PYTANIA Z PRZEDMIOTÓW PODSTAWOWYCH

1. Akcja i obligacja jako papier wartościowy

Akcja - zbywalny papier wartościowy o charakterze udziałowym emitowany przez spółki akcyjne lub komandytowo - akcyjne uosabiający udział w kapitale zakładowym emitenta oraz ogół praw i obowiązków wynikających z tytułu posiadania danej akcji

Prawa akcjonariuszy:

• korporacyjne: prawo uczestnictwa w spółce (prawo do uczestniczenia w WZA, do przeglądania księgi akcyjnej, do przeglądania protokołów z posiedzeń WZA, do żądania odpisów sprawozdań prezentowanych na WZA, do zapoznania się z listą obecności na WZA); prawo uczestnictwa w WZA; prawo do głosu na WZA; prawa mniejszości: do zaskarżania uchwał WZA, do zwołania nadzwyczajnego WZA, do żądania przymusowego wykupu akcji; bierne prawo wyborcze; prawa wymienione w statucie spółki (np. wpływ na wybór członków organów władzy, wpływ na zasady zwoływania nadzwyczajnego WZA)

• majątkowe: prawo do udziału w zysku rocznym (do dywidendy); prawo poboru akcji nowych emisji - pierwszeństwo w obejmowaniu nowych akcji; prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej - prawo do części wartości majątku w przypadku likwidacji spółki

Rodzaje akcji:

1. ze względu na formę: postaci materialnej, postaci zdematerializowanej

2. ze względu na formę pokrycia równowartości akcji: pieniężne (gotówkowe), niepieniężne (aportowe)

3. ze względu na zakres uprawnień akcjonariusza: zwykłe, uprzywilejowane (co do głosu - 2 głosy; co do dywidendy - do 150%; co do udziału w kwocie likwidacyjnej)

4. inne: imienne i na okaziciela; blue chips - akcje pierwszorzędne renomowanych i znanych firm; złote - szczególne uprzywilejowanie (szczególne uprawnienia decyzyjne); nieme (milczące); groszowe - sprzedawane po niskiej cenie; śmieciowe - akcje firm upadających, często groszowe; użytkowe - wydawane akcjonariuszom w ciężar zysku w sytuacji gdy wcześniej spółka akcje umorzyła, nie maja wartości nominalnej, są imienne; objęte wspólnością - gdy akcjonariuszem jest więcej niż jedna osoba np. małżonkowie lub spółka cywilna; winkulowane - może zostać podpisana umowa dotycząca ograniczeń ich zbywania, np. nie można ich zbyć przez okres 5 lat

Cechy akcji:

• wartość nominalna (z wyjątkiem użytkowych)

• niepodzielność

• brak odsetek od wniesionego kapitału

• zbywalność

• brak terminu wykupu

• wysoki poziom ryzyka

Ceny akcji:

• nominalna

• emisyjna (wyższa lub równa nominalnej. Nadwyżka emisyjnej nad nominalną - agio, przenoszona na kapitał zapasowy)

• rynkowa (wyższa lub niższa od nominalnej)

Obligacja - dłużny, długoterminowy papier wartościowy potwierdzający udzielenie przez nabywcę tego papieru pożyczki jego emitentowi. Emisja obligacji jest formą zaciągnięcia kredytu, kredytodawcą (obligatariuszem) jest posiadacz obligacji, zaś kredytobiorcą (dłużnikiem) jest emitent

Rodzaje obligacji:

1. ze względu na osobę nabywcy: na okaziciela, imienne

2. ze względu na postać: w postaci fizycznej (obligacja składa się z dwóch części: płaszcza obligacji i arkusza kuponowego, elementy składowe płaszcza to seria i numer obligacji, nazwa emitenta, wartość nominalna, stopa oprocentowania, termin wykupu); w postaci zdematerializowanej (zapis w Rejestrze Nabywców Obligacji)

3. ze względu na termin wykupu: krótkoterminowe; średnioterminowe; długoterminowe; wieczyste

4. ze względu na sposób oprocentowania: o stałym oprocentowaniu; o zmiennym oprocentowaniu; indeksowane; zerokuponowe

5. ze względu na rodzaj emitenta: skarbowe; komunalne; korporacyjne

6. ze względu na prawa i przywileje związane z zakupem: zwykłe; zamienne na akcje; z prawem poboru; z możliwością wcześniejszego wykupu przez emitenta

7. ze względu na zabezpieczenie: zabezpieczone; niezabezpieczone

Funkcje obligacji:

• lokacyjna - występująca po stronie nabywcy, polega na możliwości lokowania wolnych środków finansowych w stosunkowo bezpieczny papier wartościowy

• pożyczkowa - po stronie emitenta, oznacza możliwość uzyskania środków finansowych na dowolny cel (w przypadku obligacji komunalnych podanie celu jest obligatoryjne)

• płatnicza - polega na możliwości regulowania zobowiązań w drodze przeniesienia własności obligacji

• obiegowa - wynika z istoty obligacji jako papieru wartościowego (zbywalności)

• gwarancyjna - polega na możliwości szybkiego dochodzenia przez obligatariusza roszczeń wynikających z obligacji

• przyciągania kapitału - przy właściwie przeprowadzonej emisji pozyskuje się nie tylko kapitał ale także pobudza ludzi do kolejnych inwestycji

• prywatyzacyjna - nabywca obligacji zyskuje prawa do ich zamiany na akcje przedsiębiorstw komunalnych lub inne składniki mienia

Elementy obligacji:

• wartość nominalna - wielkość pożyczki, jaką zaciąga jej emitent, podlega spłacie w terminie zapadalności obligacji

• cena emisyjna - cena, po której oferowane są obligacje w momencie rozpoczęcia sprzedaży, może być równa, wyższa lub niższa od wartości nominalnej. Obligacje mogą być zatem nabyte według nominału, z premią (jeśli cena emisyjna jest wyższa od nominału) lub z dyskontem (jeśli cena emisyjna jest niższa od nominału)

• rynkowa wartość obligacji - bieżąca cena, po jakiej można kupić lub sprzedać obligacje, kształtują ją relacje popytu i podaży. Może to być cena czysta (bez narosłych odsetek) lub brudna (powiększona o narosłe odsetki)

• cena zamiany - przy zamianie na kolejna serię obligacji

• okres wykupu (termin zapadalności) - istnieje możliwość przedterminowego wykupu obligacji oszczędnościowych, nie wcześniej niż 1 miesiąc po dniu sprzedaży, nie później niż 1 miesiąc przed dniem wykupu

• kupon odsetkowy - odsetki mogą być wypłacane po każdym okresie odsetkowym lub być kapitalizowane i wypłacane przy wykupie

2. Popyt, podaż i ich determinanty

Popyt jest relacją między ceną dobra (usługi) a jego ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym czasie, przy założeniu że wszystkie inne czynniki wpływające na popyt pozostają bez zmian. Wzrost ceny powoduje spadek popytu. Determinanty popytu:

• Cena

• Dochody kupujących

• Poziom cen dóbr komplementarnych i substytucyjnych

• Liczba nabywców, ich struktura wg wieku, płci, wykształcenia

• Preferencje nabywców

• Oczekiwania co do zmiany cen i dochodów w przyszłości

• Sytuacja gospodarcza i polityczna kraju.

Podaż w ujęciu teoretycznym jest to relacja pomiędzy ilością dóbr i usług dostarczonych na rynek a ich cenami w określonym czasie. Wielkość podaży to konkretna ilość dóbr i usług, jakie producent jest w stanie wyprodukować i zaoferować do sprzedaży przy konkretnej cenie. Wzrost ceny powoduje wzrost podaży. Determinanty podaży:

• Cena

• Koszty produkcji

• Przewidywania producentów co do zmiany cen i popytu w przyszłości

• Interwencjonizm państwowy

• Liczba przedsiębiorstw w branży

• Warunki naturalne, czynniki losowe

• Sezonowość produkcji

• Rozmiary importu i eksportu

• Realizowane inwestycje.

3. Cena równowagi rynkowej

Cena równowagi rynkowej jest to cena przy której dochodzi do zrównania wielkości popytu i podaży. Oznacza ona cenę satysfakcjonującą zarówno producenta jak i konsumenta. Konsumenci mogą nabyć wszystko, co chcieli, sprzedawcy zaś mogą sprzedać całość wytworzonych produktów. Przy cenie wyższej niż cena równowagi rynkowej powstaje nadwyżka podaży nad popytem, powoduje to konkurencję wśród sprzedawców i nacisk na obniżenie ceny. Przy cenie niższej niż cena równowagi rynkowej występuje nadwyżka popytu nad podażą, powoduje to konkurencję wśród nabywców i powoduje wzrost ceny. Ceny stale zmierzają do ceny równowagi rynkowej.

4. Ingerencja państwa w proces tworzenia cen

5. Elastyczność i jej rodzaje

Elastyczność mierzy siłę reakcji popytu/podaży na zmianę czynnika wpływającego na popyt/podaż

Rodzaje elastyczności:

1. elastyczność cenowa popytu

2. elastyczność mieszana popytu

3. elastyczność dochodowa

4. elastyczność cenowa podaży

Elastyczność cenowa popytu jest miarą wrażliwości wielkości popytu na dane dobro na zmianę ceny tego dobra.

Znajomość elastyczności cenowej popytu pozwala określić, czy z punktu widzenia przychodów sprzedawcy (wydatków konsumentów) opłaca się zmienić cenę, czy nie; a jeśli zmieniać, to czy cenę podnosić, czy obniżać. Czyli wiedząc, czy popyt na nasze dobro jest w danym momencie elastyczny czy nie, możemy przewidywać, jaki efekt dla przychodów producenta (sprzedawcy) wywoła zmiana ceny.

Elastyczność cenowa popytu na dane dobro zależy od wielu czynników. Najważniejsze z nich to: łatwość substytucji, udział w dochodzie wydatków na dane dobro, rodzaj dobra i czas.

Elastyczność cenową popytu mierzymy stosunkiem względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Możemy obliczać punktową lub przedziałową elastyczność cenową.

Punktową elastyczność cenową popytu obliczamy, korzystając z następującego wzoru:

,

gdzie: Q_x - wielkość popytu na dobro x, ΔQ_x - zmiana wielkości popytu, P_x - cena dobra x, ΔP_x - zmiana ceny.

Na rozmiary popytu na dobro x wpływają także zmiany cen innych dóbr (np. cena dobra y - P_y), które w stosunku do dobra x mogą być substytutami, dobrami komplementarnymi lub niezależnymi. Miernikiem relacji popytu na dobro x na zmianę ceny dobra y jest elastyczność mieszana popytu.

.

Jeżeli rozpatrujemy wpływ zmian dochodów kupujących na rozmiary popytu na dobro x wtedy miernikiem reakcji popytu jest elastyczność dochodowa.

Współczynnik elastyczności cenowej podaży ma następującą postać:

6. Równowaga konsumenta

Równowaga konsumenta jest najkorzystniejszą (optymalną) sytuacją, w jakiej może znaleźć się konsument, dokonujący wyboru danych dóbr. Mówiąc o sytuacji optymalnej mamy oczywiście na myśli korzyści konsumenta - jest to więc najwyższy z możliwych poziom zadowolenia. W modelu tym zakłada się racjonalne działanie konsumenta, to znaczy dążenie do jak najlepszego wykorzystania dochodów. Punkt równowagi R konsumenta jest graficznie wyznaczany jako punkt styczności krzywej ograniczenia budżetowego i najwyższej do osiągnięcia krzywej obojętności.

Jeśli dochód rośnie, krzywa ograniczenia budżetowego przesuwa się w prawo, a punkt równowagi konsumenta znajduje się na coraz wyższej krzywej obojętności. Łącząc te punkty linią otrzymamy w końcu ścieżkę wzrostu dochodu.

Powyższe rozważanie dotyczące przechodzenia na wyższą krzywą obojętności wraz z rosnącym dochodem jest prawdziwe w przypadku dóbr normalnych. W przypadku dóbr niższego rzędu sytuacja jest już inna: wraz ze wzrostem dochodu maleje zapotrzebowanie na nie.

Na rysunku obok mamy do czynienia z sytuacją, gdzie dobro B jest dobrem niższego rzędu, a dobro A jest dobrem normalnym.

7. 
   Funkcja produkcji

Funkcja produkcji to zależność między wielkością produkcji (w jednostkach fizycznych) a zastosowanymi w procesie produkcji nakładami (kapitału i pracy). Wykres tej funkcji jest zdeterminowany prawem malejących przychodów.

TP (Total production) - produkcja całkowita

TP=Q=f(N₁,N₂,N₃,…,N_n), gdzie N - nakłady (praca, kapitał, ziemia)

Zależności, które wyraża funkcja produkcji mają charakter przyczynowo-skutkowy. Oznacza to, że przyczyną procesu produkcji są nakłady czynników (lub ich zmiany), natomiast skutkiem tego jest określona wielkość produkcji (lub jej zmiany).

8. Koszty i ich rodzaje

Koszty:

1. bezpośrednie; pośrednie;

2. prywatne (indywidualne) - związane z zakupem surowca, maszyn, energii, siły roboczej; społeczne - bezpośrednie i pośrednie straty poniesione przez osoby trzecie lub całe społeczeństwo w rezultacie działalności ekonomicznej poszczególnych producentów;

3. alternatywne - związane z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w inne działalności gospodarczej;

4. rachunkowe - zapisywane w rachunkowości przedsiębiorstwa;

5. ekonomiczne - wartość wszystkich zasobów (czynników) użytych do produkcji. Wartość tę wyznacza koszt nakładów na te czynniki;

6. koszty w krótkim okresie czasu: koszty stałe całkowite (TFC - total fixed cost), koszty zmienne całkowite (TVC - total variable cost), koszty całkowite (total cost: TC=TFC+TVC), koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite), koszty marginalne (MC - marginal cost);

7. 
   koszty w długim okresie czasu: długookresowy koszt przeciętny (LRAC - long run average cost), długookresowy koszt marginalny (LRMC - long run marginal cost).

Koszty w krótkim okresie czasu:

Koszty stałe całkowite (TFC)- ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji, występują nawet wówczas, gdy produkcja wynosi zero.

Q - wielkość produkcji

Koszty stałe przeciętne (AFC - average fixed cost) - nazywany też kosztem stałym jednostkowym, powstaje z podzielenia kosztu stałego całkowitego przez wielkość produkcji:

Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych.

KSP nie osiąga wielkości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część kosztów stałych.

Koszty zmienne związane są z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od zmian rozmiarów produkcji. Koszt zmienny całkowity (TVC) rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Początkowo koszt zmienny całkowity rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące), następnie zaś, po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej (przyrosty kosztu są rosnące).

Koszt zmienny przeciętny (AVC) otrzymujemy dzieląc koszt zmienny całkowity przez wielkość produkcji:

Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji a następnie, po przekroczeniu przez produkcję pewnej wielkości, zaczyna rosnąć.

Koszt całkowity produkcji jest sumą kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych.

TC=TFC+TVC

Krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu całkowitego, w którym Q=0. Następnie krzywa kosztu całkowitego rośnie w identyczny sposób jak krzywa kosztu zmiennego całkowitego (TVC).

Koszt całkowity przeciętny (ATC) jest kosztem całkowitym
przypadającym na jednostkę produktu:

Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.

Koszt marginalny jest ważną kategorią ekonomiczną dla producenta pozwalającą ocenić rentowność decyzji dotyczące powiększenia produkcji o kolejną, dodatkową jednostkę.

Koszt marginalny (MC) jest to zmiana kosztu całkowitego (ΔTC) wynikającą z ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę (ΔQ).

Koszt marginalny w pierwszej fazie maleje, co wynika z tego, że początkowo produkcja kolejnych jednostek wyrobu jest związana z ponoszeniem relatywnie niewielkich nakładów czynników zmiennych. Po osiągnięciu minimum kosztu marginalnego konieczne jest ponoszenie coraz większych nakładów czynników zmiennych ze względu na ograniczone zasoby i wymogi technologiczne.

Koszty w długim okresie czasu:

Długookresowe krzywa kosztów przeciętnych (LRAC) pokazuje najwydajniejszą metodę produkcji w długim okresie. LRAC osiąga swoje minimum przy wielkości produkcji 0C, potem zwiększanie wielkości produkcji doprowadzi do tego, że długookresowe koszty przeciętne zaczynają rosnąć.

Przy wielkości produkcji większej niż wielkość 0C firma ma koszty przeciętne wyższe niż przy produkcji mniejszej od 0C. Do czasu osiągnięcia wielkości produkcji 0C przedsiębiorstwo odnosi korzyści skali ponieważ długookresowe koszty przeciętne maleją w przedziale, w którym osiągane są korzyści ze skali produkcji. Wynika to z faktu, że zwiększanie nakładów daje ciągle rosnące przyrosty produkcji (przy stałych cenach czynników produkcji). Gdy zwiększa się rozmiar produkcji powoduje to wzrost długookresowych kosztów przeciętnych, firma napotyka niekorzyści skali, bo dalsze zwiększanie nakładów daje malejące przyrosty produkcji, zgodnie z prawem malejących przychodów. Wówczas długookresowa krzywa kosztów krańcowych (LRMC) rośnie gwałtownie ponad długookresową krzywą kosztów przeciętnych.

LRMC przecina LRAC w punkcie jej minimum, przy wielkości produkcji 0C. Punkt ten wyznacza najkorzystniejsze dla firmy warunki produkcji.

9. Równowaga firmy na rynku doskonałej konkurencji

Cechy modelu doskonałej konkurencji:

• Duża liczba małych, niezależnych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców;

• Jednorodne (ujednolicone) wyroby u wszystkich sprzedawców - są substytutami;

• Cena jest wynikiem gry sił rynkowych, kształtuje się pod wpływem zmian popytu i podaży. Pojedyncze firmy nie mają kontroli nad kształtowaniem się ceny wyrobu.

• Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk. Producent jest „cenobiorcą”, nie może wpłynąć na cenę, może się do niej jedynie dostosować.

• Swobodny przepływ kapitałów między różnymi dziedzinami produkcji - łatwość wejścia na rynek oraz wycofania się z niego;

• Brak konkurencji niecenowej, opartej na reklamie, promocji czy zróżnicowaniu jakości produktu;

• Doskonała informacja.

Przykłady rynków konkurencji doskonałej: rynek producentów zboża, owoców, warzyw.

Równowaga w krótkim okresie:

Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.

Warunkiem koniecznym maksymalizacji zysku jest zrównanie się P z MC, natomiast warunkiem wystarczającym jest to, aby MC był rosnący.

MC=MR

Wielkość produkcji maksymalizująca zysk wynosi Q_E. Równocześnie dla Q_E cena jest większa od kosztu całkowitego przeciętnego (P>ATC). Oznacza to, że zysk jednostkowy a także zysk całkowity jest dodatni. Punkt E jest punktem równowagi przedsiębiorstwa.

MR (marginal revenue) - przychód marginalny

MC=MR

Wielkość produkcji maksymalizująca zysk wynosi Q_E. Jeżeli cena jest niższa od kosztu całkowitego przeciętnego, ale wyższa od kosztu zmiennego przeciętnego (AVC≤P<ATC), wytwarzając Q_E przedsiębiorstwo osiąga stratę, która jest mniejsza od kosztu całkowitego stałego (ATC). Punkt E jest punktem równowagi przedsiębiorstwa, a poziom produkcji Q_E minimalizuje stratę przedsiębiorstwa.

Jeżeli cena rynkowa spadnie poniżej kosztu zmiennego przeciętnego (P<AVC), każda wielkość produkcji większa od 0 przynosi stratę większą od kosztu stałego całkowitego. Równowaga przedsiębiorstwa nie znajduje się w punkcie E, lecz w punkcie, w którym produkcja wynosi zero (Q=0).

P=ATC

MC=MR=ATC

Przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny (brak zysku ekonomicznego i straty ekonomicznej). Punkt E jest punktem równowagi przedsiębiorstwa.

Równowaga w długim okresie:

P=LRAC

Przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny; straty i zyski są niemożliwe - są przejściowe (występują w okresie krótkim)

Punkt E - punkt równowagi przedsiębiorstwa

11. Różnicowanie cen w monopolu

Różnicowanie cen w monopolu występuje wtedy, gdy monopolista sprzedaje to samo, jednorodne dobro po różnych cenach, różnym grupom odbiorców. Możliwość taka wynika z ujemnie nachylonej krzywej popytu monopolu, która wskazuje, że niektórzy odbiorcy są skłonni zapłacić wyższą cenę, aby zdobyć dane dobro.

Aby zróżnicowanie cen było możliwe i opłacalne, powinny być spełnione następujące warunki:

oddzielenie poszczególnych części rynku od siebie tak, aby dobra nie były odsprzedawane;

zróżnicowanie cenowe elastyczności popytu na dane dobro u różnych grup odbiorców;

możliwość wyodrębnienia poszczególnych grup odbiorców przy możliwie niskim koszcie takiej operacji.

Różnicowanie cen może być:

• nieprawdziwe - firma nie ma dodatkowych zysków;

• prawdziwe (np. jakość taka sama a cena wyższa):

• doskonałe - firma stara się sprzedać dany produkt różnym klientom za możliwie maksymalną cenę;

• niedoskonałe:

• pionowe:

• zróżnicowanie przestrzenne - inne ceny w mieście, inne na wsi;

• zróżnicowanie czasowe - ceny sezonowe, nocne, dzienne;

• zróżnicowanie osobowe - studenci, żołnierze, emeryci, itp.;

• zróżnicowanie rzeczowe - w zależności od produktów i ich ilości.

• poziome - rynki dla bogatych i dla biednych (cena będzie dużo wyższa niż jakość produktu).

12. Oligopol. Konkurencja oligopolistyczna

Założenia modelu oligopolu:

• Współzależność podmiotów występujących na rynku - popyt na wyroby oligopolisty maleje w miarę wzrostu ceny, jednak cena osiągana przez każdą z firm działających na takim rynku zależy nie tylko od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów, lecz także od działań konkurentów. Każda z firm, podejmując decyzje o cenach i produkcji, musi brać pod uwagę potencjalne decyzje rywali;

• Na rynku jest wielu kupujących i niewielu sprzedających;

• Nie występuje pełna swoboda wejścia na rynek: istnieją bariery ekonomiczne lub bariery technologiczne;

• Produkty nie musza być jednorodne, jednak zazwyczaj są bliskimi substytutami;

• Producenci i konsumenci mają pełną informację o rynku;

• Cena jest względnie stabilna.

Przykłady oligopoli: rynek usług telefonii komórkowe i stacjonarnej, przemysł samochodowy, przemysł wyrobów tytoniowych, rynek pasażerskich przewozów lotniczych.

