozycji gospodarki wolnego rynku. Ekonomia to nauka aprioryczna, jej wyrazem jest wolny rynek, który swoją pozycję zawdzięcza mechanizmowi cenowemu [podstawa kalkulacji, określająca prawa między celami a środkami, potrzebami a możliwościami, kapitałem a siłą roboczą] -> ten nie może występować nigdzie poza rynkiem. Przymus państwa nie jest w stanie zastąpić dobrowolnej współpracy na rynku. Konieczna jest ideologia rynku.

Friedrich August von Hayek - klasyczny liberalizm.

Antysocializm: Zdecydowanie ,nie' dla wszelkich przejawów socjalizmu. Planowanie prowadzi do przymusu i rozrostu kontroli nad życiem jednostki, co prowadzi do totalitaryzmu. Jedyne możliwe planowanie to własne jednostek i przedsiębiorców [sami wyznaczają cele i ponoszą koszty wyboru]. Konieczność zachowania indywidualnej wolności dla wszelkich form rozwoju społecznego. Krytyka koncepcji sprawiedliwości społecznej [por. czarownica - coś, o czym wszyscy mówią konstytucyjnego nie istnieje, ani nawet istnieć nie może], bo bogactwo zależy od zdolności i szczęścia, konstytucyjnego także wysiłek nie musi prowadzić do korzyści. Potrzeba konstytucyjnego zabezpieczenia ograniczonego charakteru władzy państwowej. Własność, umowa i uczciwość podstawą funkcjonowania wolnego społeczeństwa. Społeczeństwo: Odrzucenie podziału instytucji społecznych na naturalne i sztuczne. Powstanie instytucji jest bowiem wynikiem niezamierzonego ludzkiego działania, a trwają bo przynoszą korzyści.

Społeczeństwo jako całość opiera się i działa na podstawie wielu zasad, które mają charakter abstrakcyjny [niecelowościowy]. Wolność jednostki— podstawa [zapewnia postęp społeczny]. Jednostka może się jej wyrzec w zamian za inne wartości. Postępu społecznego nie można zaplanować ani nakazać. Wolność prowadząc do postępu zawsze przynosi więcej korzyści niż szkód. Stosowanie przymusu w celu obrony wolności [społeczeństwo posługuje się nim wobec tych, którzy próbują go stosować wobec innych], przymus musi opierać się na prawie, które ogranicza się do określenia zasad sprawiedliwego postępowania. Ewolucja procesu społecznego - sukcesywne zmiany powszechnie aprobowanych zasad postępowania. Poszanowanie dla własności prywatnej, uczciwości i rodziny, stanowiących podstawy cywilizacji.

Mechanizm działania rynku: Każdemu pozwala na realizację własnych prywatnych interesów. To gra tworząca bogactwo wynik zależy od zdolności i szczęścia [użytek, jaki zrobią uczestnicy z dostępu do systemu cen]. System cen zapewnia możliwość produkowania dóbr w najbardziej skuteczny i najtańszy sposób. Wolna konkurencja - skłania do zwiększonej

przedsiębiorczości, poszukiwania nowych rynków, tworzy nowe możliwości zaspokajania starych potrzeb. Zysk -konieczny do działania rynku.

Państwo: zadania: zapewnienie bezpieczeństwa, nakładanie i egzekwowanie podatków, zapewnienie wolności obrotu gospodarczego od wszelkiego przymusu [np, praktyki związków zawodowych], przeciwdziałanie monopolizacji, tworzenie systemu opiekuńczego społeczeństwa, ograniczone świadczenia socjalne. Prawo ma regulować kwestie administracyjne

- charakter rozkazu. Wszystkie działania państwa powinny się cieszyć poparciem większości. Wolność osobista wymaga, aby cała władza została ograniczona przez długo obowiązujące zasady, które aprobuje opinia publiczna -podporządkowanie władzy państwowej zasadom jakich nikt nie jest w stanie zmienić.

John Rawls - liberalna teoria sprawiedliwości. Metoda kontraktualistyczna - umowa społeczna, gdzie strony posiadają wiedze o wszelkich faktach ogólnych, które mają wpływ na wybór zasad sprawiedliwości [nieobecność zawiści, zasady muszą być ogólne, stronom przyświecają jakieś motywacje]. Sprawiedliwość jako bezstronność; gwarantuje podstawowe wolności jednostek i zapewnia takie ułożenie nierówności, żeby jednostki najbardziej upośledzone wyciągnęły największą

korzyść przy zachowaniu równości szans dla wszystkich. Zasada dyferencjacji - największe korzyści dla najbardziej upośledzonych. Sprawiedliwa konstytucja polityczna, realizująca zasadę wolności. Państwo jako związek wolnych obywateli. Rząd ma gwarantować wolności i dbać o minimum socjalne i dział dystrybucji. Sprawiedliwym państwem jest jedynie państwo opiekuńcze. Poczucie sprawiedliwości zapewnia dobro, ponieważ jest tym, czego się pragnie.

Socjalizm

'socjalizm' - wspólnota, zjednoczenie, stowarzyszenie. Przez „myśl socjalistyczną" należy rozumieć różne doktryny i

teorie socjalistyczne z XIX i XX w, np. utopijny socjalizm, komunizm, marksizm, demokratyczny socjalizm, leninizm.

Socjalizm kojarzony jest z demokratycznym socjalizmem typu zachodnioeuropejskiego, zachodnioeuropejskiego

komunizm z leninizmem.

Idea przewodnia: egalitaryzm - dążenie do zrównania wszystkich członków społeczeństwa pod względem

ekonomicznym, społecznym, prawnym i politycznym.

Anglia i Francja - kolebki socjalizmu. Podział na umiarkowany i radykalny [komunizm].

Socjalizm umiarkowany:

- Sensymonizm: Claude Saint-Simon. koncepcja totalnej reorganizacji społeczeństwa. Maksymalizacja produkcji w celu zapewnienia członkom społeczeństwa obfitości dóbr. Zadanie rządu — zarządzanie produkcją i decydowanie o podziale dóbr wytworzonych. Prymat ekonomii nad polityką. Społeczeństwo urządzone na wzór warsztatu produkcyjnego -wszystkim ludziom zapewni się pracę i od wszystkich wymaga się pracy. Zasad: od każdego według jego zdolności, każdemu według jego zasług. Idea rządu fachowców. Zarys idei korporacyjnej.

- Furieryzm - Charles Fourier. Krytyka kapitalizmu. Falanster - idealny model niewielkiej [do 2000 osób] wspólnoty ludzkiej, bezpaństwowa organizacja rolniczo-przemysłowa, gdzie każdy będzie robił co lubi i zmieniał pracę co parę godzin, żeby zapobiec nudzie. Zamiast małżeństwa wolne związki, a dzieci wychowywane przez wspólnotę. Gospodarka towarowo-pieniężna miała zostać zastąpiona przez gospodarkę naturalną.

- Luis Blanc - państwo ma zapewnić pracę każdemu i dostarczać środków materialnych w celu stworzenia społecznych zakładów wytwórczych. Wspólnota wytwórcza [republika socjalna] oparta na gospodarce społecznej. Państwo po spełnieniu roli narzędzia transformacji traci rację bytu. Pokojowa i stopniowa transformacja społeczeństwa kapitalistycznego w socjalistyczne.

- Owenizm - Robert Owen - przeprowadził eksperyment wydobycia z nędzy robotników poprzez polepszenie warunków pracy, zwiększenie płac, skrócenie dnia pracy i wybudowanie osiedla przy fabryce. Pionier spółdzielczości i współzałożyciel tradeunionizmu [organizacji związków zawodowych]. Zalecał działalność, która przynosi szczęście największej liczbie ludzi [utylitaryzm].

- Socjalizm fabiański [od Fabian Society] - koncepcja reform społecznych, które przeprowadzone na forum parlamentu usankcjonują pokojową transformację kapitalizmu w socjalizm.

- Labouryzm - socjalizm ewolucyjny i gradualistyczny. Zabarwienie religijne [chrześcijanizm]. Praca dla dobra wspólnego, na sprawiedliwym wynagrodzeniu i kooperacji.

Socjalizm radykalny:

- Babuwizm - Gracchus Babeuf - teoretyk komunizmu. Idea zdobycia włsdzy przemocą komunizmu agrarnego i egalitaryzmu absolutnego [każdemu tyle samo i to samo], przewrót komunistyczny ma być dziełem elity rewolucyjnej, która przy pomocy ulicy zdobędzie władzę i wprowadzi nowy porządek społeczny. Postulat wywłaszczenia prywatnej własności ziemskiej i parcelacji, oraz zniesienia prawa dziedziczenia.

- Blankizm - August Blanqui - woluntaryzm polityczny ['chcieć to móc']. Koncepcja pai Lii konspiracyjnej, która dąży do zdobycia władzy na drodze rewolucji, nie dzieli się niąz nikim i nie ogląda się na metody dokonania tego i poparcie społeczeństwa.

