ROZDZIAŁ XVII

ELEKTROPUNKTURA

Badania Galvaniego i Yolty

Pionierami elektroterapii byli uczeni włoscy Ludwik Galvani (1737-1798) oraz Aleksander Volta (1745-1827). Pierwszy z nich w czasie badań mięśni zwierząt zaobserwował nowe w owym czasie, niezwykłe zjawiska elektryczne, które starannie przebadał. Wycho­dząc z poczynionych obserwacji stworzył on teorię o istnieniu specjalnego rodzaju elektryczności, którą nazwał „elektrycznością zwierzęcą". Praca jego dała początek metodzie leczenia prądem niskiego napięcia, tzw. „galwanoterapii". Drugi z tych uczonych zbudował w roku 1800 pierwsze ogniwo elektryczne tzw. stos Yolty, który wykorzystał do leczenia elektrycznością, stając się tym samym twórcą nowej metody leczenia tzw. „elektroterapii". Metodę tę rozbudował i unowocześnił w 100 lat później francuski neurolog Guillaume Beniamin Duchenne (1806-1873), który ustalił zasady stosowania prądu elektrycznego, zarówno da celów diagnostycz­nych, jak i leczniczych. W szczególności zajmował się on porażenia­mi i niedowładami, które leczył z powodzeniem prądem zbliżonym do faradycznego. Technikę elektrodiagnostyki i elektroterapii udo­skonalił niemiecki neurolog Wilhelm Henryk Erb (1840-1921). Elektroterapia stopniowo wkraczała do różnych działów medycyny i zaczęła przynosić zachęcające wyniki terapeutyczne.

W związku z tendencją do unowocześniania i unaukowiania akupunktury, ta ostatnia zaczęła na szeroką skalę wykorzystywać zdobycze współczesnej nauki. Do akupunktury wkroczyła między innymi elektronika, która przyczyniła się do powstania nowego działu, a mianowicie elektroakupunktury. Ta ostatnia oznacza sty­mulację elektryczną punktów biologicznie aktywnych skóry poprzez igły wprowadzone do powłok ciała. Metodą nieco uproszczoną jest elektropunktura, to jest drażnienie skóry w miejscu punktów biolo­gicznie aktywnych bezpośrednio przy pomocy elektrod umieszczo­nych na powłokach ciała. Zaczęto również interesować się właściwo­ściami bioelektrycznymi punktów akupunktury. Pionierzy współcze­snej akupunktury europejskiej, Francuzi Soulie de Morant i Roger de la Fuye już w latach trzydziestych bieżącego stulecia przeprowa­dzili szereg badań w tym kierunku i wykazali zmniejszoną oporność elektryczną punktów akupunktury. Skonstruowali oni także pierw­szy diagnostyczny aparat, nazwany punktoskopem, pozwalający na przeprowadzenie ścisłych pomiarów zjawiska rezystencji elektrycznej. Soulie de Morant i Roger de la Fuye zapoczątkowali badania, które odtąd były prowadzone w wielu krajach przez lekarzy i elektroników. Roger de la Fuye był również pionierem w skali światowej w dziedzinie elektroakupunktury, bowiem skonstruował on pierwszy stymulator elektryczny o nazwie „Diathermopuncteur", który stoso­wał do celów leczniczych drażniąc skórę prądem diatermicznym za pośrednictwem igieł wbitych w powłoki ciała, w miejscu punktów biologicznie aktyｹwnych. Stosował on krótkie jednosekundowe ude­rzenia prądem. Za przykładem Rogera de la Fuye poszedł niemiecki lekarz Reinhold Voll, który wspólnie z inżynierem Fritzem Werne-rem skonstruował w roku 1953 stymulator elektryczny i nadał mu nazwę „K + F — Diatherapunctur".

W ślad za badaczami francuskimi oraz Reinholdem Vollem poszli uczeni innych krajów, zwłaszcza Związku Radzieckiego, Chińskiej Republiki Ludowej, RFN, Austrii, Włoch, którzy opracowali szereg typów aparatury diagnostycznej i terapeutycznej. Uczeni Związku Radzieckiego prowadzą badania w tym kierunku od 1954 roku. W ZSRR też skonstruowano szereg aparatów diagnostycznych i leczniczych. Z aparatów tych szerokie zastosowanie znalazły nastepujące:

1. NTA-1 — przyrząd służący do wykrywania punktów biologicz­nie aktywnych,

2. REP-1 — aparat służący do wykrywania punktów biologicz­nie aktywnych oraz do stymulacji elektrycznej tych punk­tów,

3. ELITA-4 — przyrząd przeznaczony do elektropunktury, elektro­akupunktury oraz anestezji akupunkturowej,

4. ELAP-el („Sygnał") — przyrząd służący zarówno do diagno­styki jak i terapii.

Należy zaznaczyć, że w ZSRR stale konstruuje się nowe udoskonalone typy aparatów, służących do elektrodiagnostyki oraz do elektroterapii. Nowoczesne, precyzyjne aparaty przeznaczone dla elektrodiagno­styki i terapii akupunkturowej produkowane są przez przemysł elektroniczny RFN, Francji i Japonii. Duży postęp poczynili w ostatnich latach w tej dziedzinie Chińczycy. Aparat uniwersalny G 6805 znalazł powszechne uznanie (rycina 94).

