ROMANTYZM
1. Kim miał być i kim był dla narodu poeta romantyczny? Powołaj się na przykłady literackie.
- poeta romantyczny
- wybitna indywidualność, przenikająca myślą tajemnice wszechświata ; prorok, posiadający --> [Author:(null)] dar ubierania myśli w słowa
- wyrażał uczucia i tęsknoty całego narodu ; cechowało go poczucie misji, niezłomna wola, zbuntowany duch
- ideał : siły ponadludzkie, prawie Bóg ; buntownik, dążący do doskonałości poezji
- Konrad - III część „Dziadów” - Wielka Improwizacja
- natchniony Konrad kieruje gorące słowa poezji ku Bogu ; słowa płynące z potrzeby serca, natchnienia - improwizacja
- Cała improwizacja : pojedynek z Bogiem ; Konrad uważa, że jako poeta ma do tego prawo
- Konrad - samotny śpiewak - nie jest rozumiany przez przeciętny lud, ale obdarzony jest wielk --> [Author:(null)] ą siłą
- obdarzony boską mocą tworzenia - dlatego uzurpuje sobie prawo do bycia równym Bogu, do posiadania jego władzy:
„Daj mi rząd dusz...”
„Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz, Ja chcę duszami władać, jak ty nimi władasz”
„Jeśli mnie nad duszami równą władzę nadasz, Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył”
- obdarzony nieśmiertelnością (jak Bóg) ; swoją pieśnią może poruszyć serca i umysły społeczeństw, wezwać je do buntu
- reprezentuje każdego z członków cierpiącego społeczeństwa : „Nazywam się milijon, bo za milijony Kocham i cierpię
katusze
- „Kordian” Słowackiego
- Kordian - poeta mesjasz, bierze na siebie cierpienia narodu ; poezja tyrtejska nakazująca walczyć
- Kordian gosi hasło Winkelriedyzmu (mesjanizmu) ; odnosi się do bohatera szwajcarskiego - Winkelried'a -> w trakcie
bitwy przyjął na siebie „ogień” przeciwnika aby ocalić towarzyszy ; cytat:
„Ludy! Winkelried ożył! Polska Winkelriedem narodów!”
- „Nie boska komedia” - Krasiński
- poeta przeklęty - lud błogosławiony
- hrabia Henryk - przeklęty, podążył za szatańskim wcieleniem poezji
- syn Orcio - poeta błogosławiony z woli matki
- Poeta - obowiązek - wymóg - czystości moralnej w życiu = tylko wówczas poezja może być wykorzystana prawidłowo
- „Testament mój” Słowackiego
* 2. Przedstaw przykłady i omów rolę poezji tyrtejskiej polskiego romantyzmu.
- Tyrteusz - pyt. w STAROŻYTNOŚCI
- „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” - Jozefa Wybickiego
- „Warszawianka” Karola Sienkiewicza
- Mickiewicz
- „Reduta Ordona”, „Śmierć Pułkownika” (Emilia Plater)
- III część Dziadów - Wysocki ; mortyrologia
- „Pan Tadeusz” - motyw „Mazurka Dąbrowskiego”, gra Wojskiego na rogu, koncert Jankiela
- „Konrad Wallenrod” Mickiewicza - Konrad poświęca własne szczęście dla walki za swoją ojczyznę
- Słowacki
- „Hymn” i „Oda do wolności” Słowackiego - walka o niepodległość - powstanie listopadowe
- „Sawińskie w okopach Woli”
- „Bogarodzica” - 5 dzień powstania listopadowego
- Kordian : znajduje wreszcie przed egzekucją; sens - nawet jeśli zamach na cara i ogólnie walka nie ma sensu
praktycznego, to zgodę na zabór traktuje jako hańbę i aby być w porządku z sobą musi się odciąć od bezczynnych i woli
zginąć na znak protestu.
