Starożytny Egipt
Starożytny Egipt, zwany przez swoich mieszkańców Czarną Ziemią, sięga swą historią XXXII wieku p.n.e i zaniknął wraz z rozwojem cywilizacji hellenistycznej, a następnie stał się częścią Imperium Rzymskiego. Przez prawie 3200 lat historii w Dolinie Nilu wykształciła się jedna, obok mezopotamskiej, z najstarszych i najważniejszych cywilizacji. Cechą charakterystyczną Egiptu była jego względna izolacja od wpływów zewnętrznych, niezmienność zasad i zwyczajów, odrębność religijna i kulturowa. Powstanie cywilizacji egipskiej wiązało się z cyklicznymi wylewami Nilu, które zapewniały warunki dla rozwoju rolnictwa. Zagospodarowanie Doliny Nilu mogło odbyć się efektywnie w warunkach istnienia władzy i państwa, co umożliwiało budowę kanałów irygacyjnych i podtrzymanie upraw.
Korzenie Egiptu
Historię starożytnego Egiptu wyznaczają daty panowania trzydziestu dynastii. Początek I dynastii datowany na około 3100 roku p.n.e. zamyka okres nazywany jako predynastyczny i staje się zalążkiem Starego Państwa, którego rozkwit trwa do około 2155 roku p.n.e. Upadek Starego Państwa kończy panowanie IV dynastii.
Starożytny Egipt, w powszechnym rozumieniu jako zjednoczone państwo, założył Menes, który po objęciu władzy przyjął imię tronowe Horus Narmer (imię znaczy "Cierpiący Sum"). Zapoczątkował on I dynastię (niektórzy badacze kwalifikują Narmera w obrębie schyłku dynastii "0"). Okres jego panowania nazywamy tynickim, od nazwy miasta Tinis w Górnym Egipcie, z którego pochodził i w którym się osiedlił. Dokonaniem Narmera było zjednoczenie Dolnego Egiptu i Górnego Egiptu, które nastąpiło po wygranych walkach przeciwko Delcie Nilu. Niektórzy badacze uważają, że zjednoczenie państwa odbyło się przed panowaniem Narmera, ale przeciw tej teorii świadczy zachowana Paleta króla Narmera (Hierakonopolis, ok. 3000 p.n.e., obecnie w Egipskim Muzeum Narodowym w Kairze), na której władca został przedstawiony w momencie zabijania wroga oraz jako zwycięzca kroczący po polu usianym przez poległych. Paleta ta może uchodzić za najstarsze zachowane wysokiej jakości dzieło sztuki, w którym sportretowana została osoba znana z imienia. Król rezydował także w Memfis, mieście, które założył. Człon imienia tronowego Horus odnosi się do boga, którego wysłannikiem na ziemi miał być właśnie władca. Dokonaniem Nermera było także wprowadzenie wielu rozwiązań technicznych, np. stworzenie systemu kanałów irygacyjnych, kluczowych dla rozwoju gospodarki i rolnictwa starożytnego Egiptu. W okresie tynickim powstają także podwaliny pod cywilizację egipską: rozwija się system religijny, powstaje pismo hieroglifowe, rozwija się sztuka (styl egipski), a z kwestii użytkowych ważnym osiągnięciem było przetwarzanie miedzi i złota. Późniejsi królowie, przedstawiciele I i II dynastii, usiłowali podbić Nubię i Libię.
Stare Państwo
Stare Państwo obejmuje okres panowania III i IV dynastii i datowany jest na lata 2675-2170 p.n.e.. Naczelną postacią tego okresu był Dżeser, drugi władca III dynastii, który doprowadził do potęgi kraju. Wprowadził system struktury władzy urzędniczej oparty o władzę centralną, zaśImhotep - wybitny lekarz i inżynier zbudował dla faraona pierwszy grobowiec wraz z piramidą w Sakkarze. Dżeser podbijał tereny Dolnej Nubii i półwyspu Synaj. Potęga Starego Państwa rozkwitła za czasów panowania IV dynastii i jej założyciela - Snofru. Wówczas poprzez skuteczne podboje okolicznych krain - Dolnej Nubii, półwyspu Synaj, Libii, Egipt stał się wielkim mocarstwem. Dysponował doskonałą flotą, która umożliwiła zwycięstwo. Faraonowie IV dynastii zostali zapamiętani jako wielcy budowniczy. Pozostawili po sobie m.in. triadę piramid w Gizie o ostrosłupowym kształcie z Wielkim Sfinksem, w tym najwcześniejszą i największą piramidę faraona Cheopsa. Dynamicznie rozwijały się handel i rzemiosło. Władza wciąż sprawowana była centralnie poprzez urzędników.
Jednak nadwyrężone fundusze państwa, które zostały przeznaczone na wielkie budowle oraz rosnąca rola kapłanów boga Re (Ra) w Heliopolis sprawiły, że autorytet faraonów stracił na znaczeniu. Urzędnicy lokalni, zwani nomarchami, przejmowali stopniowo wpływy na swoim terenie, co zaowocowało zdecentralizowaniem władzy królewskiej i rozłamu Egiptu na dzielnice. Okres załamania się świetności państwa nastąpił pod koniec VI dynastii. Nazywany jest Pierwszym Okresem Przejściowym i przypada na lata około 2181-2133 p.n.e.