Rycina 94. Aparat do stymulacji elektrycznej typ G 6805, produkcji chińskiej.

Jest on eksportowany do wielu krajów. Poradnia prowadzona przeze mnie w Warszawie korzystała przez szereg lat z aparatów tego typu. Moim zdaniem aparaty produkcji chińskiej działają precyzyjnie i niezawodnie.

W Polsce pionierem elektropunktury oraz elektroakupunktury, w modyfikacji własnej, jest dr Bolesław Rutkowski z Gliwic, który zajmuje się tym zagadnieniem od 1971 roku. Konstruktorami prototypów polskich elektrostymulatorów oraz diagnoskopów są inżynierowie Mirosław Kozioł, Waldemar Jaro-siński i Leszek Bokuń z Warszawy (ci ostatni z Instytutu Biocybernetyki i Inżynierii Medycznej) oraz Ryszard Szymroszczyk ze Szczecina. Najlep­szą ocenę ekspertów uzyskały aparaty Diagnoskop EAP-841 i Elektrostymulator ES-851. Pierwszy z tych aparatów służy do oceny stopnia aktywności bioelektrycznej poszczególnych kanałów energe­tycznych ustroju ludzkiego japońską metodą Na-kataniego „Ryodoraku". Przy pomocy Diagnos-kopu EAP-841 można określić przewodność elek­tryczną 12 klasycznych kanałów energetycznych ustroju ludzkiego. Uzyskane wyniki rejestruje się na specjalnych formularzach opracowanych przez Nakataniego. Pozwalają one na wykazanie odchy­leń od normy czynności bioelektrycznej poszcze­gólnych kanałów energetycznych (meridianów), a na drodze pośredniej na wykazanie zaburzeń funkcji poszczególnych narządów ciała związa­nych z tymi meridianami. Aparat ten służy rów­nież do celów leczniczych, gdyż pozwala wpływać na punkty sedatywne lub pobudzające usadowio­ne na kanałach energetycznych w stanie dysfunk­cji. Postępowanie to pozwala na unormowanie przewodności elektrycznej, a w konsekwencji na poprawę czynności narządów związanych z tymi kanałami. Pozostały aparat, tj. elektrostymulator ES-851, służy do pobudzania punktów biologicznie aktywnych skóry. Jest to aparat łatwy w obsłudze i pozwalający, dzięki wbudowanemu miernikowi wychyłowemu, na precyzyjne regulowanie częstotliwości i napięcia prądu (amplitudy) osobno dla każdego kanału oraz na równoczesne stymulowanie 8 punktów akupunktury w powłokach ciała. Jest to udany aparat, i dlatego powinien się znaleźć w każdym gabinecie akupunktury. Na szczególne wyróżnienie zasługuje Punktoskop Kinga (Czujnik Aku-punkturowy) skonstruowany przez mgr inż. Ryszarda Szymroszczy-ka służący do wykrywania i dokładnego zlokalizowania punktów biologicznie aktywnych. Aparat ten charakteryzuje się dużą dokład­nością, długim okresem działania oraz estetyką. Z różnych wersji tego aparatu najbardziej przydatnym w codziennej pracy akupunktu-rzysty jest Punktoskop Kinga 3 (rycina 95).

Rycina 95. Punktoskop Kinga 3, przyrząd służący do pomiarów przewodności elektrycznej punktów akty­wnych biologicznie, l — elektroda, 2 — głowica, 3 — obudowa, 4 — światełka sygnalizacyjne, 5 — elementy elektroniczne, 6 — baterie, 7 — przełącznik.

Aparat ma kształt cygara, na końcu którego znajduje się elektroda przypominająca grubą, tępą igłę. W metalowej obudowie umieszczony jest układ elektroniczny i bateria, znajdująca się w głowicy (typ baterii R-6, 1,5 V — 3 sztuki). Po zdjęciu głowicy można wymienić baterię. W ścianie głowicy umieszczonych jest w jednym szeregu 8 światełek sygnalizacyjnych, które umożliwiają dokonanie ilościowego pomiaru przewodności elektrycznej punktu biologicznie aktywnego. Przed przystąpieniem do czynności wyszukiwania w skórze punktów biologicznie aktyw­nych, badający trzymając w prawej dłoni przyrząd dotyka elektrodą skóry w obszarze badanym. W czasie pomiarów badający powinien położyć palce lewej dłoni na ciele badanego celem zamknięcia obwodu. W momencie, w którym elektroda dotknie punktu biolo­gicznie aktywnego zapala się jedno światełko (w wypadku niewielkiej przewodności elektrycznej punktu) albo kilka (przy dużej przewod­ności tego punktu).

