Inflacja w Polsce w okresie od 1990 roku do chwili obecnej
Inflacja w Polsce w okresie od 1990 roku do chwili obecnej
Inflacja jest procesem ekonomicznym polegającym na wzroście poziomu cen wyrażanym w procentach w odniesieniu do cen sprzed badanego okresu. Proces inflacji jest niezwykle złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu widzenia przyczyn wyróżnia się inflację monetarną, popytową i kosztową.
Inflacja monetarna jest uzależniona od ilości pieniądza na rynku, szybkości jego obiegu. Ponieważ szybkość obiegu pieniądza zmienia się wolno, więc na ten rodzaj inflacji największy wpływ mają decyzje banku centralnego i rządu o emisji dodatkowego pieniądza (tzw. dodruk pieniędzy bez pokrycia).
Inflacja popytowa (tzw. ciągniona przez popyt) jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być: nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa, jako wtórny skutek inflacji monetarnej), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).
Inflacja kosztowa (tzw. pchana przez koszty) związana jest ze wzrostem kosztów produkcji:
wzrost cen surowców i energii,wzrost kosztów pozyskania kapitału,wzrost kosztów pracy.
Zazwyczaj wszystkie rodzaje inflacji występują równocześnie często przyczyniając się do powstania tzw. spirali inflacyjnej. Czyli sytuacji, w której skutki jednego procesu inflacyjnego stają się w momencie pojawienia przyczyną innego procesu zwiększającego wartość inflacji, a ten z kolei generuje nowe bodźce inflacyjne.
W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:
a) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą dużych zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.
b) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
c) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
d) hiperinflację, (kilkaset procent rocznie) gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
Hiperinflacja miała miejsce w Polsce w latach 1921-22, kiedy to rząd wskutek zahamowania dopływu środków do budżetu rozpoczął emisję pieniądza bez pokrycia, co zaowocowało silnym kryzysem w 1923 roku. Hiperinflacja lat 20. została zahamowana przez reformę Grabskiego. Do hiperinflacji można zaliczyć również inflację początku transformacji gospodarczej w roku 1989, kiedy w samym tylko grudniu inflacja wynosiła 99,1 %, a w styczniu 1990 r. -78,6 %.
Hiperinflacja w Polsce na przełomie lat 1989/1990.
Inflacja w Polsce w roku 1989 i 1990 miała jeszcze inną, dodatkową przyczynę. W okresie tym miało miejsce przejście od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej. Inflacja ta miała swoje podłoże w urynkowieniu cen poprzez prawie całkowitą liberalizację handlu detalicznego i hurtowego prawie wszystkich dóbr konsumpcyjnych, materiałów i usług oraz znaczne wyeliminowanie subsydiów i dotacji do przedsiębiorstw. Na przełomie lat 1989/1990 inflacja gospodarki centralnie sterowanej lat 80. znalazła swe "ujęcie liczbowe".
Do tej pory występowała ona w znacznym rozmiarze, ale dzięki centralnemu planowaniu była ukrywana. Jej istnienie objawiało się niedoborem towarów na rynku i ukrywaniem wzrostu cen poprzez nienaturalnie wysokie ceny nowości rynkowych. Szok inflacyjny tego okresu spowodował urynkowienie cen towarów i jednoczesne ograniczył ilość nominalną pieniądza w obiegu. Silna dewaluacja złotówki spowodowała ograniczenie zdolności zakupu dóbr przez ludność, a także znacząco zmniejszyła wartość oszczędności.
Inflacja w latach 1990 -1996.
W tym okresie mieliśmy do czynienia ze spadkiem inflacji. Hiperinflacja roku 1989 z poziomu 249,3 % przeszła w inflację galopującą w tempie 60,4 w roku 1991 do poziomu 18,5% w roku 1996.