- Marksizm klasyczny - Karol Marks i Fryderyk Engels — Zaostrzanie się antagonizmu i walki między klasami, rewolucja socjalna musi być dziełem dojrzalej do kierowania społeczeństwem klasy robotniczej. Model gospodarki bezrynkowej, pozbawionej 'pieniężnictwa¹, kolektywistycznej, planowanej i zarządzanej centralnie. Społeczeństwo bezklasowe ma być. maksymalizm poznawczy, materialistyczne pojmowanie dziejów. Bieg życia społecznego: wspólnota pierwotna -

niewolnictwo -feudalizm - kapitalizm - socjalizm [komunizm]. Wiara naukowa i myślenie racjonalne ma zastąpić wiarę religijną. Ateizm i antropocentryzm.

- Marksizm partyjny - SPD/Druga Międzynarodówka - Metoda przeprowadzania analizy i oceny stosunków społecznych, teoria walki klasowej, program zniesienia klas i tym samym wyzysku kapitalistycznego oraz wizja społeczeństwa 'jutra'.

Socjaldemokrcja

Odrzuca gotowe tezy. Analiza kapitalizmu. Odejście od marksizmu -teza o zaostrzającym się antagonizmie klas, historycznej roli robotników i własności jako źródle władzy się nie sprawdziły. Główne wartości: wolność, sprawiedliwość i solidarność. Ważna jest godność człowieka.

Korzeni tej myśli doszukuje się w etyce chrześcijańskiej, humanizmie i filozofii klasycznej. Istotą socjalizmu jest usuwanie przywilejów klas panujących oraz danie ludziom wolności, sprawiedliwości i dobrobytu. Hasła partnerstwa socjalnego i pokoju socjalnego - kompromis klasowy, rezygnacja z haseł likwidacji istniejących struktur systemu społecznego, zwłaszcza zmian w stosunkach własności.

Polityka państwa: gwarancja równego dostępu do edukacji i kultury; redystrybucja dochodów tak, aby redukować istniejące nierówności; interwencja w gospodarkę, żeby zapobiegać monopolizacji i zachować mechanizm konkurencji; zbliżenie władzy do obywatela poprzez samorządność i decentralizację. Realizacja pakietu reform socjalnych i zmniejszanie bezrobocia jako sposób na łagodzenie sprzeczności klasowych. Państwo jako arbiter między klasami.

Państwo dobrobytu [welfare state] = państwo pomocy społecznej = państwo opiekuńcze: państwo zabezpieczające minimum egzystencji [system pomocy socjalnej i ubezpieczeń socjalnych], interweniujące w ekonomikę poprzez dźwignie finansowe i podatkowe, a czasem jako bezpośredni podmiot gospodarczy i interweniujące w stosunki pracy [ochrona pracy, związki zawodowe]. Koncepcje tego państwa głoszą stopniowe ulepszanie się kapitalizmu prowadzące do redukcji

nierówności, poprawy egzystencji mas pracujących i zanikania sprzeczności klasowych. Można to określić jako demokratyczny socjalizm połączony z liberalizmem socjalnym [Keynesa].

Rzeczywista władza przesuwa się z rąk właścicieli do rąk zarządców [menedżerów] - własność przestaje być istotnym źródłem antagonizmów klasowych. Zarządcą zostaje się z tytułu osobistych zdolności i kompetencji -zapewnia to mobilność społeczeństwa i przemieszczania się między klasami/warstwami. Demokratyzowanie systemu. Uczestnictwo pracujących w zarządzaniu i kontrola pracujących. Władza jest rozdzielona na różne poziomy technobiurokratycznej struktury, w której uczestniczą niemal wszyscy [podstawą do uczestnictwa są kwalifikacje]. Organizacja struktury ma charakter racjonalny.

Zanika dawny antagonizm między burżuazją a proletariatem. Proces proletaryzacji się zaciera - zmierzch klasy robotniczej [duże zróżnicowanie tej klasy]. Hasła solidarności międzyklasowej, pokoju społecznego i partnerstwa społecznego. Partie mówią osobie, że są ogólnospołeczne.

Krytyka wielkich organizmów gospodarczych i wielkiego kapitału, bo uniemożliwiają one wolna konkurencję i osłabiają pozycje konsumenta. Idea uspołecznienia własności dla uzdrowienia mechanizmów rynkowych. Prywatna własność środków produkcji zasługuje na pomoc i ochronę pod warunkiem, że nie stoi na przeszkodzie zaprowadzenia słusznego porządku społecznego. Uspołecznić należy te przedsiębiorstwa, których pozycja zagraża interesom całego

społeczeństwa. Planowanie gospodarcze, którego instrumentami mają być publiczne i prywatne inwestycje, polityka kredytowa, celna i podatkowa. Model gospodarki mieszanej opartej na zasadach konkurencji. W latach 70. ideę uspołecznienia własności zastąpiono ideą uczestnictwa pracujących w zarządzaniu. Polityka antymonopoiistyczna. Idea samorządności. W gospodarce państwo ma spełniać rolę subsydiarną. Polityka finansowa - kontrola cen przez państwo i odpowiednia progresja podatkowa, aby: chronić konsumentów, zapewnić opiekę zdrowotną ubezpieczenia, pomoc

socjalną itd.

Postulat pełnego zatrudnienia zastąpiono postulatem walki z bezrobociem. Zredukowanie bezrobocia bez niebezpieczeństwa inflacji. Poszukiwanie poparcia wśród klas średnich, rezygnacja z idei 'partii robotniczej¹. Hasła poprawy jakości życia i warunków pracy. Walka o równe prawa kobiet w życiu społecznym oraz przyznanie pełnych praw obywatelskich emigrantom. Zwolennicy integracji europejskiej. Wskazywanie na potrzebę współdecydowania pracobiorców w planowaniu, w prowadzeniu i w i społecznym kształtowaniu nowych technologii w przemyśle. Priorytety: zwiększenie liczby miejsca pracy [zwłaszcza dla ludzi młodych], elastyczność czasu pracy i edukacja. Polityka ekonomiczna oparta na pobudzaniu wzrostu ekonomicznego przy niskiej inflacji oraz niskich podatkach. Pobudzanie rozwoju gospodarczego, globalizacja gospodarki światowej.

Przestrzeganie praw człowieka, międzynarodowa współpraca, ochrona naturalnego środowiska.

Można powiedzieć, że socjaldemokraci zaakceptowali model gospodarki liberalnej, aczkolwiek kontrolowanej mechanizmami fiskalnymi przez państwo. Mechanizmy rynko SA niezbędne dla rozwoju i ekonomicznego wzrostu, ale wolny rynek nie zapewnia sprawiedliwości. Zwraca się uwagę na możliwości tkwiące w nowej technologii oraz rolę małych i średnich przedsiębiorstw i zakładów usługowych w tworzeniu nowych miejsc pracy, koordynację systemów narodowych, promocję wolnego i uczciwego handlu. Wzmocnienie praw społecznych. Wg socjaldemokratów demokracja polega na tym, że system polityczny musi zagwarantować, że reformy publiczne, zdrowe i rozwój ekonomiczny służą przede wszystkim grupom społecznym.

VII Funkcje państwa

Państwo jest wspólnotą polityczna rozwiajającą różnorodną działalność wewnątrz i na zewnątrz tej wspólnoty. Działalność ta związana jest z realizacja celów państwa i potrzeb egzystencjalnych członków wspólnoty politycznej.

Różnorodne koncepcje dotyczące funkcji państwa obracają się wokół 2 biegunów:

koncepcji solidarystycznej w której funkcje państwa wynikają ze zdefiniowania istoty państwa, jego naturalnego przeznaczenia. Współcześnie najbardziej rozpowszechnione ujęcie opiera się przeciwstawieniu egoistycznych zazwyczaj celów i motywów dziłalności jednotki i grup harmonizującemu dziłaniu państwa. Rolą państwa jest pośredniczenie w tych sporach, znajdowanie rozwiązań kompromisowych oraz zaprezentowanie interesów wspólnoty: dobro wspólne, które choć istnieje realnie, znika często z pola widzenia poszczególnych jednostek i grup koncepcji marksistowskiej, która zakłada, iż stronniczość działania państwa jest w społeczeństwie o klasach antagonistycznych regułą, jest jej właściwym, naturalnym przeznaczeniem, działania na rzecz dobra wspólnego zjawiskiem wtórnym. W społeczeństwach rozwarstwionych na grupy społeczne o przeciwnych interesach nie istnieje zjawisko dobra ogółu. Grupy społ. mają różne przeciwstawne interesy. Państwo nie może realizować przeciwstawnych interesów. Daje zawsze pierwszeństwo jednym interesom. Pomiędzy przeciwstawnymi interesami nie może dojść do kompromisu. Każde rozwiązanie jest ostatecznie zwycięstwem jednego interesu nad innym.

Definicję funkcji państwa według:

- S. Ehrifcha „podstawowe kierunki działalności państwa", „Organizacja państwowa rozwija w wielu dziedzinach różnorodną działalność, którą można uogólnić grupując ją według podstawowych kierunków. Tak potraktowaną działalność organizacji państwowej nazywamy funkcjami państwa".

