OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU DZIECKA
W WIEKU SZKOLNYM
Rozpoczęcie systematycznej nauki szkolnej jest przełomowym momentem w życiu każdego dziecka. Przejście od dominującej
w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki oznacza pojawienie się obowiązków takich jak: zdobywanie wiedzy szkolnej, wstawanie i wychodzenie do szkoły o ściśle określonej godzinie, wykonywanie prac, ograniczenie czasu przeznaczonego na wypoczynek i zabawę w domu i z rówieśnikami. W okresie tych zmian rodzice powinni służyć dziecku radą i pomocą, udzielać niezbędnych wskazówek, pomagać zdobywać nowe umiejętności, niwelować lęki dziecka przed szkołą.
Młodszy wiek szkolny to okres intensywnego rozwoju procesów intelektualnych. Nauka stanowi w tym okresie główny stymulator rozwoju umysłowego, zwiększa się aktywność ruchowa dziecka, która przejawia się w upodobaniu do zabaw i gier ruchowych i zajęć o charakterze ruchowym, rozwija się spostrzegawczość i umiejętność obserwacji (główną cechą spostrzeżeń jest ich przedmiotowość), które są ściśle zależne od umiejętności koncentracji uwagi. Mimowolna uwaga zostaje zastąpiona skoncentrowaną na wybranym przedmiocie w sposób zamierzony. Najwyżej zorganizowaną czynnością poznawczą w omawianym okresie stanowi myślenie - pojęciowe, słowno - logiczne. Zmienia się i staje się doskonalszy sposób przejawiania uczuć. Dziecko w młodszym wieku potrafi kontrolować swoje emocje i umie nie okazywać ich lub odroczyć ich manifestację na późniejszy moment. Dziecko staje się w coraz większym stopniu zdolne do przeżywania uczuć wyższych, nie tylko poznawczych i społecznych, ale także estetycznych i religijnych. W życiu społecznym dziecka w młodszym wieku szkolnym dokonuje się zasadniczy zwrot. Dotąd silnie związane z rodzicami, podatne na ich sugestie, zwraca się najpierw w stronę nauczyciela, później w stronę rówieśników. Towarzyszy temu bardzo często negacja wszelkich poczynań ludzi dorosłych. Z pójściem dziecka do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia, podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną. Szkoła kształci dziecko i wychowuje, przekazując mu wiedzę i umiejętności, kształtuje jego osobowość. Przeprowadzając charakterystykę osiągnięć dzieci w młodszym wieku szkolnym, trzeba zdać sobie sprawę, że istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka i na karierę szkolną ma środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Należy podkreślić, że motorem rozwoju są zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej dziecka.
Późne dzieciństwo można uznać za okres dość trudny w życiu człowieka. Jest to także etap rozwoju, kiedy dziecko odczuwa satysfakcję, uważając siebie samego za kompetentnego. W okresie tym dziecko odkrywa atrakcyjność grupy rówieśniczej. Grupa staje się dla niego pozarodzinnym źródłem wzorców, wartości, a także emocjonalnego wsparcia. Pod koniec tego okresu dziecko angażuje się już w formy aktywności właściwe młodzieży, takie jak zaawansowane sposoby uczenia się, młodzieżowe formy rozrywki i rekreacji.
Aby móc nauczyć się czytać dziecko musi dysponować niezbędnymi zdolnościami w zakresie analizy i syntezy zarówno wzrokowej, jaki słuchowej, pozwalającymi na spostrzeganie i
odróżnianie od siebie prostych i złożonych znaków graficznych oraz na prawidłowe rozpoznawanie głosek, zarówno wypowiadanych oddzielnie, jak i stanowiących części wymawianego wyrazu. Nauka czytania kształtuje analizę słuchową i rozwija słuch fonetyczny, pomagając jednocześnie w nauce pisania ze słuchu. Opanowanie czynności pisania wymaga, poza wymienionymi umiejętnościami, dobrej sprawności manualnej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej. Początkowo czynność pisania jest nierozłącznie związana z czynnością odczytywania słów i liter. Podczas pisania utrwalają się zarówno ruchy ręki jak i też wyobrażenia wzrokowe i słuchowe przepisywanych słów. Następnym stadium w nauce pisania jest pisanie ze słuchu. W drugie klasie duża liczba dzieci potrafi swobodnie zapisywać wymyślone przez siebie zdania, jednak dopiero w trzeciej i w czwartej klasie uczniowie piszą płynnie.
Poprawne kierowanie przez rodziców rozwojem dziecka w wieku szkolnym, zapobiega istniejącym trudnością w kierowaniu prawidłowej postawy dziecka.
Późne dzieciństwo, czyli młodszy wiek szkolny
Późne dzieciństwo nazywane młodszym wiekiem szkolnym, to okres trwający od 7. do 10 - 12 roku życia. Stanowi dla dziecka i jego rodziny rodzaj pomostu między dzieciństwem a adolescencją. Pierwsza klasa szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Klasa szósta stanowi przejście od fazy dzieciństwa do fazy dorastania.