Przyczyny tak wysokiej inflacji w latach 1990 i 1991 to nadal w głównej mierze inflacja korekcyjna spowodowana uwolnieniem cen dóbr konsumpcyjnych i żywności oraz inflacja popytowa. Inflacja popytowa spowodowana była olbrzymią nadwyżką popytu na dobra konsumpcyjne i dobra trwałego użytku (niedobory podaży dekady lat 80-tych spowodowały gwałtowne zapotrzebowanie na wszelkie dobra, co spowodowało podniesienie ich cen.) Po zaspokojeniu pierwszego szoku popytowego inflacja zmieniła swój charakter. Jej podażowa składowa zaczęła słabnąć. W latach 1992-1996 największy wzrost inflacji spowodowany był przez inflację kosztową. Inflacja kosztowa w tym okresie spowodowana była poprzez:
urzędowe podnoszenie cen na energię i paliwa, wysokie stopy procentowe dla kredytów inwestycyjnych powodujące podniesienie kosztów wytwarzania przerzucanych na końcowego odbiorcę, podniesienie składki na ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne, które stanowi obecnie prawie 50 % narzutu na płacę brutto, podniesienie zarobków w firmach państwowych poprzez wymuszane przez związki zawodowe podwyżki płac (nieuzasadnione wzrostem wydajności pracy), podniesienie podatków, w tym wprowadzenie VAT-u (nie przez wszystkich ekonomistów podwyżki podatków VAT i akcyzy są uważane za przyczynę inflacji, ale niewątpliwie wpływają one na podniesienie poziomu cen towarów, a to - wydaje mi się - należy podkreślić i zaliczyć do przyczyn inflacji),
Przeciwdziałanie inflacji tego okresu to przede wszystkim działania mające na celu ograniczenie wewnętrznego popytu, czyli:ograniczenie realnej podaży pieniądza w latach 1990 i 1991, wysokie stopy procentowe na kredyty konsumpcyjne, zapoczątkowanie polityki rezerw obowiązkowych utrzymywanych przez banki komercyjne w NBP, powodujące niedobór środków kredytowych, zastosowanie mechanizmów ograniczających nadmierny wzrost płac (np. popiwek), niższe od ustawowych waloryzacje świadczeń emerytalnych i rentowych.
Inflacja w latach 1997 - 2000
W tym okresie obniżenie inflacji stało się głównym celem rządu i NBP, co skutkowało powołaniem (na mocy nowej Konstytucji RP) 17 lutego 1998 r. Rady Polityki Pieniężnej (RPP). Inflacja tego okresu to względna równowaga przyczynowa pomiędzy inflacją monetarną, inflacją kosztową i inflacją popytową. Od 1998 roku RPP zaczęła wyznaczać i realizować cele inflacyjne (zakładany roczny wskaźnik poziomu inflacji) na coraz to niższym poziomie.
Główne przyczyny inflacji w tym okresie to:gwałtowny wzrost zadłużenia budżetu w sektorze bankowym powodowany faktem wykupywania przez banki zobowiązań budżetu państwa, co powodowało kreację pieniądza, (inflacja monetarna), monopolistyczne praktyki firm państwowych (rafinerie, TPSA, PKP, PKS) nieznaczne lecz systematyczne podnoszenie podatków, w szczególności akcyzy na paliwa, alkohol i papierosy oraz wprowadzanie cen minimalnych na niektóre produkty rolne.
Czynniki obniżające inflację w tym okresie to głównie:aktywne prowadzanie polityki utrzymywania wysokości stóp procentowych na takim poziomie, by nastąpił wzrost depozytów bankowych osób prywatnych i podmiotów gospodarczych kosztem zaciąganych kredytów, relatywnie wysokie stopy procentowe, uporządkowanie przepisów dotyczących rezerwy obowiązkowej utrzymywanej w NBP przez banki komercyjne, co spowodowało spadek środków kredytowych dostępnych dla rynku konsumpcyjnego, ale i dla przedsiębiorstw, ograniczenie popytu wewnętrznego oraz wzrost podaży na rynku krajowym (obserwowane przede wszystkim na rynku żywności), prywatyzacja sektora publicznego i napływ inwestycji zagranicznych powodujące wzmocnienie złotówki i w konsekwencji dalsze ograniczenie inflacji, niskie ceny surowców na rynkach światowych, spadek dynamiki wzrostu płac realnych brutto, opóźnione waloryzacje rent i emerytur oraz płac dla strefy budżetowej.