3. Scharakteryzuj gatunki i rodzaje literackie właściwe dla romantyzmu.
- cecha wszystkich : synkretyzm
- Ballada
- wywodzi się z twórczości ludowej ; oprócz bohaterów realnych pojawiali się fantastyczni (duchy, rusałki, widma)
- tajemniczość (zjawa w „Świteziance”) ; fabuła pełna zagadek
- motyw zbrodni i kary : „Świteź”, „Świtezianka”, „Lilije”, „Rybka” ; ballada programowa : „Romantyczność”
- irracjonalizm (uznawanie wiary, intuicji i instynktu za najlepsze źródło poznania)
- dramatyczne wydarzenia („Świteź” A. Mickiewicza)
- przekazuje uniwersalne przesłania moralne ; bohater stypizowany (Romantyczność : „Kochanka”)
- Dramat romantyczny
- nie ma jednego punku kulminacyjnego (Konrad : porównuje się do Boga, mdleje ; piorun trafia w Doktora )
- odrzucenie klasycznych zasad trzech jedności, ograniczenia ilości bohaterów na scenie, kompozycji zamkniętej
- wzór : dramaty Szekspira ; bohater romantyczny
- kompozycja otwarta (nie ma wyraźnego zakończenia - nie wiemy, czy Kordian zdążył być ułaskawiony)
- baśniowość, pomieszanie scen realistycznych i fantastycznych ; obok scen lirycznych : sceny monumentalne (epickie)
- „Dziady”, „Kordian”, „Nie-Boska komedia”
- Powieść poetycka
- pierwszą był „Giaur” Byrona ; łączy pierwiastki epickie i liryczne
epika : opis krajobrazu Grecji, opis urody Leili, opis walki Hassana z Giaurem
liryka : spowiedź Giaura - opisuje uczucia, ale także opowiada o swoich losach
- ukazuje niechronologicznie dramatyczną, tajemniczą akcję
- fabuła „porwana” - można dowlonie przesuwać poszczególne fragmenty
- narrator - ujawnia własne uczucia ; głowny bohater - byroniczny
- inne : „Konrad Wallenrod” Mickiewicza”
epika : pieśń Wajdeloty
liryka : opis Aldony zamkniętej w wieży
- Poemat dygresyjny (pocz. - Byron) - zamknął się w obrębie romantyzmu
- istotniejsze od wydarzeń i bohaterów stają się dygresje - autorskie wstawki komentujące fabułę, odwołujące się do
współczesności twórcy
- twórca podejmuje dyskusje na nurtujące go problemy
- akcja jest tylko pretekstem, punktem wyjścia do rozwijania dygresji
- „Beniowski” Słowackiego
- założenie : inteligentny odbiorca - aluzje do spraw politycznych bez wprowadzenia
- utwór polemiczny w stosunku do Mickiewicza
- później : „Kwiaty polskie” Tuwima
4. Bajronizm, wallenrodyzm, prometeizm - wyjaśnij pojęcia odwołując się do wybranych przykładów literackich.
- są to pojęcia odimienne (od imienia lub nazwiska twórców lub postaci)
- Bajronizm
- postawa człowieka gardzącego światem, śmiałego i dumnego, poszukującego innego, obcego i niezwykłego miejsca
- nieprzeciętna indywidualność, skłócona z otoczeniem, zbuntowana przeciw porządkowi społecznemu i normom
moralnym ( Giaur, Leila )
- Wallenrodyzm
- postawa (od Konrada Wallenroda) charakteryzująca się walką o słuszną i sprawiedliwą ideę, zezwalającej na użycie
środków nieetycznych takich jak podstęp, zdrada, kłamstwo
- Konrad Wallenrod by zwyciężyć krzyżaków dostaje się w ich szeregi, zdobywa władzę. Przez niego zakon krzyżaków
ponosi klęskę w bitwie. Walczy dla dobra ojczyzny, nie dla dobra osobistego
- splamienie honoru rycerza średniowiecznego ; Tragizm
- Prometeizm
- archetyp z mitologii
- szalony bunt przeciw Bogu, siłom natury i ograniczeniom wolności ludzkiej oraz poświęcenie się dla szczęścia
ludzkości, cierpienie za ideę; cecha bohatera romantycznego
- Konrad z III części „Dziadów”, Kordian
- Konrad jako wybitna indywidualność, poeta-geniusz o niemal nadludzkiej wrażliwości, jest przede wszystkim żarliwym patriotą. W imieniu całego cierpiącego narodu samotnie podejmuje walkę z Bogiem. Oskarża Go o obojętność wobec ludzi (wzorem bogów antycznych) - „Kłamca, kto Ciebie nazwał miłością, Ty jesteś tylko mądrością”. Żąda daru przewodzenia narodem, czuje się na siłach aby wziąć na barki jego los. Jednak opętany przez Szatana dopuszcza się bluźnierstwa, grzeszy pychą i ponosi klęskę. Konrad - postawa prometejska, bo podobnie jak mityczny Prometeusz
walczy z Bogiem o dobro ludzi, poświęca się i cierpi
- postawy charakterystyczne dla bohaterów romantycznych (jednostka wybitna, indywidualność)
5. Dokonaj analizy Giaura Byrona jako przykładu powieści poetyckiej.
- powieść poetycka - opisana w pyt 3.