W okresie późnego dzieciństwa można wyróżnić następujące rodzaje zmian:
Przekształcenie dotychczasowej aktywności dziecka z głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w systemie działań sterowanych przez stałe zadania, obowiązki i normy społeczne;
Dalszy rozwój funkcji psychicznych i ich integracja umożliwiająca dostosowanie się do nowych sytuacji, zadań i wymagań;
Trwałe wejście w nowe środowisko;
Podjęcie nowej roli społecznej - roli ucznia
Okres ten niesie wiele nowych zadań rozwojowych, które dziecko musi zrealizować, aby poradzić sobie z oczekiwaniami rodziców i szkoły. Powinien wzbogacać i podporządkować się posiadanej wiedzy o świecie i o sobie samym, zarówno pod względem opisowym, jak i wartościującym i normatywnym. Opanować umiejętności potrzebnych do nabywania i organizowania wiedzy, opanowanie czynności czytania i pisania oraz wejście w grupę rówieśniczą i znalezienie w niej swojego miejsca. Do zadań rozwojowych tego okresu zalicza się osiąganie autonomii osobistej oraz rozwijanie postaw wobec grup i instytucji społecznych. W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej.
Możliwość sprostania zadaniom szkoły wymaga takiej dojrzałości wyższych funkcji korowych, która zapewnia nie tylko odpowiedni dla wieku rozwój intelektualny czy emocjonalno - społeczny, ale też dostateczną koordynację ruchową, wzrost uwagi dowolnej, zwiększenie zdolności koncentrowania się na przedmiocie zainteresowania. Niezbędny jest określony poziom rozwoju centralnego układu nerwowego dziecka. E. Erikson nazywa ten okres między 6. a 12 rokiem życia wiekiem pracowitości albo poczucia niższości, związanym z kształtowaniem się poczucia kompetencji i skuteczności w działaniu, natomiast zagrożonym możliwością wytworzenia się u dziecka poczucia mniejszej wartości. Poczucie kompetencji wynika z fachowości uzyskiwanej przez typową dla tego wieku celową aktywność (nauka szkolna, zabawa, pomoc dorosłym) oraz intensywne uczenie się i ćwiczenie różnych sprawności w działaniach indywidualnych i grupowych. Brak sukcesów i nie radzenie sobie z zadaniami, mogą prowadzić w tym wieku do poczucia nieadekwatności wobec oczekiwań społecznych oraz zahamowań w wykorzystaniu swojego potencjału rozwojowego. Konsekwencją takiego stanu rzeczy staje się wzrost niepowodzeń w działaniu i związana z tym utrata pozycji w grupie rówieśniczej, będące bezpośrednią przyczyną powstawania poczucia mniejszej wartości.
Okres późnego dzieciństwa to okres w którym dziecko dąży do sprostania za wszelką cenę stawianych mu wymagań, głównie obowiązki szkolne. Dziecko może uzależnić się od stawianych mu zadań. W przyszłości może żyć z przekonaniem, że kryterium wartości człowieka to sprostanie wszelkich stawianych mu wymaganiom.
Rozwój procesów poznawczych
Duży wpływ na rozwój dziecka mają procesy poznawcze. Podstawowe znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych dziecka ma uwaga. Sprawia ona, że dziecko mogąc skupić się na przedmiocie percepcji, treści zadania, czy kontroli czynności własnej, jest zarazem zdolne do zdobycia zorganizowanego doświadczenia. Dzieci mogą różnić się stopniem koncentracji, uwagi i umiejętnością skupiania uwagi dowolnej. W okresie późnego dzieciństwa następuje dalszy rozwój pamięci. Pamięć zaczyna się przekształcać w pamięć coraz większym stopniu logiczną. W miarę upływu lat a także zależnie od rodzaju materiału, zmienia się przyswajanie przez dzieci strategii pamięciowych. Pod koniec młodszego wieku szkolnego dzieci nie tylko dysponują osobistą wiedzą na temat pamięci i skutecznego zapamiętywania, ale stosują ją w sposób zróżnicowany, zależnie od rodzaju zadania. Przy wyborze strategii pamięciowej kierują się między innymi ilością czasu i wysiłku potrzebnego do nauczenia się danego materiału. Zdolność dostosowania coraz lepszych strategii zapamiętywania wiąże się ze zmianami w zakresie myślenia. Późne dzieciństwo to okres, w którym zgodnie z poglądem Piageta następuje przejście od stadium myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych. Oznacza to, że dziecko osiąga w tym czasie szereg różnych zdolności związanych z nabywaniem i przetwarzaniem informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu. Jednym z najważniejszych osiągnięć tego okresu jest pojawienie się myślenia logicznego.
Dziecko jest w stanie wyjaśnić wiele sytuacji oraz przewidywać teoretyczne następstwo zdarzeń.
Opracowała
mgr inż. Anetta Roszak-Cyrson
E. Jundziłł: Potrzeby psychiczne …, s. 47.
E. Jundziłł: Potrzeby psychiczne …, s. 46.
B. Harwas-Napierała, J. Trempała: Psychologia rozwoju …, s. 131-132.
B. Harwas-Napierała, J.Trempała: Psychologia rozwoju …, s. 133.
B. Harwas-Napierała, J.Trempała: Psychologia rozwoju…, s. 130.
B. Harwas-Napierała, J. Trempała: Psychologia rozwoju …, s. 134-135.