- A. Łopatki : Funkcje państwa to po prostu pewne kierunki jego działalności. Funkcje to, innymi słowy, rodzaje aktywności państwa podejmowane w określonej dziedzinie życia publicznego. Wyodrębnienie tych dziedzin jest podstawą wyodrębnienia funkcji państwa. „Całokształt działalności państwa w określonej sferze życia społecznego nazywany jest funkcją państwa."

Wyróżniamy 5 podstawowych funkcji państwa:

1. Funkcja wewnętrzna

2. Funkcja gospodarczo-organizatorska

3. Funkcja socjalna

4. FunKcja kulturalno-wychowawcza

5. Funkcja zewnętrzna

Funkcja wewnętrzna

Funkcja wewnętrzna państwa jest to całokształt działalności państwa w wew. Sferze stosunków społecznych. Polega ona na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochronie mienia i zdrowia obywateli, zabezpieczeniu występującego systemu własności.

Zapewnieni porządku i bezpieczeństwa publicznego wymaga podejmowania działań zmierzających do utrzymania spokoju u normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich. Państwo tworzy odpowiednie instytucje w postaci policji, służb ochrony państwa, straży granicznej, którym powierza te zadania i wyposaża je w niezbędne środki prawne oraz materialne. Dla zagwarantowania swobód obywatelskich państwo określa normy zachowań ludzi i środki ochrony praw obywateli.

Do działań zapewniających porządek i bezpieczeństwo publiczne angażuje się organy adm. : policja, sądy, prokuratura. W sytuacjach kryzysowych używa się również wojska.

Do ochrony mienia i zdrowia obywateli państwo stwarza niezbędne przesłanki i poprzez odpowiednie regulacje prawne zapobiega przywłaszczaniu, napaścią oraz przed spowodowaniem uszczerbku zdrowia. Organy porządku publicznego przejawiają działania zarówno zapobiegawcze w odstraszaniu osobników czyhających na cudze mienie, jak i schwytaniu przestępców oraz wymierzeniu sankcji za zagarnięcie mienia.

Groźba przymusu fizycznego, którym rozporządza państwo, ma być środkiem odstraszającym i czyniącym zadośćuczynienie sprawiedliwości za łamanie norm współżycia obywatelskiego.

Zabezpieczenie występującego systemu własności, to działanie państwa na rzecz grup społecznych, które tworzą fundament społeczny państwa i władzy publicznej. W pierwszej kolejności to stworzenie całego systemu normatywnego i instytucjonalnego chroniącego i broniącego formy własności i ich posiadaczy.

Tendencja rozwojowa działań ludzkich i konieczność zaspokajania różnorodnych potrzeb społecznych wskazuje na przejawy wzajemnego oddziaływania poczynań wewnętrznych i zewnętrznych funkcji państwa.

Funkcj a gospodarczo-organizatorska

Funkcja gospodarczo-organizatorska państwa jest to całokształt działalności państwa w sferze stosunków społeczno-gospodarczych. Zasadza się ona na oddziaływania państwa na procesy gospodarcze w formie bezpośredniej i pośredniej. W zależności od charakteru państwa inny jest zakres oddziaływania państwa i wkraczania państwa w sprawy gospodarcze. Każde państwo ma jednak znaczący udział w kształtowaniu życia gospodarczego kraju i pozostaje ważnym czynnikiem tego życia.

Organizowanie życia gospodarczego przebiega głownie w gosp socjalistycznej opartej na państwowej własności środków produkcji. Działalność gospodarczo-organizatorska państwa dotyczy zarówno sfery produkcji materialnej jak i sfery wymiany i podziału dóbr wyprodukowanych.

Stwarzaniem warunków rozwijania działalności gospodarczej zajmuję się państwo funkcjonujące w gospodarce rynkowe opartej na systemie konkurencji. Wyraża się to w ustaleniu reguł i norm konkurencji oraz kontroli ich ścisłegc przestrzegania. Działania polityki gospodarczej państwa wiodą do:

1. stworzenia funkcjonalnego systemu cenowego na rynku towarów i usług —2: --prowadzenie polityki walutowej stabilizującej wartość pieniądza

3. zagwarantowanie wolnego dostępu do rynku dla wszystkich jego uczestników

4. oparcie systemu na prywatnej własności środków produkcji

5. ustanawiania pełnej odpowiedzialności właściciela za skutki gospodarowania.

6. oparcia decyzji podmiotów gospodarczych na swobodzie zawierania umów

7. zapewniania stabilności polityki gosp. Stwarzającej trwałe warunki działania jednostek gospodarczych.

Ponadto powinnością państwa jest przeciwdziałanie powstawaniu monopolu szkodliwego dla konkurencji, wpływanie na politykę kształtowania dochodów, określenie polityki cen minimalnych oraz zwracanie uwagi na rachunek gospodarczy w procesie tworzenia.

Funkcja gospodarczo-organizatorska państwa przejawia się w wielu krajach o gospodarce rynkowej w formie interwencjonizmu państwowego. Ingerencja państwa w: sprawy zatrudnienia, redystrybucji dochodu narodowego, zarządzania gospodarką, wprowadzania elementów programowania, nacjonalizacji lub prywatyzacji pewnych dziedzin wytwarzania dóbr lub usług.

Działania gospodarczo-organizatorskie państwa występują też w przypadku każdego państwa w postaci ochrony gosp. przed nadmierną ingerencją z zewnątrz poprzez cła, kontyngenty, ograniczenia kapitałowe, ograniczenia importowe, eksportowe.

Funkcja socjalna

Funkcja socjalna jest to całokształt działalności w socjalnej sferze stosunków społecznych zmierzająca do zabezpieczenia społecznego jednostek ludzkich. Obejmuje ona przede wszystkim działania na rzecz ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, a także rozwiązywania problemu wykorzystania zasobów ludzkich. Zabezpieczenia społeczne zależą od stopnia rozwoju gospodarczego państwa, który pozwala na wzięcie pod opiekę mniejszej lub większej liczby obywateli potrzebujących pomocy, a także polityki podziału wypracowanego dochodu narodowego.

Świadczenia na rzecz zabezpieczenia społecznego pochodzą z różnych środków, w większości państwowych, jak i prywatnych. Rola państwa sprowadza się podejmowania kwestii zabezpieczenia społecznego poprzez rozwijanie regulacji prawnych, tworzenie instytucji i urządzeń społecznych oraz powoływanie zespołów ludzkich do spełnienia czynności zabezpieczenia ochrony zdrowia i niesienia pomocy społecznej, a także koordynowania wysiłków różnych instytucji społecznych podejmujących działania w sferze tych zabezpieczeń.

Na system zabezpieczeń społecznych rozwijanych przez państwo składają się takie instytucje jak: ubezpieczenia społeczne, ochrona zdrowia, pomoc społeczna.

Ubezpieczenia społeczne stworzone przez państwo są obowiązkowe i powszechne. W cywilizowanych społeczeństwach obejmują świadczenia na rzecz rodziny, ludzi starych, niezdolnych do pracy, świadczenia w przypadku choroby, wypadku przy pracy. Świadczenia z ubezpieczenia społecznego związane z macierzyństwem i opieką nad dzieckiem obejmują zasiłek w czasie urlopu macierzyńskiego, zasiłek porodowy, zasiłek wychowawczy, zasiłek opiekuńczy. Świadczenia dla ludzi starych i niezdolnych do pracy są to: emerytury, renty inwalidzkie, renty rodzinne, świadczenia dla kombatantów i inwalidów wojennych,

Ochrona zdrowia obejmuje działania do zapewnienia opieki zdrowotnej, pomocy medycznej i opieki społecznej ludności. Prawo do ochrony zdrowia jest prawem obywatelskim, stąd powinność państwa do aktywnego działania na rzecz spełnienia wynikających z tego powinności. Opieka zdrowotna obejmuje leczenie szpitalne i ambulatoryjne oraz w przychodniach lekarskich. Z opieki zdrowotnej mogą korzystać wszyscy objęci ubezpieczeniem społecznym oraz inne osoby np. dzieci, młodzież ucząca się, żołnierze zasadniczej służby wojskowej.

Pomoc społeczną podejmują instytucje publiczne ściśle współdziałające z organizacjami charytatywnymi i opiekuńczymi. Z pomocy korzystają ludzie starzy, niepełnosprawni, rodziny wielodzietne, rodziny alkoholików, sieroty z domów dziecka. Zakres pomocy społecznej obejmuje świadczenia środowiskowe {zasiłki pieniężne, różnego rodzaju, pomoc rzeczową np. żywność, odzież, opał) i świadczenia instytucjonalne w formie pobytu w domach pomocy społecznej lub zakładzie opiekuńczym.

Zapewnienie zatrudnienia siły ludzkiej łączy się zarówno ze wspieraniem przez państwo nowych inwestycji i tworzenia miejsc pracy, działania zmierzające do kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz rozwinięcia poradnictwa zawodowego służącego do przekwalifikowania w branżach i zawodach.