Lokalizacja punktów akupunktury

Punkty biologicznie aktywne charakteryzują się określonymi wła­ściwościami bioelektrycznymi, a w szczególności stosunkowo niskim, w porównaniu z otaczającą skórą, oporem elektrycznym. Pomiary wykonane, niezależnie od siebie, w różnych pracowniach wykazały pięciokrotnie wyższą oporność w PAB aniżeli w sąsiednim punkcie, oddalonym o 2 mm, oraz dwunastokrotnie wyższą oporność aniżeli w punkcie oddalonym o 10 mm (Portnov, Niboyet, Nakatani).

A.I. Nieczuszkin i O.W. Oganesjan (1976) stwierdzili, że przez punkty akupunktury stale płynie słaby zmienny prąd elektryczny. Wiadomo, że między powierzchnią skóry i tkanką podskórną istnieje różnica potencjałów, która według tych badaczy częściowo wyrównuje się za pośrednictwem punktów biologicznie aktywnych. Nieczuszkin i Oganesjan wykazali zjawisko przepływu w punktach akupunktury zmiennego prądu elektrycznego do natężenia od ułamka mikroampe-ra do 25-30 mikroamperów — między powierzchnią skóry i tkanką podskórną.

Co się tyczy zjawiska oporności elektrycznej skóry, to zależy ona od wielu parametrów, a mianowicie od zjawisk polaryzacji uwarunkowanych warstwą Malpighiego, od czynności gruczołów potowych i łojowych skóry, od ciepłoty skóry, od stopnia jej wilgotności, .1 nawet od ucisku skóry i drobnych urazów. Z tego też wzgląd" badając oporność skóry należy brać pod uwagę wszystkie te czynniki Istnieją liczne przyrządy przeznaczone do pomiarów oporności elektrycznej skóry noszące różnorodne nazwy nadane przez produ­centów. Wszystkie wyposażone są w sondę poszukiwawczą, która służy do wykrywania punktów biologicznie aktywnych orax w elektrodę obojętną, którą badany trzyma w ręku. Aparat ten wyko­rzystuje prąd o natężeniu bardzo małym (rzędu kilku mikroamperów) i małym napięciu (poniżej 10 V).

Zabiegi stymulacji punktów biologicznie aktywnych

W przypadkach, w których akupunktura klasyczna nie przyniosła wyraźniejszej poprawy należy uzupełnić to postępowanie elektrosty-mulacją. Zabieg taki polega na drażnieniu impulsami elektrycznymi, płynącymi z generatora elektrycznego poprzez cienkie przewody połączone z igłami tkwiącymi w powłokach ciała, uprzednio wyzna czonych punktów biologicznie aktywnych (ryciny 96 i 97).

Rycina 96. Zabieg elektroakupunktury. Uproszczony schemat połączeń, l — stymulator, 2 — przewód, 3 — igły wbite w skórę.

Rycina 97. Prawidłowy zaczep przewodu łączącego stymulator elektryczny z ostrzem igły tkwiącej w powłokach ciała. 1 — skóra, 2 — igła, 3 — zacisk, 4 — klips, 5 — prze­wód elektryczny.