Model oligopolu P. Sweezy'ego - złamana krzywa popytu

W modelu zakłada się, że współzależność między oligopolistami polega na tym, iż jeśli jedno z przedsiębiorstw oligopolu podnosi cenę na swoje produkty, pozostali producenci nie podnoszą swoich cen (lub zwiększają je w mniejszym stopniu) w nadziei przyciągnięcia dodatkowych kupujących. Jeżeli jeden z oligopolistów obniża cenę, wówczas konkurenci także obniżają swoje ceny, chroniąc się przed utratą klientów. Przyjęcie tego założenia oznacza, że krzywa popytu przedsiębiorstwa (D) traci ciągłość (załamuje się). W rezultacie także krzywa przychodu marginalnego (MR) staje się nieciągła.

Przedsiębiorstwo napotyka dwie krzywe popytu, CD oraz AB. Krzywa CD odpowiada relacjom cena-wielkość sprzedaży w sytuacji, gdy wszystkie przedsiębiorstwa podnoszą lub obniżają swoje ceny. Krzywa AB wyznacza popyt na produkty przedsiębiorstwa wówczas, gdy tylko przedsiębiorstwo zmienia cenę swoich produktów, natomiast konkurenci nie zmieniają swoich cen. Na wykresie krzywe CD i AB przecinają się w punkcie E - P_E i Q_E są wielkościami maksymalizującymi zysk przedsiębiorstwa.

Jeśli przedsiębiorstwo podniesie cenę powyżej P_E wtedy, zgodnie z założeniami, konkurenci nie podnoszą cen na swoje produkty. Popyt na produkty przedsiębiorstwa spadnie znacząco. Właściwą krzywą popytu przedsiębiorstwa dla cen większych od P_E jest AE.

W przypadku obniżenia ceny poniżej P_E konkurenci także obniżają ceny swoich produktów i wzrost popytu na produkty przedsiębiorstwa jest stosunkowo niewielki (mniejszy, aniżeli wówczas gdyby konkurenci nie obniżyli swoich cen). Właściwą krzywą popytu dla cen mniejszych od P_E jest ED.

Krzywa popytu przedsiębiorstwa oligopolistycznego przybiera postać załamanej krzywej AED. Odcinek AE jest bardziej elastyczny niż odcinek ED.

Krzywa przychodu marginalnego traci swoją ciągłość w punkcie załamania E (lub w punkcie QE wielkości sprzedaży przedsiębiorstwa). Krzywa MR₁ odpowiada krzywej popytu AB, natomiast krzywa MR₂ odpowiada krzywej popytu CD.

Dla przedsiębiorstwa oligopolistycznego znaczenie ma odcinek AE krzywej popytu AB, stąd odpowiedni przychód marginalny dotyczy jedynie odcinka AF. Dla wielkości większych od QE istotny jest odcinek ED krzywej popytu CD oraz odpowiedni odcinek krzywej MR₂ - GH.

W granicach nieciągłego odcinka krzywej MR przedsiębiorstwo nie reaguje na wzrost kosztów marginalnych - ilość produkcji się nie zmienia, nie zmienia się też cena (występuje stabilność cen). Wyjaśnia to, dlaczego przedsiębiorstwa oligopolistyczne mogą nie zmieniać ceny pomimo, że koszty produkcji uległy zmianie.

Przywództwo cenowe

Jest to zjawisko polegające na tym, że jeśli jedno z przedsiębiorstw gałęzi podnosi lub obniża cenę sprzedaży, pozostali producenci robią to samo.

Wyróżnia się trzy rodzaje przywództwa cenowego:

• Przywództwo firmy dominującej;

• Przywództwo firmy o niskich kosztach;

• Przywództwo barometryczne - gdy ceny narzuca ta firma, która najlepiej przeczuwa przyszłą sytuację na rynku.

Przywództwo cenowe firmy dominującej

Przywództwo przedsiębiorstwa dominującego występuje wówczas, gdy znaczący udział produkcji jednego przedsiębiorstwa w całej gałęzi pozwala mu kontrolować ceny. Przedsiębiorstwo dominujące ustala cenę sprzedaży produktu i pozwala pozostałym przedsiębiorstwom sprzedawać po ustalonej cenie takie ilości, jakie zdolne są sprzedać. Pozostałe ilości sprzedaje firma dominująca.

Przedsiębiorstwa małe znajdują się w sytuacji konkurentów doskonałych.

Krzywa DD jest krzywą popytu rynkowego. Krzywa S_m jest krzywą podaży małych firm. Jeśli cena rynkowa wynosi P₁, to popyt rynkowy równy jest podaży przedsiębiorstw a pozostająca wielkość popytu dla firmy dominującej wynosi zero.

Jeśli cena spada do P₂, wielkość popytu rynkowego wynosi P₂C a wielkość oferty małych firm wynosi P₂B. Pozostaje nadwyżka popytu BC, pozostająca do dyspozycji firmy dominującej.

Krzywa P₁d jest krzywą popytu firmy dominującej. Odpowiada jej krzywa przychodu marginalnego MR. Dana jest krzywa kosztu marginalnego firmy - MC. Przedsiębiorstwo dominujące maksymalizuje zysk w punkcie E_d (gdzie MR=MC). Firma wyznacza cenę na poziomie P₃ i sprzedaje wielkość produkcji Q_d. Wszystkie pozostałe przedsiębiorstwa sprzedają wielkość Q_m. Globalna wielkość sprzedaży po cenie P₃ odpowiada rozmiarom popytu rynkowego: Q_c = Q_d + Q_m.

Przywództwo cenowe firmy o niskich kosztach

Przyjmuje się, że przedsiębiorstwa wytwarzają i sprzedają produkt jednorodny, dlatego krzywe popytu są jednakowe.

Krzywa dd jest krzywą popytu na produkty każdego z oligopolistów. MR jest przychodem marginalnym odpowiadającym danej krzywej popytu. Jeżeli koszty produkcji danej firmy wynoszą MC₁, wówczas ceną maksymalizującą zysk jest P₁. Oligopolista, którego koszty są niższe (MC₂) wyznacza cenę maksymalizującą margines zysku na poziomie P₂. Ponieważ produkty są jednorodne oligopolista o wyższych kosztach produkcji nie może sprzedawać swoich produktów po cenie wyższej od P₂. Gdyby jednak sprzedawał, popyt na jego produkty spadnie do zera. Przedsiębiorstwo o wyższym koszcie może funkcjonować na rynku o ile cena wyznaczona przez przedsiębiorstwo o niższym koszcie przewyższa koszt przeciętny firmy o wyższym koszcie.

13. Równowaga firmy na rynku czynników produkcji

Pod uwagę bierze się czynnik pracy, przyjmując, że pozostałe czynniki (kapitał i ziemia) są stałe.

Doskonała konkurencja na rynku zbytu i zaopatrzenia

Marginalny produkt pracy to relacja przyrostu produkcji całkowitej do ilości zatrudnionych pracowników:

.

Przeciętny produkt pracy to relacja produkcji całkowitej do ilości zatrudnionych pracowników:

.

Zatrudnienie dodatkowego pracownika powoduje nie tylko przyrost produkcji, lecz wywiera także wpływ na przeciętną wielkość produkcji wszystkich zatrudnionych pracowników:
.

Tak więc MP_L jest zawsze większy od AP_L zawsze, kiedy produkt przeciętny (AP_L) rośnie, natomiast MP_L jest mniejszy od AP_L zawsze, kiedy AP_L spada.

Przyrost produkcji uzyskany dzięki zatrudnieniu dodatkowego pracownika (MP_L) jest sprzedawany po danej cenie rynkowej (p). Mnożąc produkt marginalny pracy przez cenę sprzedaży produktu otrzymujemy wartość produktu marginalnego (VMP_L). Mnożąc produkt przeciętny pracy przez ceną sprzedaży produktu otrzymujemy wartość produktu przeciętnego (VAP_L).

Wartość produktu marginalnego VMP_L oznacza dla przedsiębiorstwa przyrost przychodu związany z przyrostem zatrudnienia, czyli przychód marginalny otrzymywany z czynnika pracy. Wartość produktu przeciętnego VAP_L stanowi przychód przypadający na jednego zatrudnionego.

Przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk powinno zwiększać zatrudnienie czynnika zmiennego (czynnika pracy) aż do momentu zrównania się wartości produktu marginalnego czynnika z kosztem marginalnym czynnika. Jeśli przedsiębiorstwo kupuje czynnik pracy na rynku doskonale konkurencyjnym, wówczas koszt marginalny równy jest rynkowej cenie zakupu jednostki pracy, czyli płacy: MC_L=w.

Optymalna wielkość zatrudnienia, która maksymalizuje zysk przedsiębiorstwa osiągana jest wówczas, gdy:

Jeśli płaca rynkowa wynosi w₁, wówczas przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk zatrudnia L₁ pracowników (jednostek czynnika pracy). W przypadku zatrudnienia mniejszej ilości pracowników wartość produktu marginalnego jest większa od płacy (VMP_L>w₁). Oznacza to, że przychód jest większy od kosztu i zysk przedsiębiorstwa wzrasta. Zatrudnienie większe od L₁ sprawia, że VMP_L<w₁. Przychód jest mniejszy od kosztu i dlatego zmniejszenie zatrudnienia (L) zwiększa zysk przedsiębiorstwa.

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk powinno zwiększać zakup czynnika zmiennego, aż do momentu spełnienia warunków:

• Warunek konieczny - zrównanie się VMP_L czynnika z jego MC_L (w);

• Warunki wystarczające - krzywa VMP jest malejąca i położona poniżej krzywej VAP_L w punkcie równości VMP_L z MC_L.

Wielkość zatrudnienia L' nie jest optymalną wielkością zatrudnienia, gdyż nie spełnia warunku wystarczającego - jest położona na rosnącym odcinku krzywej VMP_L.

W punkcie przecięcia się krzywych VMP_L i VAP_L wielkość zatrudnienia wynosi L₀, a płaca w₀. W punkcie tym koszt całkowity pracy (L₀*w₀) pochłania cały przychód przedsiębiorstwa. Dla każdego L<L₀ przychód przedsiębiorstwa jest mniejszy od kosztów zmiennych. W takim przypadku przedsiębiorstwo należy zamknąć.

Doskonała konkurencja na rynku zbytu i niedoskonała na rynku zaopatrzenia (monopson)

Monopson oznacza sytuację, kiedy na rynku występuje jedyny kupujący dany produkt lub dany czynnik produkcji. Równocześnie przedsiębiorstwo to sprzedaje swoje produkty na rynkach konkurencyjnych.

Monopson, jako jedyne przedsiębiorstwo kupujące na rynku czynnik pracy, stwierdza, że krzywa podaży pracy ma nachylenie dodatnie. Oznacza to, że zwiększanie zatrudnienia pracowników wymaga zwiększania płacy.

Monopson zwiększa zatrudnienie, aż do momentu zrównania się kosztu marginalnego pracy z przychodem ze sprzedaży produktu marginalnego pracy:

, p - cena produktu

ME (Marginal Expenditure) - nakład krańcowy; przyrost TE (Total Expenditure) spowodowany wzrostem nakładu czynnika zmiennego o jednostkę.

AE (Average Expenditure) - nakład przeciętny.

Gdyby na rynku pracy nie występował monopson, wówczas płaca rynkowa i wielkość zatrudnienia wyznaczałyby punkt E, punkt przecięcia się popytu i podaży.

W sytuacji monopsonu wielkość zatrudnienia wyznacza punkt F, punkt w którym przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk (MC_L=VMP_L). Monopson zatrudnia L₀ pracowników, jednakże płaca nie jest wyznaczona przez punkt F (w₀). Podaż pracy wskazuje, że dla zatrudnienia L₀ pracowników wystarczy płaca w wysokości w₁ (punkt G). Monopson, którego celem jest maksymalizacja zysku będzie płacił każdemu pracownikowi jedynie w₁.

Warunek maksymalizacji zysku monopsonu spełniony w punkcie F wyznacza tylko wielkość zatrudnienia, nie wyznacza natomiast wysokości płacy. Faktyczna płaca, którą płaci monopson jest nie tylko mniejsza od VMP_L, lecz także jest mniejsza od poziomu płacy rynku doskonale konkurencyjnego.

Optimum monopsonu znajduje się w punkcie F, gdzie MC_L=VMP_L. Monopson zatrudnia L₀ pracowników, płacąc każdemu z nich w₁. Równocześnie wartość produktu marginalnego pracy VMP_L wynosi w₀ i jest większa od płacy. Różnica przedstawiona na wykresie w postaci obszaru zakreskowanego, określana jest mianem wyzysku pracy przez monopson.

14. Metody liczenia Produktu Krajowego Brutto

PKB jest strumieniem nowych produktów w ciągu roku lub kwartału. Po uwzględnieniu skutków inflacji otrzymujemy realny PKB.

PKB liczymy 3 metodami:

1. Metoda sumowania wartości dodanej

2. Metoda wydatkowa - obliczamy wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych

3. Metoda dochodowa -

Najszybsza jest metoda wydatkowa

Metoda wydatkowa:

Całkowite wydatki na dobra i usługi można rozłożyć na następujące składowe:

PKB= konsumpcja+ inwestycje + zakupy państwowe+ eksport netto (eksport minus import), używając symboli:

Y= C+ I +G +X, gdzie Y- produkt krajowy; C-konsumpcja; I-inwestycje; G- zakupy państwowe; X - eksport netto.

Metoda sumowania wartości dodanej:

Aby zapobiec kilkakrotnemu liczeniu tych samych pozycji oraz aby każdej gałęzi gospodarki można było przyporządkować część PKB wprowadzono pojęcie wartości dodanej. Wartość dodana jest to różnica między przychodem przedsiębiorstwa pochodzącym ze sprzedaży jego produktów, a sumą jaką musi ono zapłacić innym przedsiębiorstwom za zużyte przez siebie dobra pośrednie. Jest to zatem miara wartości, którą przedsiębiorstwo dodaje do każdego produktu na każdym etapie procesu produkcji. Wartość dodaną brutto korygujemy o podatki i dotacje do produkcji (cła i inne opłaty celne, podatek akcyzowy).

Metoda dochodowa - polega na sumowaniu dochodów pierwotnych osiąganych przez wszystkie sektory instytucjonalne gospodarki narodowej, czyli dochodów, które powstały w procesie wytwórczym: dochody otrzymane z tytułu pracy, dochody z tytułu posiadanego kapitału, dochody pierwotne państwa skorygowane o dotacje do produktów:

• Dochody gospodarstw domowych z pracy (płace + inne dochody wypłacane z tytułu pracy - np. zasiłki, emerytury itp.).

• Dochody z kapitału - np. zyski, czynsze, procenty - przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

• Pośrednie podatki - np. VAT, akcyza - państwo.

• Dochody netto obcokrajowców - dochody uzyskiwane w związku z wytwarzaniem dóbr i usług na terenie danego kraju minus dochody uzyskiwane przez obywateli danego kraju zagranicą.

• Amortyzacja - wydatki na odtworzenie zużytego majątku trwałego.

15. Rola budżetu we wtórnym podziale PKB

Wtórny podział dochodu powstaje w wyniku redystrybucji dochodów, czyli zmiany struktury dochodów pierwotnych, poprzez dobrowolne i przymusowe mechanizmy tej redystrybucji; przymusowe- podatki i narzuty na wynagrodzenia, dobrowolne - oszczędności lokowane w sektorze finansowym, poprzez wpłaty na rzecz instytucji non- profit.

Dochody pierwotne powiększone o NX podlegają procesom podziału wtórnego, odbywa się to poprzez: system finansów publicznych, oraz system rynkowy. P{odział wtórny dokonywany jest przez praktyki monopolistyczne, system cen, podatki akcyzowe i VAT. Obowiązują ceny rynkowe, nie pokrywają się z cenami czynników wytwórczych.

17. Deformacja cyklu koniunkturalnego oraz jego przyczyny

Cykl koniunkturalny - proces zmian poziomu kategorii ekonomicznych dokonujących się w czasie i przebiegających w ściśle określonych etapach.

Cykl klasyczny składa się z 4 faz: kryzysu, depresji, ożywienia, rozkwitu.

Kryzys - kryzys nadprodukcji. Realizowane w fazie rozkwitu inwestycje zwiększają podaż. Dostosowujące procesy: spadek cen, nieopłacalność inwestycji w zapasy, przekazywanie zapasów na rynek, spadek zatrudnienia, płac, dochodów i popytu. Uruchamia się mechanizm mnożnikowy w drugim kierunku (spadek popytu o jednostkę powoduje spadek produkcji o więcej niż jednostkę) Podaż spada szybciej niż popyt. D<S

Depresja - dno, podaż zrównuje się z popytem przy niskim poziomie cen, produkcji, zatrudnienia i płac. Producenci podejmują działania modernizacyjne, wprowadzają nowe technologie, rośnie popyt inwestycyjny. D=S

Ożywienie - rosnące zapotrzebowanie na dobra inwestycyjne zwiększa im produkcję, a to uruchamia wzrost zatrudnienia, płac, dochodów i wzrost popytu konsumpcyjnego. D>S

Rozkwit - nadwyżka popytu nad podażą, wzrost cen zwiększa opłacalność produkcji, co stanowi impuls do wzrostu produkcji i zatrudnienia. W pełni są wykorzystane dotychczasowe zdolności wytwórcze, dlatego producenci decydują o realizacji inwestycji, które zwiększą potencjał wytwórczy. Rośnie popyt inwestycyjny, który uruchamia uruchamia mechanizm mnożnikowy (przyrost popytu o jednostkę powoduje przyrost produkcji o więcej niż jednostkę). Przedsiębiorstwo dokonuje inwestycji w majątek trwały i w zapasy. D>S

Cykl współczesny składa się z 2 faz: przyspieszonego rozwoju (ekspansja) i fazy niskiego rozwoju(recesji).

Przyczyny deformacji cyklu koniunkturalnego:

1. Zmiany w poziomie metod planowania - uznano planowanie (strategiczne) jako niezbędne narzędzie zarządzania. W cyklu klasycznym przedsiębiorcy niedokładnie przewidywali reakcje konsumentów i konkurentów, w cyklu zmodyfikowanym dostosowują swoje działania do innych.

2. Aktywna rola państwa - wprowadzenie interwencjonizmu państwowego (włączenie państwa do gospodarki) poprzez narzędzia polityki pieniężnej i monetarnej, poprzez politykę redystrybucyjną, transfery socjalne, organizację robót publicznych

3. Zdynamizowanie postępu technicznego - prowadzi do pojawienia się nowych dóbr i usług konsumpcyjnych, a tym samym do zużycia się moralnego dóbr konsumpcyjnych. Skraca się okres użytkowania trwałych dóbr konsumpcyjnych, pojawiają się produkty nowocześniejsze, które zastępują produkty sprawne fizycznie, lecz niesprawne z pkt. widzenia techniki. Rośnie popyt inwestycyjny (bardziej niż wynika to z potrzeb ludzi).

4. Globalizacja gospodarki światowej - włączenie się przedsiębiorstw do międzynarodowych procesów gospodarczych. Gdy w jednej części gospodarki światowej pojawia się nadwyżka popytu może być ona zaspokojona przez nadwyżkę podaży (produkcji) z innej części gospodarki światowej.

5. Rozwój rynków finansowych i instytucji tego rynku (FE, FI, OFE) - oszczędności gospodarstw domowych są przekształcane w popyt i inwestycyjny przez instytucje rynku finansowego.

18. Funkcja konsumpcji i oszczędności

19. Funkcja inwestycji

20. Narzędzia polityki fiskalnej

Polityka fiskalna wykorzystuje określone narzędzia, które możemy ująć w dwóch grupach:

I. Automatyczne stabilizatory koniunktury - to taki element dochodów i wydatków, który zmienia się automatycznie wraz ze zmianami poziomu aktywności gospodarczej kraju. Dostosowują popyt do produkcji w danej fazie cyklu koniunkturalnego (spłaszczają częściowo cykl koniunkturalny). Należą do nich np. podatek VAT (płacą go ostateczni odbiorcy, recesja powoduje kurczenie się popytu, maleje sprzedaż dóbr, maleją wpływy z VAT do budżetu, co oznacza, że maleją transakcje kupna sprzedaży itd.). Do głównych automatycznych stabilizatorów należą:

• transfery socjalne - związane są z zasiłkami, zapomogami dla bezrobotnych, są to płatności na rzecz grup społecznych; częściowo są stałe (niezależne od przebiegu koniunktury, a tym samym podnoszą poziom popytu w gospodarce narodowej), częściowo zmienne (uzależnione od cyklu koniunkturalnego); w warunkach ekspansji gdzie dochody rosną, liczba bezrobotnych spada, a więc wydatki na transfery także spadają, czyli popyt generowany wydatkami publicznymi także spada; podczas recesji zwiększa się zakres wypłacanych zasiłków, zapomóg, a tym samym wydatki publiczne w formie transferów częściowo podnoszą popyt, rekompensując w ten sposób spadek popytu wynikający z recesji (spadek płac przeciętnych)

• automatyczne zmiany we wpływach podatkowych - wykorzystanie progresywnej skali podatkowej sprawia, że w okresach ekspansji, gdzie obserwujemy zjawisko rosnących dochodów gospodarstw domowych, część podatników przechodzi do grup o wyższej skali podatkowej, a zatem obciążenia podatkowe w okresach ekspansji rosną (rosną szybciej niż dochody, a tym samym ogranicza się częściowo popyt, częściowo schładza gospodarkę - mnożnik podatkowy działa silniej); recesja, w której następuje spadek dochodów, wiąże się z faktem, że część podatników przechodzi do grup o niższych stawkach podatkowych, a tym samym dochody do dyspozycji obniżają się (obniżają się wolniej aniżeli dochody ogółem, czyli łatwiej dostosować popyt do spadającej produkcji - spada wolniej niż produkcja)

Skuteczność automatycznych stabilizatorów bywa podważana, chociaż brak jest wiarygodnych badań, wskazujących na ich zerową skuteczność. Dlatego też niektórzy politycy proponują ograniczenie ich roli na rzecz polityki dyskrecjonalnej.