Polityka ochrony pracy państwa to podejmowanie działań mających na celu ochronę: stosunku pracy między pracodawcą a pracownikiem, pracowników przed niebezpieczeństwami związanymi z funkcjonowaniem urządzeń oraz ryzykiem związanym z wykonywaniem zawodu, młodzieży pracującej, kobiet.

Zabezpieczenia przed zagrożeniami pracy wymusza państwo przez wprowadzenie przymusowych środków: ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, zasiłki dla bezrobotnych nie objętych ubezpieczeniem, ubezpieczenia chorobowe, ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Funkcja kulturalno-wychowawcza

Funkcja kulturalno-wychowawcza państwa jest to całokształt działalności państwa w sferze kulturowej i wychowawczej społeczeństwa. Przejawia się ona w działaniach wiodących do: wpajania wiedzy u zdobyczy

cywilizacyjnych, rozpowszechnia dóbr kulturalnych, upowszechniania idei i wartości ideologicznych wyznawanych przez siły rządzące, kształtowania-postaw i zachowań obywatelskich odpowiadających charakterowi państwa.

Wpajanie wiedzy i zdobyczy cywilizacyjnych społeczności ludzkiej, zwłaszcza młodemu pokoleniu jest naczelną powinnością państwa. Państwo tworzy rozbudowany system edukacyjny od szkól podstawowych, poprzez szkoły średnie do szkół-wyższych włącznie, wypracowuje programy edukacyjne dla różnych stopni i kierunków edukacji, przygotowywuje kadry nauczające i organizujące edukację. W działaniach tych państwo współpracuje z organizacjami oświatowo-kulturalnymi oraz stowarzyszeniami. Wysiłek koncepcyjny i metodologiczny konfrontuje państwo w skali międzynarodowej w ramach współpracy i wymiany doświadczeń.

Rozpowszechnianie dóbr kulturowych stanowi rozległą i doniosła strefę działa państwa w wspierania tworów pisanych (dzieła literackie), utrwalanych na różnych materiałach (obrazy), wystawianych (sztuki, filmy) i przekazywanych w różnych postaciach. Państwo promuje twory kulturowe, roztacza mecenat nad ich twórcami i dziełami, chroni prawa autorskie i prawa do rozpowszechniania. W tej dziedzinie państwo współdziała z wieloma stowarzyszeniami, fundacjami i klubami, które skupiają twórców i protektorów oraz wielbicieli tworów kulturowych.

W upowszechnianiu dóbr kulturowych i wartości estetycznych z nich płynących, bardzo wilka rolę spełniają środki masowego przekazu oraz nowoczesne techniki udostępniania dóbr kulturowych.

Upowszechnianie idei i wartości ideologicznych wyznawanych przez siły rządzące stanowi doniosłe przedsięwzięcie stale podejmowane i doskonalone. Rola państwa sprowadza się do wprowadzenia tych idei w obieg w postaci przystępnej oraz możliwej do przyjęcia przez adresatów.

Kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich odpowiadających charakterowi państwa jest wymogiem działalności państwa, gdy chce spełnić cele i przeznaczenie państwa. Jest te rozległa sfera działania publicznego przejawiająca się w wielu różnych zabiegach merytorycznych i organizacyjnych. Na czoło tej działalności wysuwa się sprawę wskazywania wzorców i zachowań osobowych,, pozytywnych, godnych naśladowania i spełniania pożądanych zamierzeń.

Funkcja zewnętrzna

Funkcja zewnętrzna państwa jest to całokształt działalności państwa w stosunkach z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi. Sprowadzą się ona do zapewnienia bezpieczeństwa państwa na zewnątrz, rozwijania stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami, oraz przepływu informacji i kontaktów osobowych.

Zapewnieni bezpieczeństwa państwa na zew wymaga podejmowania działań na rzecz trwałości i niepodległości państwa, suwerenności i integralności terytorialnej państwa oraz rozwoju wew. państwa.

Rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami stanowi wielką dziedzinę działań różnych organów państwowych i instytucji publicznych. Rozwijaniem stosunków zajmują się odpowiednio powołane organy państwowe, przedstawiciele powołani do stałego reprezentowania interesów państwa za granicą, delegacje i przedstawiciele państw składających wizyty oraz inni pełnomocnicy działający za granicą.

Rozwijanie przepływu informacji i kontaktów międzyludzkich jest doniosła strefą działalności państwa służącą do wzbogacenia wzorców działań wytwórczych i kształtowania światłych postaw ludzkich.

VII Władza polityczna

Podejmowane od dawna próby zdefiniowania pojęcia władzy nie satysfakcjonują większości badaczy. Wg. H. Morgensteina; władza jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej kontrowersyjnych problemów nauki o polityce. Wśród przyczyn trudności w określeniu władzy leży powszechność jej występowania w życiu człowieka od początku jego społecznego rozwoju, obecność niemal we wszystkich kontaktach międzyludzkich, szeroki zakres dziedzin społecznej aktywności, które sobą obejmuje. Ponadto realizacja władzy dotyka najgłębszych interesów życiowych poszczególnych jednostek i różnych grup społecznych. W związku z tym część politologów twierdzi iż nie należy odpowiadać na pytanie, co to jest władza, bądź wyjaśniać jej teoretycznych i doktrynalnych podstaw, ale przy stwierdzeniu faktu ,że istnieje ona we wszystkich społeczeństwach, wystarczy badać ją i opisywać. Ze względu na trudności w ustaleniu nosicieli władzy, metod jej sprawowania i innych związanych z nią problemów, pojawiły się opinie wskazujące na celowość określenia, czym ona jest.

Wg. Arystotelesa władza to zjawisko uniwersalne- obowiązujące w przyrodzie jak i wśród ludzi- polega na zasadzie panowania jednych i podporządkowywania się im drugich. Definicje władzy o charakterze społecznym-

- def. behawioralne- władza jako rodzaj zachowania modyfikującego zachowania innych.

- Def. teologiczne-władza jako spełnienie celów, wytwarzanie zamierzonych skutków.

- Def. instrumentalne-władza jako możliwość stosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy.

- Def. strukturalne- władza jako rodzaj stosunku między rządzącymi i rządzonymi.

- Def. władzy jako wpływu

- Def. konfliktowe- władza jako możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w syt. konfliktowych.

3 typy ujęcia władzy-

1 WŁADZA JAKO FUNKCJA-

Funkcjonalizm- równowaga systemu społecznego, gwarantująca jego trwałość i sprawność. Stąd władzy nadaje się sens funkcji jaką spełnia ona wobec danej całości w jej ramach z punktu widzenia tej równowagi. Władza jest funkcją polegającą na przymusowym uzgodnieniu działalności jednostek wchodzących w skład państwa, wspólnoty lub rodziny.

Przedstawiciele m.in.- T. Parsons, S. Lipset, R. Aron. -władza posiadana przez jednostkę jest zawsze efektem przypisanym funkcji pełnionej przez niąw systemie.

2. Władza jako cecha jej nosiciela -Posiadanie i wykonywanie władzy nie jest zależne od systemu, lecz właściwości człowieka, grupy społecznej, instytucji. Koncepcja ta wiąże się ze zjawiskiem przywództwa, wywołując konflikt wśród tych badaczy, którzy twierdza iż proces powstawania władzy determinują wyłącznie czynniki zewnętrzne, a przywódcą może stać się każdy. W tym znaczeniu definiował władze T. Hobbes.

3. Władza jako stosunek społeczny-

stale powtarzające się oddziaływanie ludzi na siebie, utrwalony w pewien sposób typ społecznych interakcji, wszelka sytuacja, w której oddziaływanie jednego człowieka wpływa na położenie społeczne drugiego człowieka, owe wzajemne oddziaływanie między partnerami stosunku społecznego muszą być regulowane przez normę społeczną (prawną obyczajową, moralną religijną).

WOLA JAKO PRZEDMIOT WŁADZY -

Wola- zdolność do świadomego, zamierzonego i pozbawionego zewnętrznego przymusu wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywanie się od innych.

-Władzą w tym kontekście jest stosunek społecznych, polegających na tym, że jeden jego przedmiot narzuca swoją wolę drugiemu podmiotowi, ograniczając lub pozbawiając go własnej woli. Engels- Władza (autorytet) oznacza narzucanie nam cudzej woli; z drugiej strony autorytet zakłada podporządkowanie.

M. Weber- władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera.

W podobnym tonie utrzymane są określenia sformułowane przez takich znanych politologów, jak H.Lasswel!, A.Kaplan, M. Burłacki.

WŁADZA A INNE FORMY PODPORZĄDKOWANIA WOLI -

Form determinowania polegających na większym lub mniejszym stopniu zniewolenia jest kilka; moc, panowanie, zarządzanie wpływ, kontrola, autorytet.

1)MOC- Ktoś może mieć kogoś w swojej mocy, ale nie ma nad nim władzy dopóty dopóki osoba więziona nie zastosuje się do oczekiwanych od niej żądań czy poleceń.