Inflacja w roku 2001 i 2002
Te lata są niewątpliwie bardzo dobrym okresem w walce z inflacją. Udało się zahamować inflację do bardzo dobrego poziomu paru procent rocznie.
Cel inflacyjny RPP określony w 1998r.: poniżej 4% na koniec 2003 roku, wydaje się realny do osiągnięcia zważywszy na obecny poziom inflacji. Nie należy jednak pomijać faktu, iż w głównej mierze za taki stan rzeczy odpowiada ograniczenie popytu wewnętrznego i praktyczna recesja gospodarcza.
Inflacja monetarna jest praktycznie niezauważalna. Mimo dużego deficytu budżetowego łatanego emisjami wysokooprocentowanych obligacji nastąpiło jednoczesne, znaczne spowolnienie obiegu pieniądza w gospodarce. Spowolnienie to daje silniejszy efekt antyinflacyjny niż proinflacyjna emisja pieniądza obligacyjnego.
Podażowa strona inflacji praktycznie została zredukowana do niewielkiego poziomu. Firmy produkcyjne i handlowe ograniczają marżę na swoich produktach, co nie powoduje wzrostu ich cen, a tym samym wzrostu inflacji. Jednocześnie nie przynosi to zysków wystarczających na dalsze inwestycje, które z kolei podnosiłyby efektywność przedsiębiorstw i obniżały bezrobocie.
Dzięki działaniom Rady Polityki Pieniężnej (RPP) wysokie stopy procentowe, do niedawna utrzymywane na jednym z najwyższych w Europie poziomów, skutecznie ograniczyły zaciąganie kredytów konsumpcyjnych przez ludność przyczyniając się znacznego ograniczenia w ostatnich dwóch latach poziomu inflacji kredytowej.
|
1989 |
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999a |
GDP deflator |
298.5 |
480.1 |
55.3 |
38.5 |
30.5 |
28.4 |
27.9 |
18.7 |
14.0 |
12.5 |
8.1 |
CPI inflation |
264.3 |
585.8 |
70.3 |
45.3 |
36.9 |
33.2 |
27.1 |
19.8 |
14.9 |
11.8 |
6.8 |
PPI inflation |
212.8 |
622.4 |
40.9 |
28.0 |
32.6 |
31.0 |
26.0 |
12.4 |
12.2 |
7.2 |
5.1 |
Budget deficit (% GDP) |
-8.0 |
0.7 |
-3.8 |
-6.0 |
-2.8 |
-2.7 |
-2.4 |
-2.4 |
-1.3 |
-2.4 |
-2.1 |
Public debt (% GDP) |
.. |
90 |
80 |
86 |
86 |
69 |
55 |
48 |
46 |
43 |
43 |
Podsumowanie
Inflacja począwszy od roku 1990 spadała. Z roku na rok dzięki mechanizmom stosowanym przez Bank Centralny i Radę Polityki Pieniężnej, a także działaniom kolejnych rządów inflacja obniżała się, by w roku 2001 sięgnąć 3,6 % przy prognozie na rok 2002 mówiącej o poziomie inflacji 2,5- 3%.
Niemniej nadal najważniejszą sprawą jest przeciwdziałanie inflacji i możliwości wystąpienia jej w przyszłości. Wymaga to odpowiedniej polityki państwa w zakresie ograniczania deficytu budżetowego, uszczelnienia i wyklarowania polityki fiskalnej, kontroli emisji pieniądza.
Niska inflacja jest niezbędną bazą do walki z bezrobociem. Tylko czy rządowi RP wystarczy determinacji i woli do prowadzenia sensownej polityki likwidacji bezrobocia, a nie tylko do markowania walki z tą plaga?