Komisja Tymczasowych Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (KTSSN), od listopada 1913 Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (KSSN) - porozumienie polskich partii politycznych, działających w Galicji, zawarte 10 listopada 1912 w Wiedniu.
Celem jej powołania była koordynacja działań niepodległościowych w oparciu o Austro-Węgry, w obliczu spodziewanego wybuchu wojny światowej. W razie podjęcia walki zbrojnej komisja miała wyłonić z siebie rząd narodowy, który miał objąć władzę na terytorium Królestwa Polskiego, wyzwolonym spod okupacji rosyjskiej. 1 grudnia 1912, w obliczu wybuchu I wojny bałkańskiej KTSSN mianowała Józefa Piłsudskiego komendantem sił wojskowych. Utworzono Wydział Wojskowy KTSSN, któremu podporządkował się Polski Skarb Wojskowy i Związek Strzelecki "Strzelec".
W jej skład weszły: Polska Partia Socjalistyczna, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego, Polskie Stronnictwo Postępowe, Związek Patriotów, Związek Chłopski, Narodowy Związek Chłopski, Polskie Stronnictwo Ludowe (po 1913 PSL Lewica), Narodowy Związek Robotniczy (do maja 1914), Związek Niepodległości (do maja 1914 jako Organizacja Niepodległościowa Inteligencji).
Głównymi działaczami byli: Józef Piłsudski, Ignacy Daszyński, Witold Jodko-Narkiewicz, Władysław Sikorski, Walery Sławek, Hipolit Śliwiński, Leon Wasilewski.
W maju 1914 z KSSN wystąpiła część tworzących ją ugrupowań oraz ich organizacja zbrojna - Polskie Drużyny Strzeleckie, a także wspierający ją finansowo amerykański Związek Narodowy Polski Ameryki Północnej. KSSN przestała istnieć z chwilą powołania Naczelnego Komitetu Narodowego 16 sierpnia 1914.
Związek Strzelecki (popularnie nazywany „Strzelcem”) - paramilitarna organizacja społeczno-wychowawcza powstała w 1910 roku we Lwowie i ponownie w 1991 po połączeniu 5 działających w Polsce organizacji tzw. ruchu strzeleckiego.
Związek Strzelecki powstał we Lwowie w 1910 roku z inicjatywy nielegalnego Związku Walki Czynnej, jako organizacja paramilitarna, w Krakowie pod nazwą Towarzystwo "Strzelec". Działał jednak legalnie na podstawie statutu zatwierdzonego przez władze austriackie. Kierowała nim Komenda Główna Związków Strzeleckich z siedzibą we Lwowie, z komendantem Józefem Piłsudskim i szefem sztabu Kazimierzem Sosnkowskim.
Komendzie Głównej podlegały Komendy Okręgowe: w Krakowie (Galicja Zachodnia), Rzeszowie (Galicja środkowa) i Lwowie (Galicja Wschodnia) oraz Komenda Królestwa Polskiego i Komenda Zagraniczna. Organizacje strzeleckie działające w zaborze pruskim i Królestwie Polskim pozostawały w konspiracji. W Galicji Związek Strzelecki organizował szkoły podoficerskie i oficerskie, mógł korzystać ze strzelnic wojskowych, odbywać ćwiczenia oraz kupować broń i amunicję. Jego członkami byli przedstawiciele wszystkich warstw społecznych, kierunków i partii politycznych (z wyjątkiem Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy).
Szczególną rolę w rozbudowie organizacji odegrali studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego. W maju 1913 zlikwidowano Komendę Główną, jej funkcję przejął Wydział Wojskowy Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, której komendantem wojskowym został Józef Piłsudski. W chwili wybuchu I wojny światowej Związek Strzelecki liczył 8000 członków zrzeszonych w 200 kołach strzeleckich. Członkowie Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich stanowili podstawę Legionów Polskich, walczących u boku Cesarstwa Austro-Węgierskiego, oraz konspiracyjne Polskiej Organizacji Wojskowej. Główni działacze: Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski, Edward Rydz-Śmigły, Władysław Sikorski, Marian Kukiel, Walery Sławek, Julian Stachiewicz, Aleksander Prystor, Kordian Józef Zamorski, Włodzimierz Tetmajer.
Organy prasowe: Strzelec, Bellona Polska i Przegląd Wojskowy.
Po I wojnie światowej powstał Związek Strzelecki. Nawiązywał do tradycji Związku Strzeleckiego z lat 1910-1914. Zrzeszał pozaszkolną, przedpoborową młodzież, głównie wiejską i rzemieślniczą. Prowadził działalność w zakresie wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych. Należał do Polskich Związków Sportowych. Ściśle związany z obozem J. Piłsudskiego. Terytorialna struktura organizacyjna Związku Strzeleckiego odpowiadała wojskowo-administracyjnemu podziałowi państwa.
Związek podzielony był na 3000 oddziałów w 141 obwodach należących do 15 okręgów. Prowadzono w jego ramach działalność oświatową tj. kursy podstawowe, kursy instruktorskie, pogadanki, odczyty, biblioteki i czytelnie. W 1928 roku istniało 70 chórów, 20 orkiestr, 16 domów ludowych z boiskami i 237 świetlic należących do związku[1].
W 1939 ZS liczył ok. 500 tys. członków, którzy w czasie kampanii wrześniowej 1939 wykonywali zadania zlecone przez władze wojskowe.
Polskie Drużyny Strzeleckie - polska organizacja niepodległościowa powstała w 1911 roku, powołana przez Organizację Młodzieży Niepodległościowej "Zarzewie"
Polskie Drużyny Strzeleckie utworzone zostały w 1911 r. staraniem Mieczysława Neugebauera, Mariana Januszajtisa, Henryka Bagińskiego oraz Eugeniusza Homera. Program szkół Drużyn nie odbiegał od programu Związków Strzeleckich. Nauka odbywała się w szkole: 1. żołnierskiej, 2. podoficerskiej, 3. podchorążych.
Drużyny Strzeleckie działały w ścisłym porozumieniu ze Związkiem Strzeleckim.
W okresie poprzedzającym powstanie legalnych Polskich Drużyn Strzeleckich organizacja tworzyła konspiracyjną organizację wojskową pod nazwą Polski Związek Wojskowy, którego zadaniem było przygotowanie i mobilizacja sił zbrojnych narodu do walki o niepodległość ojczyzny, a w szczególności przygotowanie i wyćwiczenie korpusu oficerskiego. W październiku 1910 r. PZW przyjął nazwę "Armii Polskiej", która rozpoczęła szkolenie swoich oddziałów w okręgach lwowskim, krakowskim i wiedeńskim oraz na terenie zaboru rosyjskiego.
W latach 1911-1912 dzięki zalegalizowaniu działalności Polskich Drużyn Strzeleckich organizacja liczyła 650 członków. Organizacja szybko się rozwijała osiągając w lipcu 1914 r. około 6 tys. członków w 127 Drużynach Strzeleckich. Jeszcze wcześniej, bo w 1911 r. doszło do wspólnego spotkania członków Komendy Naczelnej Drużyn Strzeleckich z Komendą Główną Związku Walki Czynnej, na którym utworzono wspólne komisje: regulaminową i wyszkoleniową oraz rozpoczęto prace nad regulaminami służby polowej i piechoty. Mimo że nie doszło oficjalnie do całkowitego połączenia organizacji, to współpraca zbliżyła obie organizacje do siebie, umożliwiając w chwili wybuchu I wojny światowej podporządkowanie Polskich Drużyn Strzeleckich Józefowi Piłsudskiemu.
Rozbudowie polskich organizacji strzeleckich, zaznaczającej się zwłaszcza od 1912 r., towarzyszył proces ujednolicenia ich działalności. Obie organizacje wprowadziły jednakowe umundurowanie dla swoich członków. Składało się ono z szarego płaszcza i munduru oraz czapki maciejówki.
Broń stanowiły rewolwery bębenkowe, karabiny typu "Mannlicher" oraz przestarzałe jednostrzałowe karabiny "Werndla". Dzięki współpracy obu organizacji podobny był też system szkolenia i organizacji. Najmniejszą komórką organizacyjna byłą sekcja licząca 8 strzelców, sekcje tworzyły plutony, a te z kolei kompanie. Szkolenie odbywało się w szkołach żołnierskich, podoficerskich i oficerskich. Powoli wprowadzane były odznaki stopni: podoficerowie nosili zielone sznurki do gwizdków, a oficerowie czerwone. Oficerowie dodatkowo na kołnierzach nosili odznaki w formie pasków o różnych kolorach. Podchorążowie i chorążowie białe, podporucznicy i porucznicy niebieskie a kapitanowie czerwone. Największym problemem było jednak wyposażenie i uzbrojenie tak licznych organizacji. Przed wybuchem wojny pełne umundurowanie miało zaledwie 30% członków, a karabinów było tylko nieco ponad 400. W sumie według różnych źródeł "ruch strzelecki" przed wybuchem I wojny światowej liczył od 13 tys. do 19 tys. członków.
Z chwilą wybuchu wojny austriacko-rosyjskiej została zarządzona mobilizacja połączonych już pod wspólną komendą J. Piłsudskiego Związków i Drużyn Strzeleckich i scalenie ich w I Brygadę Legionów Polskich.
Polska Siła Zbrojna (Polnische Wehrmacht) - oddziały zbrojne Królestwa Polskiego, wchodzące w latach 1917-1918 w skład armii niemieckiej, utworzone z żołnierzy Legionów Polskich i dowodzone nominalnie przez generała - gubernatora Hansa von Beselera, sprawującego nadzór nad formacją za pośrednictwem Oddziału do Spraw PSZ. Faktycznym dowódcą był gen. Felix von Barth, stojący na czele Inspektoratu Wyszkolenia przy Wodzu Naczelnym PSZ[1].
10 kwietnia 1917 Austriacy przekazali podległe im operacyjnie Legiony Polskie władzom niemieckim, które miały przeprowadzić ich szkolenie i scalenie jako zalążek przyszłej armii Królestwa Polskiego. Szefem zaciągu do wojska polskiego został Władysław Sikorski, całą akcję nadzorował Józef Piłsudski jako referent komisji wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Jednak sprowokowany przez Piłsudskiego kryzys przysięgowy 9 lipca 1917 spowodował internowanie pochodzących z Królestwa 15 000 legionistów i odesłanie 3 000 pochodzących z Galicji na front włoski. II Brygada Legionów Polskich, po złożeniu przysięgi została przeformowana w Polski Korpus Posiłkowy podległy dowództwu austriackiemu. [2] Z pozostałych w Królestwie ochotników, po złożeniu przysięgi, utworzono Polską Siłę Zbrojną. Polnische Wehrmacht liczył początkowo jedynie 2 775 żołnierzy. Do 19 października 1918 liczba ta zwiększyła się do 9 000.