2) PANOWANIE- podobnie jak moc wynika z przewagi, którą można wykorzystać do sforsowania swojej woli, czyli zrealizowania władzy. Góruje się nad kimś sprawnością fizyczną, wiedzą, doświadczeniem i innymi warunkami pozwalającymi podporządkować go sobie. Jednakże nie da się panować bez posłuchu. W tym właśnie zawiera się różnica między mocą a panowaniem: nie mając nad drugim człowiekiem władzy można mimo to mieć go w swojej mocy; nie mając władzy nad nim, nie można panować.

3)ZARZĄDZANIE- Każda władza jest zarządzaniem, ale nie każde zarządzanie jest wykonywaniem władzy. Można bowiem sterować ludźmi ograniczając ich wolę, ale podporządkowanie się takiemu kierownictwu nie jest obligatoryjne-nie przewiduje się tu żadnych sankcji za zachowanie niezgodne z proponowanymi.

4)WPŁYW-wg. P. Bachracha i M.S. Baratza -Jednostka ma wpływ w określonej dziedzinie na innąjednostkę o tyle, o ile bez uciekania się do milczącej lub otwartej groźby deprywacji¹ powoduje zmianę postępowania tej drugiej. Tak więc władza i wpływ są podobne do siebie. Różnią się tym, że władza w przeciwieństwie do wpływu zależy od potencjalnych sankcji.

5)KONTROLA-oznacza panowanie, kierowanie, obserwację, rejestrowanie, sprawdzanie, śledzenie. Z samego faktu, że ktoś kogoś kontroluje stwierdzając niewłaściwości jego postępowania, nie wynika, że wykonuje władzę, jeśli nie ma możliwości zmiany tego stanu.

6)AUTORYTET-

„ktoś ma autorytet", „ktoś jest autorytetem"

- przypisany zarówno predyspozycjom, jak i przyznanym mu uprawnieniom.

- termin ten oznacza również pewne cechy osobiste człowieka wynikające z jego wiedzy, doświadczenia, umiejętności, dzięki którym może on wpływać na postępowanie innych. Może to czynić celowe, a także niezależnie od swojej woli.

- zdolność do kierowania zachowaniami innych bez odwoływania się do sankcji przymusu.

- szczególny rodzaj władzy opierającej się na uznaniu społecznym, cieszącej się poparciem społecznym.

- Władza państwowa a autorytet- Autorytet mogą mieć instytucje lub osoby wchodzące w skład instytucji. Władza państwowa może posiadać autorytet jako instytucja w wyniku pewnych tradycji, zwyczajów.

ASYMETRIA WŁADZY- nierówność wzajemnych oddziaływań między ludźmi. Musi ona istnieć, ponieważ „współzależność i wzajemne zrównoważone wpływy są wskaźnikiem braku władzy" Wynika to za określającej władzę zasady panowania i podporządkowania. Zbytnia asymetria stosunków między rządzącymi i rządzonymi przekreśla władze, bo strona, której coś się narzuca nie daje przyzwolenia do rządzenia temu, który to robi.

RODZAJE WŁADZY-

1) represyjna i nierepresyjna

2) a) obustronna-

-istnieje tam gdzie władzę każdej ze stron równoważy władza strony drugiej

gdy w grę wchodzą interesy lub cele obu stron stosowane są formy przetargu lub decyzje podejmowane są wspólnie-wg .Arrowa nie jest to władza lecz consensus.

b) całkowita- podejmowanie decyzji i inicjatywa działania jest scentralizowana i zmonopolizowana przez jedną stronę.

3) potencjalna (ukryta, urojona) i sprawowana (możliwa)

4) wyznaczona osobowo i zadaniowo- część władczych poleceń adresowana jest do konkretnych podmiotów, natomiast istnieją także i takie, które wiązać maja każdego jedynie w danych warunkach np.; w czasie godziny policyjnej-oraz mającą charakter zadaniowy i konfliktowy -może zachodzić między podmiotami zgadzającymi się w sprawie celów, środków ich osiągnięcia itd. - będzie wówczas zadaniowa, podczas gdy w przypadku rozbieżności co do tego będzie- konfliktowa.

5)Rodzaje władzy wg. M. Webera-

- tradycyjna- wyst. We wczesnym średniowieczu i w niektórych dzisiejszych społ. plemiennych- wielowiekowy zwyczaj wyróżniania pozycji władcy .

- charyzmatyczna- oparta na osobistej zdolności jednostki podporządkowywania sobie ludzi oraz na ich oddaniu i zaufaniu w stosunku do przywódcy.

- legalna- do jej sprawowania uprawniony jest ten kto działa w ramach przyznanych mu kompetencji określonych przez obowiązujący porządek normatywny.

6) autokratyczna i demokratyczna

7) scentralizowana i rozproszona (zdecentralizowana)

WŁADZA POLITYCZNA

- Wraz z rozwojem monarchii stanowej oraz parlamentaryzmu pojęcie społ. politycznego rozciągano na grupy uprzywilejowane, które uzyskiwały możliwość uczestniczenia w procesach decyzyjnych, nabywały podmiotowość polityczną.

- Np.; partie polityczne, stowarzyszenia, organizacje, ruchy społeczne, związki zawodowe, duże organizacje gospodarcze itp.

- W relacji między partią a państwem- zdolność narzucania woli danej partii parlamentowi tylko dlatego, ze ma ona dostatecznie dużo mandatów poselskich.

Władza publiczna- zdolność podmiotów uprawnionych do narzucania woli podmiotom podporządkowanym w tych dziedzinach życia społecznego, które dotyczą wszystkich osób i organizacji podległych i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne.

¹ deprywacja- postępowanie eksperymentalne polegające na radykalnym ograniczeniu komuś dopływu wszelkich bodźców przez dłuższy czas.

WŁADZA PAŃSTWOWA- zdolność organów państwa (ustawodawczych, wykonawczych i sądowych) do narzucania woli osobom i organizacjom podległym w drodze aktów normatywnych, decyzji i postanowień administracyjnych, orzeczeń sądowych, wezwań- pod groźbą zastosowania zalegalizowanego przymusi fizycznego w razie niewykonania lub naruszenia zawartych w nich treści.

-Ma charakter władzy politycznej i jest częścią władzy publicznej może legalnie stosować przymus. Skuteczna powinna być już sama groźba stosowania go. -Nagradzanie za dobre zachowanie (odznaczenia, ordery) karanie za złe zachowanie. dysponuje różnego rodzaju środkami materialnymi, decyduje o ich podziale, wykorzystaniu itp. Informacje- kontrola informacji większa lub mniejsza w zależności od ustroju.(kto je może przekazać jak_r kiedy itp.)

WŁADZA SAMORZĄDOWA- nie jest władzą państwową ale jest władzą publiczną, a także polityczną

-Integralną częścią społeczeństwa obywatelskiego jest samorząd terytorialny, a stos. nadrzędności i podporządkowania między organami samorządowymi a podległymi im mieszkańcami nazywamy władzą samorząd ową. dotyczy regulowania dziedzin życia, które państwo przekazało do kompetencji mieszkańców lokalnych jednostek terytorialnych.

Legitymizacja władzy - uprawnienia rządzących do podejmowania wiążących decyzji przy równoczesnej

aprobacie rządzonych.

-uznanie autorytetu politycznego rządzących.

-Opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych

Legitymizacja władzy poprzez wybory- w wyborach istotna jest frekwencja.

Władze można ograniczyć dając społeczeństwu pewnego rodzaju środki prawne- poprzez np.;referenda, inicjatywy ustawodawcze.

Społeczeństwo może użyć także środków pozaprawnych chcąc wyrazić swoją dezaprobatę- obywatelskie nieposłuszeństwo, bunt, strajk, manifestacja.

Rodzaje legitymizacji władzy wg. Webera

LEGALNA -(racjonalna) jak się dochodzi do władzy i jak się ją sprawuje

CHARYZMATYCZNA - władca posiada charyzmę, specjalne uwarunkowanie do sprawowania władzy

TRADYCYJNA - nawiązuje do symboli trwania, ciągłości, zwyczajów, itp.

Formy decyzji władzy państwowei-

- akty normatywne i prawne

- decyzje administracyjne

- orzeczenia wyroki sądów

- wezwanie do określonego zachowania np.; prośba wylegitymowania się przed policja etc.

Jednolitość władzy- Znane są dwa rodzaje jedności władzy państwowej. Pierwszy wynika z indywidualistycznej idei suwerenności, przypisującej jąjednostce- głównie monarsze, drugi zaś z idei kolektywistycznej, przyznającej prawa suwerena dużej grupie społecznej: narodowi, ludowi itp. Ta koncepcja, której podwaliny sformułował Marsyliusz z Padwy, i którą propagowali hugenoci, Spinoza, Grocjuszoraz lewellerze, została w szczególny sposób zinterpretowana przez J.J. Rousseau.