- syknretyzm rodzajowy
- elementy epiki (fabuła opowiadana przez kilku narratorów, można odczytać ich subiektywne poglądy)
- elementy liryki (liczne opisy poetyckie, opisy : np. opis jeźdźca pędzącego po brzegu)
- narratorzy
1) wszechwiedzący
2) człowiek Hassana prowadzący łódź
3) Giaur opowiadający swoje losy
- inwersja czasowa ( niechronologiczność w przedstawieniu zdarzeń )
1) oglądamy nieznajomy statek piracki
2) jeździec na koniu pędzący brzegiem morza
3) opuszczony dom Hassana
4) scena z topieniem Leili (w worku)
- tajemniczość
- pełna zagadek kompozycja : na początku opis pędzącego jeźdźca ( nie wiemy kim jest ) dopiero później się dowiadujemy
- akcja pełna niedomówień - trudno domyśleć się losów Leili
- obecność bohatera byronicznego
- Giaur : dumny, zbuntowany, samotny, nieszczęśliwy ; zamknięty w sobie
- jego działanie inspiruje gwałtowna namiętność
- na zewnątrz : obojętny, nieczuły ; w głębi duszy : przeżywa tragedię
- tragiczny zbrodniarz (popełnia zbrodnię z pobudek etycznie słusznych - miłość do Leili)
- fragmentaryczność, luki kompozycyjne, brak następstw
6. Miłość romantyczna - przedstaw blaski, cienie i tajemnice.
- „Tajemnic żadnych nie było, blasków też nie, za to cieni od groma i trochę” -T. Wroczyński.
- Romantyzm : epoka kierująca się emocjami, a nie rozumem (tu cytat); miłość - uznawana za najwyższą wartość
- miłość romantyczna
- zmysłowa, idealna, bezkompromisowa
- zakochany był w „wahadełku uczuć” : raz szczęśliwy, raz w rozpaczy ; najczęściej z nieszczęścia popełniał samobójstwo
- miłość tragiczna
- kochankowie nie mogli być razem z powodu konwenansów świata, woli rodziny lub stanu majątkowego
- miłość - łącząca kochanków, doskonała, dana od Boga ; jedyna wartość
- Konrad Wallenrod (Walter Alf) i Aldona (córka Kiejstuta)
- milość szczęśliwa i zaakceptowana
- Konrad musiał niestety poświęcić szczęście osobiste - tragizm miłości
- Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna
- Stolnik odmówił Jackowi ręki córki (czarna polewka) - miał za niski stan magnacki ???
- Ewa kochała Jacka, ale była zbyt „durna” (oferma?) ny sprzeciwić się pjcu
- Soplica z zemsty zabija Stolnika - wyrusza na tułaczkę po czym ukrywa się jako Ksiądz Robak
- Gustaw i Maryla - IV część Dziadów
- typowa miłość romantyczna ; ona nie może za niego wyjść, bo nie jest z „partii” wyszukanej przez rodzinę
- G. cierpi, szaleje - wpędza się w obłęd ; z nieszczęścia popełnia samobójstwo ; „Kobieto! Puchu marny!”
- miłość - jedyną drogą do prawdy. Tak wielka, a zarazem szalona siła łatwo może stać się przyczyną nieszczęścia; prowadzi
do samobójstw (Kordian,Gustaw) morderstw (Giaur, Soplica) czy nadprzyrodzonych zjawisk (świtezianka, rybka)
- inne: Kordian i Laura, hrabia Henryk i Maria, Giaur i Leila
7. Jaką funkcję w utworach romantycznych spełniały motywy ludowe?
- utwory romantyczne
- treść często zaczerpnięta z ludowych podań i opowiadań
- Chłopi : ciemni, lecz wartościowi ludzie; poetów fascynowały ich wierzenia (upiory, rusałki), opowiadania
fantastyczne ; wierzono że lud prosty był „czysty”, bez obcych wpływów, od zarania dziejw taki sam
- bohater romantyczny był z zasady albo młody, albo obłąkany
- lud wierzył w duchową łączność żywych i umarłych, siły nadprzyrodzone
- romantycy solidaryzują się z poczuciem sprawiedliwości ludu, ze światem ludowych wierzeń, nie gardzą mądrością
ludu - jego uczuciowością i wyobraźnią
- motywy ludowe
- pozwoliły na ocenę i ukazanie świata : światem rządzą siły wyższe, niepoznawalne rozumem ; sprawiają one, że nawet
zbrodnie nie wykryte przez ludzi zostają ukarane (motyw zbrodni i kary - 4 ballady)
- miały wprowadzać elementy tajemnicze, grozę, mistycyzm
- ukazywały : nie wszystko da się zbadać „szkiełkiem i okiem”
- „Ballady i romanse” (Świtezianka”, „Świteź”, „Romantyczność”)
- „Dziady” cz. II (omówione w pyt 18.)
8. Ukaż motywy natury i jej funkcje w dziełach romantycznych.
- Romantycy odrzucają oświeceniowe postrzeganie natury jako skomplikowanego mechanizmu; zwrócili się i poszerzyli
koncepcję J.J.Rousseau - ich natura żyje własnym życiem, jest dzika, potężna i tajemnicza
- natura była tworem pierwotnym, uduchowionym, nierozerwalnie związanym z człowiekiem (przemiany : niewierny
kochanek z świtezianki w drzewo, kobiety w kwiaty w Świteziu) wobec tej fantastycznej natury racjonalna wiedza traci sens
(Romantyczność); swoją władzę nad człowiekiem ukazuje też karząc zbrodniarzy ( Doktor z Dziadów III ).