II. Narzędzia aktywnej polityki fiskalnej:

• wydatki na roboty publiczne - charakteryzują się ponoszeniem nakładów na realizację obiektów użyteczności publicznej np. budowa dróg, autostrad, mostów, regulacja cieków wodnych; tworzą one nowe miejsca pracy, kreują popyt na dobra inwestycyjne i pośrednio popyt na dobra konsumpcyjne, nie dostarczają podaży; roboty publiczne mają jednak jedną istotną wadę z punktu widzenia aktywnej polityki fiskalnej, a mianowicie to, że są realizowane w długim okresie (rozpoczęcie robót następuje w fazie recesji, ale wymagają one kontynuowania nawet w fazie ekspansji gospodarczej), mogą się przyczynić do przegrzania koniunktury; przerwanie prac pociąga za sobą zbyt duże koszty społeczne, dlatego też roboty publiczne można traktować jako działania zmierzające do podwyższenia ogólnego poziomu popytu (przejście na wyższy pułap popytu); ich uruchomienie powinno być dobrze zlokalizowanie w czasie

• publiczne programy zatrudnienia - są to programy realizowane przez instytucje rządowe i samorządowe np. przygotowania do programu „pierwsza praca” w ramach strategii gospodarczej dla Polski; służą tworzeniu stanowisk pracy i wykonywaniu prac na rzecz całego społeczeństwa (dofinansowywanie stanowisk pracy z Urzędu Pracy)

• programy aktywnych transferów socjalnych - różnią się od automatycznych stabilizatorów tym, że decyzje dotyczące zapomóg są podejmowane na bazie indywidualnej oceny każdego przypadku; część świadczeń dla bezrobotnych zastępowana jest świadczeniami z opieki zdrowotnej, ponieważ zasiłki dla bezrobotnych zniechęcają do podjęcia pracy, automatycznie obciążają budżet, a opieka zdrowotna ukierunkowuje swoją pomoc na tych, którym rzeczywiście się ona należy

• zmienność stawek podatkowych - problem ich dostosowania do aktualnej sytuacji (w zależności od fazy cyklu koniunkturalnego - obniżane są gdy mamy do czynienia z recesją, a podwyższane są w fazie rozkwitu); jest to drażliwa kwestia z uwagi na to, że stawki podatkowe są jednym z najważniejszych parametrów ekonomicznych, który wpływa na decyzje inwestycyjne, programy rozwoju; ciągła zmienność stawek podatkowych wprowadza wyższy poziom ryzyka, co z kolei ogranicza zakres inwestycji i osłabia tendencje rozwojowe; z drugiej strony z uwagi na Konstytucję zmiany stawek podatkowych muszą być przeprowadzane z pewnym wyprzedzeniem czasowym - może się zdarzyć, że nie będą zgrane w czasie z procesami gospodarczymi

21. Motywy popytu na pieniądz

1. Motyw transakcyjny - wiąże się z potrzebą posiadania pieniądza do regulowania transakcji (przewidywanych). Przewidujemy wydatki konsumpcyjne, produkcyjne, a więc potrzebujemy określonej masy pieniądza dla zrealizowania tych transakcji.

2. Motyw przezornościowy - praktyka gospodarcza nie pozwala na pełną przewidywalność przyszłych transakcji (okazje, zmiana oczekiwań klientów). Koniecznym jest posiadanie rezerw pieniężnych, aby jeśli nastąpiłaby zmiana popytu, to żebyśmy byli w stanie zrealizować transakcje nieprzewidywalne (rezerwa pieniężna, która pozwoli nam na regulację płatności z nieprzewidywalnych transakcji; posiadanie rezerw, aby nie doszło do utraty płynności). A zatem z motywem transakcyjnym wiąże się motyw przezornościowy (transakcyjny - transakcje przewidywalne; przezornościowy - transakcje nieprzewidywalne).

3. Motyw spekulacyjny - wiąże się z tym, że dysponujemy określonym zasobem pieniężnym, który możemy ulokować w określonych papierach, które przyniosą nam dochód. Decydując się na lokaty, które przyniosą nam istotny dochód, to musimy się liczyć z ryzykiem, tak więc nazwa pieniądz spekulacyjny, ponieważ spekulujemy. Popyt na ten pieniądz determinowany jest przez analizę dochód-ryzyko (możemy osiągnąć dochód lub możemy stracić).

Jeżeli zwiększeniu ulegnie popyt na pieniądz transakcyjny, to będziemy mieli mniej pieniądza, który zaspokoi popyt spekulacyjny

26. Zależność między inflacją a bezrobociem

27. Dochody i wydatki budżetu państwa

Dochody budżetu państwa:

1. Dochody podatkowe

• Podatki pośrednie (VAT, akcyza, od gier)

• PIT, CIT

• Podatek tonażowy

2. Dochody niepodatkowe

• opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie są dochodami JST, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora FP

• cła

• dywidendy

• wpłaty z zysku NBP

• dochody państwowych jb

• dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze składników majątku SP

• wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek SP

• odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jb

• odsetki od lokat terminowych

• odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek zgromadzonych krajowych i zagranicznych

• kary, grzywny, mandaty

• spadki, zapisy i darowizny

• inne dochody publiczne na rzecz SP.

Dochody ujęte w budżecie stanowią zbiór przewidywań, prognoz, nie mają charakteru wiążącego. Przychód nie jest dochodem.

Wydatki publiczne - wydatki przeznaczone na realizację zadań publicznych, dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych i indywidualnych, których ranga jest na tyle wysoka, że władze publiczne decydują się na całkowite lub częściowe ich sfinansowanie ze środków publicznych. Są to np. subwencje dla jst, koszty obsługi długu publicznego, finansowanie dróg, składka do budżetu UE, wydatki majątkowe, dotacje dla podmiotów gospodarczych. Wydatki można podzielić wg różnych kryteriów.

Podział wydatków publicznych wg podstawowych grup ekonomicznych:

• Dotacje i subwencje

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych

• Wydatki bieżące jb

• Wydatki majątkowe

• Wydatki na obsługę długu SP

• Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Rozchody publiczne nie są wydatkami (np. spłata otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki i kredyty). Wydatki ujęte w budżecie stanowią nieprzekraczalny limit, nie można także zmieniać przeznaczenia tych środków.

28. Deficyt budżetowy, jego przyczyny i skutki

Deficyt budżetu państwa jest to ujemna różnica pomiędzy dochodami budżetu państwa a wydatkami budżetu państwa (wydatki > dochody). Przyczynami są:

1. po stronie wydatków:

• większymi potrzebami w zakresie realizacji świadczeń i usług publicznych niż planowano,

• stale wzrastającymi potrzebami społeczeństwa, oczekujących ich zaspokojenia przez jednostki sektora finansów publicznych,

• koniecznością utrzymania infrastruktury publicznej w stanie umożliwiającym jej ciągłą eksploatację, co wymaga znacznych nakładów finansowych,

• niechęcią obniżenia historycznie wysokich wydatków jałowych np. na angażowanie się w konflikty zbrojne, misje stabilizacyjne, które nie mają przekonywującego uzasadnienia,

• brakiem akceptacji części społeczeństwa do przeprowadzenia reform w administracji publicznej mających na celu zmniejszenie liczby instytucji publicznych tj. urzędów, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej a na szczeblu lokalnym reorganizacji szkół, czy też placówek służby zdrowia, co utrudnia obniżenie wydatków bieżących,

- wzrostem kosztów istniejącego zadłużenia.

1. po stronie dochodów:

• trudnością zrealizowania dochodów na założonym poziomie z dotychczasowych źródeł,

• niską efektywnością ewentualnych nowych źródeł dochodów, tj. nowo nałożonych podatków w szczególności dochodowych, opłat m.in. ze względu na unikanie ich płacenia przez osoby prawne i fizyczne,

• sprzedażą majątku po mniejszych cenach niż założono oraz zmniejszania się majątku, który można prywatyzować czy też sprzedać.

Skutki:

• przyspieszenie procesów inflacyjnych poprzez wzrost podaży pieniądza

• negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących w bilansie płatniczym

• niebezpieczeństwo tzw. pułapki zadłużeniowej w wyniku szybkiego narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi

• wyższe oprocentowanie w bankach (kredytu)

• wyższe podatki.

29. Zadania jednostek samorządu terytorialnego

Zadania jednostek samorządu terytorialnego podzielić można na zadania własne i zadania zlecone. Zadania własne to te, których wykonywanie służy zaspokojeniu zbiorowych potrzeb własnych mieszkańców jst. Zadania te określone są przez ustawę, przy czym w przypadku gminy katalog zadań własnych ma charakter otwarty, zaś w przypadku powiatu i województwa - zamknięty: te jst nie mają innych zadań własnych do wykonania, niż te, które ustawa wyraźnie im powierzyła.

Zadania zlecone jst to natomiast te zadania, których wykonywanie leży w interesie nie tyle samych tylko mieszkańców jst, co raczej w interesie ogólnopaństwowym lub takie, które leżą w kompetencji innego podmiotu, lecz ich wykonywanie ze względów pragmatycznych zostało powierzone jst.

GMINA

do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone dla innych podmiotów, które wiążą się z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych wspólnoty, tj.:

zadania z zakresu infrastruktury technicznej: zarządzanie mieniem komunalnym; utrzymanie gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego; utrzymanie wodociągów, oczyszczenie ścieków komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, utrzymanie zbiorowej komunikacji lokalnej; utrzymanie cmentarzy gminnych

zadania z zakresu infrastruktury społecznej: utrzymanie ośrodków pomocy społecznej i zakładów opiekuńczych; prowadzenie i utrzymanie szkół podstawowych; zakładanie i kierowanie działalnością przedszkoli; utrzymywanie żłobków; prowadzenie bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury; budowa i utrzymanie urządzeń kultury fizycznej i turystyki (boiska, baseny, sale); utrzymanie targowisk i hal targowych; zadania z zakresu ochrony zdrowia (lecznictwo ambulatoryjne, programy polityki zdrowotnej, zwalczanie narkomani, alkoholizmu, itd.)

zadania w zakresie porządku i bezpieczeństwa publicznego: ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa; utrzymanie zieleni komunalnej i zadrzewień; zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej

zadania w zakresie ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej: zapewnienie warunków niezbędnych do ochrony środowiska przez odpadami, utrzymanie porządku i czystości; sporządzanie projektów założeń do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; zarządzenie nieruchomościami komunalnymi

POWIAT

wydatki powiatu są przeznaczane przede wszystkim na określone ustawami zadania o charakterze ponadgminnym dotyczące:

infrastruktura techniczna: drogi powiatowe; gospodarka wodna na terenie powiatu; komunikacja w obrębie powiatu i koordynacja z sąsiadującymi powiatami

infrastruktura społecznau: szkoły (średnie), ponadgimnazjalne; szkoły podstawowe i gimnazja specjalne; szkoły artystyczne; poradnie psychologiczno-pedagogiczne; szpitale ogólne; domy pomocy społecznej; biblioteki i muzea powiatowe; teatry; powiatowe biura pracy

ład przestrzenny i ekologiczny: porządek i bezpieczeństwo publiczne na terenie powiatu; geodezja, kartografia i kataster; ochrona środowiska, usuwanie odpadów; zwalczanie klęsk żywiołowych na terenie powiatu; inne: rejestracja pojazdów, wydawanie praw jazdy, wydawanie pozwoleń na zatrudnienie cudzoziemców

WOJEWÓDZTWO

wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

infrastruktura techniczna: drogi wojewódzkie; gospodarka wodna w regionie, melioracja i utrzymanie urządzeń wodnych; komunikacja w obrębie województwa i koordynacja z sąsiednimi województwami

infrastruktura społeczna: szkoły średnie o znaczeniu regionalnym; ośrodki doszkalania nauczycieli; zawodowe szkoły wyższe; szpitale specjalistyczne; pomoc społeczna o zasiągu regionalnym; muzea, biblioteki, teatry i filharmonie o znaczeniu regionalnym; wojewódzkie biura pracy

inne: przygotowanie strategii rozwoju regionu; modernizacja terenów wiejskich; promowanie województwa; przyciąganie inwestorów

30. Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Dochody jednostek samorządu terytorialnego - są to środki pieniężne pobierane i otrzymywane bezzwrotnie od podmioty gospodarczego, od osób fizycznych i z budżetu państwa.

1. Dochody własne sensu largo

• Dochody własne sensu stricte (dochody z podatków i opłat samorządowych, wpływy z samoopodatkowania się mieszkańców gminy, dochody z majątku, dochody z prowadzonej działalności gospodarczej, dochody jb)

• Udziały w podatkach państwowych (w PIT 51,19%, CIT 22,86%)

2. Subwencja ogólna

3. Dotacje celowe

Dochody jst można podzielić na dochody własne i transfery z budżetu państwa na rzecz jst.

W gminie do dochodów własnych zalicza się:

1. podatki: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, z karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilno-prawnych

2. opłaty: skarbowa, uzdrowiskowa, eksploatacyjna, miejscowa, od posiadania psów

3. dochody z majątku gmin

4. pozostałe:

a) spadki, zapisy i darowizny na rzecz gmin

b) dochody z kar pieniężnych i grzywien (określonych w odrębnych przepisach)

c) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty z zakładów budżetowych

d) odsetki od pożyczek, nieterminowo przekazanych należności, środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych

e) 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami

f) inne

5. Udział we wpływach z podatków dochodowych stanowiących dochód budżetu państwa:

a) PIT 39,34%

b) CIT 6,71%

Do dochodów własnych powiatu zalicza się:

1. dochody z majątku oraz pozostałe dochody, w większości takie same jak gmin, w tym: 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami oraz 25% dochodów z tytułu gospodarowania mieniem Skarbu Państwa

2. 5% wpływów z PIT

3. 1,4% wpływów z CIP

Dochody własne województwa to:

1. dochody z majątku oraz pozostałe dochody, w większości takie same jak gmin, w tym: 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami

2. 1,6% wpływów z PIT

3. 15,9% wpływów z CIP

W ramach transferów z budżetu państwa występuje subwencja ogólna i dotacja celowa.

Subwencja składa się z trzech części:

1. część wyrównawcza składająca się z kwoty podstawowej i uzupełniającej

2. część oświatowa

część równoważąca w przypadku gmin i powiatów, a w przypadku województw jest to część regionalna

31. Funkcje i zadania NBP

Funkcje NBP:

• Bank emisyjny - emituje pieniądz gotówkowy w formie banknotów i monet stanowiących prawnie gwarantowany środek płatniczy

• Bank banków - nadzór nad operacjami banków realizowanymi w walucie krajowej i zagranicznej, regulowanie rozmiarów działalności kredytowej, dbałość o stabilność systemu bankowego, ustalanie regulacji ostrożnościowych

• Bank państwa - obsługa kasowa budżetu państwa, usługi obsługi emisji papierów wartościowych emitowanych przez skarb państwa, pośrednictwo w finansowaniu deficytu budżetowego, obsługa zaciągniętych przez rząd kredytów zagranicznych, zarządzanie rezerwami dewizowymi państwa.

Cele działalności NBP

• NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza

• Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP

32. Rola i zadania Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

Zadania BFG:

Podstawowymi zadaniami Funduszu są:

• ochrona wkładów pieniężnych na rachunkach bankowych osób fizycznych oraz innych podmiotów, które powierzają pieniądze bankom jako instytucjom zaufania publicznego,

• udzielanie pomocy finansowej bankom, które znalazły się w obliczu utraty wypłacalności i podejmują samodzielną sanację,

• wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi,

• gromadzenie informacji oraz bieżąca i okresowa analiza rozwoju sytuacji finansowej banków ukierunkowana na podejmowanie inicjatyw oraz działań zapobiegających pogłębianiu się występujących zagrożeń.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny udziela bankom zwrotnej pomocy finansowej w formie pożyczek, gwarancji i poręczeń z przeznaczeniem na :

• usunięcie stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności,

• przejęcie przedsiębiorstwa bankowego, jego części lub połączenie banku z innym bankiem, jeżeli w banku przejmowanym powstało niebezpieczeństwo niewypłacalności - pomoc finansowa na ten cel może być udzielona przez Fundusz, o ile wniosek o udzielenie pomocy został złożony przed dokonaniem wpisu o przejęciu lub połączeniu we właściwym rejestrze sądowym,

• nabycie udziałów albo akcji banku, w którym powstało niebezpieczeństwo niewypłacalności, przez nowych udziałowców lub akcjonariuszy.

Ustawa zezwala na udzielanie przez BFG pomocy finansowej na zasadach korzystniejszych od stosowanych przez banki. Fundusz może zatem udzielać pożyczek o mniejszym oprocentowaniu, pobierać mniejsze prowizje od udzielonych gwarancji i poręczeń, określać korzystne dla banków terminy spłat zobowiązań.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny udziela pomocy finansowej ze środków funduszu pomocowego, tworzonego z obowiązkowych opłat rocznych wnoszonych przez wszystkie banki - podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania.

Wysokość gwarancji BFG:

• jeśli kwota depozytów nie przekracza równowartości w złotych 50 000 euro - gwarantowana jest w całości,

• w przypadku środków na rachunkach wspólnych (np. współmałżonków) limit gwarancji 50 000 euro dotyczy każdego ze współposiadaczy rachunku.

33. Struktura systemu bankowego w Polsce

System bankowy należy rozumieć jako ogół banków dopuszczonych do funkcjonowania w państwie, jak również zadania ustawowo przypisane ich poszczególnym rodzajom oraz związki między nimi.

W skład polskiego systemu bankowego wchodzą obecnie banki dwóch podstawowych typów:

1) banki komercyjne,

2) banki spółdzielcze.

ad 1) Podstawowym celem działania banków komercyjnych jest osiąganie maksymalnego zysku. Zgodnie z obowiązującymi ustawami, polskie banki komercyjne są obecnie samodzielnymi przedsiębiorstwami, prowadzącymi własną politykę w zakresie podstawowych operacji. Same ustalają założenia polityki depozytów i kredytów. Nie rozporządzenia, ale konkurencja i rachunek ekonomiczny określają wysokość ustalanych przez każdy bank stóp procentowych. W tych jednak dziedzinach, które mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo systemu bankowego, nadzór bankowy ustanawia normy, które najczęściej mają negatywny wpływ na opłacalność operacji bankowych.

Najczęściej za podstawowe kryterium podziału banków komercyjnych przyjmuje się strukturę własności, wtedy banki komercyjne są dzielone na:

- banki o kapitale państwowym (tworzony w formie rozporządzenia Rady Ministrów, realizuje cele zlecone przez państwo, Bank Gospodarstwa Krajowego - podstawowy cel: wspieranie rządowych programów społeczno-gospodarczych oraz programów samorządności lokalnej i rozwoju regionalnego, realizowanych z wykorzystaniem środków publicznych)

- banki prywatne (akcyjne) - do tworzenia i działalność stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych, o ile przepisy Prawa bankowego nie stanowią inaczej

Banki komercyjne można również podzielić na:

- uniwersalne, czyli takie, które realizują wszystkie podstawowe operacje (gromadzenie środków, udzielanie kredytów, inwestycje na rynku finansowym, emisja papierów wartościowych, transakcje płatnicze)

- wyspecjalizowane, czyli koncentrujące się na określonych operacjach. Do banków komercyjnych należą banki hipoteczne, zgodnie z przepisami koncentrujące się na udzielaniu kredytów zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości (bazują na listach zastawnych)

Banki komercyjne odgrywają kluczową rolę w polskim systemie bankowym.

Funkcje banku komercyjnego:

• kredytowa (udzielanie kredytów),

• płatnicza (realizowanie płatności np. przelewów),

• lokacyjna/depozytowa (pozostała działalność banku: przyjmowanie depozytów, doradztwo finansowe, rozporządzanie aktywami).

ad 2) Drugą grupą banków są banki spółdzielcze. Dla tych banków podstawowym celem działalności jest zapewnienie właścicielom (spółdzielcom) dostępu do podstawowych produktów bankowych, a w szczególności do korzystnych kredytów (oferują swoim właścicielom lepsze warunki, np. atrakcyjne oprocentowanie). Wielkość osiąganego zysku ma oczywiście wpływ na realizację tego celu. Większość banków spółdzielczych jest bardzo mała.

Prawo nakazuje bankom spółdzielczym wejście w skład regionalnych banków zrzeszających. Bez zgody banków regionalnych bankom spółdzielczym nie wolno realizować innych operacji niż przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów.

Działają na podstawie ustaw: Prawo bankowe, Prawo spółdzielcze oraz Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających.

Działalność:

-przyjmowanie wkładów pieniężnych

-prowadzenie bankowych rozliczeń

-udzielanie gwarancji bankowych i poręczeń

-nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

wykonywanie określonych czynności obrotu dewizowego.

34. Rodzaje ubezpieczeń społecznych i gospodarczych

Istotą ubezpieczeń jest gromadzenie kapitału ze składek osób ubezpieczonych, przeznaczonego na łagodzenie skutków nieszczęśliwych wypadków. Nieszczęśliwy wypadek przy ubezpieczeniu musi być zdarzeniem przyszłym i niepewnym.

Ubezpieczenie - zobowiązanie zakładu ubezpieczeniowego, że w razie wystąpienia szkody u ubezpieczonego zrekompensuje ją w sposób finansowy.

1. Ubezpieczenia społeczne (gwarantuje je państwo, organem zarządzającym jest ZUS, KRUS, realizacja polityki socjalnej państwa: gwarancja minimum poziomu życia).

Należą do ubezpieczeń osobowych, obowiązkowych, związanych ze stosunkiem pracy. W ubezpieczeniach społecznych występują 3 podmioty; ubezpieczający, ubezpieczyciel, ubezpieczony. Ubezpieczycielem w tym przypadku jest ZUS (zakład ubezpieczeń społecznych). Składki na ubezpieczenie społeczne obejmują: ubezpieczenie chorobowe, wypadkowe, rentowe, emerytalne. Obowiązek zgłoszenia pracowników do ubezpieczenia ciąży na pracodawcy.

a) Ubezpieczenie emerytalne, stanowiące najważniejszą część systemu, na wypadek niezdolności do pracy spowodowanej starością. Płatnicy składek z tego tytułu zapewniają sobie dochody po osiągnięciu tak zwanego wieku emerytalnego, czyli 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. (pracodawca: 9,76%, pracownik 9,76%; podstawa opodatkowania: dochód; składka odliczana od dochodu przy ustalaniu podatku dochodowego w kwocie płaconej przez pracownika)

b) Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia w przypadku „trwałej” utraty zdolności do osiągania dochodu z pracy, bądź z tytułu śmierci żywiciela rodziny (wówczas mówimy o rencie rodzinnej). Pracodawca: 4,5%, pracownik 1,5%, podstawa opodatkowania: dochód; składka odliczana od dochodu przy ustalaniu podatku dochodowego w kwocie płaconej przez pracownika.

c) Ubezpieczenie chorobowe to świadczenie wypłacane pracownikowi z tytułu „tymczasowej” niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, bądź koniecznością pójścia na urlop macierzyński (pracownik: 2,45%, podstawa opodatkowania: dochód; składka odliczana od dochodu przy ustalaniu podatku dochodowego w kwocie płaconej przez pracownika).

d) Ubezpieczenie wypadkowe opłacane z tytułu możliwości wystąpienia jakiegoś zdarzenia losowego w pracy, skutkujące niezdolnością do wykonywania pracy. O ile w trzech poprzednich wysokość składek ustalana jest na jednakowym poziomie stawek procentowych, tak w tym przypadku jest ono uzależnione od tego jaką pracę się wykonuje. Ponadto, płacone jest tylko przez pracodawcę, który wlicza to w koszt działalności.