- J.J.Rousseau- uznał, że suwerenność jest niezbywalna i niepodzielna, zatem lud(naród) nie może nikomu przekazywać przysługującej mu władzy zwierzchniej, ani podzielić jej między organy państwowe. Jego idea niepodzielności władzy wypłynęła na ukształtowanie się systemu Szwajcarii oraz zasady jedności władzy państwowej Związku Radzieckiego. Części z jego postulatów nie wcielono w życie, zachowano jednak postulat bezpośredniej demokracji, realizowanej w kantonach dysponujących dużą niezależnością wobec centrum federalnego.

Związana ze skupieniem władzy w „jednym ręku"

- JEDNOLITOŚĆ WŁADZY WIOZĘ OGRANICZAĆ WOLNOŚĆ, WIĘC TRZEBA WŁADZE OGRANICZYĆ PRZEZ JEJ PODZIAŁ-

Podział władzy- trójpodział władzy - Idea podziału władzy była rezultatem upowszechnienia się rozróżnienia między funkcjami tworzenia prawa i jego wykonywania oraz dążenia do ograniczenia władzy zarówno monarchy, jak i parlamentu, aby żaden z tych organów nie skupiał nadmiaru uprawnień i nie zagrażał przez to naturalnym swobodom i prawom człowieka.

- Po raz pierwszy koncepcję tę sformułowali radykalni rewolucjoniści angielscy- lewellerze w pół. XVII w. impeachment- istnieje od średniowiecza.

- P.wł. wg.Lockea-poza syt. wyjątkową nie dopuszczał łączenia w jednym organie funkcji prawodawczej i wykonawczej. Uważał, że nie ma gwarancji dla wolności jednostek i praworządności, jeśli ten_t kto stosuje prawo, może je także stanowić.

Koncepcja podziału władzy wg. Monteskjusza.- uważał iż trzy władze powinny być rozdzielone i stopione ze sobą Podział władzy nie oznaczał u niego separacji, lecz wzajemne równoważenie się i hamowanie przez trzy władze.

IX SYSTEM POLITYCZNY

ANDRZEJ ANTOSZEWSK1 "System polityczny jako kategoria analizy pomologicznej"

System polityczny należy ująć w całościowym, uporządkownym i najwszechstronniejszym wyrazie. Panuje powszechna zgoda, ze te pojecie odnosi się do sfery władzy publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze., lub szerzej: w tym co określa się życiem politycznym danego społeczeństwa.

-Amerykańska analiza systemowa (omówiona przez Sztompkę i Langera). Wyrasta z funkcjonalizmu, ogólnej teorii systemów oraz cybernetyki. Dla niej SP to wyodrębniona całość o złożonej strukturze, umiejscowiona w wielowymiarowym otoczeniu, z którego czerpie informację i energię (za pomocą tzw. wejść), którą przetwarza i oddziaływuje na to środowisko (za pomocą tzw. wyjść). Polityka jest traktowana jako efekt znoszących się wektorów. Utrzymanie się tej równowagi pomiędzy stanem otoczenia a stanem wewnętrznym nosi miano homeostazy.

D.Easton, T.Parsons, G. Almond i K.Deutsch zaproponowali w kierunku badań nad polityką realizację trzech celów:

1) zapewnienie obiektywizacji wyniku badawczego - odejście od spojrzenia na politykę tylko w kategoriach etycznych lub formalnoprawnych, a przesunięcie spojrzenia na to jak te procesy przebiegać powinny - uwolnienie od "nieznośnej chęci wartościowania". Z tego punktu widzenia wydaje się użyteczny aideologiczny język nauk ścisłych i przyrodniczych. Dlatego też, w badaniach politolodzy starają się stworzyć teorię, którą będzie można zastosować dla każdego typu SP.

2) całościowe, holistyczne, a również i dynamiczne ujecie przedmiotu badań - polega to na opisie i wyjaśnieniu dynamiki relacji zachodzących pomiędzy elementami SP. Badanie związków i zależności pomiędzy różnymi rodzajami zrnian politycznych, pozwala na wypełnienie przez pofitologię jednej z jej ważniejszych funkcji - f. prognostyczną. A. Rapoport jest (lub był...:)) zwolennikiem tej teorii.

3) precyzyjne wyodrębnienie podmiotu badań (tu: SP) od całego otoczenia (tj. zjawisk, procesów i zachowań). Wyodrębnienie tego podmiotu jest b.trudne, ponieważ b.często poszczególne struktury, procesy i działania społeczne przenikają się wzajemnie i okazują się niekiedy fragmentami SP, niekiedy zaś tworzą jego otoczenie. G. Almond i G. Powell stwierdzili (b.mądrze...), że "SP gdzieś się zaczyna i gdzieś się kończy", czyli są z niego wyjścia i wejścia.

Powszechnie przyjmuje się, ze każdy system to "całość składająca się z części pozostających w stanie interakcji lub "zesfaw składników, między którymi zachodzą wzajemne stosunki i gdzie każdy składnik połączony jest z innymi bezpośrednio lub pośrednio". Co do tego wszyscy politolodzy są zgodni; różni ich jednak charakter tych podstawowych elementów systemu:

-D. Easton (1965) -są to zachowania wiążące się z "władczą alokacją deficytowych dóbr lub ciężarów", czyli SP tworzą te interakcje, które przekształciły (konwersja) się z żądań i poparć w decyzje.

-G. Almond i G. Powell (1978) - SP to te interakcje, które "wpływają na użycie legitymowanego przymusu fizycznego"; system nie składa się z jednostek, lecz z ról, a jednostki mogą do niego wchodzić lub wychodzić poprzez zmianę ról. Rola polityczna to pewien układ orientacji konkretnego aktora politycznego, który określa jego uczestnictwo w procesie interakcji itp. G.Almond stwierdza również, że interakcje mają charakter polityczny wówczas, gdy pełnią funkcję integracji i adaptacji w danym społeczeństwie.

-T.Parsons (1966) SP obejmuje te interakcje, które wiążą się z "organizacją i mobilizowaniem zasobów" dla urzeczywistnienia celów zbiorowych., które wyodrębniają SP spośród innych podsystemów społecznych.

-F.Ryszka (1984) - głównym elementem systemu jest zależność (relacja) między podmiotami polityki "wedle ich stosunku do władzy", wyrażonego posiadaniem lub dążeniem do jej zdobycia.

Czym jest w takim wypadku interakcja? Interakcja to wzajemne, powtarzalne oddziaływanie na siebie co najmniej 2 składników systemu społecznego. W naszym wypadku jest to podstawowa jednostka SP. Te pojęcie odnosi się zarówno do oddziaływań wewnątrz systemu jak i pomiędzy systemem i jego otoczeniem. Badaczy interesuje najbardziej pierwsza zależność.

Interakcja polityczna jest rozumiana na co najmniej dwa sposoby:

-przedstawiciele integracyjnej teorii rozwoju społecznego uważają ze są te relacje kształtujące się w procesie realizacji wspólnych celów, wzmacniających określoną wspólnotę polityczną, czyli innymi słowy, jest to współdziałanie na rzecz zbiorowego dobra (Parsons)

-zwolennicy teorii sfery konfliktu interesów (koercyjna teoria rozwoju społecznego) - zdaniem R Dahla (1963) SP pojawia się wtedy, gdy nie wszyscy członkowie społeczeństwa zgadzają się na przyjęte cele i środki działania i gdy jedni chcą zmieniać zachowania drugich. Dla D.Eastona SP istnieje dlatego, bo jednostki i grupy stawiają^ żądania, które nie mogą być w pełni zaspokojone i wymagają "autorytywnego i legalnego rozstrzygnięcia" opartym na "zorganizowanym wysiłku ze strony społeczeństw"

SP ma charakter najczęściej otwarty tj. komunikuje się ze swoim otoczeniem, przekształca je i czerpie zeń impulsy niezbędne dla swego istnienia i rozwoju. Te twierdzenie tez ma swoje "odmiany";

-za teorią integracyjna rozwoju społecznego. SP "dopełnia" funkcjonowanie innych podsystemów i wspomaga je w realizacji zadań. T.Parsons zakłada ścisły podział funkcji pomiędzy poszczególnymi podsystemami społecznymi (ekonomicznym, technologicznym, kulturowym, prawnym i w kontroli społecznej- te struktury są wobec siebie komplementarne i przyczyniają się do powodzenia całości). Konflikty w podsystemach mają negatywne skutki dla systemu jako całości...

-za teorią konfliktową-konflikt jest motorem rozwoju. Otwartość SP opiera się na realizowaniu wciąż nowych zadań -w konflikcie, walce starego z nowym, w wypieraniu, odrzucaniu tego, co się zestarzało itd. (Afanasajew 1981). Między SP a jego otoczeniem stale rodzą się napięcia, które zagrażają egzystencji systemu lub co najmniej narażają go na działanie w warunkach stresu (Easton, Almond, Powelt). Powstanie i usuwanie owych napięć jest czynnikiem dynamizującym rozwój społeczny.

