Jan Turowski, Klasy i warstwy społeczne - zagadnienia teoretyczne

Rodzaje różnic społecznych:

• biologiczno - fizyczne

• demograficzne

• społeczne

• psychiczne

W naukowym ujmowaniu klas wyróżniamy orientację:

• ekonomiczną - klasy powstają w warunkach ekonomicznych, w rozwoju ekonomicznym społeczeństw

• funkcjonalną - klasy jako struktury organizacyjne

Ekonomiczne ujęcie klas społecznych:

Stanowisko ogólne:

• ujmuje klasy jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji

• źródła klasowego podziału są określane w sposób ogólnikowy, a klasy społeczne są w tych analizach ujęte bardzo pobieżnie w kategoriach grup społeczno - zawodowych, udziale we władzy, rodzaju i poziomu kwalifikacji

Stanowisko marksistowskie:

• określa klasy społeczne jako zbiory ludzi pozostające w jednakowym stosunku do środków produkcji, tzn. zbiory ludzi posiadających środki produkcji lub zbiory ludzi żyjących z pracy najemnej (podział na klasę posiadającą i na klasę robotniczą)

Klasy społeczne wg Lenina:

• to wielkie zbiory ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy ich miejsca w określonym układzie gospodarki społecznej

Dwie fazy powstawania klas:

• klasa „w sobie” (ludzie nie są świadomi swego położenia wspólnego i wspólnych interesów)

• klasa „dla siebie” (ludzie uzyskują świadomość i dążą do zmiany swojego położenia)

INTERPRETACJA ANALITYCZNA → pogląd współczesnych marksistów zakładający pierwszeństwo społecznemu podziałowi pracy jako czynnika rozwoju społecznego a nie własność środków produkcji

Stanowisko Maxa Webera:

• ujmuje istnienie klas społecznych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego.

Klasy wg Maxa Webera:

• to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja

• klasy są ugrupowaniami ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, które determinuje szanse życiowe poszczególnych klas

• klasy nie są grupami społecznymi, gdyż nie posiadają organizacji wewnętrznej

• stanowią podłoże powstawania grup (np. związki zawodowe, partie polityczne)

• klasa robotnicza - Erwerklassen, klasa posiadaczy - Besitzklassen

• „Walka klas” w ujęciu M. Webera odbywa się jedynie w sferze działalności gospodarczej

• nie można sprowadzać wszystkich konfliktów ideologicznych czy politycznych do klasowych uwarunkowań

• obok zróżnicowania klasowego występuje autonomiczne zróżnicowanie wg statusów (stratyfikacja)

Funkcjonalne ujęcie klas społecznych:

• społeczeństwa wg teorii funkcjonalnej zawsze były ustrukturalizowane i zjawisko nierówności społecznych w postaci klas społecznych jest zjawiskiem uniwersalnym

• dla tej teorii charakterystyczny jest brak odróżnienia podziału klasowego (uwarunkowania ekonomicznego) od uwarstwienia (stratyfikacji) i zamienne posługiwanie się pojęciami klasy społecznej, warstwy czy kasty

Ogólna teoria stratyfikacji (K. Davis, W.E. Moore):

• każde społeczeństwo musi być ustrukturyzowane

• uwarstwowienie jest koniecznością funkcjonalną społeczeństwa

• społeczeństwo musi umiejscawiać jednostki na różnych poziomach struktury społecznej.

Stanowisko T. Parsonsa:

• w analizie funkcjonalnej należy badać metodą dedukcyjną funkcje systemów i podsystemów społecznych oraz podstawy zależności między nimi (np. hierarchiczny system zawodowy)

Warstwy społeczne:

Warstwa społeczna (wg Maxa Webera) → to zbiór ludzi, który uznaje siebie i jest uznawany przez innych za wyższy lub niższy społecznie ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Warstwy są grupami, posiadającymi określony poziom prestiżu oraz reprezentują określony styl życia.

Warstwa społeczna (wg Jana Szczepańskiego) → to zbiór ludzi, mniej lub bardziej oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej. Przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans społeczny oparty na kryteriach posiadania, stylu życia, wyobrażenia.

Dystans społeczny (wg Jana Szczepańskiego) → zakres styczności, w jakie jednostka danej warstwy może wchodzić z jednostkami z innych warstw społecznych.

---