- „Sonety Krymskie” (obok bohatera byronicznego natura jest drugim bohaterem sonetów)
- Ballady : „Świteź”, „Świtezianka”, „Rybka”, „Lilije”
- natura : nie tylko tło, ale inspiracja poety, żywy element świata ; czuje, ma duszę ; stwarza nastrój („Świteź”)
- mit przyrody - „panteizm natury” - oragnizuje wizje świata
- z jednej strony idealna, uporządkowana, wieczna, odradzająca się (np. Pan Tadeusz), z drugiej strony pełna grozy,
tajemniczości (np. ballady)
- używanie natury dla wywołania konkretnej atmosfery - stwarzając mistyczny nastrój (Świteź)
- „Pan Tadeusz” - burza (element ważny dla akcji)
- Giaur Byrona : Krajobrazy orientalne - niesamowity, niecodzienny nastrój
- fascynacja naturą, której nie można ujarzmić (sonety krymskie - step, góry, morze, burza)
9. Bohaterowie romantyczni to Twoim zdaniem zwycięzcy czy zwyciężeni? Dlaczego?
- zwyciężeni : podejmują walkę w pojedynkę, a jednostka niestety sama wiele nie zdziała;
- bohaterowie romantyczni są postaciami wielce dramatycznymi i zwykle nieszczęśliwymi
Konrad (Dziady): Najpierw miłość niszczy mu życie, wpędzając w obłęd i doprowadzając do samobójstwa; gdy znajduje cel w poświęceniu się dla ojczyzny, zaprzepaszcza wszystko przez pychę i dumę, o mało bluźnierstwem nie zamykając sobie ostatecznie drogi do zbawienia.
Hrabia Henryk (Nie-Boska komedia): choć broni tradycji i honoru aż do śmierci, to jednak zostaje skazany na potępienie (przepowiednia Orcia) za zdradę, doprowadzenie dobrej żony do obłędu i śmierci oraz za bycie poetą-oszustem, bez bożego natchnienia.
Kordian - zamach na cara - brak sprzymierzeńców, z góry skazany na niepowodzenie
Konrad Wallenrod : spełnił swoje zadanie ale kosztem własnego szczęścia; traci zarówno szczęście doczesne przy boku Aldony, jak i wieczne dopuszczając się zdrady; ale dzięki niemu Krzyżacy ponieśli klęskę, a on sam przetrwa na zawsze w ustach i pamięci ludu
Giaur : Miłość doprowadza do śmierci ukochanej, mordu w sumie niewinnego Hassana, a on sam nie znajduje ukojenia
Jacek Soplica (jednym czynem zmarnował sobie i innym życie ; próbował to naprawic, ale co z tego?)
12. Jaką rolę w biografi bohatera romantycznego odgrywała podróż ?
- „Podróże kształcą” - przez podróż bohater romantyczny poznawał świat, zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym, oraz szukał / odnajdował swoje w nim miejsce.
- Podróżujący bohaterowie:
Kordian : Najbardziej wyeksponowany motyw podróży - w części II „Wędrowiec” Kordian odwiedza Londyn, Florencję, Rzym, Mount Blanc. Podczas tych wędrówek, szukając sobie celu życia Kordian jest świadkiem padania kolejnych mitów - poezji rządzącej światem, miłości, religii, by wreszcie po zamachu na cara znaleźć sobie dewizę postępowania.
Giaur : Po śmierci Leili rzuca nim po świecie - walczy o wolność Grecji, dołącza do bandy zbójców, nie mogąc znaleźć
dla siebie miejsca.
Jacek Soplica : Podobnie jak powyżsi. Po zabójstwie Stolnika rozpija się i rozpoczyna podróże po świecie, aby w Rzymie odzyskać wiarę i przeistoczyć się w Robaka.
13. Dlaczego o tomiku Ballady i romanse A. Mickiewicza mówi się, że były buntem przeciwko racjonalizmowi i klasycyzmowi?
- w tomiku m.in: „Świteź”, „Świtezianka”, „Romantyczność”, „To lubię”
- ballada
- gatunek wywodzi się z literatury ludowej (nie jest klasyczny); uwielbiany przez poetów romantycznych
cechy:
- fabuły ludowe, opowieści i wrażenia
- elementy fantastyczne (widma, rusałki, diabły, duchy - postacie nieracjonalne)
- nadprzyrodzone zdarzenia, nie wyjaśnione („Świteź”) ; tajemniczość, groza
- ludowy kodeks moralny, ludowe wyjaśnienie zagadek świata
- wyższość uczuć, które są źródłem poznania świata i życia ; rozum nie jest wiarygodny
„Czucie i wiara silniej mówią do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”
- irracjonalizm, spirytualizm
- programowa ballada Romantyczność :
- dziewczyna, która widzi swojego zmarłego ukochanego
16. Jakie znaczenie dla wymowy Konrada Wallenroda A. Mickiewicza ma postać Halbana?
- Halban wznieca w Konradzie miłość do Litwy, za pomocą swoich pieśni przybliża mu obraz ojczyzny i wzbudza
uczucia - z tego powodu Konrad podejmuje walkę przeciwko Krzyżakom.