2. Ubezpieczenia gospodarcze.

Są to ubezpieczenia prywatne, komercyjne, urynkowione, cena (składka) zależy m.in. od częstości zdarzeń losowych.

Ubezpieczenia gospodarcze można dzielić na różne sposoby i według różnych kryteriów. W piśmiennictwie dotyczącym tematyki ubezpieczeniowej stosuje się zazwyczaj cztery rodzaje kryteriów:

1. przedmiot ubezpieczenia - ubezpieczenia powstały, rozwijały się i nadal rozwijają, aby chronić nasze życie, zdrowie i majątek od różnego rodzaju ryzyka, które może im zagrażać. Możemy je wobec tego podzielić na majątkowe i osobowe.

a) Ub. majątkowe (przedmiot: życie, zdrowie, zdolność do pracy; podmiot: osoby fizyczne; szkoda ma charakter niewymierny; suma ubezpieczenia: swobodnie ustalana przez strony; czas: długookresowe). Ubezpieczenia majątkowe mogą dotyczyć:

-majątku rzeczowego i finansowego

-odpowiedzialności cywilnej-odpowiedzialność odszkodowawcza rozumiana jako prawny obowiązek naprawienia szkody czyli uszczerbku na majątku lub krzywdy wyrządzonej na dobrach osobistych (przywrócenie zniszczonej rzeczy do stanu pierwotnego lub pieniężne zadośćuczynienie). Obowiązek ten może spoczywać na sprawcy szkody (odpowiedzialność indywidualna) lub na ubezpieczycielu (odpowiedzialność ubezpieczeniowa). Ubezpieczenie OC ma uchronić poszkodowanego przed finansowymi konsekwencjami szkody osoby trzeciej. W ramach umowy ubezpieczyciel przejmuje na siebie ciężar wypłat ewentualnego odszkodowania dla poszkodowanego.

b) Ub. osobowe (przedmiot: ryzyko majątkowe; podmiot: osoby fizyczne i prawne; szkoda ma charakter wymierny w pieniądzu, suma ubezpieczenia ustalana na podstawie wartości przedmiotu ubezpieczenia; czas: krótkoterminowe)

-na życie - najbardziej rozpowszechnionym przedmiotem jest długość życia, wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć lub dożycie określonego wieku, mogą być terminowe lub bezterminowe, np. tradycyjne na życie, posagowe i na zaopatrzenie dzieci, rentierskie

-od następstw nieszczęśliwych wypadków - w razie zajścia nieszczęśliwego wypadku zakład wypłaca świadczenie pieniężne uzależnione od stopnia utraty zdrowia

2. rodzaje zdarzeń objętych ochroną ubezpieczeniową - na tle tego kryterium można wyróżnić bardzo wiele rodzajów ubezpieczenia, tj. w zasadzie tyle, ile istnieje rodzajów ryzyka, od których zakłady ubezpieczeniowe ubezpieczają.

3. występowanie swobody lub jej brak w nawiązywaniu prawnego stosunku ubezpieczeniowego- biorąc pod uwagę kryterium swobody lub jej brak po stronie ubezpieczającego, ubezpieczenia gospodarcze dzielimy na dobrowolne i obowiązkowe.

ustawowy podział ubezpieczenia - nazwa tego podziału wiąże się z faktem, że jest on ściśle sprecyzowany w ustawie o działalności ubezpieczeniowej, a w szczególności w dołączonym do niej załączniku. Podział, według kryterium przedmiotowego, na dwa działy: ubezpieczenia na życie oraz pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe

35. Formy organizacyjno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce

Spółki prawa handlowego - osobowe, kapitałowe, spółka prawa cywilnego oraz działalność gospodarcza prowadzona przez osoby fizyczne.

Do spółek osobowych należą: spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna. Spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie "spółka jawna". Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej. Posiada swój majątek, który stanowią wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Powstanie spółki jawnej obejmuje 3 tryby:

1. w drodze umowy pomiędzy wspólnikami

2. w drodze fakultatywnego przekształcenia spółki cywilnej w jawną na podstawie art. 26 KSH

3. w drodze przekształcenia każdej spółki handlowej w jawną na podstawie art. 551 KSH.

Umowa spółki jawnej powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki jawnej bez dodatkowego wynagrodzenia. Prowadzenie spraw spółki nie może zostać powierzone osobom trzecim z wyłączeniem wspólników.

Spółka partnerska utworzona jest przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu. Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Wykonywanie wolnego zawodu w spółce może być uzależnione od spełnienia dodatkowych wymagań. Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie "i partner" bądź "i partnerzy" albo "spółka partnerska" oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce. Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej. Każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa". Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem "spółka komandytowa". Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną. Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska lub firmy (nazwy) komandytariusza w firmie spółki, komandytariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz. Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie, w formie aktu notarialnego.

Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej powinien wynosić co najmniej 50.000 złotych. Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowo-akcyjna". Akcjonariusz jest obowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik.

Do spółek kapitałowych należą: spółka akcyjna oraz z ograniczoną odpowiedzialnością. Za zobowiązania spółki kapitałowej w organizacji odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu. Wspólnik albo akcjonariusz spółki kapitałowej w organizacji odpowiada solidarnie z podmiotami, za jej zobowiązania do wartości wniesionego wkładu na pokrycie objętych udziałów lub akcji.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 5.000 złotych. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 złotych. Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością". Spółka w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników. Do powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga się:

1) zawarcia umowy spółki,

2) wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienia nadwyżki,

3) powołania zarządu,

4) ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki,

5) wpisu do rejestru.

Spółka posiada osobowość prawną od momentu wpisu do rejestru sądowego.

Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób. Spółka akcyjna nabywa osobowość prawną w chwili wpisania do rejestr przedsiębiorców prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Statut spółki akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Akcjonariusze są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w statucie. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka akcyjna". Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 100.000 złotych. Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz. Akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej.

Spółki kapitałowe mogą się łączyć między sobą oraz ze spółkami osobowymi; spółka osobowa nie może jednakże być spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną. Umowa spółki wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności i powstaje z chwilą wpisu do KRS.

Spółka cywilna, także spółka prawa cywilnego - jeden z rodzajów umów znanych polskiemu prawu cywilnemu. W odróżnieniu od spółek prawa handlowego spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, nie stanowi jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej jak spółki osobowe, lecz jest konstrukcją regulowaną przez prawo zobowiązań. Nie stanowi więc samodzielnego podmiotu prawa, podmiotami prawa pozostają wspólnicy spółki cywilnej. W związku z tym spółka cywilna nie ma własnego mienia - nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, stanowiącego ich współwłasność (czy, będąc precyzyjnym, wspólność) łączną. Także wspólnicy, nie spółka, prowadzą ewentualne przedsiębiorstwo, które podlega rejestracji w Ewidencji Działalności Gospodarczej właściwego wójta, burmistrza, prezydenta miasta. To wspólnicy są przedsiębiorcami i to oni mają firmy (oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorcę). Spółka cywilna nie może mieć firmy. Zawierając umowę wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, w sposób oznaczony, w szczególności poprzez wniesienie wkładu, przy czym nie musi to być działalność zarobkowa - dopuszczalne jest np. powołanie spółki w celu wspólnej budowy drogi. Umowa spółki powinna zostać zawarta na piśmie dla celów dowodowych. Istotą spółki cywilnej jest stałość jej składu osobowego, wobec czego wspólnik nie może rozporządzać udziałem w majątku wspólnym ani w jego składnikach (przynajmniej do rozwiązania spółki), utrudnione jest także wystąpienie ze spółki. Każdy ze wspólników jest zarówno zobowiązany, jak i uprawniony do reprezentowania spółki.

Osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą lub indywidualny przedsiębiorca lub przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej - jedna z form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Osoba fizyczna może rozpocząć prowadzenie działalności po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej właściwego wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Ponadto w niektórych przypadkach przedsiębiorca musi uzyskać zezwolenie lub koncesję oraz przedstawić dokumenty potwierdzające posiadanie wymaganych prawem kwalifikacji lub uprawnień do prowadzenia danej działalności. Z tej formy działalności gospodarczej nie mogą korzystać osoby prawne. Cechy pozytywne: najprostsza pod względem prawnym forma prowadzenia działalności gospodarczej, nie wymaga dużych nakładów finansowych, właściciel sam podejmuje wszystkie decyzje (co w niektórych przypadkach może okazać się wadą - przy braku doświadczenia, kontroli lub konsultacji np. ze wspólnikiem). Wady: płynność finansowa zależna od kapitału początkowego przedsiębiorcy, cały ciężar odpowiedzialności za organizację prowadzonego przedsięwzięcia spoczywa na właścicielu (kierownik jednostki w rozumieniu prawa podatkowego), przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem za podjęte zobowiązania publiczno- i cywilnoprawne.

36. Podstawowe zasady rachunkowości

Podstawowe zasady rachunkowości (inaczej nadrzędne zasady rachunkowości), zgodnie z którymi wszystkie jednostki są zobowiązane prowadzić rachunkowość. Zasady:

• Wiernego obrazu - informacje dostarczane przez rachunkowość powinny odzwierciedlać prawdziwy i rzetelny obraz działalności jednostki gospodarczej, zobowiązuje do przedstawiania w sprawozdaniach finansowych informacji odzwierciedlających rzeczywistą sytuację majątkową i finansową firmy oraz jej wyniki finansowe, ponadto sprawozdania finansowe uzupełnia się dodatkowymi informacjami dla zachowania tej zasady. Aby zasada ta była spełniona muszą zostać spełnione wszystkie poniższe zasady

• Kontynuacji działania - przyjęcie założenia, że dana jednostka gospodarcza będzie nadal prowadzić swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości (najczęściej 12 miesięcy od dnia bilansowego). Jednocześnie zakłada się, że jednostka nie zamierza w istotny sposób ograniczać rozmiarów działalności. Zasada ta umożliwia ocenę sprawozdań finansowych. Nie ma zastosowania podczas likwidacji

• Memoriałowa - zobowiązuje jednostki gospodarcze do ujęcia transakcji i zdarzeń gospodarczych z chwilą ich wystąpienia, a nie z chwilą otrzymania środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów. Zasada ta zobowiązuje do przypisania wszystkich poniesionych kosztów i osiągniętych przychodów do okresów sprawozdawczych, w których wystąpiły, niezależnie od dokonania zapłaty lub wpływu środków pieniężnych, podobnie zobowiązania i należności - w księgach danego okresu

• Współmierności przychodów i kosztów - koszty i związane z nimi przychody powinny być przypisane do tego samego okresu sprawozdawczego

• Ostrożności - dotyczy sposobu wyceny aktywów i pasywów. Zasada ta polega na jednakowym traktowaniu zdarzeń powodujących polepszenie i pogorszenia wyniku finansowego. Zgodnie z tą zasadą przychód może być zaliczony dopiero po jego zrealizowaniu a koszty po ich uprawdopodobnieniu. Składniki majątku należy wyceniać nie wyżej niż wg aktualnej wartości (cen sprzedaży netto). Nie należy zawyżać wyniku finansowego ani wartości aktywów

• Ciągłości - znajduje odzwierciedlenie w stosowaniu jednakowych zasad i polityk prowadzenia rachunkowości w poszczególnych latach obrotowych (grupowanie operacji gospodarczych, wycena aktywów i pasywów, ustalanie wyniku finansowego sporządzanie sprawozdań finansowych - jednakowe). Ponadto zgodność stanu aktywów i pasywów bilansu zamknięcia jednego roku z bilansem otwarcia następnego

• Periodyzacji - podział czasu działalności jednostki na okresy, którymi są rok obrotowy i okresy sprawozdawcze

• Niekompensowania - wartości poszczególnych aktywów i pasywów, przychodów i kosztów oraz zysków i strat nadzwyczajnych ustala się oddzielnie, nie można ich kompensować, chyba że odzwierciedla to istotę transakcji lub zdarzeń

• Podmiotowości - traktowanie jako podmiotu gospodarczego takiej jednostki, która może decydować o działaniu. W przypadku spółek kapitałowych podmiotami są zarówno pojedyncze przedsiębiorstwa i zakłady jak również cała organizacja, stąd obowiązek sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych

• Porównywalności - możliwość dokonywania porównań między różnymi jednostkami, ujednolicenie metod sporządzania i prezentowania sprawozdań finansowych

• Istotności - wykazywanie w sprawozdaniu tych wszystkich informacji, które mają istotne znaczenie dla oceny sytuacji jednostki i zdarzeń oraz podejmowania decyzji

• Wyższości treści nad formą - wykazywanie w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością gospodarczą, nawet jeśliby forma odbiegała od przyjętych rozwiązań, ponadto stosowanie pewnych uproszczeń, pod warunkiem, że nie wpłynie to negatywnie na prawdziwy obraz jednostki.

37. Bilans majątkowy

38. Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest kolejną częścią sprawozdania finansowego sporządzony na dzień bilansowy. Jest głównym źródłem informacji o wynikach działalności jednostki. Powinien spełniać określone wymogi formalne: określenie podmiotu, roku obrotowego, dla którego jest sporządzany, datę sporządzenia i podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową firmy, dane liczbowe wyszczególnione w określonym porządku i układzie. Rachunek zysków i strat może być sporządzony w jednym z dwóch wariantów: kalkulacyjnym lub porównawczym. Różnica pomiędzy wariantami sprowadza się do prezentowanych kosztów działalności operacyjnej. W wariancie kalkulacyjnym sporządzany jest w oparciu o koszty według typów działalności, a wariant porównawczy- pozycje kosztów według rodzajów.

	wariant kalkulacyjny		wariant porównawczy
A.	Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów	A.	Przychody netto ze sprzedaży, w tym:
I.	przychody netto ze sprzedaży produktów	I.	przychody netto ze sprzedaży produktów
II.	przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów	II.	zmiana stanu produktów (zwiększenie- wartość dodatnia, zmniejszenie- wartość ujemna)
		III.	koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
		IV.	przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
B.	Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów	B.	Koszty działalności operacyjnej, w tym:
I.	koszt wytworzenia sprzedanych produktów	I.	amortyzacja
II.	wartość sprzedanych towarów i materiałów	II.	zużycie materiałów i energii
		III.	usługi obce
		IV.	podatki i opłaty
		V.	wynagrodzenia
		VI.	ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
		VII.	pozostałe koszty rodzajowe
		VIII.	wartość sprzedanych towarów i materiałów
C.	Zysk (strata) brutto ze sprzedaży	C.	Zysk (strata) ze sprzedaży
D.	Koszty sprzedaży	D.	Pozostałe przychody operacyjne
E.	Koszty ogólnego zarządu	E.	Pozostałe koszty operacyjne
F.	Zysk (strata) ze sprzedaży	F.	Zysk (strata) z działalności operacyjnej
G.	Pozostałe przychody operacyjne	G.	Przychody finansowe
H.	Pozostałe koszty operacyjne	H.	Koszty finansowe
I.	Zysk (strata) z działalności operacyjnej	I.	Zysk (strata) z działalności gospodarczej
J.	Przychody finansowe	J.	Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
K.	Koszty finansowe	K.	Zysk (strata) brutto
L.	Zysk (strata) z działalności gospodarczej	L.	Podatek dochodowy
M.	Wynik zdarzeń nadzwyczajnych	M.	Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
N.	Zysk (strata) brutto	N.	Zysk (strata) netto
O.	Podatek dochodowy
P.	Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
R.	Zysk (strata) netto

39. Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych jest częścią sprawozdania finansowego jednostek, których dotyczy obowiązek badania i ogłaszania rocznych sprawozdań finansowych. Umożliwia on głębszą analizę sytuacji finansowej jednostki, a tym samym jej zdolność płatniczą. Obrazuje zmianę sytuacji finansowej jednostki wywołane strumieniami pieniężnymi z podziałem na wynikające z działalności: operacyjnej, inwestycyjnej (dotyczącej aktywów trwałych oraz inwestycji krótkoterminowych), finansowej (dotyczącej własnych i obcych źródeł finansowania), przedstawiając źródła dopływu środków oraz sposoby ich wykorzystania. Pozwala to na stwierdzenie w jakich obszarach działalności powstaje najwięcej środków pieniężnych, a jakie je najbardziej wchłaniają, czy finansowanie działalności nastąpiło w drodze podwyższenia kapitałów własnych czy zaciągania kredytów, czy nabywano długoterminowe papiery wartościowe i jakie osiągano z nich korzyści, czy dokonywano spłaty zobowiązań długoterminowych itp. Wynik końcowy tej części sprawozdania wskazuje na zmiany zasobów pieniężnych jednostki. Sporządzany może być metodą pośrednią i bezpośrednią.

metoda bezpośrednia		metoda pośrednia
A.	Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej	A.	Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I.	Wpływy	I.	Zysk (strata) netto
1.	Sprzedaż	II.	Korekty razem
2.	Inne wpływy z działalności operacyjnej	1.	Amortyzacja
II.	Wydatki	2.	Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych
1.	Dostawy i usługi	3.	Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)
2.	Wynagrodzenia netto	4.	Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej
3.	Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz inne świadczenia	5.	Zmiana stanu rezerw
4.	Podatki i opłaty o charakterze publicznoprawnym	6.	Zmiana stanu zapasów
5.	Inne wydatki operacyjne	7.	Zmiana stanu należności
III.	Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej	8.	Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych z wyjątkiem kredytów i pożyczek
		.	Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych
		10.	Inne korekty
		III.	Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej
B.	Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I.	Wpływy
1.	Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2.	Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3.	Z aktywów finansowych
4.	Inne wpływy inwestycyjne
II.	Wydatki
1.	Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2.	Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3.	Na aktywa finansowe
4.	Inne wydatki inwestycyjne
III.	Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej
C.	Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I.	Wpływy
1.	Wpływy netto z wydania udziałów i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału
2.	Kredyty i pożyczki
3.	Emisja dłużnych papierów wartościowych
4.	Inne wpływy finansowe
II.	Wydatki
1.	Nabycie udziałów (akcji) własnych
2.	Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli
3.	Wydatki z tytułu podziału zysku inne niż wypłaty na rzecz właścicieli
4.	spłaty kredytów i pożyczek
5.	Wykup dłużnych papierów wartościowych
6.	Z tytułu innych zobowiązań
7.	Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
8.	Odsetki
9.	Inne wydatki finansowe
III.	Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej
D.	Przepływy pieniężne netto razem
E.	Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych (w tym z tytułu różnic kursowych)
F.	Środki pieniężne na początek okresu
G.	Środki pieniężne na koniec okresu (w tym o ograniczonej możliwości dysponowania)

40. Środki trwałe i ich amortyzacja

Środki trwałe to rzeczowe i zrównane z nimi zasoby jednostki spełniające równocześnie następujące warunki: przewidywany okres ich ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok, są kompletne i zdatne do użytku, przeznaczone są na potrzeby jednostki, czyli do wykorzystania w ramach prowadzonej działalności. Dodatkowym warunkiem w ustawach podatkowych jest, by ich wartość przekraczała 3 500zł. Do środków trwałych zalicza się: nieruchomości (grunty, prawo do wieczystego użytkowania gruntu, budynki, budowle, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego), maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy, ulepszenia w obcych środkach trwałych, inwentaż żywy. Klasyfikacja Środków Trwałych (KŚT), będąca usystematyzowanym zbiorem obiektów majątku trwałego służy m.in. do celów ewidencyjnych ustalania stawek amortyzacyjnych oraz badań statystycznych. Wyodrębnia się 10 grup środków trwałych:

0 grunty

1 budynki i lokale

2 obiekty inżynierii lądowej i wodnej

3 kotły i maszyny energetyczne

4 maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania

5 specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty

6 urządzenia techniczne

7 środki transportu

8 narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie

9 inwentaż żywy

Amortyzacja jest kosztem zużycia środka trwałego. Amortyzacja może być naliczana różnymi metodami. Z punktu widzenia sposobu rozkładania wartości zużycia w czasie wyróżnia się amortyzację równomierną i nierównomierną. Metoda amortyzacji równomiernej (liniowej) zakłada, że środek trwały zużywa się jednakowo w każdej jednostce czasu przez cały przewidywany okres jego używania. W tej metodzie dokonuje się równomiernych odpisów amortyzacyjnych za kolejne okresy. Odpisów dokonuje się na bieżąco, a wylicza się je za pomocą rocznych stawek amortyzacyjnych. Metoda amortyzacji nierównomiernej zakłada, że zużycie środka trwałego kształtuje się różnie (nierównomiernie) w poszczególnych okresach eksploatacji. Do tej grupy metod zalicza się:

• amortyzację naturalną- zakłada, że zużycie ŚT jest jednakowe na każdą jednostkę jego pracy (np. na sztukę, tonę, godzinę, kilometr); w tej metodzie zużycie jest proporcjonalne nie do czasu używania obiektu, ale do ilości wykonanej pracy,

• amortyzację progresywną- zakłada, że starzenie się obiektu powoduje wzrost kosztów jego eksploatacji spowodowany chociażby koniecznością częstszych napraw i remontów; przy tej metodzie stawki odpisów amortyzacyjnych są rosnące,

• amortyzację degresywną- zakłada, że wydajność pracy danego ŚT maleje w miarę jego starzenia się, a więc w celu jednakowego obciążenia kosztu jednostkowego produkowanych wyrobów kosztami z tytułu zużycia ŚT przyjmuje się stawki malejące w czasie.

Przyjęte do używania ŚT o niskiej jednostkowej wartości początkowej można amortyzować w sposób uproszczony poprzez dokonanie odpisu od całej grupy obiektów zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem np. meble, dywany, odzież roboczą o znacznej wartości jednostkowej lub jednorazowe odpisanie wartości początkowej takich obiektów.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości odpisów amortyzacyjnych dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia wartości początkowej środka trwałego na ustalony okres amortyzacji, rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania, zakończenie amortyzacji następuje nie później niż z chwilą zrównania odpisów z wartością początkową czy przeznaczenia środka trwałego do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru. Okres lub stawkę i metodę amortyzacji należy ustalić na dzień przyjęcia środka trwałego do używania.