Komisja Wojskowa
Ze strony polskiej za formowanie PSZ odpowiadała Komisja Wojskowa podległa Radzie Regencyjnej będąca zalążkiem przyszłego Ministerstwa Spraw Wojskowych. Na czele Komisji wojskowej stał dyrektor - Ludwik Górski, a po jego odwołaniu (22 marca 1918) Franciszek Pius Radziwiłł. Istotną rolę w pracach Komisji odegrał, oddelegowany z PSZ, zastępca dyrektora - płk Marian Januszajtis-Żegota oraz nieoficjalny doradca wojskowy Rady Regencyjnej - gen. Tadeusz Rozwadowski. Z istnieniem Komisji ściśle wiąże się powstanie dwu ważnych czasopism wojskowych - "Bellony". której pierwszy numer ukazał się w początkach 1918 oraz "Wiarusa".
Zmiany organizacyjne w 1918 [edytuj]
Na przestrzeni 1918 roku przeprowadzano wyszkolenie ochotników do PSZ na Kursach Wyszkolenia Piechoty nr 1, 2, 3 (Ostrów Mazowiecka), na kursach Artylerii (Garwolin), Kawalerii (Mińsk Mazowiecki) i na kursach Saperów (Modlin). Inspektorem kursów wyszkolenia był płk Henryk Minkiewicz, inspektorem Szkół Piechoty ppłk Leon Berbecki, komendantem Szkoły Podchorążych kpt Marian Kukiel, Szkoły Podoficerskiej kpt Mieczysław Mozdyniewicz. Kompaniami w szkołach dowodzili m.in. porucznicy Marian Porwit i Stefan Rowecki. W ramach PSZ funkcjonowały ponadto Krajowy Inspektorat Zaciągowy, żandarmeria wojskowa, Polskie Więzienie Forteczne w Warszawie oraz Komenda Placu w Warszawie.
Po naciskach Rady Regencyjnej z kwietnia 1918 władze niemieckie na czele z Beselerem zgodziły się na stopniową rozbudowę PSZ. 24 kwietnia 1918 powołano osobny dla PSZ sąd wojskowy na czele, którego stanął płk Minkiewicz. 1 maja 1918 inspektorat Kursów Wyszkolenia został natomiast przemianowany na Dowództwo Brygady Piechoty. W skład utworzonej I Brygady Piechoty pod dowództwem płk. Minkiewicza weszły dwa pułki piechoty. W listopadzie 1918 sformowany został trzeci pułk piechoty.
* Dowództwo I Brygady Piechoty
* 1 Pułk Piechoty - mjr Karol Udałowski
* 2 Pułk Piechoty - mjr Ferdynand Zarzycki
* 3 Pułk Piechoty - ppłk Karol Block
Przejście PSZ pod zwierzchnią władzę Rady Regencyjnej [edytuj]
12 października 1918 Rada Regencyjna przejęła zwierzchnią władzę nad Polską Siłą Zbrojną oraz wydała dekret z nową rotą przysięgi dla oddziałów polskich. Od tego dnia konsekwetnie zaczęto używać nazwy Wojsko Polskie w miejsce PSZ. 19 października nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy Inspektoratu Wyszkolenia - gen. Felixa Bartha zastąpił płk.Henryk Minkiewicz. Inspektorat istniał natomiast do 29 października kiedy to, rozkazem szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Tadeusza Rozwadowskiego został rozwiązany[4]. 7 listopada Rada Regencyjna powołała natomiast gen. Stanisława Szeptyckiego na stanowisko dowódcy oddziałów polskich organizowanych na terenie Królestwa Polskiego i Galicji.
Oddziały PSZ, mimo iż liczyły nieco ponad 9 tys. żołnierzy, odegrały istotną rolę w przygotowaniu kadr Wojska Polskiego. O znaczeniu tej formacji decydował fakt, że posiadała zalążki wszystkich rodzajów broni, a także opracowane regulaminy oraz materiał kadrowy. Po przeprowadzeniu mobilizacji PSZ była w stanie przekształcić się w kilka wielkich jednostek wojskowych. Żołnierze tej formacji odegrali też istotną rolę przy rozbrajaniu oddziałów niemieckich w Warszawie (listopad 1918).
Centralny Komitet Narodowy w Warszawie (CKN) - reprezentacja polityczna tzw. lewicy niepodległościowej, skupiająca: PPS-Frakcję Rewolucyjną, PSL, Narodowy Związek Robotniczy, Związek Patriotów, Związek Inteligencji Niepodległościowej. Powstał 18 grudnia 1915 z przekształcenia Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych. W 1917 utracił znaczenie i rozpadł się. Prezesem był Artur Śliwiński.
Centralny Komitet Narodowy w Warszawie (CKN), VII-VIII 1914 ugrupowanie polit. powołane jako przeciwwaga Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych; zrzeszał: Stronnictwo Demokr.-Nar., PSL „Piast”, podolaków, Nar. Związek Chrześc.-Lud., Grupę Rzeczypospolitej, Stronnictwo Katol.-Lud., Lwow. Stronnictwo Mieszczańskie, Związek Pol. Organizacji Nar., Tow. Uczestników Powstania 1863, organizacje „Sokół”, Drużyny Bartoszowe i część Pol. Drużyn Strzeleckich; CKN gromadził fundusze na cele wojsk.; wszedł w skład NKN; gł. działacze, m.in. T. Cieński (prezes), S. Stroński, S. Głąbiński.
Naczelny Komitet Narodowy - powstały 16 sierpnia 1914 w Krakowie, w wyniku porozumienia polskich środowisk konserwatywnych i demokratycznych. W założeniu miał być najwyższą władzą wojskową, polityczną i skarbową dla Polaków zamieszkujących Galicję. Na jego czele stanął Juliusz Leo. Kolejni prezesi: Władysław Leopold Jaworski, Leon Biliński.
NKN powstał z połączenia Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i Centralnego Komitetu Narodowego (lwowski). Organizację poparli konserwatyści krakowscy, Stronnictwo Ludowe, i Unia Stronnictw Niepodległościowych.
Polityka NKN była pro-austriacka i od początku zmierzała w kierunku utworzenia monarchii trialistycznej: Austro-Węgiersko-Polskiej. Z inicjatywy NKN były tworzone Legiony Polskie u boku armii austriackiej. Polityka władz austriackich, pomimo przychylności cesarza Franciszka Józefa dla takiej koncepcji, była powstrzymywana przez Cesarstwo Niemieckie , odgrywające w sojuszu z Austro-Węgrami rolę dominującą i nie chcące dopuścić do zjednoczenia ziem polskich zaboru rosyjskiego i austriackiego pod berłem Habsburga. Dla Berlina było to niepożądane ze względu na znaczące wzmocnienie pozycji Austrii i realne zagrożenie polską irredentą wobec ziem polskich zaboru pruskiego.
Poleceniom NKN-u nie podporządkował się Józef Piłsudski, który 5 września 1914, utworzył związaną z Niemcami krótkotrwałą Polską Organizację Narodową.
Organizację opuścili także działacze reprezentujący nurt endecki, nie zgadzający się z treścią roty przysięgi składanej przez Legiony, zbyt mało akcentującej polski, narodowy charakter wojska.
W NKN istniały dwie sekcje: krakowska, na czele której stał Leopold Jaworski, i lwowska, na czele której stał Tadeusz Cieński. Na czele departamentu wojskowego stał Władysław Sikorski, reprezentujący stanowisko proaustriackie. W 1915 doszło do konfliktu pomiędzy Sikorskim i Piłsudskim, który sprzeciwiał się dalszemu werbunkowi do Legionów wobec dwuznacznego stanowiska władz austriackich w sprawie polskiej.
W następnych latach doszło do upadku znaczenia NKN, które stopniowo traciło poparcie od coraz większej ilości frakcji.
NKN istniał do ustanowienia Rady Regencyjnej w 1917.
Drużyny Bartoszowe - organizacja przysposobienia wojskowego utworzona przez młodzież z grupy Rzeczpospolita w 1908 we Lwowie z inicjatywy Wawrzyńca Dayczaka.
Członkowie Drużyn Bartoszowych wywodzili się z lwowskiej młodzieży studenckiej pochodzącej ze wsi, także z terenów Galicji wschodniej. Od 1912 funkconowały one jako organizacja wojskowa. W 1914 liczyły 280 drużyn, tzw. bartoszowych i ponad 7 tys. członków. Na przełomie lipca i sierpnia 1914 połączyły się z Polowymi Drużynami Sokoła pod egidą Centralnego Komitetu Narodowego we Lwowie i weszły w skład Legionu Wschodniego, zlikwidowanego 21 września 1914. Członkowie Drużyn Bartoszowych weszli w skład powstających formacji wojskowych, uczestnicząc w I wojnie światowej oraz w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-radzieckiej.
Stanisław Bryła - W l. 1910-1914 członek Rady Naczelnej
Wawrzyniec Dayczak - założyciel i pierwszy Naczelnik Komendy Głównej
I Brygada Legionów Polskich, związek taktyczny Wojska Polskiego sformowany 19 grudnia 1914. Do października 1916 dowodzona przez Józefa Piłsudskiego, następnie przez Kazimierza Sosnkowskiego, od 1917 przez Mariana Żegota-Januszajtisa.
Wchodziła w skład 4 Dywizji Piechoty w II Korpusie armii austro-węgierskiej, a od września 1916 w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego.
J. Piłsudski, widząc, że tworzenie wojska polskiego nie postępuje zgodnie z jego i społecznymi dążeniami wydał tajne polecenie odmowy przysięgi legionistów, którą zażądały władze niemieckie. I i III brygady odmówiły przysięgi. J. Piłsudski i płk K. Sosnkowski zostali osadzeni w Magdeburgu (w twierdzy). Żołnierzy i podoficerów internowano, zaś wyższych oficerów oddano do dyspozycji władz austriackich. Resztę legionistów skierowano do Polskiego Korpusu Posiłkowego.
W dniach 22-25 grudnia 1914 r., w okresie klęsk ponoszonych przez Austrię, jedynie I Brygada Legionów Polskich (świeżo przeorganizowana) w ciężkich kilkudniowych walkach pod Łowczówkiem, pomimo straty blisko 500 ludzi, (w tym ok. 120 zabitych) zdołała utrzymać swoje pozycje.
Rozwiązana po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917.
II Brygada Legionów Polskich tzw. Karpacka lub Żelazna - jednostka Legionów Polskich utworzona 8 maja 1915 roku. Podlegała rozkazom państw centralnych. Jej dowódcą był płk austriacki Ferdynand Küttner, później dowodził nią Józef Haller.
Podczas t.zw. kryzysu przysięgowego przysięgę złożyła tylko II Brygada, od samego początku słabo związana z przeciwnym przysiędze Józefem Piłsudskim (jej dowódcą był gen. Haller). Żołnierze według planów niemieckich mieli zasilić tzw. "Polnische Wehrmacht" (Polską Siłę Zbrojną) pod niemieckim dowództwem i rekrutowaną z poboru.
Ok. 8 tys. żołnierzy II Brygady (głównie z Galicji) zostało wcielona do wojska austriackiego, jako PKP - Polski Korpus Posiłkowy.
