Interwencja zbrojna w Czechosłowacji
Operacja "Dunaj" - kryptonim, jaki nadano interwencji członków Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, rozpoczętej 21 sierpnia 1968 roku. Uważana jest za największą operację wojskową w historii powojennej Europy.
Geneza
Przemiany polityczne w Czechosłowacji, zapoczątkowane w styczniu 1968 roku spowodowały falę niezadowolenia wśród władz państw socjalistycznych, zwłaszcza ZSRR. Przywódcy europejskich partii komunistycznych obawiali się rewolucji czechosłowackiej, która mogłaby negatywnie oddziaływać na inne społeczeństwa państw demokracji ludowej. Wybrany 4 stycznia 1968 roku I sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ) Alexander Dubček zapowiedział głębokie reformy społeczne i gospodarcze, uniezależniające państwo od politycznej podległości ZSRR (budowa "socjalizmu z ludzką twarzą"). Tak zwana "Praska wiosna" dla I sekretarza KC KPZR Leonida Breżniewa miała charakter kontrrewolucji, której natychmiast należało zapobiec. Dwustronne rozmowy radziecko-czechosłowackie nie przyniosły spodziewanych efektów. 17 sierpnia w Moskwie podjęto decyzję o interwencji wojsk Układu Warszawskiego na terenie CSRS. 21 sierpnia Minister Obrony Narodowej CSRS wydał zakaz użycia broni wobec wojsk interwencyjnych. Prezydent Czechosłowacji Ludvík Svoboda nakazał uczynić wszystko, co pomogłoby zapobiec rozlewowi krwi.
Przygotowania
Generalną próbą gotowości sił Układu Warszawskiego, zintegrowania wojsk i sztabów oraz zapoznania z terenem operacji, było ćwiczenie frontowo-sztabowe "Szumawa". Początkowo w manewrach miały brać udział jedynie jednostki Armii Radzieckiej i Czechosłowackiej Armii Ludowej. Naciski ze strony Kremla na stronę czechosłowacką sprawiły, że w ćwiczeniach "Szumawa" wzięły udział jednostki Ludowego Wojska Polskiego i Węgierskiej Armii Ludowej. Ćwiczenie "Szumawa" trwało od 18 czerwca do 2 lipca 1968 roku.
W maju rozpoczęto przegrupowania wojsk przeznaczonych do interwencji, m.in. z rejonu Lwowa przeniesiono 24. Gwardyjską Dywizję Strzelców Zmotoryzowanych, rozmieszczoną później w rejonie Cieszyna, Bielska-Białej i Pszczyny. Jednocześnie trwały prace sztabowe nad przebiegiem interwencji. Przygotowane do operacji wojska ZSRR, NRD, PRL, Węgier i Bułgarii skoncentrowane w pobliżu granic z Czechosłowacją rozpoczęły także manewry "Pochmurne lato '68", mające przejść w końcu lipca w operację "Dunaj", czyli inwazję na Czechosłowację. Sztab wojsk interwencyjnych rozmieszczono w Legnicy. Dowódcą został marszałek radziecki Iwan Jakubowski.
Organizacja jednostek wojskowych podczas interwencji
Grupa Armii "Północ", dowodzona przez gen. armii Iwana Pawłowskiego (sztab w Legnicy), mająca wkroczyć z terenu NRD i Polski, opanowując północne i zachodnie Czechy, zwłaszcza trójkąt Karlowe Wary-Pilzno-Czeskie Budziejowice.
1 Gwardyjska Armia Pancerna (ZSRR), z terenu NRD
11 Gwardyjska Armia Pancerna (ZSRR), z terenu NRD
Grupa Armii "Południe", dowodzona przez gen. płk. Konstantina Prowałowa (sztab w Matyasfold koło Budapesztu) mająca wkroczyć z Węgier, NRD i Ukrainy Zakarpackiej, zajmując Słowację oraz południowo-środkowe Czechy wraz z Pragą.
20 Armia Gwardyjska (ZSRR), z terenu NRD
38 Armia Gwardyjska (ZSRR), z terenu ZSRR
8 Dywizja Strzelców Zmotoryzowanych (Węgry), z terenu Węgier
36 Armia Lotnicza (ZSRR), operowała z terenu Węgier
Wojska powietrzno-desantowe:
Jednostki Narodowej Armii Ludowej NRD, które miały wziąć udział w interwencji (7 Dywizja Pancerna z Drezna i 11 Dywizja Strzelców Zmotoryzowanych z Halle), postawione w stan gotowości bojowej w lipcu 1968, nie wkroczyły do Czechosłowacji 21 sierpnia 1968. W sztabie wojsk interwencyjnych w Milovicach znajdowało się kilku oficerów niemieckich i wydzielona grupa z 2 Pułku Łączności Narodowej Armii Ludowej.