PYTANIA Z PRZEDMIOTÓW KIERUNKOWYCH

CZĘŚĆ I - dotyczy wszystkich studentów kierunku finanse i rachunkowość

3. Metoda DCF wyceny wartości przedsiębiorstwa

A. Ustalenie okresu szczegółowej prognozy (okresu, dla którego zostaną sporządzone prognozy sprawozdań finansowych). Najczęściej stosowanym okresem w analizie jest n=10 lat

B. Sporządzenie prognozy sprawozdania finansowego (pro-forma) - istnieje metodologia co do sporządzania dla każdego roku oddzielnie

C. Obliczenie wartości wolnych przepływów pieniężnych dla wszystkich stron finansujących dla każdego okresu szczegółowej prognozy. Licząc wolne przepływy pieniężne (FCFF), czyli korzyści wygenerowane przez przedsiębiorstwo właścicielom i wierzycielom, zakładamy że przedsiębiorstwo jest w całości finansowane kapitałem własnym

D. Obliczenie średnioważonego kosztu kapitału dla każdego roku szczegółowej prognozy, a następnie zdyskontowanie poszczególnych wolnych przepływów pieniężnych przy użyciu stopy dyskontowej równej WACC właściwemu dla każdego roku. Następnie sumujemy wartości

E. Obliczenie wartości rezydualnej, czyli wartości bieżącej przepływów pieniężnych, jakie wystąpią po okresie szczegółowej prognozy. Zakłada się, że przepływy pieniężne po okresie szczegółowej prognozy będą miały taką samą wartość w kolejnych latach jak w roku n lub będą wzrastać wg stałej stopy wzrostu g. Następnie dyskontujemy przepływy wg WACC z roku n

F. Ustalenie wartości inwestycji pozaoperacyjnych posiadanych przez firmę w dniu dokonywania wyceny (środki pieniężne + krótkoterminowe papiery wartościowe przeznaczone do obrotu

G. Ustalenie zadłużenia, jakie posiada jednostka do spłaty w dniu dokonania wyceny

H. Wartość wewnętrzna kapitału własnego = D + E + F - G.

6. Polityka dywidend

Polityka dywidend to decyzje rozstrzygające o tym, ile z wygenerowanego przez firmę zysku wypłacić w postaci dywidendy, a ile zatrzymać w firmie do dalszej reinwestycji. Dywidendy jako element podziału zysku netto mają ścisły związek z realizacją strategicznych celów spółki. Optymalna polityka dywidend to taka, dzięki której osiąga się równowagę pomiędzy bieżącymi dywidendami i przyszłym wzrostem. Skutkiem tej równowagi jest maksymalizacja ceny akcji.

Dywidendy można podzielić na:

• Zwykłe - wypłacane akcjonariuszom z tyt. posiadania akcji (regularne lub nieregularne)

• Dodatkowe - wypłacane w okresie wysokich zysków

• Specjalne - wypłacane w nadzwyczajnych okolicznościach (brak powtórzeń w przyszłości)

• Likwidacyjne - wypłacane w momencie likwidacji części działalności spółki

Teorie dotyczące polityki dywidend:

• Teoria nieistotności dywidend - wartość akcji i spółki nie zależy od wielkości wypłacanych dywidend, polityka dywidend nie ma wpływu na wartość firmy ani na koszt kapitału. Dla akcjonariusz istotna jest branża firmy, jej stabilność i zyskowność,

• Teoria wróbla w garści - dywidenda ma bardzo duże znaczenie, wartość firmy będzie max przy wysokiej stopie wypłat dywidend. Akcjonariusze wolą duże dywidendy, bo uważają bieżące płatności za mniej ryzykowne,

• Teoria preferencji podatkowej - inwestorzy preferują te dochody z akcji, które są niżej opodatkowane (bieżące dochody - dywidendy lub przyszłe dochody - zyski kapitałowe),

• Teoria sygnalizacji lub hipoteza zawartości informacyjnej - decyzje dot. wysokości wypłacanych dywidend są sygnałem co do bieżącej i przyszłej sytuacji spółki. Rosnące wypłacane dywidendy świadczą o poprawie sytuacji spółki i wyższych dochodach i odwrotnie. Wzrostowi dywidendy często towarzyszy wzrost cen akcji.

Modele wypłat dywidend:

• Polityka stałej wysokości dywidendy na jedną akcję - co roku ta sama kwota jest przekazywana na wypłatę dywidend

• Polityka stałej dywidendy z „dywidendą extra” - niektóre firmy płacą niskie kwoty stałych dywidend, a w okresach znacznych przyrostów zysków płacą tzw. dywidendę extra

• Polityka stałej stopy wypłat dywidendy - wypłacana stała wyrażona procentowo wielkość zysku za dany rok obrotowy w postaci dywidendy

• Rezydualna polityka dywidend - polega na traktowaniu decyzji o wypłatach dywidend jako rezydualnej w stosunku do potrzeb inwestycyjnych Irmy, czyli dywidenda będzie wypłacana wtedy, gdy bieżące zyski pokryją zapotrzebowanie na kapitały związane z nowymi inwestycjami.

7. Metody oceny zdolności kredytowej

Zdolność kredytowa jest to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Metody oceny zdolności kredytowej:

• Metody opisowe - polegają na ocenie zdolności kredytowej klienta na podstawie informacji o jego sytuacji ekonomiczno-finansowej: na podstawie przedkładanej dokumentacji i sprawozdawczości finansowej i przy wykorzystaniu całej gamy wskaźników ocenia się w jakim stopniu sytuacja klienta gwarantuje spłatę zobowiązań. Najprostsza ocena wiarygodności polega na ustaleniu i ocenie wskaźników mierzalnych i niemierzalnych. Do mierzalnych zalicza się wskaźniki rentowności, płynności, sprawności, zadłużenia oraz struktury majątku i kapitału. Wyliczone wskaźniki porównuje się z wielkościami za lata ubiegłe, wynikami innych firm oraz wartościami granicznymi.

• Metoda opisowa - 5C

- charakter - charakter kredytobiorcy, skłonność do spłaty zobowiązań osobowość, zarządzanie w przedsiębiorstwie

- capacity - sprawność firmy, wydajność, możliwości wynikające z bieżącej sytuacji, możliwości generowania zysku w przyszłości, siła formy (teraz i w przyszłości), rentowność

- capital - posiadany majątek, struktura majątkowa, płynność

- collateral - zabezpieczenia spłaty kredytu, ich wartość, płynność, bezpieczeństwo

- condition - sytuacja w branży, możliwość rozwoju branży, pozycja w branży (teraz i w przyszłości).

• Metoda punktowa - jest rozwinięciem analizy opisowej. Polega na przypisaniu danym wielkościom wskaźników określonej wartości punktów. Składa się z trzech etapów: wybór kryteriów opisujących sytuację dłużnika, przypisanie wielkościom wskaźników określonych punktów i ustalenie wielkości granicznych, sumowanie punktów w celu dokonania łącznej oceny.

• Do oceny zdolności kredytowej mogą być wykorzystywane także metody statystyczno matematyczne, np. metoda dyskryminacyjna - pozwala ona na zaklasyfikowanie przedsiębiorstwa do grupy ryzyka i umożliwia wykrycie symptomów zagrożenia niewypłacalnością. Nie może ona służyć do automatycznego podejmowania decyzji o udzieleniu lub nie udzieleniu kredytu.

• Analiza credit-scoring - metoda oceny zdolności kredytowej osoby fizycznej, która uzależnia decyzję kredytową od posiadanie specyficznych cech przez kredytobiorcę (sytuacja dochodowa, majątkowa, osobista, informacje o samym kredycie).

9. Zasady gwarantowania depozytów pieniężnych

Główne cele ustawowego systemu gwarantowania:

- ochrona deponentów

- stworzenie systemowych warunków udzielania pomocy finansowej bankom

- monitorowanie sytuacji finansowej banków

Od 14.12.1994 r. system gwarantowania depozytów tworzy Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Misją BFG jest działanie na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego.

Zarząd BFG

5 osób, w tym Prezes Zarządu

Rada BFG

przewodniczący Rady oraz 10 członków Rady, powoływanych przez:

- Ministra Finansów (3)

- Prezesa NBP (4)

- Związek Banków Polskich (3)

Ochronie podlegają imienne depozyty złotowe i walutowe:

- osób fizycznych

- osób prawnych

- jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej

Nie podlegają ochronie depozyty:

- skarbu państwa

- instytucji finansowych

- podmiotów, które nie są uprawnione do sporządzania uproszczonego bilansu oraz rachunku zysków i strat

- kadry zarządzającej bankiem oraz głównych akcjonariuszy (posiadających co najmniej 5% akcji banku)

Wysokość gwarancji:

Kwota depozytów nie przekraczająca równowartości w złotych 50 000 euro jest gwarantowana w całości.

Zasady obliczania kwoty gwarantowanej:

- kwota gwarantowana obliczana jest od sumy środków ulokowanych na wszystkich rachunkach (np. lokatach terminowych, bieżących, oszczędnościowo-rozliczeniowych) jednej osoby w danym banku,

- w przypadku rachunku wspólnego każdemu ze współposiadaczy przysługuje odrębna kwota gwarantowana do wysokości gwarancji.

W jakiej walucie wypłacane są środki gwarantowane?

Niezależnie od waluty w jakiej nominowany jest depozyt, wypłata środków gwarantowanych następuje w złotych po przeliczeniu wartości wkładu walutowego wg kursu NBP z dnia upadłości.

Czy można odzyskać tę część depozytów, która nie jest gwarantowana przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny?

Tak. Stanowi ona wierzytelność deponenta do masy upadłości banku i może zostać odzyskana w wyniku podziału majątku upadłego banku w trakcie postępowania upadłościowego. W przypadku nabycia upadłego banku przez inny bank, nowy właściciel przejmuje zobowiązania wobec klientów.

Gdzie można odebrać kwoty gwarantowane w przypadku upadłości banku?

Po ogłoszeniu upadłości środki gwarantowane wypłacane są przez zarządcę lub syndyka masy upadłości w miejscach i terminach podanych do wiadomości publicznej. Następnie, przez 5 lat od dnia ogłoszenia upadłości banku, należne środki są wypłacane w siedzibie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

10. Cechy optymalnego systemu podatkowego

Jasny cel

• System podatkowy jest przeznaczony do gromadzenia określonych wpływów w celu finansowania wydatków publicznych

• Ma zrównoważyć budżet kraju, zazwyczaj w określonym czasie.

• Ma na względzie kwestie społeczne takie jak redystrybucja dochodu narodowego.

• Uwzględnia zróżnicowaną zdolność podatników do płacenia podatku
  Strategia

• System podatkowy jest spójny i stabilny, tak aby umożliwiał podatnikom podejmowanie długoterminowych decyzji inwestycyjnych i zapewniał, że zasady podatkowe nie podważą w istotny sposób ekonomicznej zasadności tych decyzji.

• Ma na celu pobranie sprawiedliwej części wartości zasobów naturalnych kraju w formie podatków, zapewniając podmiotom działającym w tych obszarach możliwość osiągnięcia godziwego wynagrodzenia za podejmowane wysiłki.

• Wspomaga (a nie utrudnia) prowadzenie działalności gospodarczej i handlu. Jeśli kraj dąży do udziału w wymianie międzynarodowej, system podatkowy musi być konkurencyjny i uwzględniać sposób działania systemów w innych krajach

• Jest elastyczny i reaguje na zmiany gospodarcze i społeczne w kraju. Służy nie tylko gromadzeniu wpływów do budżetu z tytułu podatków, ale też zachęca do zmiany zachowań podatników, jeśli tylko panuje co do tego społeczna zgoda

• System podatkowy zawiera mechanizmy, które pozwalają na wcześniejsze konsultacje pomiędzy podatnikami a decydentami i podmiotami odpowiedzialnymi za sporządzanie projektów regulacji podatkowych. Konsultacje te - poprzedzające proces legislacyjny - mogą pomóc wprowadzić w życie przepisy obliczone na osiąganie wspólnie ustalonych celów
  Spójny i efektywny

• Jest zrozumiały, jasny i łatwo dostępny.

• Uwzględnia powiązania między poszczególnymi podatkami. Ten aspekt powinien obejmować interakcje międzynarodowe, jeśli kraj ma istotne powiązania transgraniczne.

• Minimalizuje obciążenia administracyjne po stronie podatników (w szczególności przedsiębiorstw) i władz w zakresie przygotowywania, składania deklaracji oraz płacenia podatków. Słusznym kierunkiem może się okazać składanie deklaracji przez Internet i skonsolidowanie różnych podatków.
  Sprawiedliwe i przejrzyste stosowanie przepisów

• Zasady podatkowe powinny być określone w przepisach dostępnych dla podatników, a nie zależeć od praktyki przyjętej przez organy podatkowe.

• System podatkowy powinien być egzekwowany
  przez organy podatkowe w spójny i konsekwentny sposób.

• Powinien istnieć jasny i znany publicznie tryb rozstrzygania sporów między podatnikami a organami podatkowymi, który zapewnia racjonalne ramy czasowe.

• Krajowe regulacje podatkowe powinny być spójne z szerszym prawem - zarówno międzynarodowym, jak i przepisami innymi niż podatkowe
  Pozytywna postawa organów podatkowych sprzyjająca współpracy

• Musi panować przekonanie, że organy podatkowe powinny wspierać podatników i pomagać im, a nie tylko ich dyscyplinować.

• Organy podatkowe i przedsiębiorstwa powinny dążyć do konstruktywnego dialogu i zaniechać konfrontacyjnego nastawienia.

• Należy uświadamiać sobie rolę doradców podatkowych jako ważnego elementu zapewniającego płynne działanie systemu podatkowego.

• System działa na zasadzie wzajemnego zaufania i szacunku: zakłada się, że podatnik jest uczciwy (o ile nie udowodni mu się, że jest inaczej), a podatnik w kontaktach z organami podatkowymi zachowuje się w sposób otwarty i przejrzysty

11. Zjawisko przerzucalności podatkowej - jego uwarunkowania i skutki finansowe

Zjawisko przerzucalności podatkowej - polega na rozdzieleniu roli podatników. Opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem, gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne podmioty. Kto inny jest podatnikiem formalnym, a kto inny rzeczywistym.

Przerzucalność zależy od czynników:

• Ekonomicznych - od tego co dokonuje się na rynku konkurencyjnym lub zmonopolizowanym, popyt sztywny lub elastyczny, stopień ingerencji państwa w gospodarkę, kwestia mobilności kapitału

• Prawnych - przepisy prawne pozwalające lub ograniczające możliwość przerzucalności

• Technicznie wynikających z konstrukcji podatków. Podatki pośrednie są łatwiej przerzucalne niż bezpośrednie, podatki selektywne łatwiej przerzucalne niż ogólne (akcyza łatwiej przerzucalna niż VAT), łatwiej liniowe niż progresywne

Zjawisko przerzucalności podatkowej występuje przede wszystkim w podatkach pośrednich. Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością, szybkością poboru i systematycznością wpływów podatkowych. Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się także znaczną stabilnością. Podatki te obciążają konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji. Koszty poboru podatków pośrednich są jednak relatywnie wysokie. Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Obowiązek podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i usługi. Przerzucalność podatkowa uderza przede wszystkim w budżety gospodarstw domowych o niższych dochodach, gdyż większość dochodów przeznaczają na konsumpcję, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach część dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich.

12. Zasady ogólne a zryczałtowane podatku dochodowego od osób fizycznych

Podstawową formą rozliczania się osób fizycznych są zasady ogólne. Zasady ogólne polegają na opłacaniu podatku dochodowego według skali podatkowej lub jako podatek liniowy od dochodu, rozumianego jako przychody pomniejszone o koszty uzyskania przychodów.

Jedną z różnic między skalą podatkową a podatkiem liniowym, są stawki podatkowe. W przypadku podatku liniowego jest to 19 proc. (skala proporcjonalna), a jeśli mówimy o skali podatkowej (skala progresywna szczeblowana) to stawki te wynoszą 18% i 32%.

W odróżnieniu od podatku liniowego wybierając skalę podatkową możemy korzystać z różnego rodzaju przywilejów. Rozliczając się według tej formy zyskujemy: możliwość wspólnego rozliczania się z małżonkiem, preferencje dla samotnych rodziców, możliwość zwolnienia z podatku w związku z inwestycjami w specjalnej strefie ekonomicznej oraz ulgi podatkowe. 

Skala podatkowa jest opłacalna gdy nasze dochody nie przekraczają znacząco pierwszego przedziału skali podatkowej. Jeżeli natomiast dochód znacząco przekracza pierwszy próg podatkowy wówczas korzystny jest wybór podatku liniowego jako formy opodatkowania.

W obu przypadkach jesteśmy zobowiązani do wpłacania w ciągu roku podatkowego zaliczki na podatek dochodowy.

Wybierając stawkę liniową jesteśmy zobligowani do złożenia przed dniem rozpoczęcia działalności oświadczenia o wyborze tej formy.

Jeżeli podatnik lub jeden z wspólników w roku podatkowym poprzedzającym rok podatkowy z tytułu stosunku pracy wykonywał na rzecz pracodawcy czynności, którymi podatnik lub wspólnik obecnie się zajmują wówczas nie mogą oni wybrać stawki liniowej jako formy opodatkowania.

Decydując się na podatek liniowy nie będziemy mogli skorzystać z:

- możliwości wspólnego rozliczania się z małżonkiem

- preferencji dla samotnych rodziców

- zwolnienia w związku z inwestycjami w specjalnej strefie ekonomicznej

- wszelkich ulg podatkowych

Do dochodów rozliczanych według stawki liniowej nie wlicza się innych dochodów opodatkowanych wedle skali podatkowej (jak np. z pracy, z udziału w radzie nadzorczej), ani dochodów kapitałowych. Gdy korzystamy ze stawki liniowej przysługuje nam natomiast prawo do pomniejszania dochodu o składki na ubezpieczenie społeczne.

Niezależnie od tego czy osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą wybierze rozliczanie według skali podatkowej czy zdecyduje się na stawkę liniową jest zobowiązana do prowadzenia księgi przychodów i rozchodów oraz wpłacania comiesięcznej zaliczki na podatek w terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni.

Do podatku liniowego mają prawo podatnicy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą oraz podatnicy prowadzący działy specjalne produkcji rolnej. Nie mają jednak prawa do podatku liniowego podatnicy, którzy uzyskują przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które podatnik w ramach stosunku pracy wykonywał w roku poprzedzającym rok podatkowy, lub wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym. W takich przypadkach przejście na podatek liniowy może nastąpić dopiero po pełnym roku kalendarzowym wykonywania działalności gospodarczej na innych zasadach (ogólnych), od początku następnego roku kalendarzowego.

Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mogą opłacać podatek w formach ryczałtowych:

-ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych

-karty podatkowej

Poza tym osoby duchowne mogą opłacać ryczałt od osób duchownych.

1. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Stosuje się do podatników (osób fizycznych, także spółki cywilnej i jawne osób fizycznych), prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, którzy:

- w roku poprzednim uzyskali roczne przychody z działalności gospodarczej w wysokości nie przekraczającej 150 000 euro

- rozpoczynają działalność w roku bieżącym i nie korzystają z karty podatkowej, nieistotna jest przy tym przewidywana wysokość uzyskanego przychodu (uproszczona forma może być stosowana do momentu osiągnięcia przychodów na poziomie maksymalnym)

-nie prowadzą aptek, lombardów, kantorów, usług finansowych i innych zawartych w ustawie

-złożą oświadczenie o wyborze ryczałtu do US przed uzyskaniem przychodów

Opodatkowaniu podlega przychód, przysługują odliczenia: ulgi podatkowe, składki zdrowotne i społeczne. Nie można rozliczać się wspólnie z małżonkiem

Stawki:

-20% w zakresie wykonywania wolnych zawodów

-17% usługi

-8,5% usługi, a także najem i dzierżawa nie w ramach działalności gospodarczej do 4000 euro w skali roku (element progresji, bo nadwyżka stawką 20%)

-5,5% m. in. działalność wytwórcza, roboty budowlane

-3% działalność gastronomiczna, handlowa

Obowiązek prowadzenia ewidencji przychodów.

Podatek płacony co miesiąc.

2. Karta podatkowa

Podatnikami są os. fizyczne (spółki cywilne osób fizycznych też), prowadzące pozarolnicza działalność gospodarczą w niewielkim zakresie (głównie działalność usługowa lub wytwórczo-usługowa).

Wysokość podatku jest ustalana w drodze decyzji administracyjnej przez naczelnika US na podstawie wniosku złożonego przez podatnika.

Wysokość zależy od 3 czynników:

-rozmiar prowadzonej działalności gospodarczej mierzony w szczególności liczbą pracowników (do 5), liczbą urządzeń, liczbą godzin przeznaczonych na wykonywanie usług

-rodzaj wykonywanej działalności gospodarczej ( przepisy określają dopuszczalne rodzaje działalności)

- liczba mieszkańców miejscowości, w której usługi są wykonywane

Podatek płacony jest co miesiąc według stawek kwotowych wynikających z tabel stanowiących załącznik do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Brak jest ulg, odliczeń, preferencji podatkowych, możliwość jedynie odliczenia składki zdrowotnej. Podatnik nie musi prowadzić ksiąg.

Warunki:

-wniosek o objęcie tą formą opodatkowania

-wybór jednego rodzaju działalności

-niekorzystanie z podwykonawców

-nieprowadzenie innej pozarolniczej działalności gospodarczej

-małżonek nie prowadzi pozarolniczej dział. gosp. w tym samym zakresie

-nie jest wytwórcą wyrobów akcyzowych

Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić podatnicy prowadzący działalność:

-usługową lub wytwórczo - usługową,

-usługową w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi oraz

kwiatami, z wyjątkiem napojów o zawartości powyżej 1,5% alkoholu,

-usługową w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu detalicznego artykułami nieżywnościowymi

-gastronomiczną

-w zakresie usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego pojazdu,

-w zakresie usług rozrywkowych,

-w zakresie sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach

-w niektórych wolnych zawodach (pielęgniarka, położna, weterynarz)

-w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi,

-w zakresie usług edukacyjnych, polegającą na udzielaniu lekcji na godziny.

3. Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych

Osoby duchowne prawnie uznanych wyznań, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami duszpasterskimi, opłacają od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych. Stawki ryczałtu są kwartalne i zależą od funkcji osoby duchownej (proboszcz, wikary i osoba sprawująca porównywalne funkcje w danym związku wyznaniowym), liczby mieszkańców parafii, liczby mieszkańców gminy na terenie której znajduje się siedziba parafii. Ustawowe stawki ryczałtu podlegają obniżeniu przez urząd skarbowy, jeżeli liczba wyznawców na danym terenie stanowi mniejszość w ogólnej liczbie mieszkańców. Kwartalna stawka ryczałtu ulega ponadto obniżeniu o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne.

13. Mikroekonomiczne i makroekonomiczne funkcje ubezpieczeń

Mikroekonomiczne funkcje ubezpieczeń:

• ubezpieczenie to instrument kompensowania strat,

• ubezpieczenie zapewnia ochronę przed stratami finansowymi, które zostały spowodowane zdarzeniami losowymi.