W nocy na 16 lutego 1918 brygada walczy z Austriakami i przebija się przez linię frontu w rejonie wsi Rokitna. Traci przy tym całą artylerię i tabory. Przebiło się około 100 oficerów i 1500 szeregowych. Brygada kontynuuje marsz klucząc pomiędzy wojskami austriackimi a bolszewickimi. Z tymi ostatnimi wchodzi w układ przekonując ich o demokratycznych stosunkach panujących w oddziałach. Zyskano tym życzliwość i pomoc w wyżywieniu, zapewniając sobie jednocześnie autonomię podejmowania decyzji. 5 marca brygada weszła w kontakt z oddziałami II Korpusu Polskiego, a 6 marca dotarła do Sorok i zasiliła skład korpusu.
W czasie kilkudniowego postoju na przełomie marca i kwietnia 1918 w Humaniu zreorganizowano piechotę korpusu. Bataliony legionowe przydzielono do pułków 4 i 5 Dywizji Strzelców Polskich. W ten sposób "żelazna" II Karpacka Brygada Legionów przestała istnieć.
III Brygada Legionów Polskich - wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1915-1917.
III Brygada Legionów została utworzona 8 maja 1915, w rejonie Piotrkowa Trybunalskiego. W lipcu 1915 na front skierowano 4 Pułk Piechoty i 5 szwadron ułanów. Chrzest bojowy oddziały te przeszły pod Jastkowem niedaleko Lublina, następnie brały udział w dalszych walkach pościgowych na Lubelszczyźnie. We wrześniu dotarł na front także 6 Pułk Piechoty i 6 szwadron ułanów. Pod koniec tego miesiąca oba szwadrony i 1 bateria artylerii zostały wyłączone spod komendy III Brygady. W dalszym ciągu brygada walczyła na froncie wołyńskim aż do jesieni 1916, w tym między innymi w bitwie pod Kostiuchnówką. Po wycofaniu z frontu dokonano jej reorganizacji. 4 Pułk Piechoty został przeniesiony do II Brygady, a w jego miejsce dołączono 5 Pułk Piechoty Legionów.
W czerwcu 1917 po kolejnych zmianach 4 Pułk wrócił do III Brygady, zaś wyłączono z niej 6 Pułk. Politycznie brygada była pod wpływem Józefa Piłsudskiego choć pierwotnie utworzono ją z myślą osłabienia jego wpływów w Legionach. Większość jej żołnierzy i oficerów odmówiła złożenia przysięgi latem 1917 roku w okresie tzw. kryzysu przysięgowego Legionów, w związku z tym brygada została rozwiązana. Jej żołnierze zostali internowani, bądź wcieleni do armii austro-węgierskiej.
bitwa pod Jastkowem 31 VII - 3 VIII 1915
Polska Organizacja Wojskowa, POW — tajna organizacja wojskowa powstała w sierpniu 1914 w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w wyniku połączenia działających w Królestwie Polskim konspiracyjnych grup Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Walki Czynnej w celu walki z rosyjskim zaborcą. Początkowo bezimienna, od października 1914 zaczęła używać nazwy POW.
Komendanci główni:
* do lipca 1917 Józef Piłsudski
* od 1917 Edward Rydz-Śmigły[1]
Komendanci organizacji :
* od sierpnia 1914 K. Rybasiewicz,
* od października 1914 ppor. Tadeusz Żuliński,
* od sierpnia 1915 mjr Michał Żymierski,
* od października 1915 mjr Tadeusz Kasprzycki.
Przez cały okres swego istnienia organizacja uznawała polityczne i wojskowe zwierzchnictwo Józefa Piłsudskiego, który był komendantem głównym POW [2]. Po kryzysie przysięgowym i aresztowaniu Piłsudskiego [3], jesienią 1917 komendantem głównym POW został najstarszy stopniem spośród pozostałych na wolności oficerów I Brygady, płk Edward Rydz-Śmigły; do grudnia 1917 utworzono Komendę Główną. Linię polityczną obozu piłsudczykowskiego ustalać zaś miał powstały latem 1917 ściśle zakonspirowany Konwent Organizacji A. Na czele prac politycznych Konwentu stał Jędrzej Moraczewski, na czele prac wojskowych — płk E. Rydz-Śmigły.
Działalność [edytuj]
Na początku POW działała tylko w Królestwie Polskim, później rozszerzyła działalność na Ukrainę i Rosję, zaś po lipcowym kryzysie przysięgowym i internowaniu Piłsudskiego przez Niemców od lata 1917 także na Galicję. W lutym 1918 organizacja powstała również w Wielkopolsce. Patronował jej Centralny Komitet Narodowy oraz (do lata 1917) władze austrowęgierskie, które liczyły na wykorzystanie jej w celach wywiadowczych i dywersyjnych, a później do rozbudowy Legionów. W czerwcu 1915 organizacja liczyła około 1000 członków podzielonych na 4 okręgi: Warszawa, Lublin, Radom, Siedlce; działalność konspiracyjną rozpoczęto także w Wilnie, Moskwie i Petersburgu. Prowadziła szkolenie wojskowe młodzieży oraz działalność wywiadowczo-dywersyjną na tyłach wojsk rosyjskich - dokonała kilku akcji zbrojnych. Po zajęciu Królestwa przez państwa centralne, większość członków POW wstąpiła do Legionów Polskich a organizacja działała półlegalnie. Jednakże, jeszcze w 1915 roku, Piłsudski wstrzymał wstępowanie członków POW do Legionów, postanawiając rozbudować organizację. Miała ona służyć Piłsudskiemu jako karta przetargowa w rokowaniach z państwami centralnymi w sprawie powołania armii i rządu polskiego. W lipcu 1916 zgodnie z danymi Komendy Naczelnej POW liczyła 5075 osób. Po ogłoszeniu Aktu 5 listopada (1916) POW uznała w styczniu 1917 zwierzchnictwo Tymczasowej Rady Stanu, w skład której wszedł J. Piłsudski. Organizacja liczyła wówczas 11292 członków: 36 oficerów, 46 podchorążych, 440 podoficerów, 10770 szeregowych. 29 kwietnia 1917 w Zielonej pod Wawrem Stefan Pomarański przeprowadził duże ćwiczenia POW. Uczestniczył w nich między innymi Józef Piłsudski, Tadeusz Kasprzycki, Janusz Jędrzejewicz, Wacław Jędrzejewicz, Henryk Krok-Paszkowski i Janusz Gąsiorowski oraz inni członkowie Komendy Naczelnej.
Tablica poświęcona żołnierzom POW w Janowie Podlaskim.
Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 gros osób z kierownictwa POW zostało aresztowane i internowane do obozów w Szczypiornie i Głodówce, a reszta przeszła do konspiracji. Akcje represyjne szerzej objęły jednak okupację niemiecką niż austro-węgierską oraz spowodowały rozbicie kilku okręgów i przejściowe zmniejszenie stanu liczebnego organizacji do około 6 tysięcy konspiratorów. Struktura organizacji w Królestwie opierała się przede wszystkim na organizacjach lokalnych, usytuowanych głównie w małych miasteczkach i na wsi. Nad organizacjami lokalnymi władzę sprawowały Komendy Obwodowe, usytuowane w miastach powiatowych, a nad tymi z kolei Komendy Okręgowe, mające swoje siedziby w byłych miastach gubernialnych. Najwyższym szczeblem terenowym były Komendy Naczelne, dla Królestwa odpowiednio: nr 1 w Warszawie (dla okupacji niemieckiej) i powołana 8 października 1918 r. nr 4 w Lublinie (dla okupacji austro-węgierskiej). Działalnością konspiracyjną w Galicji kierowała powołana jesienią 1917 Komenda Naczelna nr 2 w Krakowie. Działalnością w cesarstwie rosyjskim (w Rosji i na Ukrainie) kierowała powołana wiosną 1918 Komenda Naczelna nr 3 w Kijowie.
Istniał Centralny Oddział Lotny oraz oddziały lotne we wszystkich Komendach Naczelnych i wszystkich okręgach działających na ziemiach polskich - pełniły one funkcję oddziałów dywersyjnych.
Okręgi dzieliły się na obwody i podobwody. Oddziały zorganizowano w nich w sekcje, plutony i kompanie. Istotną rolę w konspiracji odgrywały kobiety - działało ponad 20 oddziałów żeńskich POW zrzeszających ponad 1000 członkiń - zajmowały się one wywiadem, działalnością kurierską, prowadzeniem prac biurowych w sztabach oraz kierowały produkcją fałszywych dokumentów w Biurach Paszportowych. Działała także służba bezpieczeństwa, żandarmeria i sądy POW. Organem prasowym POW był od 1916 r. tygodnik Rząd i wojsko.
Prowadzono szkolenie wojskowe członków w szkołach rekruckich, szkołach żołnierskich, trzymiesięcznych szkołach podoficerskich i szkołach podchorążych, a w Warszawie istniała szkoła oficerska POW.
Istniała organizacja POW w Moskwie, nawet po przewrocie bolszewickim i aż do listopada/grudnia 1918. W obliczu wielkich trudności Komendantem Placu w Moskwie przez cały ten czas był dr Bronisław Nakoniecznikow-Klukowski (po odzyskaniu niepodległości, w II R.P., wojewoda stanisławowski, lwowski i warszawski,minister rolnictwa i wiceminister spraw wewnętrznych).
W Kijowie na początku okupacji niemieckiej po Traktacie brzeskim Komendantem Placu był 22-letni Leopold Lis-Kula. Zastąpił go Stefan Bieniecki, (w II R.P. wicewojewoda poleski). Łączność i kierunek takim placówkom nadawały tajne misje POW i pojedynczy kurierzy. Na przykład Kijów w 1918 roku odwiedziła misja złożona z następujących członków: dr Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Andrzej Strug i Tadeusz Schaetzel. Z jej inspiracji utworzono kierowaną przez Lisa-Kulę Komendę Naczelną nr 3 w Kijowie. Moskwę tylko sporadycznie odwiedzał pojedynczy tajny kurier.
Jesienią 1918 roku Komendy Naczelne nr 1 i 4 liczyły ogółem kilkanaście tysięcy członków, zaś nr 2 i 3 po kilka tysięcy. Najsłabsza była POW w zaborze pruskim, gdzie w październiku 1918 r. skupiała około 100 osób. Szacuje się, że przez POW przewinęło się około 30 tys. ludzi. Miało to duże znaczenie dla tworzącego się w 1918 r. państwa polskiego, szeregi wyszkolonych wojskowo członków POW stanowiły bowiem w dużej mierze o sile tworzonego Wojska Polskiego.
Najsłynniejsze akcje POW:
* Akcja pod Bąkowcem 12 października 1918 r. - pod Bąkowcem koło Radomia w wyniku akcji ekspropriacyjnej na pociąg dokonanej siłami Oddziałów Lotnych KN 1 i KN 4 oraz okręgu Radom zdobyto sumę 1800000 koron.