- gdy Konrad jest już Komturem Krzyżackim, waha się czy dokonać tego, co sobie przedsięwziął ; ostateczna klęska zakonu
to właśnie pieśń Wajdeloty - zawiera wzór zachowania ; piękna ballada Alpuhara o poświęceniu arabskiego wojownika,
który udając przyjaźń przynosi do obozu wroga zarazę
- Wajdelota przechowuje dzieje Konrada i narodu litewskiego dla następnych pokoleń
- gdy Konrad ginie Halban zostaje by głosić jego czyny potomnym ; by poezja mogła budzić patriotyzm w młodym
pokoleniu - wzory postępowania
17. W III części Dziadów A. Mickiewicz nadał cierpieniu Polaków wymiar sakralny. Jak to zrobił?
- sakralizaca (sacrum) = gloryfikacja = uświęcenie
- martyrologia - męczeństwo
- wprowadzenie modlitwy (za powstańców)
* scena I - więzienna
- opowieść Jana - powrót z przesłuchania (skazaniec, który jest osłabiony, chory, wygląda jak ukrzyżowany Chrystus)
* Widzenie księdza Piotra
- bóg ukazuje księdzu dzieje i przyszłość Polski ; wizja - romantyczna realizacja hasła mesjanizmu narodowego ; ksiądz Piotr
widzi dzieje Polski ułożone na wzór Chrystusowych ; męczeństwo polskiego narodu ma zbawić inne
- 1) spojrzenie „z lotu ptaka” , plątanina dróg wiodących na północ, wozy wiozące Polaków na Sybir ; „To nasze dzieci” -
krzyczy ksiądz ; car = Herod : morderca dzieci
- 2) wizja pojedynczego człowieka., który „uszedł” i będzie wskrzesicielem narodu : „Imię jego czterdzieści i cztery” -
mesjanizm jednostki
- 3) naród „związany” - Europa, która „nad nim się urąga” ; wizja procesu - Piłat (Francja) „umywa ręce”, ale wyrok wydał
- 4) droga krzyżowa - „naród - Chrystus” : dzwiga krzyż ukuty z trzech ludów (trzy zabory) a ramiona rozciągają się na całą
Europę
- 5) ukrzyżowanie : u stóp opłakuje naród matka wolność ; rani - Moskal
- 6) wniebowstąpienie : naród unosi się ku niebu (biała szata) - przemienia się w portret wybawcy - namiestnik wolności ;
wizja niejasna - oto postać o trzech obliczach, stoi na trzech stolicach i na trzech koronach (Austria, Rosja i Prusy ?) ; znów pojawia się tajemnicza postać 40 i 4 ; koniec widzenia
- widzenie jak objawienie biblijne : pełne symboli, niedopowiedzeń, zagadek ; powstało po upadku powstania listopadowego
18. Jaką rolę w II części Dziadów A. Mickiewicza odgrywa świat nadprzyrodzony?
- w II cz. Dziadów pojawia się opis ludowego obyczaju :
- przypada na noc przed Zaduszkami ; polega na przywoływaniu duchów zmarłych, by pomóc im dostać się do nieba
- obrzęd prowadzi Guślarz, otoczony ludnością wiejską, w kapilcy przy cmentarzu.
- pojawiają sie i znikają kolejne duchy, o różnym stopniu i kategorii grzechów
- świat nadprzyrodzony
- wprowadza tajemniczość, grozę (szczególnie ostatnie widmo, które nie słucha zaklęć Guślarza ; obrazuje coś ponad
świat ludzki, coś co nie można pojąć ludzkim rozumem)
- pokazuje swoją moc dziwnego i strasznego ingerowania w sprawy ziemskie -> fantastyka
- przekazuje człowiekowi uniwersalne prawdy moralne ; podkreślenie wagi przestróg, będących nie tylko pustymi
słowami, ale rzutujących na całe życie wieczne (zły pan)
- grzechy popełnione za życia mają ogromny wpływ na wieczny spokój po śmierci
- daje świadectwo temu, jak trafne są wierzenia ludu, jak prawdziwy kanon moralistyki ludowej