Funkcje makroekonomiczne ubezpieczeń:

ubezpieczenia są jednym z ogniw systemu finansowego państwa (system finansowy - mechanizm regulujący powiązania pieniężne między niefinansowymi podmiotami gospodarującymi); system finansowy każdego kraju składa się z 4 ogniw: instytucji finansowych, instrumentów finansowych, rynku usług finansowych i zasad funkcjonowania, czyli ogółu norm prawnych. Odnosząc to do ubezpieczeń: instytucją finansową jest zakład ubezpieczeń, oferuje on instrumenty finansowe takie jak polisy (to swoisty dowód zawarcia umowy). Rynek usług ubezpieczeniowych jest elementem rynku usług firm, na którym fundusz ubezpieczeniowy wypłaca pieniądz, zakład ubezpieczeń kupuje od klienta ryzyko. Zatem sektor ubezpieczeniowy jest jednym z elementów systemu państwa.

14. Ubezpieczenie w zarządzaniu ryzykiem

We współczesnych definicjach ubezpieczeń coraz częściej akcentuje się, że ubezpieczenie jest jedną z metod zarządzania ryzykiem. Ekonomiści traktują ryzyko jako niepewność rezultatu, ale dwojaką:

• z jednej strony ryzyko jako niebezpieczeństwo poniesienia straty lub nie takiego zysku jakiego oczekiwano na skutek zakłóceń czynników zewnętrznych nie podlegających kontroli,

• z drugiej strony ekonomiści w ryzyku upatrują szansę zysku ponadprzeciętnego (wyższego niż przewidziano) w sytuacji, gdy do zakłóceń ze strony środowiska zewnętrznego nie dojdzie.

Ubezpieczeniu podlega tylko ryzyko czyste, czyli takie gdzie istnieje tylko niebezpieczeństwo wystąpienia straty, bez żadnej możliwości na zysk; nie zrealizowanie się tak pojętego ryzyka nie przynosi żadnych korzyści majątkowych.

W praktyce ryzyko ubezpieczeniowe traktowane jest jako jednostka statystyczna, a zbiór tych jednostek w danym rodzaju ubezpieczeń nazywa się portfelem ryzyk.

Risk management - proces świadomego zarządzania ryzykiem, a także jego finansowymi skutkami. To zarządzanie, obsługa, manipulowanie ryzykiem. Elementy, etapy procesu zarządzania ryzykiem:

1. identyfikacja ryzyka, rozpoznanie zagrożeń jak i potencjalnych strat,

2. szacowanie i statystyczny pomiar ryzyka (pomiar częstotliwości potencjalnych strat),

3. wybór metody kontroli ryzyka,

4. ocena efektywności zastosowanej metody,

5. wnioski - zostawiamy lub odrzucamy, zmieniamy metodę.

Metody manipulowania ryzykiem:

• unikanie ryzyka,

• zatrzymanie ryzyka - sfinansować jego negatywne skutki w oparciu o swój majątek, samoubezpieczenie,

• kontrola ryzyka - stosowanie przeciwdziałania lub redukcja strat już powstałych,

• transfer - przekazanie ryzyka na podmiot trzeci, taka sprzedaż ryzyka,

• shaning of risk,

• pooling of risk,

• ciężar strat przekłada się na większą grupę, np. wspólników,

ubezpieczenie - stanowi ono swoistą kombinację metod wyżej wymienionych, polega ono na odsprzedaży ryzyka wyspecjalizowanej instytucji jaką jest zakład ubezpieczeń, za cenę składki ubezpieczeniowej klient kupuje sobie finansową ochronę na wypadek urzeczywistnienia się danego rodzaju zdarzenia, ubezpieczenie uważane jest za optymalną i najbardziej efektywną metodę zarządzania ryzykiem czystym.

15. Pojęcie, funkcje i segmenty rynku finansowego

Rynek finansowy to jeden z najważniejszych segmentów gospodarki. Pozyskiwane są na nim pieniądze i lokowane są ich nadwyżki. Lokowane są one w aktywa finansowe. Podejmowane są decyzje jak pozyskać nowe środki i w co zainwestować aby przyniosły zysk w przyszłości

Podział rynku finansowego:

1. Rynek pieniężny

2. Rynek kapitałowy

a. Rynek pierwotny

- Oferta publiczna

- oferta niepubliczna

b. rynek wtórny

- rynek prywatny (niepubliczny)

- rynek publiczny

• rynek zorganizowany nieregulowany

• rynek regulowany

* giełdowy

* pozagiełdowy

* towarowy

* rynek instrumentów finansowych

Segmenty:

Rynek pieniężny - zorganizowany system obrotu instrumentami finansowymi o charakterze dłużnym i terminie zapadalności do 1 roku. Emitowane są na nim np. Bony Skarbowe i Bony Pieniężne NBP

Jednym z segmentów rynku pieniężnego jest Rynek międzybankowy - rynek transakcji między bankami. Uczestnikami są banki komercyjne i Bank Centralny. Bank Centralny występuje z jednej strony jako podmiot, który pełni funkcję nadrzędną wobec banków i wymusza ich działania np. poprzez stopy rezerw obowiązkowych, z drugiej strony może być partnerem dla banków czyli mieć pozycję równorzędną np. gdy oferuje do sprzedaży papiery wartościowe.

Funkcje rynku pieniężnego:

1. umożliwia zarządzanie krótkoterminową płynnością finansową i jej regulowanie

2. umożliwia wycenę pieniądza w czasie

3. umożliwia osiągnięcie zysków spekulacyjnych i arbitrażowych

4. zarządzanie ryzykiem stopy procentowej - możliwość zabezpieczenia się przed zmianą stóp procentowych.

Rynek kapitałowy - zorganizowany system obrotu instrumentami finansowymi o terminie zapadalności powyżej jednego roku. Spotykają się na nim podmioty dysponujące nadwyżkami kapitału średnio- i długookresowego oraz posmioty, które zgłaszają zapotrzebowanie na kapitał średnio- i długoterminowy. Rynek kapitałowy można podzielić na:

- Rynek pierwotny - rynek , na którym emitent po raz pierwszy sprzedaje instrument przez siebie wyemitowany. Instrumenty mogą być proponowane w ofercie publicznej (nabycie instrumentów jest proponowane ponad 100 osobom lub nieoznaczonemu adresatowi) lub niepublicznej (adresowana do konkretnych podmiotów i jest ich mniej niż 100)

- Rynek wtórny - dalszy obrót. Dzieli się na:

• obrót prywatny - na zasadach ustalanych przez dwa uczestniczące podmioty

• obrót publiczny - obrót instrumentami dopuszczonymi do tego obrotu. Instrument musi być dopuszczony do obrotu przez odpowiedni organ. Dzieli się na:

* rynek regulowany:

Podlega regulacji i nadzorowi właściwego organu (KNF); działa w sposób stały i zorganizowany; dotyczy instrumentów dopuszczonych do tego obrotu; zapewnia inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie przy kojarzeniu ofert nabycia i zbycia instrumentów finansowych

* rynek nieregulowany:

Ma formę organizacyjną a instrumenty finansowe nie muszą być do niego dopuszczane

Rynek walutowy - służy do kupna i sprzedaży walut

Rynek depozytowo-kredytowy - przedmiotem obrotu są lokaty, kredyty i pożyczki

Rynek instrumentów pochodnych - instrumentami są kontrakty terminowe (forward i futures), opcje, swapy.

Rynek finansowy można również podzielić na pierwotny i wtórny

Ze względu na moment rozliczenia transakcji rynek finansowy można podzielić na kasowy (natychmiastowy, spot - rozliczana od razu po zawarciu do 3 dni roboczych) i terminowy (rozliczana w odroczonym terminie, najczęściej dotyczy instrumentów pochodnych)

Funkcje rynku finansowego:

- alokacja, rozmieszczenie zasobów

- koncentracja i transformacja w czasie

- elastyczne kształtowanie czasowej struktury konsumpcji i inwestycji

- minimalizacja ryzyka

- funkcja współudziału w kreowaniu siły nabywczej różnych podmiotów,
- funkcja umożliwiająca przepływ siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi,
- funkcja obniżania kosztów transakcji i kosztów przepływu, np. obniżenie kosztów zweryfikowania materiałów do przeniesienia wartości,
- funkcja akumulacji (gromadzenia i inwestowania),
- funkcja transformacji ryzyka np. wielkości kwot, transformacji geograficznej, potrzeb informacyjnych,
- funkcja kontrolna,
- funkcja pozwalająca ocenić wartość aktywów,
- funkcja świadczenia usług ubezpieczeniowych umożliwiających zarządzanie ryzykiem,

17. Giełda papierów wartościowych. Funkcje i rodzaje giełd

Giełda - zorganizowana forma rynku, rodzaj rynku zorganizowanego

Funkcje giełdy jako rynku wtórnego:

- wpływ na kierunki alokacji kapitału - przemieszczanie się kapitału pomiędzy sektorami gospodarki i sektorami rynku finansowego sprzyja rozwojowi najbardziej efektywnych dziedzin gospodarki i najbardziej rentownych przedsięwzięć

- mobilizacja kapitału - funkcjonowanie rynku giełdowego zwiększa liczbę potencjalnych uczestników zgłaszających chęć finansowania zadań inwestycyjnych, co zwiększa dostęp do kapitału i daje możliwość finansowania dużych projektów inwestycyjnych

- transformacji kapitału - różne kierunki inwestowania, różne instrumenty finansowe (różny poziom ryzyka i oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji)

- wycena kapitału - ocena rentowności inwestycji poprzez codzienne notowania papierów wartościowych

- funkcja informacyjna

- funkcja motywacyjna

- funkcja selekcyjna (eliminacja podmiotów nieefektywnych)

- rozprzestrzenianie prywatnej własności

- redystrybucja dochodów

- barometr koniunktury

Cechy giełd papierów wartościowych:

- instytucjonalna forma obrotu giełdowego, oparcie obrotu na pewnych uregulowaniach formalnoprawnych

- stałe miejsce i stały czas zawierania transakcji, które odbywają się pomiędzy ściśle wyznaczonym kręgiem podmiotów bez konieczności pokazywania przedmiotu transakcji w naturze

- jednorodność przedmiotu zawieranych transakcji, co oznacza ich identyczność w zakresie tego samego rodzaju

Rodzaje giełd:

a) towarowe:

Aby dany produkt mógł być przedmiotem obrotu na giełdzie:

- musi dać się wystandaryzować co do cech fizycznych, chemicznych i jakościowych

- musi być towarem homogenicznym (jednorodnym)

- musi być trwały

- musi występować masowość popytu i podaży danego towaru i zmienność jego wielkości

- w długim okresie powinna występować przewaga podaży nad popytem

- jest symbolem określonego standardu jakościowego

Warunki te spełniają np. surowce (ropa, gaz ziemny, rudy metali, kruszce szlachetne); produkty rolne (zboża, rośliny przemysłowe typu kakao, kawa, oleiste)

b) papierów wartościowych (pieniężne)

c) instrumentów pochodnych

d) usług: transportowych (transport lotniczy i morski), ubezpieczeniowych, pośrednictwa transakcyjnego w zawieraniu transakcji barterowych, płatności dewizowych

e) mieszane

Rodzaje ze względu na zasięg geograficzny:

- lokalne

- regionalne

- krajowe

- międzynarodowe

- globalne

Ze względu na formę prawną:

- jako instytucja prywatno - prawna

- jako instytucja publiczno - prawna

Ze względu na kryterium dostępności:

- otwarte

- zamknięte

Ze względu na zakres zawieranych transakcji

- uniwersalne

- specjalne

18. Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami

19. Rozrachunki z pracownikami z tytułu wynagrodzeń

Wynagrodzenia - obowiązkowe okresowe świadczenie pracodawcy na rzecz pracownika w zamian za wykonywaną pracę; wypłaty pieniężne, świadczenia w naturze, bądź ich ekwiwalenty stanowiące wydatki jednostki gospodarczej ponoszone na opłacenie wykonywanej na jej rzecz pracy

Do kosztów zaliczane są:

- wynagrodzenia osobowe - z tytułu istniejącego stosunku pracy, z tytułu umowy o pracę nakładczą, z tytułu zadań szkoleniowo-produkcyjnych wykonywanych przez jednostki

wojskowe oraz zasiłki chorobowe wypłacane w czasie trwania stosunku pracy, a

pokrywane ze środków zakładu pracy,

- wynagrodzenia bezosobowe - z tytułu umowy o dzieło lub umowy zlecenia; wypłacane na

podstawie odrębnych przepisów, za wykonanie określonych czynności (np. biegłym sądowym); za udział w komisjach, jury, radach naukowych i inne,

- honoraria - z tytułu wynagrodzenia za prace twórcze, autorskie i realizatorskie,

- wynagrodzenia agencyjno-prowizyjne - za wykonanie czynności określonych umową

agencyjną.

Do wynagrodzeń nie zalicza się:

- świadczeń wypłacanych przez ZUS (zasiłki rodzinne, macierzyńskie i inne),

- świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów BHP (także ekwiwalentów za te

świadczenia),

- ekwiwalent za używanie przez pracowników własnych narzędzi, materiałów i innych,

- ekwiwalentów i ryczałtów za używanie do celów służbowych samochodów pracowników,

- zwrotów z tytułu wydatków podczas podróży służbowych,

- stypendiów, kwot z tytułu zastosowania pracowniczego projektu wynalazczego,

- odpraw dla pracowników zmieniających pracę (zgodnych z przepisami w sprawie

dodatkowych świadczeń z tego tytułu); odszkodowań z tytułu uszczerbku na zdrowiu;

odpraw pośmiertnych.

Wynagrodzenie brutto najczęściej składa się z:

- wynagrodzenia zasadniczego,

- premii, dodatków funkcyjnych, dodatków za staż pracy,

- wynagrodzenia za urlop,

- wynagrodzenia za szkodliwe warunki pracy,

- wynagrodzenia za czas choroby,

- nagród.

Podstawowy dokument - lista płac. W niektórych przedsiębiorstwach sporządzenie listy płac poprzedza określenie wynagrodzenia na tzw. Kartach pracy i kartach zarobkowych

Ewidencja: na koncie „Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń”

- na stronie Wn:

+ potrącenia obligatoryjne (ustawowe i nakazane przez sąd - potrącenia komornicze): zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki ZUS w części płaconej przez pracownika oraz składki ubezpieczenia zdrowotnego

+ potrącenia dobrowolne: dobrowolne składki ubezpieczenia na życie, spłaty pożyczek mieszkaniowych, składki na rzecz związków zawodowych, składki na rzecz kasy zapomogowo-pożyczkowej

+ wypłacone wynagrodzenia i ewentualne zaliczki na poczet wynagrodzeń

- na stronie Ma:

+ wynagrodzenia brutto zgodnie z listą płac

20. Koszty w rachunkowości finansowej

Koszty i straty - uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

Do kosztów podstawowej działalności operacyjnej zalicza się zużycie związane z normalną (statutową) działalnością podmiotu

Klasyfikacja:

- według rodzajów kosztów: amortyzacja; zużycie materiałów i energii; podatki i opłaty; wynagrodzenia; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia; pozostałe koszty rodzajowe

- według rodzajów działalności: koszty działalności produkcyjnej (wytwórczej); koszty działalności usługowej; koszty działalności handlowej

- według struktury wewnętrznej kosztów: koszty proste; koszty złożone

- według miejsc powstawania kosztów: koszty wydziałów podstawowych; koszty wydziałów pomocniczych; koszty zakupu; koszty sprzedaży; koszty zarządu;

- według związku kosztów z procesem produkcji: koszty podstawowe; koszty ogólne

- według związku kosztów z przedmiotem odniesienia (np. z produktami): koszty bezpośrednie; koszty pośrednie

- według okresu, którego koszty dotyczą: koszty okresu bieżącego; koszty innych okresów (rozliczane w czasie)

- według reakcji kosztów na zmianę rozmiarów działalności: koszty stałe; koszty zmienne

- według istotności przy podejmowaniu decyzji: koszty istotne (decyzyjne); koszty nieistotne (niedecyzyjne)

- według możliwości kontroli: koszty kontrolowane; koszty niekontrolowane

Ewidencja:

- zespół „4” - koszty według rodzajów i ich rozliczenie

- zespół „5” - koszty według typów działalności i ich rozliczenie

- zespół „7” - przychody i koszty związane z ich osiągnięciem

Koszty podstawowej działalności operacyjnej - dotyczą podstawowego celu działalności gospodarczej handlu, świadczenia usług, produkcji, sprzedaży produktów. Przykłady:

- zakup i zużycie materiałów do produkcji wyrobów

- zużycie materiałów biurowych na potrzeby księgowości

- zużycie środków trwałych

- naliczenie wynagrodzeń pracowniczych

- poniesione koszty delegacji służbowych

- koszty ogólnozakładowe np. wynajem pomieszczeń biurowych

Pozostałe koszty operacyjne - koszty związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki. Przykłady:

- zapłacone kary, grzywny, odszkodowania

- odpisane przedawnione, nieściągalne lub umorzone należności

- nadwyżka wartości netto sprzedanych i zlikwidowanych środków trwałych i środków trwałych w budowie (przy likwidacji także koszty likwidacji), także zaliczanych do inwestycji - nad przychodami ze sprzedaży (likwidacji)

- odpisane środki trwałe w budowie, które nie dały efektu gospodarczego

- utworzone rezerwy

- przekazane darowizny

- odpisy aktualizujące zmniejszające wartość zapasów, należności, rzeczowych aktywów trwałych

- koszty związane z działalnością socjalną

- koszty związane z działalnością zaniechaną, z postępowaniem układowym i naprawczym

Koszty finansowe - związane z angażowaniem środków w obrót papierami wartościowymi, zaciąganiem i udzielaniem pożyczek, lokatami środków pieniężnych itp. Przykłady:

- nadwyżka wartości sprzedanych papierów wartościowych, udziałów, akcji nad przychodami ze sprzedaży

- odsetki i prowizje od kredytów, pożyczek (nie dotyczy kredytów inwestycyjnych)

- dyskonto weksli własnych lub obcych dyskontowanych w banku

- nadwyżka ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi

- naliczone odsetki z tytułu nieterminowej regulacji zobowiązań

- odpisy aktualizujące zmniejszające wartość inwestycji

Straty nadzwyczajne - straty powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia

Zakład Rachunkowości

1. Przychody i koszty bilansowe a podatkowe

Przychody wg MSR 18

• należy je obliczać według wartości godziwej opłat otrzymanych lub należnych

• nie są przychodami kwoty zbierane w imieniu osób trzecich, takich jak podatek obrotowy, podatek obciążający towary i usługi, akcyza oraz podatek VAT

• MSR 18 podkreśla konieczność istnienia prawdopodobieństwa uzyskania przez jednostkę gospodarczą korzyści ekonomicznych związanych z przeprowadzoną transakcją (w niektórych przypadkach uzyskanie korzyści nie jest prawdopodobne aż do chwili otrzymania zapłaty lub zniknięcia niepewności

• jeśli natomiast rodzi się niepewność dotycząca ściągalności należnej kwoty już zaliczonej do przychodów, wówczas nieściągalną kwotę należy ująć jako koszty, a nie jako korektę pierwotnie ujętej kwoty przychodów

• definicja przychodów i zysków zawarta w uor pozwala stwierdzić czy przychód powstał, ale nie odpowiada na pytanie, w jaki sposób go ująć:

• czy będzie on ujęty w wyniku bieżącego okresu (w rachunku zysków i strat) i tylko pośrednio wpływa na wartość kapitału własnego

• czy będzie odniesiony bezpośrednio na kapitał własny, a więc nie będzie miał wpływu na wynik bieżącego okresu, zależy od źródła powstania przychodu

• w Polsce do końca 2001 roku stosowano pierwszy sposób ujmowania przychodów (i kosztów) a wzrost lub zmniejszenie kapitału własnego było skutkiem decyzji właściciela kapitału; od 2002 roku skutki niektórych zdarzeń należy ujmować bezpośrednio w kapitale własnym (z pominięciem rachunku zysku i strat)

• z tego punktu widzenia specyficznym przypadkiem są przychody rozliczane w czasie, które stanowią pozycję bilansową (ujmowane są w zobowiązaniach!)

• szczególnie interesującym jest sposób ujęcia operacji nieodpłatnego otrzymania środka trwałego: zgodnie z uor na dzień otrzymania ujmowany jest bilansie jako przychody do rozliczenia w czasie, a następnie w miarę upływu czasu użytkowania, zaliczany jest do przychodu bieżącego okresu (zmienia swój charakter); jednakże nie ma wpływu na wynik finansowy ponieważ niwelowany jest taką samą kwotą kosztów z tytułu zużywania się środka trwałego (amortyzacji)

• problem z przychodami rozliczanymi w czasie nie został także rozstrzygnięty w MSR/MSSF

Przychody w rachunkowości podlegają klasyfikacji

• służy to możliwości uzyskania informacji o rentowności poszczególnych obszarów działalności

• przychody ujmuje się w księgach i sprawozdaniu finansowym w podziale na: przychody podstawowej działalności operacyjnej, przychody z pozostałej działalności operacyjnej, przychody z operacji finansowych i zyski nadzwyczajne

Koszty bilansowe

• definicja kosztów wg uor pozwala jedynie stwierdzić, że koszt powstał a nie określa, w jaki sposób należy go ująć

• zazwyczaj koszty ujmowane są w wyniku bieżącego okresu (w rachunku zysków i strat) i pośrednio wpływają na wartość kapitału własnego

• jednakże, niektóre zdarzenia, są odnoszone bezpośrednio na kapitał własny, a więc nie mają wpływu na wynik bieżącego okresu (np.: skutki aktualizacji wyceny środków trwałych, czy skutki błędów poprzednich okresów)

• jeżeli kosztu nie można odnieść do wyniku bieżącego okresu, ani nie jest spowodowany zdarzeniem bezpośrednio oddziałującym na kapitał własny to należy go uznać na składnik aktywów jednostki np.: koszty prac rozwojowych, które będą w przyszłości pokrywane przychodami ze sprzedaży nowego lub ulepszonego produktu; zatem obecnie stanowią przyszłe korzyści, czyli aktywa jednostki

Z zasady współmierności wynika KONIECZNOŚĆ ROZLICZANIA KOSZTÓW W CZASIE POPRZEZ

• przenoszenie na okresy późniejsze - czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów

• wliczanie do kosztów bieżącego okresu nakładów jeszcze nie poniesionych, ale przewidywanych do poniesienia w przyszłości a dotyczące tego okresu czyli bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów

W świetle definicji kosztów, czynne i bierne rozliczenie kosztów nie powinno istnieć, gdyż czynne rozliczenie międzyokresowe nie są kosztem rozliczanym w czasie lecz nakładem, który stanie się kosztem w późniejszych okresach; a bierne rozliczenie międzyokresowe kosztów nie jest kosztem przyszłych okresów, a kosztem bieżącego, który w przyszłości stanie się wydatkiem.