Zależnie od potrzeby ustalamy natężenie, napięcie oraz częstotliwość bodźców elektrycznych. Zazwyczaj wartość natężenia prądu stosowanego w zabiegach elektrostymulacji waha się w rozległych granicach od 10 mkA (mikroamperów) do 500 mkA, której to granicy nie powin­niśmy przekroczyć. Co się tyczy napięcia, to popieram stanowisko prof. Maczeret z Kijowa, która nigdy nie stosuje wartości przekra-czających 5 woltów, słusznie twierdząc, że powinna ona być zbliżona do wartości różnicy potencjałów między wnętrzem organizmu a powierzchnią skóry, wynoszącej około 3 woltów. Jeżeli chodzi o częstotliwość bodźców, to małą częstotliwość (od 6 do 10 Hz) stosuje się celem pobudzenia (stymulowania) tkanek i narządów np. w porażeniu wiotkim mięśni, niedowładach, niedosłuchu, zaniku ner­wu wzrokowego i w bólu przewlekłym. Stymulację elektryczną o dużej częstotliwości (od 15 do 60 Hz) zalecamy dla celów sedatyw-nych, tj. dla uspokojenia chorego lub uśmierzenia bólu. Częstotli­wość tę zaleca się w ostrych bólach korzonkowych, ostrej dyskopatii, ostrych nerwobólach lub mięśniobólach i stanach pobudzenia nerwo­wego. Stymulację elektryczną o dużej częstotliwości stosuje się także w klinikach chirurgicznych dla celów anestezjologicznych. W tym celu korzysta się przede wszystkim z punktów w obrębie małżowiny usznej. Jak wiadomo anestezja akupunkturowa jest w manie całkowicie zastąpić narkozę wziewną dotchawiczą w zabiegach operacyjnych dotyczących głowy, twarzy i szyi. Normalny zabieg elektroakupunktury powinien trwać zależnie od tolerancji chorego od 10 do 20 minut. Czas zabiegu uzależniony jest także od celu zabiegu. Krótszy zabieg ma działanie pobudzające (stymulujące), zaś dłuższy uspokajające (uśmierzające, sedatywne). Nowoczesny stymu­lator ma zazwyczaj 4 wyjścia (odprowadzenia) a więc 4 pary przewodów, które można połączyć z 8 igłami. Do zabiegu elektrosty­mulacji wyznaczamy zazwyczaj 4 punkty lokalne (np. w miejscach maksymalnej bolesności mięśnia) oraz 4 punkty odległe, umiejsco­wione na meridianach przechodzących przez teren objęty stanem chorobowym. Będą to punkty stymulujące w niedowładach, poraże-niach i bólach przewlekłych albo sedatywne (uspokajające) w ostrych mięśniobólach, nerwobólach i stanach pobudzenia nerwowego.

W nowoczesnych elektrostymulatorach stosuje się głównie prąd zmienny, jako bardziej bezpieczny i skuteczny. W pewnych przypad­kach można jednak stosować prąd stały (galwaniczny) i wtedy należy elektrodę odpowiadającą anodzie (biegun dodatni) podłączyć z igłą tkwiącą w tkankach dotkniętych stanem zapalnym i bólem. Drugą elektrodę odpowiadającą katodzie (biegun ujemny) należy połączyć z igłą tkwiącą w tkankach, które trzeba pobudzić (stymulować) np. w niedowładach mięśni, zaburzeniach czucia, niedosłuchu. Elektroda dodatnia (anoda) wywiera działanie hamujące a ujemna (katoda) działanie stymulujące. Obecnie stosunkowo rzadko korzystamy w zabiegach elektroakupunktury z prądu stałego lub jednokierunkowe­go z uwagi na niekorzystne dla tkanek reakcje elektrochemiczne, które wywołuje. Tkanki w okolicy katody (biegun ujemny) ulegają destrukcji, zaś anoda (biegun dodatni) powoduje ścinanie białek. Poza tym igły mogą się rozgrzewać i ulec uszkodzeniom prowadzą­cym do złamań. Tego rodzaju niekorzystne zjawiska mogą być znacznie złagodzone poprzez stosowanie prądu o tzw. „nieuszkadza-jących" parametrach. W tym celu używa się stymulatorów generują­cych ciągi dwufazowych impulsów o krótkich czasach narastania, trwania i opadania. Również niekorzystnym zjawiskiem, niemal nieznanym lekarzom, mogącym wystąpić podczas stymulacji elektro-akupunkturowej jest tzw. „elektryczne przebicie" naskórka, odczu­wane jako silne ukłucie. Podczas zwiększania napięcia stymulacji w pewnej chwili natężenie prądu zaczyna narastać szybciej niż napięcie, co związane jest ze zmniejszeniem się oporności skóry. W pewnym momencie oporność skóry osiąga bardzo małą wartość, a natężenie prądu gwałtownie wzrasta. Przez miejsca o obniżonej oporności przepływa prąd o dużej gęstości, wywołując lokalny wzrost tempera­tury, tak zwane „przebicie cieplne" a w chwilę później dochodzi do „elektrycznego przebicia" manifestującego się uczuciem silnego ukłucia. Ze względu na to, że zjawisko to zachodzi przy napięciach od 10 do 50 woltów, nie należy nigdy przekraczać granicy 5 woltów. W ten sposób można zapobiec wystąpieniu tego niekorzystnego zjawiska, które powoduj nadmierną i niekorzystną stymulację drażnionego punktu.

Wskazania i przeciwwskazania do elektroaku­punkturyWskazania do elektroakupunktury są w zasadzie takie same jak do akupunktury, z tym zastrzeżeniem, że z zabiegami tymi włączamy się dopiero wtedy, kiedy zabiegi klasycznej akupunktury okażą się mało skuteczne. Również przeciwwskazania do elektroakupunktury po­krywają się z przeciwwskazaniami do zabiegów klasycznej akupunk-tury. Do zabiegów tych wymagany jest dobry stan serca. Nie wolno także wykonywać tego rodzaju zabiegów u pacjentów z rozrusznikiem serca.

---