- nie wszystko można ogarnąć rozumem ; możliwe jest obcowanie żywych i umarłych
19. Jakie znaczenie dla kreacji bohatera romantycznego miała metamorfoza?
- metamorfoza
punkt ważny w życiu bohatera romantycznego : przeistoczenie się z nieszczęśliwego kochanka, zapatrzonego tylko we
własne problemy, w bojownika o sprawę ogółu ; „Umarł Gustaw - narodził się Konrad”
- z młodego zakochaneo szaleńca rodzi się dojrzały człowiek, mający swój cel przed oczyma
- Gustaw -> Konrad : przemiana w bojownika o wyzwolenie kraju ; poświęca się w walce o niepodległość kraju ; bunt
przeciw zaborcom i bezczynności
- Kordian - z poety w bojownika
- Walter Alf - Konrad Wallenrod
- Jacek Soplica - Ksiądz Robak
20. Jak rozumiesz ostatnią scenę Nie-Boskiej komedii Z. Krasińskiego?
W III części ma miejsce dyskusja między Pankracym a Hrabią : przeciwnikami ideologicznymi
Hrabia bronił wiary i religii jako hierarchii wartości, która narzuca ład, pewne normy etyczne
Pankracy obrażał Boga, lekceważył -> odejście od odwiecznych prawd etycznych (obóz rewolucjonistów : zabójstwo, kradzież)
gdy Pankracy dochodzi do władzy i ostatni prawdziwy arystokrata (Hrabia) ginie, napawa się zwycięstwem, ale ma wizję: widzi twarz Chrystusa i z okrzykiem „Galilejczyku zwyciężyłeś” ginie
ostatnia scena
niejednoznaczna
wyraz poglądu historiozoficznego Zygmunta Krasińskiego - prowidencjalizm : dziejami ludzkości kieruje opatrzność, Bóg nie włącza się w dzieje ludzkości, ale jeśli człowiek przekracza pewne prawa (jak Pankracy) to wtedy zostaje przywołany do porządku (ingeruje Bóg)
na gruzach starej cywilizacji nie można budować nowej
21. Przedstaw cechy dramatu romantycznego na wybranym przykładzie.
Wzorem wyjściowym dla późniejszych twórców dramatów romantycznych były Dziady.
Dramat romantyczny : swobodna konstrukcja, odrzucająca kanony antyczne
synkretyzm rodzajowy : obok dramatu, składają się z innych rodzajów literackich : monolog liryczny Konrada w Wielkiej improwizacji, epiczny Ustęp w części III.
synkretyzm gatunkowy : ballada - prolog Upiór; przypowieść Żegoty; pieśń Konrada; monolog liryczny - Wielka improwizacja; poeamat podróżniczy - Ustęp części III.
budowa otwarta : część III podpisano „koniec aktu pierwszego” - sugeruje istnienie ciągu dalszego, nieukończenie dramatu.
luźna kompozycja : części II,III,IV są odrębne, łączy je jedynie obrzęd dziadów i postać bohatera Konrada-Gustawa ( nie stała, lecz ewolująca duchowo ). Ustawione są niechronologicznie :II,IV,III. Także brak jest często związku między kolejnymi scenami, np. VI-Sen senatora i VII-Salon Warszawski
brak jedności czasu, miejsca i akcji :
akcja jest wielowątkowa i niejednolita, np. w monologu lirycznym nie występuje w ogóle.
Czas jest traktowany swobodnie - akcja ma miejsce w święto zmarłych, Boże Narodzenie, Wielkanoc, lata 23-24.
miejsce swobodnie się zmienia - Wilno, Warszawa, okolice Lwowa.
złamanie zasady decorum : zmienność stylu i języka : obrzęd dziadów - język ludowy, Wielka Improwizacja - podniosły styl liryczny. Jej patos przeplata się z groteskowymi rozmowami diabłów i satyrą w Salonie Warszawskim
sceny zbioowe : więzienie, salon warszawski, obrzęd dziadów...
plan fantastyczny : obok scen realistycznych występują postacie ( widma, duchy, diabły) i zdarzenia ( wizje, przeżycie samobójstwa, egzorcyzmy) fantastyczne.
Dodatkowo dramat romantyczny cechuje :
tło historyczne : akcja osadzona jest w historycznym momencie, a jej bohaterowie mogą wpływać na bieg historii-proces filaretów (1823 r.), represje carskie. Bophaterami są postacie historyczne- Nowosilcow, doktor August Becu, a także więźniowie.
bohater romantyczny : Konrad - pierwowzór bohatera romantycznego
elementy ludowości : część II, Upiór
22. Omów problematykę Dziadów A. Mickiewicza.
- Dziady II część
- 3 rodzaje duchów reprezentują 3 rodzaje grzechów ; w kolejności występowania :
- „duchy lekkie” : Józio i Rózia nie zaznały na ziemi cierp ienia - muszą doznać ziemskich smutków, by dostać się do
nieba ; lekki żywot wsród zabaw i pieszczot nie uprawnia do szczęścia wiecznego ; (ziarnko gorczycy - „lekarstwo”)
- „duchy najcięższe” : Widmo złego pana - okrutnego i chciwego, gnębiącego poddanych - teraz sam cierpi katusze, nic
nie może zjeść bo wszystko wyjadają mu ptaki - jego dawni poddani ; („Kto nie był człowiekiem ni razu temu człowiek
nic nie pomoże”)
- „duchy pośrednie” : dziewczyna pasterka - łamała serca młodzieńców, wyśmiewała ich, gardziła nimi ; „Kto nie dotknął
ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie”
- Dziady IV część
- Studium miłości :
- 1) godz miłości - miłość : czym jest i jaka jest?