PRZYCHODY PODATKOWE

uregulowania dotyczące podatku dochodowego zawarte są w dwóch aktach prawnych:

• ustawa z dnia 15 lutego 1992 o podatku dochodowym od osób prawnych

• ustawa z dnia 26 lipca 1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych

przepisów obu ustaw nie stosuje się do:

• przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów działów specjalnych produkcji rolnej

• przychodów z działalności leśnej

• przychodów (dochodów) armatora

• przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

ustawy nie zawierają definicji przychodów, a wymieniają podstawowe pozycje stanowiące przychody podatkowe:

• artykuł 12 ust. 1 pkt 1 updop określa, że przychodami są otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym różnice kursowe - zasada kasowa

• w stosunku do przychodów związanych z działalnością gosp. stosowana jest z. memoriału

[art.12, ust. 3 updop przychodami są kwoty należne, chociażby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwrotów towarów, udzielonych bonifikat i skont]

DATY POWSTANIA PRZYCHODU

• z działalności gospodarczej - dzień, w którym wydano rzecz, zbyto prawo, wykonano usługę; nie później jednak niż dzień wystawienia faktury (rachunku) lub dzień otrzymania zapłaty

• z tytułu dostaw energii elektrycznej, cieplnej i gazu przewodowego oraz usług, które zgodnie z umową są rozliczane w okresach rozliczeniowych - ostatni dzień okresu rozliczeniowego, ale nie rzadziej niż raz w roku

• w pozostałych przypadkach - pod datą otrzymania zapłaty

• do przychodów z działalności gospodarczej zalicza się nie tylko te, które są jej bezpośrednim wynikiem, ale także, przychody z każdej innej działalności z nią związanej

• w przypadku przychodów podatkowych, nie jest wymagana żadna ich kategoryzacja, jedynie globalna ich wysokość, określenie tej globalnej kwoty wymaga znajomości zasad ustalania wartości poszczególnych przychodów

• najogólniej można powiedzieć, że przychód stanowią należne kwoty po potrąceniu rabatów, bonifikat, skont, bez podatku należnego VAT

• ustawy zawierają szczegółowe uregulowania dotyczące ustalenia wysokości niektórych przychodów [art. 12, ust 2/4]

• konsekwencją ustawowego sformułowania: za przychody uważa się otrzymane pieniądze jest lista wpływów środków pieniężnych z różnych tytułów, które nie stanowią przychodu podatkowego

WNIOSEK KOŃCOWY:

• nieuniknione jest pojawienie się rozbieżności między wynikiem obliczonym w rachunkowości a faktycznym zyskiem ekonomicznym

• określenie przedmiotu opodatkowania szczególnie tam gdzie są otwarte katalogi przychodów podlegających opodatkowaniu, są niezbyt precyzyjne i mogą rodzić wątpliwości czy dochód z takiej czy innej działalności podlega opodatkowaniu

• sytuacja ta może prowadzić do naruszania jednej z fundamentalnych zasad prawa podatkowego, stanowiącej, że zakres przedmiotu opodatkowania musi być precyzyjnie określony a interpretacja jego przepisów nie może być rozszerzająca

KOSZTY PODATKOWE

• kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, lub zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów z wyjątkiem kosztów, które zostały enumeratywnie wymienione w art. 16 updop

• z zapisu wynika, że kryterium celowości kosztów jest związek z prowadzoną działalnością, a nie konkretną pozycją przychodów

• można ogólnie stwierdzić, że kosztami uzyskania przychodów są:

• koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów

• koszty funkcjonowania jednostki gospodarczej

MOMENT UZNANIA KOSZTÓW UZYSKANIA PRZYCHODÓW

- koszty są potrącane tylko w tym roku podatkowym, którego dotyczą, więc:

• potrącane także koszty uzyskania poniesione w latach poprzednich, ale dotyczące przychodów danego roku

• określone co do rodzaju i kwoty koszty, które zostały zarachowane, chociaż jeszcze ich nie poniesiono, a które odnoszą się do przychodów danego roku (chyba, że ich zarachowanie nie było możliwe i w takim wypadku są potrącane w roku poniesienia)

- dniem poniesienia kosztu jest dzień, w którym dany koszt zarachowano w księgach

- jeśli poniesione koszty związane są z przychodami z różnych źródeł - np. opodatkowanych i nie opodatkowanych, to w takiej proporcji ustala się kup jak maja się przychody opodatkowane do przychodów ogółem

- jeśli koszty poniesiono w walutach obcych - przelicza się po średnim kursie NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu

- nie każdy koszt, który jest kosztem w sensie ekonomicznym, czy według prawa bilansowego, może być kosztem uzyskania przychodów

WNIOSKI

- długość listy kosztów nie uznanych podatkowo wynika w dużej mierze z przyjętej w ustawach podatkowych kasowej zasady uznawania przychodów i kosztów

- prawo podatkowe nie posługuje się pojęciem „koszty” w kategoriach ekonomicznych czy rachunkowych, a używa specyficznej, właściwej tylko sobie kategorii kosztów uzyskania przychodów

2. Aktywa i rezerwy na odroczony podatek dochodowy

Aktywa na odroczony podatek dochodowy

• wg uor aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego ustala się w wysokości kwoty przewidzianej w przyszłości do odliczenia od podatku dochodowego, w związku z ujemnymi rozliczeniami przejściowymi, które spowodują w przyszłości zmniejszenie podstawy obliczania podatku dochodowego oraz straty podatkowej możliwej do odliczenia, ustalonej przy uwzględnieniu metody ostrożności

aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego =

(stopa podatkowa * różnice przejściowe ujemne) + (stopa podatkowa * strata podatkowa)

• pojawienie się ujemnych różnic przejściowych powoduje konieczność utworzenia aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego

• realizacja (odwrócenie się) różnic skutkuje, tym że rozlicza się wcześniej utworzone aktywa na podatek dochodowy

Rezerwa na odroczony podatek dochodowy

• rezerwę z tytułu odroczonego podatku dochodowego tworzy się w wysokości kwoty podatku dochodowego, wymagającej w przyszłości zapłaty, w związku z występowaniem dodatnich różnic przejściowych to jest różnic, które spowodują zwiększenie podstawy obliczania podatku dochodowego w przyszłości:

rezerwy na odroczony podatek dochodowy = stopa podatkowa * różnice przejściowe dodatnie

• rezerwę na odroczony podatek dochodowy tworzy się w momencie pojawienia się dodatnich różnic przejściowych

• w momencie realizacji (odwrócenia) różnicy utworzona wcześniej rezerwa ulega rozwiązaniu

W większości przypadków różnice w aktywach i rezerwach na podatek odroczony odnoszone są wynikowo tj. jako przychód lub koszt w rachunku zysków i strat, niekiedy różnice te ujmowane są bilansowo w kapitale własnym lub wartości firmy, zależy to od sposobu ujęcia samej transakcji, powodującej różnice przejściowe: jeśli ujęta wynikowo to tak samo zostanie ujęty podatek odroczony, a jeśli kapitałowo to także podatek odroczony zostanie rozliczony kapitałowo.

3. Rozliczenie dochodów i wydatków w jednostce budżetowej

Konto „Rozliczenie wydatków budżetowych” służy do rozliczenia jednostki budżetowej z tytułu zrealizowanych wydatków budżetowych.

Po stronie Ma ujmuje się wartość środków budżetowych otrzymanych przez jednostkę na pokrycie wydatków oraz przeznaczonych na rzecz dla dysponentów niższego stopnia.

Po stronie Wn ujmuje się wartość środków budżetowych przelanych na rzecz dysponentów niższego stopnia na pokrycie wydatków wynikająca z okresowych sprawozdań finansowych o wydatkach budżetowych ( na podstawie dowodu PK ).

Konto „Rozliczenie dochodów budżetowych”

Po stronie Ma ujmuje się okresowo dochody zrealizowane na podstawie dowodu Pk sporządzanego w oparciu o sprawozdanie o dochodach budżetowych.

Po stronie Wn ujmuje się wartość pobranych dochodów i przelanych do US lub urzędu gminy.

Konto może wykazywać saldo Ma, które oznacza stan dochodów budżetowych zrealizowanych, lecz nieprzekazanych do budżetu. Saldo ulega likwidacji po dokonaniu przelewu dochodów.

Rozliczenie wydatków Rachunek bieżący Rozliczenie dochodów

wpływy środków budżetowych dochody budżetowe przelane

otrzymanych na pokrycie przelane do budżetu

wydatków budżetowych jednostki

oraz przeznaczonych dla

dysponentów niższego stopnia

Fundusz jednostki

na podstawie sprawozdań ujmuje się okresowe lub roczne przeksięgowania

roczne lub okresowe przeniesienia zrealizowanych dochodów

zrealizowanych wydatków,

przelewy środków budżetowych

dysponentom niższego stopnia na

pokrycie wydatków

4. Specyfika rachunkowości budżetowej

Istota - rachunkowość budżetowa jest systemem gromadzenia danych, ich przetwarzania i prezentowania informacji w mierniku pieniężnym dla odzwierciedlenia całokształtu zjawisk związanych z wykonaniem budżetu, a więc akumulacją, rozdziałem i zużyciem środków publicznych.

Podmioty:

1. gminy, powiaty, województwa i ich związki,

2. państwowe, gminne, powiatowe, wojewódzkie:

- jednostki budżetowe,

- gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

- zakłady budżetowe,

- fundusze celowe

Specyfika rachunkowości budżetowej (sektora finansów publicznych): (dr A. Kister)

• prowadzenie bieżącej rejestracji operacji gospodarczych,

• dokonywanie zapisów w porządku chronologicznym,

• udokumentowanie zapisów,

• okresowe weryfikowanie prawidłowości i prawidłowości zapisów,

• przeprowadzanie właściwej wyceny aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

• sporządzenie sprawozdań finansowych.

Przedmiotem rachunkowości jednostek budżetowych i zakładów budżetowych są:

• gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych,

• ewidencja rzeczowych składników majątku trwałego i obrotowego,

• ewidencja przychodów i kosztów,

• ewidencja rozrachunków,

• ewidencja inwestycji.

Cechy charakterystyczne jednostek budżetowych i zakładów budżetowych:

• podmioty te nie posiadają osobowości prawnej, nie mogą więc zaciągać kredytów,

• majątek, którym dysponują został im przekazany w trwały zarząd lub użytkowanie,

• uzyskane dochody nie SA ich własnością i podlegają przekazaniu do właściwych urzędów.

W rachunkowości budżetów jednostek samorządu terytorialnego cechą charakterystyczną jest występowanie dwóch podsystemów: rachunkowości budżetu jednostki samorządu terytorialnego i rachunkowość urzędu tej jednostki. Dla ewidencji stosuje się odrębne konta w tych dwóch podsystemach, czyli odrębnie prowadzi się księgi rachunkowe dla budżetu i urzędu jednostki budżetowej.

Zespoły kont dla ewidencji budżetu:

• Zespół 1- Środki pieniężne i rachunki bankowe,

• Zespół 2 - Rozrachunki i roszczenia,

• Zespół 9 - Dochody, wydatki budżetu, rozliczenia międzyokresowe, wynik z wykonania budżetu

• Konta pozabilansowe (Planowane dochody, planowane wydatki, Rozliczenia z innymi budżetami)

Konstrukcja planu kont dla JST jest dostosowana do kasowej ewidencji zdarzeń gospodarczych kształtujących budżet (W celu ustalenia niedoboru lub nadwyżki budżetu operacje dotyczące dochodów i wydatków budżetu państwa oraz jednostek są ujmowane w zakresie kasowo zrealizowanych wpływów i wydatków dokonanych na rachunkach bankowych budżetów oraz na rachunkach bieżących dochodów i wydatków budżetowych jednostek budżetowych).

5. Plan kont w jednostkach sektora finansów publicznych

6. Rozliczenia międzyokresowe kosztów

Konieczność rozliczania kosztów w czasie wynika głównie z zasady współmierności mówiącej, że dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego należy zaliczyć koszty dotyczące okresów przyszłych oraz przypadające na ten okres, ale jeszcze nie poniesione, pozwala to na zaliczenie do kosztów danego okresu, kosztów współmiernych do zarachowanych przychodów bez względu na to kiedy nastąpi lub nastąpiła zapłata (poniesienie kosztu). Zatem jednostki powinny dokonywać:

• Czynnych rozliczeń międzyokresowych (RMK-czynnych), jeżeli wydatki lub zużycie składników majątkowych dotyczą miesięcy następujących po miesiącu, w którym je poniesiono (najpierw wydatek, potem koszt, czyli wydatek dotyczy okresów późniejszych, wydatek poniesiony z góry), np. zapłata czynszu za rok z góry w styczniu danego roku, koszty w kolejnych miesiącach danego roku po 1/12 wysokości całorocznego czynszu

• Biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów (RMK-biernych) w wysokości przypadających na bieżący miesiąc ściśle oznaczonych świadczeń wykonanych na rzecz jednostki, lecz jeszcze nie stanowiących zobowiązania oraz prawdopodobnych kosztów, których kwota bądź data powstania zobowiązania z ich tytułu nie są jeszcze znane, a w szczególności z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane, złożone produkty długotrwałego użytku. (najpierw koszt, a potem wydatek, czyli wydatki dotyczące okresów wcześniejszych, wydatki poniesione z dołu), np. zapłata czynszu za rok z dołu w grudniu danego roku; koszty remontu trwającego od początku roku, na który faktura zostanie wystawiona po jego zakończeniu: od początku roku tworzy się „rezerwy” na poczet przyszłych wydatków.

Koszty obciążające wynik danego okresu mogą zatem być kosztami poniesionymi w danym okresie, kosztami poniesionymi w okresach wcześniejszych lub kosztami, które dopiero w przyszłości zostaną poniesione.

Do ewidencji RMK czynnych i biernych można używać jednego konta „Rozliczenia międzyokresowe kosztów” powstałego z połączenia dwóch kont „RMK- czynne” i „RMK- bierne”. Wtedy koszty przyszłych okresów i wykorzystane „rezerwy” na koszty przyszłych okresów księguje się: Dt „RMK” i Ct „Rozliczenie kosztów”, natomiast zmniejszenie RMK- czynnych i utworzenie „rezerwy” na koszty przyszłych okresów księgujemy na tych samych dwóch kontach, lecz po odwrotnych stronach. (utworzenie: czynne na stronie Dt, bierne - Ct) Konto „RMK” może wykazywać dwa salda, które ujmowane są w bilansie. Saldo konta „RMK”:

- Dt - stan jeszcze nie rozliczonych kosztów,

- Ct - stan biernych RMK

Można też prowadzić ewidencję na oddzielnych kontach „Bierne RMK” i „Czynne RMK” i prowadzić ewidencję analityczną.

Czynne RMK wykazuje się w aktywach, bierne RMK w pasywach, z podziałem na długoterminowe i krótkoterminowe.

Czynne RMK

Długoterminowe obejmują:

1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

2. Inne rozliczenia m/o

Podziału na krótko- i długoterminowe rozliczenia dokonuje się tylko na dzień bilansowy. Do długoterminowych zalicza się tylko te spośród poniesionych kosztów, które przypadają do rozliczenia po 12 miesiącach od dnia bilansowego. Aktywowane koszty muszą spełniać kryteria wymagane dla aktywów, określone w UOR powinny spowodować w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Oznacza to, że koszty mogą być aktywowane, jeśli w okresie na który przypadają wywierają wpływ na efekty działalności statutowej, zapewniając w tym okresie np. sprawne wykorzystanie środków trwałych.

Przedmiotem RMK mogą być koszty działalności operacyjnej i koszty finansowe (koszty większych remontów lub zapłacone z góry odsetki od zaciągniętego przez jednostkę kredytu).

Inne RMK wykazywane w aktywach trwałych obejmują koszty poniesione w bieżącym okresie sprawozdawczym, przypadające na przyszłe okresy sprawozdawcze, jeżeli ich aktywowanie trwa dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego, czyli tylko te, które kwalifikują się do czynnych RMK długoterminowych.

Okres aktywowania RMK krótkoterminowych trwa nie dłużej niż 12 miesięcy, poczynając od dnia bilansowego. Zalicza się do nich w szczególności:

• Koszty remontów rozliczanych w czasie, których okres aktywowania kończy się w ciągu 12 miesięcy,

• Przypadające do rozliczenia w okresie do 12 miesięcy od dnia bilansowego koszty przygotowania nowej produkcji,

• Koszty trwających jeszcze prac rozwojowych, które jeśli zakończa się powodzeniem zostaną zaliczone do wartości niematerialnych i prawnych,

• Nadwyżka kosztów nad przychodami gospodarki zasobami mieszkaniowymi w spółdzielniach mieszkaniowych,

• Przeniesienie na dzień bilansowy nadwyżki kosztów rzeczywistych nad kosztami zarachowanymi z tytułu niezakończonych jeszcze usług lub robót budowlanych objętych długotrwałymi umowami.

Czynne RMK, czyli inaczej koszty (nakłady, wydatki) przyszłych okresów mają miejsce wówczas, gdy poniesiony aktualnie koszt dotyczy w całości albo w części okresów przyszłych, a ściślej przyszłej działalności jednostki i jej efektów. Rozliczenia czynne polegają na zaliczeniu niektórych poniesionych kosztów do aktywów jednostki przez czasowe ich „zawieszenie” na wyodrębnionych kontach o charakterze bilansowym, czyli na tzw. aktywowaniu kosztów. Konsekwencją tego jest wykazanie nieodpisanych kosztów w bilansie jako aktywów, a nie w rachunku zysków i strat za dany okres.

W miarę upływu czasu lub realizacji planowanej produkcji, aktywowane koszty odpisywane są w ciężar kont o charakterze wynikowym. Odpisy te powinny być dokonywane przez ustalony czas, aż do całkowitego przeniesienia na wynik kwot zaliczonych wcześniej do aktywów. W przypadku utraty przez te koszty podstawowej cechy aktywów, którą jest ich gospodarcza użyteczność, jeśli więc już nie są w stanie przynosić jednostce efektów ekonomicznych, koszty te w nierozliczonej części powinny zostać jednorazowo odpisane w ciężar wyniku najpóźniej do dnia bilansowego (np. nierozliczone w pełnej wysokości koszty remontu urządzenia produkcyjnego, które po pewnym czasie zostało sprzedane).

Reasumując: rozliczenie w czasie można stosować do wszystkich rodzajów kosztów ponoszonych nierównomiernie, gdy dotyczą one efektów uzyskiwanych w kilku czy kilkunastu okresach sprawozdawczych, np.:

• Uruchomienia nowej produkcji,

• Okresowych większych remontów maszyn i urządzeń technicznych lub budynków,

• Czynszu za kilka miesięcy płaconego z góry,

• Prenumeraty, zazwyczaj opłacanej pod koniec danego okresu, a zapewniającej dostawę czasopism w następnych okresach,

• Ubezpieczeń majątkowych skutkujących ochroną przez dłuższy okres,

• Amortyzacji majątku trwałego dokonywanej jednorazowo w wysokiej sumarycznie wartości (np. wydanie do eksploatacji dużej partii środków trwałych o jednostkowej niskiej cenie - poniżej 3500 zł),

• Zakupu materiałów lub towarów, itp.

RMK czynne zwykle dotyczą kosztów operacyjnych, choć w niektórych przypadkach mogą być też rozliczane koszty finansowe (np. różnica między wartością nominalną emitowanych papierów wartościowych, a kwotą otrzymanych za nie środków pieniężnych, zapłacone z góry odsetki i prowizje od kredytów i pożyczek), księgujemy je na koncie „Inne rozliczenia międzyokresowe”.

W praktyce są stosowane dwa rozwiązania ewidencyjne w odniesieniu do RMK czynnych, Dokonując wyboru jednego z nich należy zamieścić informację w zakładowym planie kont.

Ewidencja analityczna do konta „RMK-czynne” powinna uwzględniać podział na tytuły rozliczeń oraz prawidłowo odzwierciedlać sposób i okres rozliczenia każdego z istniejących tytułów. Konto „RMK- czynne” może wykazywać tylko saldo Dt, oznaczające stan aktywowanych i jeszcze nierozliczonych kosztów i jest wykazywane w bilansie w aktywach.

Czynne rozliczenia m/o podatku dochodowego powstają w przypadku, gdy kwota podatku dochodowego od zysku brutto, ustalonego na podstawie ksiąg rachunkowych, jest niższa od kwoty podatku dochodowego, ustalonego zgodnie z przepisami podatkowymi. Warunkiem zaliczenia ujemnej różnicy podatku dochodowego do RMK czynnych jest pewność, że będzie ona rozliczona w następnych okresach obrachunkowych.

Typowe przyczyny rachowania czynnych RMK: to naliczone (zafakturowane) lub zapłacone z góry, a dotyczące przyszłych okresów sprawozdawczych:

- czynsze i dzierżawy

- ubezpieczenia majątkowe i osobowe,

- podatki od nieruchomości i środków transportu,

i inne opłaty płacone za dłuższe okresy czasu:

- prenumeraty,

- opłaty za prawo wieczystego użytkowania grunt,

- koszty energii za dłuższe okresy niż jeden miesiąc,

- koszty większych remontów.

Koszty finansowe:

- zapłacone z góry prowizje i odsetki od kredytów i pożyczek,

- naliczone z góry odsetki od kredytów i pożyczek, dyskonto (odsetki) weksli własnych, nadwyżka ceny wykupu nad ceną sprzedaży obligacji własnych,

- poniesione z góry opłaty leasingowe,

- zapłacone koszty gwarancji bankowych dotyczące okresów przyszłych.

Bierne RMK

Bierne rozliczanie m/o kosztów (związane z rezerwami na wydatki przyszłych okresów) polega na doliczaniu w ciężar wyniku finansowego tych kosztów, które są związane z osiągniętymi przychodami lub okresem funkcjonowania jednostki, a które jeszcze nie zostały poniesione lub zafakturowane przez dostawcę. Najczęstsze tytułu tworzenia biernych RMK:

• Statystycznie przewidywane naprawy gwarancyjne związane bezpośrednio z bieżącą sprzedażą,

• Koszty rękojmi,

• Planowane koszty remontów, których efekt rozciąga się na dłuższy czas,

• Płace urlopowe ( w szczególności pracowników bezpośrednio produkcyjnych), co ma związek w uwzględnianiu ich w kalkulacji kosztów wytworzenia produktów, itp.,

Świadczenia zaliczane do RMK - biernych i zasady ustalania ich wysokości powinny być uzasadnione ryzykiem gospodarczym i zwyczajami handlowymi. Stąd, rezerwy na spodziewane koszty nie powinny być zbyt duże. Dodatkowe kreowanie rezerw musi być silnie uzasadnione, zarówno co do powodów tworzenia rezerw, jak i przewidywanej kwoty kosztów.