* Krwawa środa 16 października 1918 - likwidacja konfidentów i żandarmów,
* przełom października i listopada 1918 - przejmowanie władzy w Galicji i rozbrajanie okupantów w Królestwie.
11 listopada 1918 Komendant Główny POW wydał ostatni rozkaz - rozwiązał organizację, a pozostałe jeszcze w konspiracji ogniwa podporządkował Sztabowi Głównemu WP.
Członkowie POW brali udział w powstaniu wielkopolskim i śląskich oraz obronie Lwowa 1919 (walczyło tam wtedy ok. 400 członków POW).
W Związku Radzieckim Polacy związani z POW byli prześladowani. W latach 30-ych XX wieku tysiące zostało rozstrzelanych (tzw. "sprawa POW").
Komitet Narodowy Polski (KNP) - polska organizacja polityczna grupująca partie narodowe i część ludowych, działająca w latach 1914-1917 w Warszawie i Piotrogrodzie.
Stanowiła konkurencję dla polityków z kręgu Józefa Piłsudskiego. Dominowała w nim orientacja prorosyjska. Komitet nawoływał Polaków do biernego oporu wobec dwóch pozostałych państw-zaborców: II Rzeszy Niemieckiej i Monarchii Austro-Węgierskiej. Przedstawicielem KNP był Roman Dmowski. Popierały i uznawały tę organizację Francja oraz Wielka Brytania.
Prezesem KNP był Zygmunt Wielopolski.
Zaplecze polityczne dla organizacji stanowiło Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne i Stronnictwo Polityki Realnej. Siłą zbrojną, która wspierała Komitet była Armia Polska we Francji, zwana potocznie Armią Hallera.
Komitet Narodowy Polski w Paryżu - założona 15 sierpnia 1917 w Lozannie przez Romana Dmowskiego polska organizacja polityczna działająca w latach 1917-1919. Jako siedzibę obrała Paryż. Celem Komitetu była odbudowa państwa polskiego przy pomocy państw Ententy.
Jego przywódcami byli Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Erazm Piltz, Stanisław Kozicki, Marian Seyda, Maurycy Zamoyski oraz Jan Emanuel Rozwadowski - sekretarz KNP. Było to porozumienie między politykami Narodowej Demokracji (ND) a Stronnictwem Polityki Realnej (SPR).
KNP prowadził politykę zagraniczną odradzającego się państwa polskiego i organizował Armię Polską we Francji. Był uznany przez rządy Francji (20 września), Wielkiej Brytanii (15 października), Włoch (30 października), USA (10 listopada 1917) za oficjalnego reprezentanta odradzającej się państwowo Polski. KNP uznał powstały 16 stycznia 1919 rząd Ignacego Jana Paderewskiego i rozwiązał się. W styczniu 1919 w oparciu o porozumienie polityczne Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z Romanem Dmowskim do Komitetu zostali dokooptowani przedstawiciele Naczelnika Państwa (Kazimierz Dłuski, Leon Wasilewski, Michał Sokolnicki, Stanisław Patek, Antoni Sujkowski, Stanisław Thugutt, Medard Downarowicz, Herman Lieberman, Władysław Baranowski, Stanisław Hempel), zaś Komitet stał się oficjalnym reprezentantem rządu RP na paryską konferencję pokojową. Misja Komitetu wygasła po podpisaniu i ratyfikacji traktatu wersalskiego i traktatów pochodnych.
Bezpośrednią przyczyną jego powołania było zwycięstwo rewolucji lutowej w Rosji, która sprzeciwiała się tworzeniu jakichkolwiek polskich formacji zbrojnych u boku państw Ententy. Do zadań KNP należało:
kierowanie i reprezentowanie polityki polskiej wobec państw Ententy.
kierownictwo sprawami politycznymi armii polskiej we Francji oraz moralna i materialna nad nią opieka.
opieka konsularna nad Polakami przebywającymi w państwach Ententy.
Polski Korpus Posiłkowy - formacja wojskowa utworzona przez Austrię po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 z żołnierzy Legionów Polskich.
Po proklamowaniu Królestwa Polskiego i ogłoszeniu aktu 5 listopada 1916, Austria 10 kwietnia 1917 przekazała Legiony Tymczasowej Radzie Stanu. W wyniku odmowy złożenia przysięgi Cesarstwu Niemieckiemu przez większość legionistów (głównie I i III Brygada Legionów Polskich oraz 1 Pułk Artylerii), Legiony zostały rozwiązane.
Legioniści z II Brygady, którzy złożyli przysięgę, weszli w skład podporządkowanej Niemcom Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht). Legionistów pochodzących z Galicji oraz I i III Brygady Legionów, którzy nie złożyli przysięgi, przekazano Austrii (późniejszy Polski Korpus Posiłkowy).
W Przemyślu ostatecznie sformowano Polski Korpus Posiłkowy dowodzony przez gen. Zygmunta Zielińskiego.
II Brygada Legionów Polskich - dowódca płk Józef Haller
2 Pułk Piechoty Legionów - dowódca ppłk Michał Żymierski
3 Pułk Piechoty Legionów - dowódca mjr Józef Zając
2 Pułk Ułanów Legionów Polskich - dowódca rtm. Józef Dunin-Borkowski
1 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów - dowódca mjr Włodzimierz Zagórski
komenda uzupełnień - płk Władysław Sikorski
25 października 1917 PKP w sile 431 oficerów i 7135 podoficerów i szeregowców skierowano w rejon Czerniowiec. W nocy na 16 lutego 1918, w proteście przeciwko podpisaniu pokoju brzeskiego część żołnierzy, głównie z II Brygady pod dowództwem Hallera przebiła się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i 6 marca połączyła się z II Korpusem Polskim w Rosji. Część żołnierzy PKP, którym nie udało się przebić, została osadzona przez Austriaków w obozach w Huszt i Marmarosz-Sziget, pozostałą część wcielono do wojska austriackiego i wysłano na front włoski.
Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego - pierwszy organ władzy polskiej ustanowiony na ziemiach Królestwa Polskiego przez wojskowych generał-gubernatorów Niemiec i Austrii podczas I wojny światowej.
Rozporządzenie o utworzeniu TRS było wykonaniem postanowień zawartych w akcie 5 listopada. Datowane 6 listopada, ogłoszone 6 grudnia 1916 rozporządzenie powoływało TRS jako organ doradczy w sprawach prawodawczych i pomocniczy przy tworzeniu instytucji państwowych w Królestwie Polskim.
Rada składała się z 25 członków mianowanych przez władze okupacyjne, w tym 15 z terenu okupacji niemieckiej i 10 z austriackiej. Przewodniczącym został mianowany ziemianin Wacław Niemojowski, noszący tytuł marszałka wielkiego koronnego, a jego zastępcą Józef Mikułowski-Pomorski. W jej skład weszli przedstawiciele aktywistów, wśród nich 7 ziemian, 3 przemysłowców, 2 księży, 2 chłopów, 11 pracowników umysłowych. Sprawy wojskowe powierzono J. Piłsudskiemu. TRS rozpoczęła działalność 14 stycznia 1917. Rada wystąpiła pod adresem władz okupacyjnych z żądaniami znacznie przekraczającymi jej uprawnienia. Domagała się m.in. przejęcia szkolnictwa i sądów oraz ustanowienia za jej zgodą regenta. Władze okupacyjne zgodziły się na powołanie armii polskiej, pod warunkiem jej całkowitego podporządkowania państwom centralnym. Na znak sprzeciwu z Rady ustąpił Piłsudski. Po jego aresztowaniu w lipcu 1917 i po tzw. kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich, 25 sierpnia 1917 cała TRS podała się do dymisji. Kontynuatorką jej prac była Komisja Przejściowa Tymczasowej Rady Stanu, a następnie Rada Regencyjna i powołany przez nią Rząd Jana Kucharzewskiego.
1 październik 1917 - przejęcie szkolnictwa z rąk niemieckich,
wykształcenie 2 tysięcy wyższych urzędników państwowych
organizacja służby zdrowia,
wprowadzenie j. polskiego w pracach samorządu lokalnego,
Legion Puławski (właściwie I Legion Polski [1], 739 Nowoaleksandyjska Drużyna[2]) - polska formacja zbrojna utworzona w czasie I wojny światowej pod auspicjami Komitetu Narodowego Polskiego, licząca ok. tysiąca ochotników; walczyła w składzie armii rosyjskiej przeciwko Niemcom na froncie wschodnim.
Legion Puławski, pol. formacja wojsk., sformowana 1914-15 w Puławach pod patronatem KNP; podlegał ros. dowództwu Frontu Pol.-Zach.; III-IX 1915 walczył w składzie Moskiewskiego Korpusu Grenadierów; liczył ok. 1 tys. żołnierzy (pozostali żołnierze stali się zalążkiem Brygady Strzelców Polskich). (przeczytac na wikipedi calosc)
Naczelny Polski Komitet Wojskowy, Naczpol - reprezentacja żołnierzy polskiego pochodzenia w wojsku rosyjskim, powołana na I Ogólnym Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie (8 czerwca-22 czerwca 1917). Prezesem komitetu został chorąży armii carskiej Władysław Raczkiewicz.
Z chwilą wybuchu I wojny światowej, po stronie rosyjskiej rozpoczęły się prace nad organizacją formacji polskich. Podstawą ich tworzenia była odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, głównodowodzącego wojskami rosyjskimi z dnia 14 sierpnia 1914 do Polaków, w odpowiedzi na akcje oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego. Już we wrześniu 1914 powstały tzw. drużyny Gorczyńskiego, przemianowane na Legion Polski,a przyjmujące od miejscowości formowania nazwy Legion Puławski i Legion Lubelski, następnie rozwiązane i przemianowane na drużyny pospolitego ruszenia, z których w październiku 1915 została powołana Brygada Strzelców Polskich, przeformowana na Dywizję Strzelców Polskich pod dowództwem gen. Tadeusza Bylewskiego. Rozbudowana w lutym 1917 i skierowana do walki na Front Południowy w rejon Stanisławowa. Drużyny Gorczyńskiego nie miały swej reprezentacji politycznej. Dopiero po przemianowaniu ich na Legion Polski, Komitet Narodowy w Warszawie podjął sie reprezentowania tej formacji i wyłonił w styczniu 1915 Komitet Organizacyjny Legionów Polskich. Przetrwał on do marca 1915 wraz z przemianowaniem Legionu Puławskiego w pospolite ruszenie. Brygada i Dywizja Strzelców Polskich także nie posiadały reprezentacji politycznej, gdyż powstała możliwość jej tworzenia dopiero po rewolucji lutowej w Rosji, kiedy zaistniały warunki do tworzenia nowych polskich sił zbrojnych w Rosji.