- 2) godz rozpaczy - wiedza : czy jest prawdziwą wartością?
- 3) godz przestrogi - świat : jak jest ułożony i jak go ocenić?
- Dziady III część
- wątek patriotyczny - martyrologia młodzieży polskiej, prześladowania, opór wobec zaborców - Cichowski, syn pani
Rollinson
- romantryczny bunt Konrada przeciwko Bogu : Wielka Improwizacja - indywidualizm, mesjanizm
- mesjanizm narodowy : „Polska Chrystusem narodów” - widzenie księdza Piotra
- ocena społeczeństwa polskiego : porównanie do „lawy” ( koniec sceny pt. Salon warszawski)
arystokraci - czoło narodu, bez wartości, zaprzedali się zaborcy, interesują ich bale, moda a nie losy narodu
młodzi : prawdziwa wartość!
- ocena społeczeństwa wroga : Sen Senatora, Pan Senator, Ustęp
23. Omów problematykę Kordiana J. Słowackiego.
- Kordian (od Kordiak - choroba, ckliwość na sercu) : ten, który kieruje się sercem; bohater współczesny Słowackiemu
- akt 1 : prezentacja bohatera
- młody, inteligentny szlachcic; przeżywający ból istnienia : leżał leżąc; nie miał celu w życiu
- wychowuje go służący Grzegorz; opowiada mu 2 historie
1) „O janku, co psom szył buty” - bajka pseudoklasyczna; Słowacki polemizuje z postawą janka: można zapewnić
sobie byt, ale czy chcemy być zwykłymi zjadaczami chleba?
2) opowieść o czynach rzeczywistych (Napoleon); Kordian ma wyrzuty sumienia, że nic nie robi
3) opowieść o polskich żołnierzach wziętych do niewoli : Kordian budzi się do czynu: „Trzeba mi nowych skrzydeł,
nowych dróg!”
- wątek miłosny: Laura, która go lekceważy;
- akt 2 : „Wędrowiec 1828”
- motyw podróży; Kordian nabywa doświadczenie
- Londyn : każą mu płacić za ławkę; Kordian czyta Szekspira
- Włochy: miłość do Wioletty, ale gra zmysłów; Wioletta : królik doświadczalny Kordiana; dowiaduje się, że za pieniądze
można kupić uczucie („Złote podkowy”)
- Watykan : scena z papieżem; Kordian traci wiarę w najwyższy autorytet
- Mont Blanc: wyniesiony ponad wszystkich, indywidualista; „Polska Winkelriedem narodów!” - mesjanizm Polski (różni
się od Mickiewiczowskiego „Polska Chrystusem narodów”); Konrad „posuwa” na chmurce do Warszawy
- akt 3 : Warszawa
- koronacja cara; podziemie katedry : sprzeciw wobec zabójstwa cara (150 do 5)
- nieudana próba zabójstwa cara :w Konradzie toczy się w nim walka wewnętrzna; niezdecydowanie zwycięża
- akt 4
- waśń o życie Kordiana : punkt przetargowy : walka o władzę między carskimi braćmi
- zarzuty + problematyka ()
- powstanie przeprowadzone źle; sama idea dobra, ale nic nie zdziała się w pojedynkę
- nie należy oddawawć władzy w ręce starych
24. Omów problematykę Nie-Boskiej komedii Z. Krasińskiego.
Część I
dramat rodziny Henryka - poeta typowo romantyczny; daje się poezji zwieść na manowce, nie zajmuje się żoną
do żony zwraca się : „czuję, że powinienem cię kochać”
zjawa przychodzi do jego sypialni, on idzie za nią; potem są chrzciny dziecka, matka rzuca na nie klątwę : „żeby było poetą” - tzn. żeby umiało porozumieć się z ojcem
syn (Orcio) traci wzrok, ale uwrażliwia się na wszystko, co się dzieje wokół niego i w nim
gdy syn umiera, mąż zostawia Orcia
Część II
Mąż dostaje się na teren obozu rewolucji, gdzie szerzy się rządza mordu, złodziejstwo, nierząd; góruje Pankracy, a Leonard jest „zalążkiem opozycji” wobec Pankracego; spór światopoglądowy Henryka z Pankracym
Henryk : broni racji arystokracji - tradycja, obyczaje, zasady etyczne oparte na religii, ład, według niego kultura bez arystokracji upadnie
Pankracy : podważa zasady wiary, obraża Boga, religię, uważa, że mimo tego że arystokracja przyczyniła się do dorobku kulturowego to jest tak samo rozwiązła jak obóz rewolicjonistów (kłamie, kradnie); próbuje Henryka przekupić
Część III
w okopach Świętej Trójcy, zamku; arystokracja odwraca się od Hrabiego, boją się; Hrabia skacze w przepaść
wizja Pankracego : pankracy umiera : „Galilejczyku, zwyciężyłeś!”