Średnie Państwo
Rozbicie państwa zaowocowało wzmocnieniem roli lokalnych władców. W tym okresie ponownie rywalizowały ze sobą Dolny Egipt i Górny Egipt (granica sprzed zjednoczenia). Był to niestabilny okres zawirowań politycznych, dynastie następowały jedna po drugiej. Z tej palety władców na uwagę zasługują przedstawiciele XI i XII dynastii, których rządy tworzą okres Średniego Państwa (2131-1785 p.n.e.).
Faraon Mentuhotep II, przedstawiciel dynastii XI zwanej tebańską, był jednym z największych władców Egiptu. Zjednoczył ponownie Dolny Egipt i Górny Egipt, stolicą uczynił Teby. Wtedy też powstały tebańskie Karnak i Luksor jako miejsce rezydencji możnych oraz Dolina Królów jako nowe miejsce pochówkufaraonów. Mentuhotep II przywrócił także stanowiska kanclerzy i wezyrów - według wzorów Starego Państwa. Powołał stanowisko Gubernatora Północy. Po zdobyciu Asjutu i upadku Herakleopolis przyjął tytuł "Króla Dolnego i Górnego Egiptu, Horusa, tego, który zjednoczył Oba Kraje". W czasie rządówMentuhotep II podbijał okoliczne kraje część Nubii, Libię, półwysep Synaj. Jego następca Mentuhotep III zastał silne i zabezpieczone państwo. Sam też przyczynił się do odbudowy twierdz obronnych we wschodnich partiach delty Nilu.
Faraon Amenemhat I, założyciel XII dynastii, wzmocnił pozycję Średniego Państwa. Za czasów XI dynastii pełnił funkcję wezyra, a więc był drugą osobą w państwie. Wykorzystał sprzeciw nomarchów wobec władcy i dzięki nim stał się faraonem. Amenemhat I wzmocnił rolę urzędników, którzy sprawowali władzę w swoich okręgach, czyli nomach.
Upadek Średniego Państw awiazał się z przejęciem władzy w Dolnym Egipcie przez przybyłych z Azji - Hyksosów.
Nowe Państwo
Po kolejnym, dekadenckim okresie przejściowym w latach 1550 - 1070 p.n.e Egipt wszedł w okres tak zwanego Nowego Państwa, gdzie, oprócz rozbudowy swego potencjału wewnętrznego, aktywnie włączył się także w działania na arenie swego regionu. Egipcjanie podporządkowali sobie azjatyckie ludy Hutytów, Hetytów, ale także cywilizacje babilońską i asyryjską. Panująca w tym okresie królowa Hatszepsut wzniosła Świątynię Milionów Lat. Nowym głównym bóstwem Egiptu został Amon Ra - bóg słońca, niemniej w okresie burzliwego panowania Amenhotepa IV Echantona zaistniała próba wprowadzenia religii monoteistycznej. Następcą tego faraona był Tutanchamon, który zasłynął dzięki sensacyjnemu odkryciu jego nietkniętego grobowca w Dolinie Królów w 1922 roku.
Największy rozkwit starożytnego Egiptu nastąpił za panowania XIX dynastii i faraonów Horemheba, Ramzesa II i Ramzesa III. Wtedy to Egipt musiał stawić czoło najazdom tak zwanych ludów morza - nowych cywilizacji rozwijających się w basenie Morza Śródziemnego (m.in. Filistyni). Wojny, najazdy i szeroko zakrojony plan budowy kanałów i pałaców osłabił państwo i przyczynił się do jego upadku.
Upadek Egiptu Faraonów
Podboje powadzone przez Egipt na obszarze Bliskiego Wschodu umożliwiły mu zbudowanie obszernego imperium. Było ono jednak trudne do utrzymania. Ostatecznie władze w Egipcie przejęły dynastie libijskie, nubijskie i asyryjskie. W Górnym Egipcie powstało teokratyczne państwo rządzone przez kapłanówAmona Ra. W VII i VI wieku władcy Dolnego Egiptu dążyli do ponownego zjednoczenia państwa i dlatego mobilizowali do walki z Persją. Przegrana wojna zakończyła się przejęciem władzy nad Nilem przez Persów, a następnie w 332 roku p.n.e władzę w Egipcie objął Aleksander Wielki Macedoński. Tym sposobemEgipt stał się jednym z państw hellenistycznych. Nowi władcy - potomkowie Ptolemeusza, jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego Macedońskiego (stąd nazwa: dynastia ptolemejska) kontynuowali tradycje faraonów (każdorazowo koronowali się w starożytnej stolicy Memfis). Ptolemeusze założyli tez nową stolicę - Aleksandrię, która stała się jednym z najważniejszych ośrodków starożytnego świata. Aleksandria zasłynęła dzięki swej bibliotece oraz latarni morskiej. Dynastia ptolemejska przyczyniła się do częściowej odbudowy potęgi Egiptu, lecz w nowych, hellenistycznych warunkach kulturowych. Ostatnią przedstawicielkąPtolemeuszów była Kleopatra VII. Za jej panowania Egipt dostał się w orbitę wpływów Rzymu. Po jej śmierci w 30 roku p.n.e Cesarz Oktawian August ostatecznie przyłączył Egipt do Rzymu. Kultura staroegipska chyliła się ku upadkowi. Egipt stał się ważnym ośrodkiem pierwotnego chrześcijaństwa i pozostawał pod wpływem Cesarstwa Wschodniorzymskiego - Bizancjum. Ostatni znany zapis w hieroglifach pochodzi z IV wieku n.e.
3