Lutowa rewolucja rosyjska 1917 i postępujący z każdym dniem rozpad armii rosyjskiej i deklaracja rosyjskiego Rządu Tymczasowego z 30 marca 1917 w sprawie polskiej skłoniły Polaków do w wojsku rosyjskim do organizowania się w odrębne jednostki narodowe. Początkowo celem tej organizacji było utrzymanie frontu przeciwko Niemcom i Austro-Węgrom, zapewnienie Polakom powrotu do kraju, sprawy socjalne i kulturalno-oświatowe. Szybko jednak akcja ta postawiła przed sobą program polityczno-wojskowy w sensie walki o polska państwowość. Jednak z biegiem czasu po rewolucji rozwój sytuacji nie sprzyjał działaniom mającym na celu tworzenie jednostek polskich. Przeciwnikiem tworzenia jednostek polskich był m.in. Aleksander Kiereński - minister wojny Rządu Tymczasowego.
W dniach 8-22 czerwca 1917 obradował w Piotrogrodzie I Ogólny Zjazd Wojskowych Polaków. W trakcie obrad zaznaczyły sie ostre spory pomiędzy tzw. tendencja rewolucyjna, a narodową. Część wojsk uległa tendencjom bolszewickim i nie zamierzała uczestniczyć w dalszych walkach na froncie po stronie białej Rosji. Na czele lewicowego Związku stanął chorąży Antoni Żabolicki. Nurt związany z endecją powołał własną polityczna nadbudowę - Naczelny Polski Komitet Wojskowy - Naczpol pod przewodnictwem chorążego Władysława Raczkiewicza. W skład Naczpolu wchodziły 33 osoby. Był mało operatywny ze względu na dużą liczbę osób kierujących. Był zwalczany przez polskie organizacje lewicowe. W celu zorganizowania jednolitej polskiej siły zbrojnej przy Naczpolu powołana została polska komendantura z gen.Józefem Dowbor-Muśnickim na czele. Powołano też specjalną Komisję Wojskową z gen. Janem Jacyną.
Jego działaczami byli m.in. M. Jamontt, gen. Józef Dowbor-Muśnicki, płk Lucjan Żeligowski i gen.Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański, gen Jan Jacyna. Do głównych zadań jego działalności należała organizacja wojskowych oddziałów polskich w Rosji (w czym współpracował z podporządkowaną mu Komisją Wojskową przy rosyjskim Sztabie Generalnym) i obrona ludności polskiej, zamieszkującej kresy wschodnie.
W Rosji, w lipcu 1917, na czele antybolszewickich stanął gen. Ławr Korniłow. Był on zwolennikiem powołania nowej polskiej formacji wojskowej, która mogłaby zastąpić tracąca walory bojowe Dywizję Strzelców Polskich. Wtedy powstały warunki do utworzenia Korpusów Polskich na Wschodzie (w Rosji). Naczpol zaproponował na dowódcę I Korpusu gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego.
Naczelny Polski Komitet Wojskowy został rozwiązany 4 lutego 1918. Grupa jego członków utworzyła Radę Naczelną Polskiej Siły Zbrojnej w Kijowie, która 4 marca 1918 przekazała kompetencje Radzie Regencyjnej.
Bajończycy - potoczna nazwa pododdziału piechoty Legii Cudzoziemskiej złożonego z polskich ochotników.
Zamiast planowanego legionu (Legion Bajończyków) w sierpniu 1914 r. w miejscowości Bayonne na terenie Francji udało się powołać oddział w sile kompanii (ok. 200 żołnierzy). Werbunek został wstrzymany po proteście ambasady rosyjskiej, która obawiała że legion będzie walczył o niepodległość Polski.
Ostatecznie bajończycy zostali wcieleni do 1 Pułku Cudzoziemskiego, jako 2 kompania Batalionu C. Pozostałe kompanie tego btalionu złożone były z Czechów (1), Belgów (3) i Włochów (4). Początkowo kompanią bajończyków dowodził por. Doumic, a po nim mjr Osmonde.
Bajończycy walczyli przeciwko Niemcom na froncie zachodnim, w bitwach toczonych w Szampanii w latach 1914-1915.
Po tym okresie, przy życiu pozostało tylko ok. 50 bajończyków i dlatego latem 1915 r. oddział rozwiązano. Część byłych bajończyków zaciągnęła się do jednostek francuskich część wyjechała do Rosji, aby walczyć w oddziałach polskich.
Rada Regencyjna Królestwa Polskiego - zaakceptowany 12 września 1917 roku przez okupujące Królestwo Polskie Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry kolegialny organ mający oficjalnie sprawować władzę zwierzchnią nad zależnym od obu państw centralnych Królestwem Polskim (aktu 5 listopada). Powstała na podstawie patentu w sprawie władzy Państwowej w Królestwie Polskim opublikowanego 15 września 1917.
W jej skład wchodzili: prezydent Warszawy książę Zdzisław Lubomirski, prymas Królestwa Polskiego, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski i ziemianin Józef Ostrowski. Kancelarię Rady stanowił Gabinet Cywilny. Kierował nim sekretarz Rady ks. prałat Zygmunt Chełmicki.
Regenci powołali pierwszy polski rząd pod prezesurą Jana Kucharzewskiego, który przejął od Komisji Przejściowej Tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez okupantów działy administracji. W pierwszym okresie istnienia Królestwa Polskiego polskie było sądownictwo, szkolnictwo, służba zdrowia i administracja.
Rada Regencyjna 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski[1], a pięć dni później pozbawiła generał-gubernatora warszawskiego Beselera naczelnego dowództwa nad Polską Siłą Zbrojną. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Regenci powołali gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę RR, na stanowisko Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 4 listopada Rozwadowski wydał natomiast rozkaz o tworzeniu dywizji jazdy co dało początek polskiej kawalerii.
Rada Regencyjna 11 listopada 1918 roku przekazała naczelne dowództwo nad wojskiem polskim brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu, następnego dnia powierzyła mu misję stworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru i 14 listopada 1918 r. rozwiązała się mocą własnego dekretu. Na podstawie dekretu Rady Regencyjnej władzę zwierzchnią w Królestwie Polskim przejął Józef Piłsudski. W dniach od 14 do 22 listopada 1918 r. Józef Piłsudski był z formalno-prawnego punktu widzenia Regentem Królestwa Polskiego, mimo że nigdy takiego tytułu nie użył. Dopiero 22 listopada przyjął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa i zmienił nazwę państwa z Królestwa Polskiego na Rzeczpospolitą Polską, przesądzając tym samym o republikańskim charakterze odrodzonego państwa polskiego.
rozwinięto i umocniono, przejęte od Niemców w czasach istnienia TRS, polskie szkolnictwo, służbę zdrowia, sprawiedliwości, administrację państwową.
ustawodawstwo prawne - wydano szereg ustaw i norm prawnych, które wykorzystane były potem w II RP.
służba zagraniczna - ustanowiono sieć placówek dyplomatycznych w krajach związanych z blokiem państw centralnych oraz w krajach neutralnych.
wojsko - Regenci rozwinęli patronat nad Polską Siła Zbrojną późniejszym Wojskiem Polskim, z pomocą gen. Tadeusza Rozwadowskiego oraz działaczy Komisji Wojskowej utworzyli zręby naczelnych władz wojskowych: Sztab Generalny, Ministerstwo Spraw Wojskowych i szkoły wojskowe. W okresie istnienia RR opracowano także wiele regulaminów wojskowych oraz szereg aktów prawnych normujących funkcjonowanie wojska, na czele z Tymczasową Ustawę o Powszechnym Obowiązku Służby Wojskowej.
Pierwsza Kompania Kadrowa - pododdział piechoty utworzony 3 sierpnia 1914 w Krakowie przez Józefa Piłsudskiego z połączenia członków ”Strzelca” i Polskich Drużyn Strzeleckich jako zalążek Wojska Polskiego.
28 lipca 1914 Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, 1 sierpnia Niemcy Rosji, 3 sierpnia Niemcy Francji i Austro-Węgry Rosji. Rozpoczęła się I wojna światowa.
29 i 30 lipca Józef Piłsudski zarządził częściową mobilizację i koncentrację strzelców. Dzień później podporządkował sobie PDS, a 2 sierpnia za zgodą władz austriackich rozpoczął mobilizację i koncentrację wszystkich drużyn z Galicji. Tego samego dnia dowódcą kompanii wyznaczył Tadeusza Kasprzyckiego "Zbigniewa".
3 sierpnia około godz. 18.00 w Oleandrach z członków ZS i PDS sformowano I Kompanię Kadrową. 4 i 5 sierpnia kontynuowano organizację i szkolenie kompanii. W skład kompanii wchodziły cztery plutony, a każdy z nich złożony był z czterech dziesięcioosobowych sekcji.
Kompania wymaszerowała 6 sierpnia o godzinie 2:42 w stronę Miechowa, w Michałowicach obalając rosyjskie słupy graniczne. Po zajęciu Kielc i bezskutecznej próbie przebicia się do Warszawy w celu wywołania powstania, Pierwsza Kadrowa powróciła do Krakowa, stając się zalążkiem Legionów Polskich.
Według różnych źródeł stan kompanii wynosił 145 - 168 żołnierzy.
Do składu 1 kompanii kadrowej należy zaliczyć członków tzw. "siódemki" - patrolu Władysława Prażmowskiego "Beliny", który w nocy z 1 na 2 sierpnia 1914, jako pierwszy oddział Wojska Polskiego przekroczył granicę zaboru austriackiego z zaborem rosyjskim w Kocmyrzowie i 3 sierpnia wieczorem powrócił do Krakowa, a 6 sierpnia wyruszył wraz z kompanią do Miechowa.
Dowodztwo
Kasprzycki Tadeusz „Zbigniew” - dowódca kompanii
Litwinowicz Aleksander „Grubszy” „Władysław” - intendent
Wieruszewski Michał „Zagończyk” - szef kompanii
Dąbrowiecki Eustachy Jan Karol "Eustachy Wirski" - pomocnik szefa kompanii
Polniaszek Franciszek "Karol Nowopolski" - pomocnik szefa kompanii
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego — reprezentacja ludności polskiej Śląska Cieszyńskiego i rząd tymczasowy w latach 1918-1920.
Powstała 19 października 1918 roku w Cieszynie. Na jej przewodniczącego wybrano księdza Józefa Londzina. Naczelnikiem Wydziału Górniczo-Przemysłowego był natomiast Jerzy Wojnar. Zadaniem RNKC było przejęcie władzy w Księstwie Cieszyńskim po rozpadzie Austro-Węgier i włączenie Śląska Cieszyńskiego w granice tworzącego się państwa polskiego. Była pierwszym formalnym rządem na ziemiach polskich w procesie odradzania się Rzeczypospolitej.
W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 roku, za pomocą żołnierzy polskich służących w cieszyńskim garnizonie armii austriackiej, dokonała bezkrwawego rozbrojenia żołnierzy austriackich oraz likwidacji austriackiej administracji w Cieszynie, tym samym przejmując władzę na terenie Śląska Cieszyńskiego.
Zdarzenia te opisuje Gustaw Morcinek, uczestnik tamtych wydarzeń w opowiadaniu "Noc Listopadowa".