wnioski
świat, żeby istniał : ład, harmonia; na gruzach starej cywilizacji nie można budować nowej
26. Walka dobra ze złem jako temat wybranych dzieł literackich romantyzmu.
- Dziady
- problematykę walki dobra ze złem rozpoczyna część II i jest kontynuowana w dalszych częściach
- po stronie dobra : patrioci, anioły ; po stronie zła : arystokracja, car, diabły
Wielka Improwizacja - Konrad
- diabły wkładają w jego usta bluźniercze słowa : „Bóg nie jest ojcem świata, ale carem!”, później walczą o jego duszę
- anioły bronią Konrada : „on kochał naród, on kochał wielu”
Salon warszawski
- rozwarstwienie społeczeństwa, problem dobra i zła : wśród Polaków są zarówno ci źli jak i ci dobrzy
żli:
lojalni wobez zaborcy, zaprzedani reżimowi ; los ojczyzny jest im obojętny, tematem rozmów : zabawy i przyjęcia
Nowosilcow i jego służalcy - jawni zdrajcy ojczyzny - Pelikan i Doktor ; prześladowali studentów, nieletnich
uczniów (syn p. Rollinson - gdy matka R. błaga N. o wypuszczenie syna, uzyskuje obietnicę ; w istocie chłopak
zostaje zgładzony)
dobrzy
patrioci, gardzący sprzedajnymi rodakami ; to oni są „wewnętrznym ogniem i głębią” narodu
temat ich rozmów - prześladowania i cierpienia Polaków
Ksiądz Piotr : uosobienie dobra, chrześcijańskiej pokory, miłości do Boga i ludu
- zło zostanie ukarane : Doktor ginie rażony piorunem
- Ballady i romanse (1822)
- rozpatrzone i osądzone konflikty moralne - solidaryzując się z poglądami ludu na temat dobra i zła
„Świtezianka”
- ukarane wiarołomstwo (złamanie przysięgi)
- dziewczyna do młodzieńca : „Wszak kto przysięgę naruszy Ach biada jemu, za życia biada, I biada jego złej duszy”
walka dobra ze złem zawsze kończy się ukaraniem zła i wymierzeniem sprawiedliwości
27. Przedstaw buntowników i szaleńców z literatury romantycznej.
- W Romantyźmie występował kult jednostek indywidualnych, o silnej osobowości; romantyków interesowały osoby o
odmiennym postrzeganiu świata
- szaleńcy, czyli ludzie widzący coś, czego inni nie dostrzegali (Karusia) budzili fascynację, bo żyli w innym świecie
- także bunt, polegający na odmowie zgodzenia się na rzeczywistość taką, jaką jest był w modzie
- brak akceptacji dla świata - skłócenie się i odsunięcie się od niego;
- inność bohatera, jak i wynikająca z niej alienacja powodowały, że był zwykle w oczach ludzi szalony : szaleństwem jest
przecież wystąpienie samotnie przeciwko powszechnie przyjętym prawom w imię swoich wartości
- bunt przeciwko Bogu oraz światu i zasadom, które stworzył prowadzi nieuchronnie do potępienia; Konrad Wallenrod i
hrabia Henryk dostaną się do piekła; Konrad/Gustaw za bluźnierstwo i bunt przeciwko bogu zostaje ukarany, oraz nosi
hańbiące piętno samobójcy.
Bohater byroniczny. Człowiek o ponadprzeciętnej wrażliwości, zamknięty w sobie wobec nieczułego świata : Giaur, Gustaw.
Polska wersja na tle niepodległościowym. W obliczu podległości Polski narzucał się bunt przeciwko zaborowi. Klasycznym przypadkiem jest Konrad, który z szaleństwa i buntu na tle miłości ( Gustaw z Dziadów II,IV ) popada w oparte na dążeniach niepodległościowych. Konrad Wallenrod reprezentuje inny bunt - nie jest szalony, zdaje sobie od początku całkowicie sprawę, że przez wystąpienie przeciwko Boskim prawom będzie potępiony.
Szaleńcy to ci, których nadwrażliwość spowodowała całkowite rozminięcie się ze światem. Nieszczęśliwa miłość Gustawa i Karusi, która wymyka się całkowicie ich kontroli pcha ich ku widocznemu szaleństwu. Tak samo Marię z Nie-Boskiej Komedii przygniata ogrom nieszczęścia i powoduje odsunięcie się od racjonalnego świata.