SP jest zdolny do rozwoju przez ciągłe interakcje ze swym otoczeniem. Wyróżnia się dwie sfery otoczenia:

1) zewnęti zna (środowisko międzynarodowe)

2) wewnętrzną (środowisko narodowe)-tworzą przede wszystkim normy i zachowania wyróżniające podsystem ekonomiczny, kulturowy, prawny itp., a także otoczenie fizyczne.

Z obu sfer płyną do ośrodków władzy informacje, żądania podjęcia określonych działań oraz wyrazy poparcia lub dezaprobaty.

Pan Easton, któremu bardzo się nudziło, stworzył taki model, w którym założył, że należy oddzielić życie polityczne od reszty działań społecznych oraz analizować je jako samodzieine twory w środowisku. A oto te 7 fantastycznych punktów, przy których większość Was zaśnie...

1) Życie polityczne nie istnieje w próżni - zewsząd podlega oddziaływaniom

2) Życie polityczne tworzy system otwarty na oddziaływania oraz zdolny na reakcję wobec zakłóceń

3) Źródłem energii do rozwoju SP są wkłady otoczenia - wyrażone w żądaniach (uruchamianie ośrodków decyzyjnych do działania) lub poparciach (zapewnienie systemowi zasobów koniecznych do jego funkcjonowania)

4) Wytowrem SP są decyzje - oświadczenia lub dokonania ośrodków władzy.

5) Ciągły proces przetwarzania wkładów w wytwory określany jest mianem konwersji wewnątrzsystemowej i jest istotą działania SP.

6) Między wytworami a wkładami zachodzi relacja sprzężenia zwrotnego.

7) Gł. efektem istnienia SP jest redukcja napięć, między ośrodkiem władzy a otoczeniem (decyzjami i żądaniami)

Easton dzieli wkłady na:

a) żądania (demands) - informacje o stanie otoczenia - przyjmują najczęściej formę oświadczenia, manifestacji, strajku lub propozycji reformy; może mieć też szersze znaczenie np. w otoczeniu - powódź, wojna - a w systemie - próba puczu podjęta przez opozycję —> w takim wypadku ośrodki decyzyjne muszą przyznać decyzję o alokacji dóbr lub ciężarów

b) poparcia (supports) - niezbędny wkład do systemu, przez które zwiększa swe materialne i niematerialne zasoby. Dla pana E. tym zasobem jest umocnienie legitymizacji systemu. G.AImond i G.Powell wyodrębniają4 rodzaje poparcia:

* wymuszone (zapłata podatku, obowiązek służby wojskowej)

* partycypacyjne (udział w wyborach, referendum) ""materialne (dostarczanie zasobów amteriainych)

*symboliczne (manifestowanie szacunku dla władzy)

Spadek poparcia oznacza spadek tych zasobów i stanowi źródło stresu. Easton, Almond i Powell uważają, że żądania i

poparcia pochodząz 3 źródeł: z własnego społeczeństwa ("Ci rządzeni"), elit politycznych oraz z otoczenia

międzynarodowego.

SP, w/g jeb.... Eastona, ma dwa rodzaje wytworów w postaci:

a) oświadczeń - informacje jakie SP przekazuje otoczeniu o charakterze

*autorytatywnym (przepisy prawa)

*symbolicznym (deklaracje, apefe)

b) dokonań - przekaz energetyczny, przekształca stan otoczenia:

*autorytatywne (wykonanie wyroku sądowego)

*symboliczne (uhonorowanie odznaczeniem)

G.AImond, względem rodzaju interakcji, wyróżnia następujące rodzaje działań:

* ekstrakcyjne (pobór podatków)

* regulacyjne (wyroki sądowe)

* dystrybucyjne (przyznanie świadczeń socjalnych - stypendium!)

* symboliczne (deklaracje ideologiczne)

Te wytwory nie są ze sobą skorelowane, a więc mogą następować zakłócenia w otoczeniu, może to przyczynić się do kryzysu politycznego, gdy np. deklaracje przedwyborcze nie pokrywają się z działaniami.

Podsumowując, politologów interesuje bardziej problem relacji pomiędzy otoczeniem i ośrodkami politycznymi (wejścia i wyjścia) niż definiowanie pojęć. Analiza interakcji miedzy SP znalazła zastosowanie w badaniach na rewolucjami (Skocpol), kryzysami politycznymi (Dobry), erozją systemu (Antoszewski) oraz polityką zagraniczną (Szczepański) Różnorodność form rozwoju politycznego i wielość jego uwarunkowań okazała się główną przeszkodą do stworzenia modelu teoretycznego.... i nikt nic nie zrozumiał... ©©©

X Polityka - podstawowe kategorie politologiczne

Pojęcie polityki (definiowanie)

Termin polityka nie jest łatwy do jednoznacznego zdefiniowania, a wynikająca z niego rzeczywistość jest nader złożona Powoduje to istnienie wielu różnych koncepcji polityki, a tym samym wielu różnych jej definicji.

*Wg Jabłońskiego polityka jawi się jako:

a) działalność instytucji państwowych (orientacja formalno prawna)

b) wzajemny stosunek władzy, wpływu i konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego (orientacje behawioralna)

c) funkcja w systemie społecznym zapewniająca jego rozwój (orientacja funkcjonalna)

d) proces podejmowania decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty (orientacja racjonalna)

e) rozwiązywanie problemów społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprawacje jednostek i grup społecznych (orientacja postbehawioralna).

*Wg Ryszki: polityka to planowe i zorganizowane dążenie do zdobycia oraz utrzymania władzy - dążenie, któremi odpowiadają określone działania ludzkie.

*Wg Webera: polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.

*Wg Chamaja i Żmigrodzkiego: polityka to zespół działań podejmowanych przez ośrodek decyzyjny, zmierzający dc osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą od powiędnie dobranych środków.

*Wg Roberta Dania: polityka to każdy trwały układ stosunków między ludzkich, obejmujących zjawiska kontroli, wpływu władzy i autorytetu.

*Wg Bernarda Cricka: polityka to sfera konfliktów interesów oraz ich metod rozwiązywania.

*Wg D. Millera: polityka to proces, w którym grupa ludzi o zróżnicowanych interesach i poglądach wypracowuje kolektywne decyzje uważane przez członków tejże grupy za wspólne.

*Wg Williama Bluhma: polityka stanowi proces społeczny związany z władzą obejmujący konflikt i kooperację. Oksfordzki słownik języka angielskiego definiuje pojęcie polityka jako: nauka i sztuka rządzenia dotycząca formy, organizacji i administracji państwa oraz regulacji stosunków między państwami.

W języku polskim wyjaśnia się politykę jako: ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państwowej, jej wykonaniem oraz wytyczaniem kierunków rozwoju państwa w różnych dziedzinach.

Polityka jest pojęciem złożonym, które można postrzegać na wiele sposobów. Jest obecnie tak stałym zjawiskiem występującym w życiu społeczeństwa i dotyczącym wszystkich jego sfer, iż bez niego nie wyobrażamy sobie funkcjonowania współczesnego świata. Sam termin polityka oraz wyrazy od niego pochodne wiążą się pod względem etymologicznym z pierwotnym i podstawowym pojęciem polityczno-pranym starożytnych greków — pojęciem polis. Polis stanowiła ograniczoną wspólnotę wolnych obywateli, podporządkowanych wspólnym celom i interesom. Politykę pojmuje się jako działanie, działanie podyktowane przez dane wartości i prowadzące do urzeczywistnienia owych wartości. Tak więc w wyobrażeniu potocznym polityka kojarzy się z działaniem lub z władzą bądź działaniem władzy. Ponieważ zaś władza jest utożsamiana z atrybutem państwa, państwo wyrasta na jedyny podmiot polityki. Można przyjąć, że najważniejsza funkcja polityki polega na pokojowym rozwiązywaniu konfliktów interesów (poprzez szukanie kompromisu) z pozycji legalnych organów władzy w różnego typu organizacjach, na czele z organizacją państwową Znalezienie kompromisu stanowi najważniejszy cei procesów politycznych, podejmowane decyzje polityczne najczęściej stanowią bowiem wypadkową wielu różnych stanowisk i poglądów ich uczestników. O zasięgu działania polityki można mówić w skali mikro- i makro-. Skala makro to: kampanie wyborcze, procesy legislacyjne w sprawach budzących kontrowersje, rozwiązywanie konfliktów między państwami itp. Skala mikro: aktywność grup interesów, rozwiązywanie konfliktów i podejmowanie decyzji grupowych w mniejszych organizacjach itp. Główna różnica polega na zakresie oddziaływania i społecznej wadze decyzji. Polityka państwowa to polityka w makroskali i powszechnie jest ona postrzegana jako wyższej rangi, gdyż dotyczy narodów, wielkich społeczności. Skutki mikropolityki dotyczą członków różnych organizacji i w niewielkim stopniu mają wpływ na społeczeństwo jako całość. Nowość analizy systemowej w politologii, w latach 60-tych ubiegłego wieku, polegała na tym że wprowadziła ona definiowanie polityki przez pryzmat pojęcia systemu w miejsce kategorii państwa, którą wówczas uważano za przeżytek. Zabieg ten miał na celu poszerzenie płaszczyzny analizy życia politycznego o zjawiska wstępujące na styku między państwem i społeczeństwem,

Podmioty polityki

Zdolność jednostek, grup społecznych i organizacji do tworzenia polityki nazywa się podmiotowością polityczną, a je same podmiotami polityki. Podmioty polityczne to czynne i efektywne, zbiorowe i indywidualne siły uczestniczące w życiu politycznym, podejmujący

w sposób względnie trwały świadome, suwerenne i złożone działania, związane z ich usytuowaniem w społecznej strukturze politycznej strukturze społeczeństwa. Podmioty te zmierzają do realizacji określonych potrzeb i interesów. Wartości i idei po przez bezpośrednie sprawowanie, współuczestnictwo we władzy politycznej bądź też poprzez wpływanie na proces

podejmowania decyzji politycznych. Podmioty polityki przyjęło się dzielić na pierwotne i wtórne. Podmioty polityki pierwotne to wielkie grupy społeczne, wspólnoty narodowe i etniczne pojmowane jako zorganizowane całości, zespolone wspólnotą interesów i dążeń.