5 listopada 1918 RNKC zawarła z czeskim Národním Výborem pro Slezsko porozumienie, które dzieliło księstwo na strefy wpływów polskich i czeskich na zasadach etnicznych (większość Śląska Cieszyńskiego, z wyjątkiem rejonu Frydku i Polskiej Ostrawy w strefie polskiej). Podział ten nie został jednak zaakceptowany przez rząd czechosłowacki po proklamowaniu przez ten kraj niepodległości.
W związku z nierozwiązaną sprawą przynależności państwowej Śląska Cieszyńskiego w grudniu 1918 RNKC powołała Tymczasowy Rząd Krajowy Księstwa Cieszyńskiego, którego naczelnikiem został dr Jan Michejda. Plany pokojowego przyłączenia do RP etnicznie polskich terenów Śląska Cieszyńskiego pokrzyżował atak wojsk czechosłowackich 23 stycznia 1919 roku, który spowodował wybuch walk polsko-czechosłowackich o Śląsk Cieszyński.
Po ustaleniu linii demarkacyjnej RNKC sprawowała władzę na terenach zajętych przez wojska polskie, tj. na wschód od kolei koszycko-bogumińskiej. Po odwołaniu planowanego plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim i ostatecznym podziale Księstwa Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację w dniu 28 lipca 1920 roku RNKC zakończyła swą działalność oddając władzę administracji RP.
Na podstawie ustalonej w 1918 r. przez RNKC granicy etnicznej Polska zajęła w październiku 1938 roku część czechosłowackiego Śląska Cieszyńskiego (Zaolzie).
Tymczasowy Komitet Rządzący z siedzibą we Lwowie został utworzony 25 listopada 1918 r., przejmując władzę w Galicji Wschodniej. Z czasem utworzył wspólnie z Polską Komisją Likwidacyjną Komisję Rządzącą dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy, która funkcjonowała do 4 marca 1919 r.
Naczelna Rada Ludowa - organizacja polityczna zaboru pruskiego.
Powstała w 1916 roku w Poznaniu jako nielegalny Komitet Międzypartyjny, nazywany też Centralnym Komitetem Obywatelskim. Wśród partii największy wpływ na pracę komitetu miało Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. NRL popierała ententę, ściśle współpracując z założonym 15 sierpnia 1917 w Lozannie i prowadzonym przez Dmowskiego, Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, który uznawała za legalne władze Polski. W dniu podpisania rozejmu przez Niemcy, 11 listopada 1918 Komitet ujawnił się zmieniając nazwę na Radę Ludową, a dzień później wyłonił Tymczasowy Komisariat w skład którego weszli: ks. Stanisław Adamski, Wojciech Korfanty i Adam Poszwiński. 14 listopada ponownie zmieniono nazwę, na Naczelną Radę Ludową. Polski Sejm Dzielnicowy, który obradował w Poznaniu, 5 grudnia uznał NRL za legalną władze państwową, zaś 6 grudnia NRL wyłonił Komisariat, czyli organ wykonawczy, w składzie:
Powołano podkomisariaty w Bytomiu i Gdańsku. Początkowo NRL popierała pokojowe przejęcie ziem zaboru pruskiego przez odradzające się państwo polskie, jednak wybuch powstania wielkopolskiego wymusił zmianę stanowiska i przejęcie kontroli cywilnej i wojskowej nad wyzwolonymi ziemiami. Po zakończeniu powstania uzgodniono stopniowe włączanie Wielkopolski w ramy odrodzonego państwa. W tym celu, zgodnie z ustawą Sejmu Ustawodawczego, 12 sierpnia 1919 powołano Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, na czele którego stanął Władysław Seyda. Następnie 19 sierpnia NRL uległa samorozwiązaniu. Komisariat natomiast rozwiązał się 19 sierpnia 1919. Zakończyło to proces przejmowania władzy w Wielkopolsce przez Rząd RP.
Z ramienia Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, dwukrotnie reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu Józef Rymer.
Do ciekawych rozporządzeń NRL należy wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy w handlu i przemyśle na podległych sobie terenach.
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN), rząd powołany w Warszawie 28 VI 1945 przez prezydenta KRN na podstawie porozumienia (wypełniającego decyzje konferencji jałtańskiej w sprawie Polski) zawartego na → moskiewskiej konferencji 17-21 VI 1945 między przedstawicielami KRN i Rządu Tymczasowego RP a działaczami dotychczas związanymi z władzami RP na uchodźstwie; TRJN został uznany przez większość państw, 5 VII 1945 przez USA i W. Brytanię (nie uznawały go m.in. Watykan, Hiszpania, Portugalia, Irlandia); przeciwko jego powołaniu zaprotestował prezydent i → rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie; RJN i Delegatura Rządu RP na Kraj rozwiązały się 1 VII 1945. TRJN sformowano dokonując zmian w składzie Rządu Tymczasowego RP; premierem został E. Osóbka-Morawski, wicepremierami: W. Gomułka (od XI 1945 jednocześnie min. ziem odzyskanych) i S. Mikołajczyk (ponadto min. rolnictwa i reform rolnych); rząd liczył 21 osób: 7 czł. PPR, 6 PPS, 3 SL, 3 ludowców (od VIII 1945 czł. PSL) oraz 2 czł. SD. PPR i sprzymierzone z nią partie polit. objęły kluczowe resorty: bezpieczeństwa publ., obrony nar., spraw zagr., sprawiedliwości, informacji i propagandy. Przedstawiciele opozycji uzyskali ministerstwa: rolnictwa i reform rolnych, oświaty, pracy i opieki społ. oraz administracji publ.; zakres działania tych ministerstw stopniowo ograniczano. TRJN, mimo koalicyjnego charakteru, realizował politykę PPR, której przeciwstawiało się gł. PSL jako podstawowa siła opozycji reprezentującej większość społeczeństwa. TRJN zwalczał → podziemie niepodległościowe i legalną opozycję polit. (nacisk propagandowy, pacyfikacje, procesy polit., skrytobójcze morderstwa), organizował odbudowę gospodarki ze zniszczeń wojennych i przesiedlenia ludności, poprawił zaopatrzenie ludności w podstawowe towary. Delegacja rządu uczestniczyła VII 1945 w konferencji poczdamskiej, VIII 1945 TRJN zawarł umowę z ZSRR ustalającą przebieg granicy wsch. Polski; IX 1945 uznał za nieważny konkordat; podjął próbę podporządkowania PSZ na Zachodzie (po jej niepowodzeniu IX 1946 pozbawił obywatelstwa pol. 76 generałów i oficerów); po wyborach do Sejmu Ustawodawczego TRJN 5 II 1947 zakończył działalność.
Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego - organ zarządzający ziemiami byłego zaboru austriackiego z siedzibą w Krakowie.
Została utworzona 28 października 1918 r. Pełnię władzy w Krakowie przejęła 3 dni później. Na jej czele stanął Wincenty Witos, działacz PSL Piast i Ignacy Daszyński. Dowódcą pionu wojskowego został Bolesław Roja.
Polska Komisja Likwidacyjna była organem o szerokich kompetencjach ustawodawczych i wykonawczych. Miała na celu likwidację stosunków państwowo-prawnych łączących Galicję z Austrią oraz utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju publicznego do czasu utworzenia niepodległego państwa polskiego.
Rada Obrony Państwa - nadzwyczajny i tymczasowy organ parlamentarno-rządowy powołany do życia przez Sejm Ustawodawczy ustawą z 1 lipca 1920. Działała do 1 października 1920.
Spis treści
Utworzenie Rady [edytuj]
Powstanie Rady Obrony Państwa (ROP) wiąże się bezpośrednio z przezwyciężaniem kryzysu gabinetowego w czerwcu 1920 r.i groźbą inwazji wojsk Rosji sowieckiej na etnicznie polskie ziemie. Po dymisji rządu Leopolda Skulskiego na początku czerwca przez kilka tygodni trwały targi nad sformowaniem nowego gabinetu. Dopiero powierzenie misji tworzenia rządu Władysławowi Grabskiemu zakończyło kryzys. W dniu 28 czerwca 1920 r. premier omawiał kierunki polityki swego rządu z marszałkiem sejmu Wojciechem Trąmpczyńskim. Podczas tego spotkania zarysowała się koncepcja powołania rządu obrony narodowej. Idea ta nie znalazła wsparcia wśród polityków prawicowych i centrowych, stanowiących trzon nowego rządu. Pojawiła się natomiast koncepcja ściślejszego komitetu obrony państwa. Nowy organ miał składać się z 12 członków (4 przedstawicieli sejmu, 4 członków rządu i 4 reprezentantów Naczelnego Dowództwa. Projekt przedstawiono Piłsudskiemu, który udzielił swego poparcia. Rada Ministrów przyjęła projekt odpowiedniej ustawy na posiedzeniu 29 czerwca. Dla uniknięcia przeciągających się dyskusji w sejmie postanowiono uprzedzić o przygotowywanym projekcie ugrupowania lewicowe. Następnego dnia w południe odbyło się spotkanie w prywatnym mieszkaniu marszałka Trąmpczyńskiego. Lewica poparła projekt wnioskując o zwiększenie liczby przedstawicieli Sejmu do 8. Uzgodniony projekt przedstawiono na posiedzeniu Sejmu w dniu 30 czerwca. Uchwalenie ustawy nastąpiło w dniu 1 lipca 1920 r.
Skład Rady [edytuj]
Ostatecznie ukształtował się 19 osobowy skład Rady:
I. Osoby wchodzące do Rady z urzędu:
* Józef Piłsudski, naczelnik państwa - przewodniczący Rady (1 VII - 1 X 1920)
* Władysław Grabski, premier - wiceprzewodniczący Rady (1 VII - 23 VII 1920)
* Wincenty Witos, premier - wiceprzewodniczący Rady (24 VII - 1 X 1920)
* Wojciech Trąmpczyński, marszałek sejmu (1 VII - 1 X 1920)
Zgodnie z postanowieniami ustawy powołującej Radę do życia mogła ona decydować we wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju. Uszczegółowienia zakresu prac Rady zaproponował Piłsudski na pierwszym jej posiedzeniu. Do podstawowych zadań Rady zaliczył podniesienie morale w wojsku i społeczeństwie, skrócenie procesu legislacyjnego i przyspieszenie wykonywania obowiązującego prawa, rozstrzyganie w sprawach działań operacyjnych związanych z zagadnieniami politycznymi oraz sprawy związane z podjęciem rozmów pokojowych. Rada nie miała zajmować się sprawami wojskowo-taktycznymi. W zakresie spraw podejmowanych przez Radę mogła wydawać rozporządzenia i zarządzenia, które posiadały klauzulę natychmiastowej wykonalności, choć Rada była zobowiązana do przedstawienia wydanych przez siebie aktów normatywnych Sejmowi do zatwierdzenia.
Już podczas pierwszego posiedzenia w dniu 1 lipca 1920 r. Rada podjęła kwestię zaciągu ochotniczego. Wydano też odezwę do społeczeństwa mającą na celu jego mobilizację. Podniesieniu morale w wojsku służyć miały zaostrzone przepisy dotyczące wojskowego sądownictwa doraźnego, obostrzenia kar za przestępstwa osób wojskowych wynikające ze stosunku służbowego. Myślano także o nagradzaniu ofiarności żołnierskiej. Ustanowiono Krzyż Walecznych, zapewniono zaopatrzenie wdowom i sierotom wojskowym, chroniono zobowiązania pracodawców wobec pracowników pełniących ochotnicza służbę w wojsku polskim. Głównym jednak zadaniem Rady było przygotowanie zasad na których oprzeć miał się rozejm i pertraktacje pokojowe z Rosją. Na posiedzeniu 20 lipca Rada upoważniła rząd do wszczęcia rozmów rozejmowych. Rada przygotowywała też instrukcje dla rządu zawierające warunki rozmów rozejmowych, a później pokojowych. Rada rozwinęła szeroką działalność prawodawczą. W przeciągu trzech miesięcy działania Rada wydała 58 rozporządzeń zmieniających 77 ustaw, 1 dekret naczelnika państwa, 1 rozporządzenie ROP, 4 rozporządzenia Rady Ministrów. W dniu 24 września 1920 r. Rada przekazała komisjom sejmowych 50 swoich rozporządzeń do zatwierdzenia. Najdłużej obowiązywało rozporządzenie ROP w przedmiocie utraty obywatelstwa państwa polskiego wskutek niespełnienia obowiązku służby wojskowej. Zostało uchylone ustawą z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym.
Pakt lanckoroński - porozumienie partii centrowych i prawicowych: PSL "Piast", Związku Ludowo-Narodowego i Chrześcijańskiej Demokracji, zawarte 17 maja 1923 w Warszawie w mieszkaniu jednego z przywódców ZLN Juliana Zdanowskiego (a nie jak niekiedy się błędnie podaje - w Lanckoronie. Nazwa paktu pochodzi od tego, iż negocjowano go w posiadłości senatora Ludwika Hammerlinga, reprezentującego okręg wyborczy Lanckorony), w sprawie utworzenia większości sejmowej przez partie-sygnatariuszy paktu.
Pakt przewidywał, że:
państwo i samorząd powinny odzwierciedlać narodowy charakter II Rzeczypospolitej, a rząd winni tworzyć wyłącznie Polacy
większą niż dotychczas rolę w państwie uzyska Kościół katolicki
nastąpi wzmożona polonizacja Kresów Wschodnich
przyspieszona zostanie parcelacja rolna (przynajmniej 200 tys. hektarów rocznie)
Skutkiem podpisania paktu było powstanie 28 maja 1923 I rządu Chjeno-Piasta.
W wyniku Paktu Lanckorońskiego rząd Władysława Sikorskiego podał się do dymisji, a 28 maja 1923 r przydent Stanisław Wojciechowski powierzył misję utworzenia nowego gabinetu Wincentemu Witosowi. Ministrem skarbu w tym rządzie został Władysław Grabski. W skład rządu Witosa weszli przedstawiciele endecji, chadecji i "Piasta". Po ostrym starciu z gen. Stanisławem Szeptyckim, Józef Piłsudski zrzekł się przewodnictwa Ścisłej Rady Wojennej. Oświadczył, że jako żołnierz nie może bronić rządu złożonego z przedstawicieli partii odpowiedzialnych za śmierć Gabriela Narutowicza i odsunął się z życia politycznego w zacisze willi w Sulejówku.
Pogotowie Patriotów Polskich polska organizacja patriotyczna działająca o charakterze tajnym założona przez Jana Pękosławskiego. Organizacja liczyła około 800 członków. W styczniu 1924 r. członkowie organizacji zostali aresztowani.
Sanacja (łac. sanatio - uzdrowienie) - potoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem „sanacji moralnej” życia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926.
Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928-1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych (politycy piłsudczykowscy tworzyli w nich grupy rozłamowe, np. PPS-dawna Frakcja Rewolucyjna, grupy J. Bojki, J. Stapińskiego, NPR - Lewica i in.). Dążenia te częściowo znalazły wyraz w Konstytucji kwietniowej 1935. Przykłady zwalczania opozycji to m.in: założenie Obozu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Proces brzeski, delegalizacja Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu Narodowo-Radykalnego.
Po 1935 w obozie sanacji wyraźnie rysowały się różnice. W latach 1935-1937 powstała i rozwinęła się tzw. lewica sanacyjna, grawitująca ku współpracy z opozycyjnymi partiami (m.in. w Klubach Demokratycznych). Tak zwana grupa zamkowa, skupiona wokół Ignacego Mościckiego, konkurowała z działaczami zgrupowanymi wokół Edwarda Rydza-Śmigłego i OZN reprezentującymi tendencje nacjonalistyczne i totalitarne. Główni działacze: Walery Sławek, Aleksander Prystor, Bogusław Miedziński, Kazimierz Świtalski, Adam Koc, Józef Beck, Tadeusz Hołówko, Janusz Jędrzejewicz.
Klęska wrześniowa położyła kres rządom sanacji, lecz jej działacze zachowali podczas II wojny światowej znaczne wpływy w rządzie emigracyjnym i jego agendach w kraju.
Liga Narodowa, tajna, działająca we wszystkich trzech zaborach organizacja polityczna, utworzona w kwietniu 1893 roku z przekształcenia Ligi Polskiej. W konspiracji kierowana z zaboru austriackiego przez Romana Dmowskiego, przedstawiciela skrzydła narodowego. Jej celem było kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego- silnego, gotowego oprzeć się innym narodom i realizującego własną misję dziejową. Charakteryzowało ją dążenie do utworzenia jednolitego narodowo państwa. Liga negowała walkę klasową. Za zagrożenie uważała działalność mniejszości narodowych. Piętnowałą ucisk carski, krytykowała obóz ugodowców za ich lojalizm wobec Rosji. Jej działacze odzyskanie niepodległości pojmowali jako cel dalekosiężny. Organizacja ta wydawała we Lwowie "Przegląd Wszechpolski".
W latach 1908-1911 z powodu prorosyjskiego kursu Dmowskiego dochodzi do rozłamów (tzw. Fronda i Secesja).
W 1928 Liga Narodowa została rozwiązana i wcielona w struktury Stronnictwa Narodowego.
Centrolew - sojusz partii centrowych i lewicowych zawiązany w 1929 r. w celu zwalczania systemu rządów sanacji obozu Józefa Piłsudskiego.
W skład Centrolewu weszły: PSL "Wyzwolenie", PSL Piast, Narodowa Partia Robotnicza, PPS, Stronnictwo Chłopskie i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji (patrz chrześcijańska demokracja).
W wyniku łamania przez obóz sanacyjny zasad obowiązujących w państwie demokratycznym ugrupowania opozycyjne wywodzące się z kręgów lewicowych i centrowych postanowiły się zjednoczyć. W ten sposób w 1929 powstał Centrolew, który dążył do obalenia rządów autorytarnych i przywrócenia w Polsce rządów parlamentarnych. W czerwcu 1930 koalicja Centrolewu na Kongresie Obrony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie, proklamowała m.in. "walkę o usunięcie dyktatury Józefa Piłsudskiego, aż do zwycięstwa" oraz chciała powołania "rządu zaufania" sejmu i społeczeństwa.
Władze sanacyjne zaczęły zdecydowanie przeciwdziałać. 25 sierpnia 1930 powołano nowy rząd którego premierem został sam Piłsudski. 30 sierpnia prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał Sejm i Senat i zarządził nowe wybory, wskutek czego parlamentarzyści opozycyjni zostali pozbawieni immunitetu[1]. 10 września nastąpiły aresztowania aktywnych polityków opozycji, oraz dalsze represje. Miało to wpływ na wybory, które przyniosły Centrolewowi dotkliwą porażkę. Spowodowało to całkowity rozpad Centrolewu. Aresztowanych działaczy osadzono w twierdzy brzeskiej nad Bugiem. Proces brzeski odbywał się w Warszawie od 26 października 1931 do 13 stycznia 1932.
Obóz Wielkiej Polski (OWP) - organizacja polityczna Obozu Narodowego, powołana podczas inaugurującego zjazdu 4 grudnia 1926 w Poznaniu z inicjatywy członków Związku Ludowo-Narodowego i przedstawicieli innych stronnictw prawicowych. Powstanie OWP miało na celu zjednoczenie prawicowych przeciwników sanacji i oddziaływanie na społeczeństwo w duchu idei narodowej.
Charakterystyka
Największą popularnością cieszył się wśród młodzieży, studentów, intelektualistów oraz wśród szeroko rozumianej klasy średniej. OWP miał być strukturą ponadpartyjną, nie angażującą się w bieżące spory polityczne, lecz formującą przyszłą elitę polskiego ruchu narodowego i przygotowującą się do przejęcia przez nią władzy w państwie. Organizacja miała zdyscyplinowane, hierarchiczne struktury, największe wpływy posiadając w Wielkopolsce, Pomorzu, Śląsku, Warszawie oraz miastach uniwersyteckich.
Historia
OWP stopniowo wyrósł na najsilniejszy ruch polityczny w Polsce, liczący od 250 do 300 tysięcy członków. Jednak pomimo starań jego twórców, nie zjednoczył całej prawicowej opozycji, skupiając przede wszystkim młodych narodowców oraz członków ZLN (od 1928 Stronnictwa Narodowego). Autorytarne władze sanacyjne wyczuwając realne dla siebie zagrożenie rozpoczęły represje wobec członków OWP. Już w maju 1927 aresztowano 15 czołowych działaczy OWP. Wzrost represji nastąpił na początku lat trzydziestych. Od czerwca do października 1932 w samej tylko Wielkopolsce odbyło się 150 procesów członków OWP. Władze stopniowo rozpoczęły rozwiązywać regionalne oddziały Obozu. Ostatecznie, 28 marca 1933 , Obóz Wielkiej Polski rozwiązany został w całym kraju z powodu "działalności kolidującej z kodeksem karnym i nakazami władz państwowych przez stałe inspirowanie ekscesów i zaburzeń, podsycanie nienawiści partyjnej i rasowej, urządzanie demonstracji i zgromadzeń z wyraźnym zamiarem podburzania ludności przeciwko władzom państwowym"'.
Struktura
Naczelnym organem kierowniczym obozu była Wielka Rada w skład której wchodzili Roman Dmowski jako Wielki Oboźny oraz Tadeusz Bielecki, Roman Rybarski i inni. Symbolami organizacji stały się: piaskowe koszule (lub kurtki mundurowe), granatowe spodnie i berety, pieśń organizacyjna Hymn Młodych, rzymskie pozdrowienie oraz Szczerbiec (Mieczyk Chrobrego) owinięty w biało - czerwony sztandar.
Program OWP
Program OWP przedstawiony został w broszurach opracowanych przez: Romana Dmowskiego ("Zagadnienia Rządu" , "Kościół, Naród i Państwo"), Romana Rybarskiego ("Polityka i gospodarstwo"), Jerzego Zdziechowskiego ("Polityka finansowa"), Bohdana Wasiutyńskiego ("Praworządność") oraz Zygmunta Berezowskiego ("Polityka zagraniczna").