Podmioty polityki wtórne to rozmaite siły polityczne, instytucje polityczne organizacje wyznaniowe, grupy i zespoły reprezentujące ludzi, wyrażające interesy i wolę wielkich grup społecznych odgrywających istotną rolę w działaniach politycznych. W tej grupie plasuje się także elity polityczne i jednostki pełniące role polityczne. Podmioty polityczne mogą wykorzystywać w działaniach politycznych formalne i nieformalne oraz legalne i nielegalne metody i środki służące realizacji swoich celów. Podstawowym celem podmiotów polityki jest utrzymanie, modyfikacja lub

zmiana istniejących stosunków politycznych, gdyż warunkują one sposoby i rozmiary udziału w dobrach materialnych i niematerialnych. Podmiotowość polityczna jest cechą stopniowalną, wielowymiarową, względnie trwałą i obiektywizuje się w postaci częściowego osiągania zaplanowanych celów oraz utrzymywania statusu aktywnego i skutecznego uczestnika życia

politycznego. Stopień podmiotowości politycznej zależy od udziału danego podmiotu w decydowaniu w mechanizmach systemu politycznego oraz jego ekonomicznego, socjalnego i kulturowego otoczenia. Podmioty polityki przyjęło się dzielić według różnych kryteriów m.in.:

-liczebności (podmioty zbiorowe i indywidualne) -miejsca w strukturze politycznej

-funkcji (podmioty decyzji i wpływu) Każde wyróżnienie ma cel porządkujący podmioty polityki, ale jednocześnie wskazuje na potencjalne możliwości działania politycznego i odgrywanie roli w życiu politycznym. Aktywność podmiotów polityki przybiera zróżnicowane postacie uczestnictwa w polityce i wpływania na nią. Uczestnictwo w sprawowaniu władzy politycznej i wpływanie na nią mam bowiem charakter poza bezpośrednim i pośrednim, stały i okresowy oraz incydentalny, formalny i nieformalny, legalny i nielegalny, racjonalny i nieracjonalny. Podmiotowość polityczna jest przypisana obiektom w okresie występowania na scenie politycznej. Pod względem formalnym podmiotem polityki jest każdy pełnoletni człowiek, posiadający obywatelstwo danego państwa i czynne oraz bierne prawo wyborcze.

Racjonalność polityki

W dziejach teorii polityki można wyróżnić dwa nurt intelektualne różniące się pod względem sposobu interpretacji idei racjonalności politycznej.

Pierwszy nurt zajmuje się normatywną teorią państwa, poszukuje najlepszych form porządku politycznego i warunków ich urzeczywistnienia. Najwybitniejszymi reprezentantami teorii racjonalności w historii myśli politycznej byli Platon i Kant. Platon zajmował się projektowaniem konstytucji idealnej polis, która stanowiłaby wcielenie dobrego porządku. Kant poszukiwał instytucjonalnej struktury najlepszego reżimu politycznego, w którym wszyscy respektowaliby jednakowe prawa współobywateli.

Teoria dobrego/racjonalnego państwa rozwijana była przez kolejne pokolenia myślicieli epoki nowoczesnej i stanowi nieodłączny składnik normatywnej teorii polityki w naszych czasach. Np. teoria polityczna Johna Deweya wyrażała głębokie przekonanie, iż ludzie mogą i powinni celowo reformować instytucje życia społecznego, ekonomicznego, politycznego w taki sposób, aby przynosiły one możliwie najwięcej korzyści społeczeństwu.

W drugiej połowie XX w. istniało wiele ruchów społecznych działających w imię reformowania realnie istniejących systemów politycznych. Należały do nich ruch obrony praw człowieka w St. Zjed. kierowany przez Martina Luthera Kinga oraz grupy nielegalnej opozycji walczące z autorytarnym reżimem socjalistycznym w państwach Europy Środkowej. Wypracowane strategie polityczne przez te ruchy stanowią dobre ilustracje działań kierujących się racjonalnością dobrego porządku. Okazały się one racjonalne również pod względem kryterium skuteczności osiągania wyznaczonych celów. Można do nich odnieść definicje racjonalności B. Hindesa: aktorzy są racjonalni w zakresie jakim dokonują wyboru celów w sposób świadomy oraz dobierają najbardziej skuteczne środki realizacji wybranych celów. Pod koniec XVII w. wyłania się drugi, nowoczesny nurt definiowania racjonalności politycznej będący produktem liberalnej filozofii oświeceniowej. Interesuje go kształt stosunków między społeczeństwem obywatelskim, które złożone jest z jednostek, ich interesów i stosunków wzajemnych a państwem. Od tego czasu teoria racjonalności politycznej interesuje się z jednej strony zdolnością systemu politycznego do reagowania na zmiany zachodzące w obrębie społeczeństwa obywatelskiego, z drugiej zdolnością społeczeństwa obywatelskiego do kontrolowania instytucji państwowych. Racjonalność polityczna od końca XVII w. znajduje się pod wpływem tego podziału. Jego następstwem było powstanie dwu rodzin dyscyplin naukowych: nauko człowieku i społeczeństwie (ekonomia, socjologia, psychologia, demografia itp.) oraz nauk politycznych podejmujących badania nad państwem, władzą i polityką.

We współczesnej nauce o polityce istnieje wpływowy nurt teoretyczny próbujący zastosować założenia ekonomicznej teorii racjonalności do wyjaśnienia zachowań aktorów politycznych i mechanizmów decyzyjnych. Nurt ten rozumie aktywność polityczną jako arenę gry grup interesów, w której liczy się przede wszystkim wygrana w postaci kontroli władzy państwowej, utrzymania się przy władzy lub umocnienia własnych pozycji kosztem przeciwników. Racjonalnie działa tan, kto potrafi lepiej zrealizować swoje indywidualne cele odpowiadające jego interesom, kosztem innych.

Instytucje polityczne

Mówiąc instytucja polityczna mamy przeważnie na myśli: partię polityczną, parlament, kancelarię premiera, prezydenta. Definicja naukowa powinna zwracać uwagę na cechy wspólne zjawisk kryjących się za wymienionymi terminami. Taką cechą wspólną jest cecha nazwana przez socjologów wzorem działania. Wg socjologa J. M. Charona, instytucja jest to wzór działania postrzegany jako ważny dla zapewnienia kontynuacji funkcjonowania organizacji społecznej. Instytucja podtrzymuje organizację przez utrzymanie porządku. Pojęcie wzoru działania oznacza, iż określone decyzje "podejmowane są według znanej, prawnie określonej procedury. Np. instytucja wyborów prezydenckich w Polsce oznacza, że prezydent wybierany jest w powszechnym głosowaniu narodowym. Aby wzór działania zasłużył na miano instytucji, musi być on powtarzalny i utrwalić się jako stały, społecznie akceptowany tryb zaspokajania określonych potrzeb (np. - wyborów). Funkcją instytucji jest uchronienie społeczeństwa przed chaosem, tworzenie warunków przewidywalności zachowań ludzkich w określonych sytuacjach oraz zapewnienie kontynuacji przekazywanych z pokolenia na pokolenie form i reguł życia rodzinnego, politycznego, ekonomicznego, kulturalnego, religijnego oraz innych obszarów życia społeczeństwa.

Socjolodzy zwracają uwagę na zjawisko obiektywizacji instytucji, które polega na tym, że po upływie pewnego czasu, jaki mija od ich utworzenia, instytucje zaczynają żyć własnym życiem. Ludzie traktują niektóre instytucję jako niemal zjawisko przyrodnicze, stanowiące nieodłączny element ich codziennego środowiska życiowego. Najstarszymi przykładami instytucji społecznych są rodzina, kościół, szkoła, państwo.

Najważniejsze instytucje demokratyczne to izby parlamentu, organy władzy wykonawczej oraz niezawisłe sądy. Należy do nich stabilizacja rządów prawa i zapewnienie suwerennym obywatelom reprezentacji w organach państwa.

---