OWP a mniejszości narodowe
OWP postulował stworzenie państwa narodowego, realizującego interesy wyłącznie narodu polskiego, nie zaś wszystkich bez wyjątku obywateli. Walczył z dominacją Żydów w sferach gospodarczych, proponując całkowite wyłączenie tej mniejszości z życia publicznego. OWP zakładał prowadzenie konsekwentnej polityki polonizacyjnej mniejszości słowiańskich i stopniowe ich włączanie w nurt polskiego życia narodowego. Dostrzegano problem mniejszości niemieckiej i w ogóle kwestię zagrożenia niemieckiego - formułowano dalekosiężny cel odzyskania rdzennie słowiańskich ziem zachodnich, obejmujących: Górny i Dolny Śląsk, ziemię lubuską, Pomorze, a także Warmię i Mazury.
OWP a religia
Jak wszystkie organizacje należące do przedwojennego obozu narodowego, OWP silnie akcentowała swoje przywiązanie do religii katolickiej. Według tej organizacji, Polska powinna być państwem wyznaniowym, z tolerancją dla istnienia innych wyznań i zachowaniem wolności woli. W programie OWP czytamy: "Wiara Narodu Polskiego, religia rzymskokatolicka musi zajmować stanowisko religii panującej, ściśle związanej z państwem i jego życiem, oraz stanowić podstawę wychowania młodych pokoleń. Przy zapewnionej ustawami państwowymi wolności sumienia - zorganizowany naród nie może tolerować, ażeby jego wiara była przedmiotem ataków lub doznała obrazy z czyjejkolwiek strony, ażeby religią frymarczono dla jakichkolwiek celów lub prowadzono zorganizowaną akcję w celu rozkładu życia religijnego narodu".
OWP a gospodarka
W sferze gospodarki w ramach OWP jak i całego ruchu narodowego w tym okresie ścierały się dwie wizje rozwoju gospodarczego: wolnorynkowa i liberalna Romana Rybarskiego oraz społeczno - korporacyjna Adama Doboszyńskiego. Druga koncepcja najwięcej zwolenników miała wśród zradykalizowanej młodzieży. OWP akcentował konieczność odejścia od demokratyczno - parlamentarnego modelu rządów, postulując wzmocnienie władzy wykonawczej oraz wprowadzenie zasad hierarchizmu i elitaryzmu w życiu politycznym.
Obóz Narodowo-Radykalny (ONR) - narodowo-radykalne, nacjonalistyczne ugrupowanie polityczne, założone w 1934 przez młodych działaczy Obozu Wielkiej Polski, rozwiązane po 3 miesiącach działalności za faszyzacje i antysemityzm przez sanacyjne władze państwowe. ONR działało potem nielegalnie. W 1935 rozpadło się na RNR "Falangę" i ONR "ABC". Podczas okupacji "Falanga" utworzyła konspiracyjną Konfederację Narodu, zaś "ABC" - Związek Jaszczurczy.
Nazwy ABC i Falanga są umowne i nadane frakcjom przez historyków od nazw pism wokół, których koncentrowało się życie intelektualne tych grup ideowych. De facto ONR przestał istnieć w 1934r., później działał RNR, a środowisko skupione wokół ABC nie uważało się już za ONR. Także nazwa Organizacja Polska jest umowna, gdyż historycy nadali ją nieformalnej grupie znajomych, ludzi doskonale wykształconych (Rossmann, Gluziński, Mossdorf i inni), którzy przejawiali szereg inicjatyw na różnych polach działalności społecznej. Można powiedzieć, że grupa ta wykrystalizowała się zaraz po I Wojnie Światowej, stąd ONR był tylko jedną z jej wielu inicjatyw.
Obóz Zjednoczenia Narodowego, popularnie nazywany też Ozon - organizacja polityczna tworzona na polecenie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego od połowy 1936. Jej powstanie ogłosił płk dypl. Adam Koc w deklaracji ideowo-politycznej z 21 lutego 1937.
Celem organizacji było wzmożenie obronności państwa i wdrażanie postanowień konstytucji kwietniowej. Obóz Zjednoczenia Narodowego wywodził się ze środowisk sanacyjnych. Preferowano wyeksponowanie roli armii, oraz Rydza-Śmigłego jako następcę Marszałka Piłsudskiego. Objawiało się to m.in. poprzez ustanawianie Rydza-Śmigłego "drugą osobą w państwie po Panu Prezydencie" co zakłócało porządek konstytucyjny (w myśl konstytucji z 1935 drugą osobą w państwie był Marszałek Senatu).
OZN kierował początkowo płk Adam Koc, a następnie gen. Stanisław Skwarczyński.Już po wybuchu wojny kierownictwo przejął płk Zygmunt Wenda.
Organizacja ta była oskarżana o tendencje faszystowskie i antysemickie. Oznakami tego były m.in. fakty, iż Żydzi nie mogli być członkami organizacji oraz nawoływanie do bojkotu handlu żydowskiego. Według danych z grudnia 1937 roku do OZN należało 40-50 tys. członków, a w lutym następnego ok. 100 tys.
W czasie II wojny światowej OZN stworzył m.in. Obóz Polski Walczącej.
Gdy zabrakło autorytetu Piłsudskiego, szybko doszło do rozbicia obozu sanacji na kilka grup. Powstały trzy ośrodki władzy:
skupiony wokół prezydenta Ignacego Mościckiego
drugi - z generalnym inspektorem Sił Zbrojnych, którym został gen. Edward Rydz-Śmigły
trzeci - z premierem płk Sławkiem na czele
Po wyborach w październiku 1935 Walery Sławek, przekładając interes państwa nad własny, rozwiązał BBWR. Jednak jego ugrupowanie straciło silną pozycję w obozie sanacji i nowym premierem został Marian Zyndram-Kościałkowski. Sytuację wykorzystał Rydz-Śmigły. Z jego inicjatywy płk Adam Koc stworzył prorządowy Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZON). Jego program zakładał skupienie obywateli wokół obozu rządowego, ale nie uzyskał szerszego poparcia społecznego. Przeciwko niemu występowały prawie wszystkie partie - od lewicy do prawicy - w parlamencie i poza nim. Dopiero zagrożenie niemieckie doprowadziło do zaniechania wewnętrznych sporów i skupienia się na wzmocnieniu siły państwa.
Organizacją młodzieżową OZN był Związek Młodej Polski.
Wybory brzeskie - popularna, ironiczna nazwa wyborów do Sejmu RP z 16 listopada oraz senatu III kadencji z 23 listopada 1930, używana przez przeciwników sanacji.
W wyborach do Sejmu BBWR zdobył 55,6% głosów (247 posłów) (76 senatorów), SCh, PSL "Wyzwolenie" i PPS 13% (79 posłów) (13 senatorów), PSL "Piast", NPR i ChD 9% (14 posłów) (2 senatorów), Mniejszości 7% (33 posłów) (7 senatorów) komuniści 1% (5 posłów) (5 senatorów). Frekwencja w wyborach wynosiła 75% do Sejmu i 63,4% do Senatu[1].
Rząd pod zarzutem wywoływania zamieszek aresztował przywódców opozycji Centrolewu (PPS, PSL "Piast", PSL "Wyzwolenie"), posłów narodowej demokracji (Aleksander Dębski) i ukraińskich posłów UNDO, i osadził ich w twierdzy w Brześciu nad Bugiem. Aresztowań dokonano bez nakazu sądowego, a jedynie na polecenie ministra spraw wewnętrznych Sławoja-Składkowskiego.
Uwięzionych przywódców zwolniono za kaucją po zakończeniu wyborów do parlamentu w listopadzie 1930 roku. Po procesie ,który odbywał się w Warszawie nazwanym w konsekwencji jego genezy procesem brzeskim, w którym sądzono jedenastu podsądnych ,zapadło dziesięć wyroków skazujących, utrzymanych w drugiej instancji. Pięciu skazanych odmówiło podporządkowania się wykonaniu kary, udając się na emigrację. Ścigano ich listem gończym. Adam Pragier powrócił do kraju w 1935 i odbył kilkumiesięczny okres z zasądzonego wyroku. Wincenty Witos, Władysław Kiernik i Kazimierz Bagiński powrócili do kraju na wiosnę 1939 (po aneksji Czech przez III Rzeszę). Herman Lieberman pozostał na emigracji we Francji. Wszystkich skazanych objęła ostatecznie amnestia Prezydenta Rzeczypospolitej Władysława Raczkiewicza w październiku 1939.
Front Morges - polityczne porozumienie działaczy stronnictw centrowych zawiązane w szwajcarskim miasteczku Morges w 1936 r. z inicjatywy gen. Władysława Sikorskiego i Ignacego Paderewskiego. Udział w nim wzięli: Józef Haller, Wojciech Korfanty, Karol Popiel. Zamierzali powołać Ignacego Paderewskiego na stanowisko prezydenta, a Wincentego Witosa na stanowisko premiera. Żądali przywrócenia demokracji i zacieśnienia współpracy z Francją. Ich wysiłki skierowane były przeciw sanacji. Porozumienie to nazwano Frontem Morges od nazwy szwajcarskiej miejscowości, w której mieszkał Paderewski i gdzie odbyło się spotkanie założycielskie ugrupowania. Emigracyjny charakter Frontu uniemożliwiał mu zdobycie większego poparcia w społeczeństwie, ale jego działalność doprowadziła do powstania w 1937 r. Stronnictwa Pracy z połączenia chadecji, NPR i Związku Hallerczyków.
Konwent Organizacji A - powołane latem 1917 roku przez Bogusława Miedzińskiego wraz z Jędrzejem Moraczewskim i Tadeuszem Kasprzyckim, zakonspirowane kierownictwo obozu piłsudczykowskiego. Konwent powstał po uwięzieniu Józefa Piłsudskiego przez Niemców. Do jego składu wchodziło 15 osób: Jędrzej Moraczewski (który stanął na jego czele), Edward Śmigły-Rydz (Komendant Główny POW, który podejmował główne decyzje wojskowe), Medard Downarowicz, Tadeusz Kasprzycki (wiosną 1918 zastąpiony przez Adama Koca), Bogusław Miedziński, Marian Malinowski, Juliusz Poniatowski, Wacław Sieroszewski, Michał Sokolnicki, Leon Wasilewski, Jan Zdanowicz-Opieliński, Andrzej Strug i Bronisław Ziemięcki.
Konwentowi była podporządkowana Polska Organizacja Wojskowa (funkcję jej szefa sztabu sprawował kpt. Julian Stachiewicz), która w sprzyjającym momencie przygotowywała się do przejęcia władzy. W listopadzie 1918 roku Konwent był inicjatorem powstania Rządu Ignacego Daszyńskiego.
Po powrocie Piłsudskiego z więzienia w Magdeburgu, ze względu na jego niezadowolenie z lewicowego charakteru tej inicjatywy, została ona rozwiązana.
6