Do ewidencji RMK- biernych może być wykorzystywane konto oddzielne „RMK- bierne”, które może wykazywać jedynie saldo Ct, wyrażające stan biernych rozliczeń m/o kosztów. Ewidencja szczegółowa prowadzona do konta rozliczeń biernych powinna zawierać podział na poszczególne tytuły tworzenia „rezerw” i udokumentowane ich rozliczenie.

Zgodnie z UOR poszczególne tytuły RMK biernych mogą być tworzone jedynie pod warunkiem, że wysokość kosztów związanych z każdym z tych tytułów daje się w sposób racjonalny oszacować. Wycena może bazować na normach wadliwości lub danych statystycznych. Rezerwy na koszty przyszłych okresów ustala się w wysokości wynikającej z kalkulacji wstępnej, w kwocie przypadającej na bieżący okres sprawozdawczy. Rezerwy na koszty napraw gwarancyjnych są tworzone z reguły w procencie od wartości sprzedaży, oddzielnie dla poszczególnych produktów z wyróżnieniem roku, w którym dany produkt został sprzedany.

Kwoty odpisane w koszty, gdyby nie poniesiono faktycznie tych kosztów w okresie późniejszym, powinny być odpisane jako zmniejszenie kosztów jednak nie później niż do końca roku obrotowego następującego po roku ich ustalenia.

Zgodnie z UOR jednostki dokonują biernych RMK w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, wynikających w szczególności:

• ze świadczeń wykonywanych na rzecz jednostki przez kontrahentów, a kwotę zobowiązania można wiarygodnie oszacować,

• z obowiązku wykonania, związanych z bieżącą działalnością przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, których kwotę można oszacować, mimo, że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana, w tym z tytułu napraw gwarancyjnych, rękojmi za sprzedane produkty długotrwałego użytku.

Typowe przyczyny powstania biernych RMK:

- czynsze i dzierżawy płacone z dołu,

- naprawy gwarancyjne,

- płace urlopowe,

- koszty większych remontów,

- koszty badania sprawozdania finansowego.

Cecha	Czynne RMK	Bierne RMK
Moment poniesienia kosztu	We wcześniejszych okresach (wydatek potem koszt)	W nadchodzących okresach (koszt potem wydatek)
Kwota podlegająca odliczeniu	Rzeczywista (znana)	Prawdopodobna (planowana)
Saldo	Dt	Ct
Interpretacja salda	Koszty poniesione teraz a współmierne do przyszłych okresów	Rezerwa na koszty przyszłych okresów (koszty zostaną poniesione w przyszłości)
Prezentacja w sprawozdaniu	Bilans - aktywa	Bilans - pasywa

Poniesienie kosztu = wydatek

(Nie należy mylić biernych RMK z Rezerwami. Ich cechą wspólną jest fakt, że stanowią przyszłe zobowiązania.

Rezerwy tworzy się na:

• pewne lub wysoce prawdopodobne przyszłe zobowiązania, których kwotę można wiarygodnie oszacować, np. - straty z transakcji gospodarczych w toku, - z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń, - z tyt. skutków toczącego się postępowania sądowego, - rezerwa na odroczony podatek dochodowy.

• Przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją.

Termin wymagalności zobowiązań, na które tworzy się Rezerwy lub ich kwota nie są pewne, a w przypadku biernych RMK istnieje niewielka niepewność kwoty i terminu wymagalności przyszłych zobowiązań.)

Inne różnice	Klasyczne Rezerwy	Bierne RMK
Cel tworzenia	Urealnienie wartości zadłużenia jednostki. stanowią zabezpieczenie jednostki przed skutkami ryzyka gospodarczego.	Prawidłowe przypisanie kosztów do okresów sprawozdawczych. Są pozycją rozliczaną w czasie
Podstawa tworzenia	Zasada ostrożności	Zasada współmierności
Sposób ustalenia	Szacunek z uwzględnieniem stopnia założonego ryzyka	Z reguły ściśle z dużą dokładnością, dotyczą wielkości świadczeń lub upływu czasu, a nie założonego ryzyka

Odpisy z tyt. Rozliczeń m/o mogą następować stosownie do upływu czasu lub wielkości świadczeń, a czas i sposób rozliczania powinien być uzasadniony charakterem rozliczanych kosztów z zachowaniem zasady ostrożności.

7. Wycena rozchodu materiałów

Wszystkie przychody i rozchody materiałów wycenia się według rzeczywistych cen lub stałych cen ewidencyjnych. Od przyjętej ceny do ewidencji zależy wycena rozchodu materiałów.

Cena zakupu to:

- przy zakupach krajowych- kwota należna sprzedającemu za zakupione składniki majątku, bez podlegających odliczeniu podatek od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, pomniejszona o uzyskane rabaty, opusty itp.,

- przy zakupach z importu - cena policzona przez dostawcę zagranicznego w walucie obcej, przeliczoną na złote polskie, powiększoną ponadto o cło i ewentualnie podatek akcyzowy.

Przy wycenie materiałów w cenach zakupu ewidencja kosztów zakupu polega na bezpośrednim ujmowaniu ich jako kosztu okresu, w którym je poniesiono. Na koniec miesiąca wszystkie poniesione w danym miesiącu koszty zakupu rozlicza się proporcjonalnie do wartości zużytych materiałów.

Cena nabycia to cena zakupu powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu (transport, ubezpieczenie w drodze, załadunek, rozładunek), oraz koszty czynności poprzedzających zużycie (np. sortowanie owoców, przetarcie drewna na deski). Koszty zakupu gromadzone są na koncie „Rozliczenie międzyokresowe kosztów zakupu”, podlegają one rozliczeniu w momencie wydania materiałów do zużycia (lub innego rozchodu), proporcjonalnie pomiędzy rozchód i zapas. Tym samym część kosztów zwiększy wartość zużycia, część wartość zapasu końcowego materiałów.

W praktyce częściej spotykana jest cena nabycia, zgodnie z zasadą mówiącą, że materiały powinny być wyceniane w dniu nabycia w cenie nabycia. Cenę zakupu stosuje się w przypadkach, gdy koszty związane z nabyciem są nieistotne.

Jednostki, które przyjęły wycenę według cen rzeczywistych mają wybór metody rozliczania rozchodu materiałów. Zapasy materiałów wyprowadza się z ewidencji po cenach rozchodu, które mogą być ustalone (zasady wyceny bilansowej):

1. Jako ceny przeciętne, tj. w wysokości średniej ważonej cen (kosztów), ustalonej na koncie analitycznym danego składnika, polega na ustaleniu po każdej dostawie ceny przeciętnej, obliczanej jako iloraz wartości stanu końcowego powiększonego o ostatni przychód, przez ilość odpowiadającą tym wartościom,

2. Według zasady FIFO „pierwsze weszło - pierwsze wyszło”, tj. przy założeniu, że rozchodowaniu (zużyciu, sprzedaży) podlegają w pierwszej kolejności te składniki zapasów, które jednostka najwcześniej nabyła, wytworzyła lub otrzymała, zasada ta polega więc na wycenie rozchodów według cen najstarszej dostawy znajdującej się w magazynie, a po jej wyczerpaniu - według cen dostawy drugiej itd.,

3. Według zasady LIFO „ostatnie weszło - pierwsze wyszło”, tj. przy założeniu, że rozchodowaniu podlegają w pierwszej kolejności te składniki zapasów, które jednostka ostatnio nabyła, wytworzyła lub otrzymała; polega wiec ona na wycenie rozchodu według cen ostatniej dostawy, a po jej wyczerpaniu - według cen dostawy przedostatniej itd.

4. Metodą szczegółowej identyfikacji bezpośredniej rzeczywistych cen tych składników aktywów, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich zakupu lub wytworzenia.

Zależnie od zastosowanego sposobu wyceny różna jest wartość rozchodu i stanu końcowego. Dlatego np. w przypadku znacznej inflacji (a więc rosnących cen) jednostki gospodarcze byłyby zainteresowane stosowaniem zasady „ostatnie weszło- pierwsze wyszło”, która powoduje zwiększenie kosztów, a tym samym zmniejszenie zysku stanowiącego podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym, jednocześnie sprzyja niskiej (poniżej ich aktualnej wartości) wycenie zapasów w bilansie.

W razie przyjęcia określonej metody wyceny rozchodu, np. wg cen przeciętnych, powinna ona być stosowana w sposób ciągły w poszczególnych miesiącach. W uzasadnionych przypadkach zmiana sposobu wyceny może nastąpić na przełomie lat.

W razie dużego asortymentu materiałów zużywanych na potrzeby produkcji lub przeznaczonych do sprzedaży, do wyceny często stosuje się stałe - na pewien czas- ceny ewidencyjne, ustalone przez daną jednostkę i obowiązujące w ewidencji. Za postawę ustalania stałych cen ewidencyjnych można przyjąć ceny zakupu (fakturowe) lub ceny nabycia.

Przy ustalaniu cen ewidencyjnych opartych na cenach nabycia, za ich podstawę przyjmuje się ceny zakupu, powiększone o planowane koszty związane z zakupem danych materiałów. W taki przypadku powstają różnice pomiędzy rzeczywistą ceną nabycia a ceną stosowaną w ewidencji,. Różnice te, zwane odchyleniami od cen ewidencyjnych materiałów są odrębnie ujmowane w ewidencji, a następnie rozliczane między rozchód i stan, w proporcji do wartości rozchodów i do pozostałych w magazynie.

Jeśli ceny ewidencyjne są oparte o ceny zakupu, to za ich podstawę przyjmuje się stosowane w obrocie na określony dzień lub przewidywane ceny zakupu. Mogą powstać różnice między rzeczywistą ceną a ceną ewidencyjną, które są odrębnie ewidencjonowane jako odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów. W wypadku takim również oddzielnie są ujmowane rzeczywiste koszty związane z zakupem materiałów, gdyż nie zostały one objęte ceną ewidencyjną. Koszty te podlegają rozliczaniu w czasie i księgowane są na koncie „Rozliczenie międzyokresowe kosztów zakupu”.

W przypadku stosowania stałych cen ewidencyjnych, aby ustalić wartość rozchodu według rzeczywistych cen ich zakupu, należy uwzględnić odpowiednią część odchyleń od cen ewidencyjnych dotyczącą rozchodowanych materiałów.

Odchylenia od cen ewidencyjnych mogą być debetowe lub kredytowe, czyli mogą korygować wielkość zużycia i zapasu zarówno in plus, jak i in minus. Saldo tego konta koryguje wartość materiałów do poziomu rzeczywistych cen w nabycia lub zakupu. Korekty takiej dokonuje się po każdym rozchodzie materiałów.

Odchylenia od cen ewidencyjnych dotyczą wycenionych po cenach ewidencyjnych materiałów więc należy je rozliczyć w proporcji do rozchodowanych materiałów oraz (dla celów sprawozdawczych) do tych materiałów, które pozostały w magazynie. Korekta taka polega na naliczeniu narzutu odchyleń przypadających na wydane z magazynu materiały.

Podział odchyleń od cen ewidencyjnych między rozchód i stan, zwany rozliczeniem, następuje w stosunku do wartości zapasów za pomocą wzorów:

1. Wskaźnik narzutu odchyleń od cen ewidencyjnych:

lub

Gdzie:
- wskaźnik narzutu odchyleń od cen ewidencyjnych,

- odchylenia obciążające stan początkowy materiałów,

- odchylenia stwierdzone w czasie bieżącego okresu,

- stan końcowy zapasów, w cenach ewidencyjnych,

- rozchód zapasów w cenach ewidencyjnych,

- stan początkowy zapasów w cenach ewidencyjnych,

- przychód zapasów w cenach ewidencyjnych pomniejszony o zwroty

2. Obliczenie kwoty odchyleń od cen ewidencyjnych, dotyczącej całości rozchodu materiałów:

Gdzie:
- odchylenia od cen ewidencyjnych dotyczące rozchodu materiałów, które zostają wyksięgowane w ślad za rozchodem materiałów w cenie ewidencyjnej

Ewidencja rozchodu wg stałych cen ewidencyjnych

Koszty wg rodzaju

„zużycie materiałów i energii”

Materiały na składzie „wartość sprzedanych materiałów w cenach zakupu”

Rozchód materiałów w cenie ewidencyjnej

„Odchylenia od cen

ewidencyjnych materiałów”

Odchylenia przypadające na rozchód

(W wyniku takiej ewidencji rozchód w cenie rzeczywistej jest ustalany na koncie „zużycie materiałów i energii” lub „wartość sprzedanych materiałów w cenach zakupu”)

(Niezależnie od bieżącej wyceny nabycia i rozchodu materiałów, nie rzadziej niż na dzień bilansowy, wycenia się ich wartość według rzeczywistych cen nabycia, dlatego nie później niż na dzień bilansowy należy doprowadzić wartość materiałów do poziomu cen rzeczywistych nabycia bądź zakupu.

Doprowadzenie wartości materiałów do poziomu cen rzeczywistych odbywa się w drodze skorygowania wartości zapasu materiałów w cenie planowanej (ewidencyjnej) o wielkość ustalonych odchyleń od cen ewidencyjnych przypadających na zapas końcowy materiałów na dany dzień (bilansowy). Oznacza to w praktyce skorygowanie salda konta „Materiały” na plus o debetowe saldo konta „Odchylenia od cen ewidencyjnych” albo na minus o kredytowe saldo tego konta.).

8. Marża w obrocie towarowym

Marża jest pojęciem określającym zysk uzyskiwany na sprzedaży. Określa ona nadwyżkę uzyskiwaną na sprzedaży towaru ponad bezpośrednie koszty jego uzyskania. Marża może być wyrażona kwotowo lub procentowo.

Marża to:

- narzut na cenę zakupu lub nabycia - rachunek „od sta”

- rabat (opust) od ceny sprzedaży - rachunek „w stu”

- stawka kwotowa doliczana do ceny zakupu lub odliczana od ceny sprzedaży

Ustalanie ceny netto w jednostce handlowej:

- rachunek „w stu”

Csn = Czn * 100

100 - Sm

- rachunek „od sta”

Csn = Czn * (100 + Sm)

100

M = Csn - Czn

Csn - cena sprzedaży netto

Czn - cena zakupu netto

Sm - stawka procentowa marży

M - kwota marży

9. Aktualizacja wartości aktywów

a) Środki trwałe:

W przypadku trwałej utraty przydatności gospodarczej, np. na skutek przeznaczenia do likwidacji lub sprzedaży, zmiany techniki produkcji itp., powinna być zaktualizowana wartość bieżąca środka trwałego, jeżeli jest ona wyższa od ceny sprzedaży netto. W takiej sytuacji różnica wyceny stanowi odpis aktualizujący, który będzie księgowany Wn Pozostałe koszty operacyjne Ma Umorzenie środków trwałych. Natomiast gdyby odpisy aktualizujące były spowodowane zmiana rodzaju działalności to zostaną odniesione na straty nadzwyczajne.

b) Wartości niematerialne i prawne:

W razie utraty gospodarczej przydatności wartości niematerialnych i prawnych, dokonywany jest odpis aktualizujący w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych (Ma Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych).

c) Zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego

W przypadku zakupienia towarów lub wytworzenia wyrobów gotowych w ilościach przekraczających możliwości zbytu, które stały się niemodne lub technicznie przestarzałe i będą sprzedawane po cenach niższych od cen ich nabycia lub kosztów wytworzenia; od wartości takich wyrobów lub towarów powinny być dokonane odpisy aktualizujące wartość składników zapasów, doprowadzając ich wycenę do cen sprzedaży netto niższych od cen nabycia, zakupu lub kosztów wytworzenia. Różnice z przeceny zapasów będą zaliczane do pozostałych kosztów operacyjnych.

d) Udziały i papiery wartościowe

W przypadku trwałej utraty ich wartości, np. utrzymywania się przez dłuższy czas niższego od ceny nabycia kursu akcji na giełdzie, dokonywane są odpisy zmniejszające wartość nabycia lokat w ciężar kosztów finansowych. W razie gdy inwestycje zaliczone do aktywów trwałych zostały przeszacowane do wartości w cenie rynkowej, skutki zmiany wartości rozlicza się z kapitałem z aktualizacji wyceny, zaś nie znajdujące pokrycia wpływają na wynik finansowy. Jeżeli notowania giełdowe z ostatniego dnia roku obrotowego wskazują na spadek kursu giełdowego poniżej ceny nabycia, to wówczas różnica z wyceny księgowana jest Wn Koszty finansowe Ma Papiery wartościowe.

e) Należności

Należności ujęte w ewidencji księgowej mogą nie odzwierciedlać ich wartości wobec kłopotów finansowych dłużnika. Dlatego zasada ostrożnej wyceny nakazuje zaktualizowanie figurujących w księgach kwot należności w formie dokonywania odpisów aktualizujących rozrachunki na tę część (lub całość) należności, której spłata jest - zdaniem jednostki - wątpliwa. Odpisy aktualizujące należności dokonywane są przykładowo w odniesieniu do:

- należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości - do wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym;

- należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego - w pełnej wysokości należności;

- należności kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna - do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności;

- należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego - w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania;

- należności przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności.

W przedstawionych wyżej wypadkach odpisy aktualizujące rozrachunki dokonywane są w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych. Jeżeli należność taka obejmuje również naliczone odsetki zwłoki, wówczas powinny być one także uwzględnione w odpisie, który w tej części obciąża koszty finansowe.

10. Wycena towarów w detalu

Rodzaje wyceny towarów:

- wycena bieżąca obejmująca wycenę przychodu i rozchodu towarów

- wycena bilansowa na dzień sporządzania bilansu

Warianty wyceny bieżącej towarów:

a) Wycena i ewidencja przychodu towarów

- zmienne ceny ewidencyjne: rzeczywista cena nabycia lub rzeczywista cena zakupu

- stałe ceny ewidencyjne: cena planowana oparta na poziomie cen sprzedaży netto lub brutto, przeciętnych cen nabycia lub zakupu

b) Wycena i ewidencja rozchodu towarów

- FIFO (rozchód towarów należy wyceniać kolejno po cenach tych towarów, które jednostka nabyła najwcześniej), LIFO (rozchód towarów należy wyceniać kolejno po cenach tych towarów, które jednostka nabyła najpóźniej), według cen przeciętnych (ustalonych w wysokości średniej ważonej cen towarów), w drodze szczegółowej identyfikacji (według rzeczywistych cen tych towarów, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich zakupu)

- według stałych cen ewidencyjnych; na koniec miesiąca rozchód koryguje się o odchylenia przypadające na sprzedane towary

Stałe ceny ewidencyjne w obrocie towarowym to najczęściej:

- cena hurtowa netto (z uwzględnieniem marży hurtowej)

- cena detaliczna netto (z uwzględnieniem marży detalicznej)

- cena detaliczna brutto (z uwzględnieniem marży detaliczne i VAT)

Do ustalenia okresowej korekty wartości rozchodu wykorzystuje się wskaźnik narzutu odchyleń od cen ewidencyjnych

Wn = (Spo + Ob) * 100

Spt + Pt

Wn - wskaźnik narzutu odchyleń

Spo - saldo początkowe odchyleń

Ob - odchylenia w bieżącym okresie

Spt - saldo początkowe towarów

Pt - przychód (zakup) towarów w bieżącym okresie

Narzut odchyleń przypadających na rozchodowane towary

No = Rt * Wn

100

No - narzut odchyleń przypadających na sprzedane towary

Rt - rozchód towarów w danym okresie według cen ewidencyjnych

Wycena bilansowa towarów - cena nabycia, zakupu lub koszt wytworzenia nie wyższe od cen sprzedaży netto na dzień bilansowy. Jeżeli nie można ustalić ceny sprzedaży netto, należy w inny sposób ustalić wartość godziwą towaru

Cena sprzedaży netto - możliwa do uzyskania na dzień bilansowy cena jego sprzedaży bez należnego podatku VAT i podatku akcyzowego pomniejszona o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia oraz koszty związane z przystosowaniem towaru do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży, a powiększona o należną dotację przedmiotową

Na wartość pozycji „Towary” w bilansie składają się salda końcowe kont:

- Towary

- Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów

- Odpisy aktualizujące wartość towarów

- Rozliczenie zakupu towarów - saldo Dt oznaczające towary w drodze

- Rozliczenia międzyokresowe kosztów zakupu

11. Funkcjonowanie konta „Rozliczenie zakupu”

Na transakcję zakupu materiałów składają się dwie, odrębnie dokumentowane operacje: otrzymanie dostawy i przyjęcie jej do magazynu potwierdzone dowodem przyjęcia materiałów- Pz oraz otrzymanie dowodu rozrachunkowego od dostawcy- faktury, rachunku. Z uwagi na to, że operacje te mogą wystąpić w różnym czasie, rozliczenie zakupu polega na stwierdzeniu, czy faktury otrzymane od dostawców mają pokrycie w materiałach przyjętych do magazynu i odwrotnie- czy za przyjętą już dostawę otrzymano już fakturę od dostawcy. Porównania tego dokonuje się za pomocą konta „Rozliczenie zakupu”.

FAKTURA

Pz

R-ki z dostawcami			Rozliczenie zakupu			Materiały

Konto to może mieć dwa salda równocześnie:

• Dt- wyrażające wartość materiałów w drodze, które w bilansie wykazywane jest w aktywach jako część składająca się na zapas materiałów,

• Ct- wyrażające dostawy niefakturowane, które w bilansie wykazywane jest w pasywach jako część składowa zobowiązań z tytułu dostaw, robót i usług.

Rozliczenie transakcji zakupu polega na porównaniu danych wynikających z faktury oraz dowodów Pz i obejmuje ustalenie:

• kosztów zakupu fakturowanych przez dostawców wraz z materiałami; są to np. koszty transportu, załadunku, ubezpieczenia w transporcie,

• odchyleń od cen ewidencyjnych, czyli różnic między wartością dostaw wycenionych w stałych cenach ewidencyjnych, a ich wartością w rzeczywistych cenach zakupu,

• VAT naliczonego w otrzymanych fakturach, który podlega odliczeniu,

• ewentualnych różnic ilościowych i wartościowych między fakturą, a dowodem Pz, wynikających z niedoborów, stosowania niewłaściwych cen, błędów rachunkowych itp.

12. Uproszczenia dla mniejszych podmiotów wynikające z ustawy o rachunkowości

Podmioty dobrowolnie prowadzące rachunkowość:

Krajowe osoby fizyczne, spółki cywilne krajowych osób fizycznych, spółki jawne, spółki partnerskie oraz spółdzielnie socjalne, których przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są mniejsze niż 1 200 000 euro (przeliczone wg średniego kursu NBP z dnia 30.09. roku poprzedniego).

Zwolnieni z obowiązku prowadzenia rachunkowości mogą być przedsiębiorcy o odpowiedniej formie prawnej i przychodach.

Jeżeli małe przedsiębiorstwo nie korzysta ze zwolnienia z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, ustawa o rachunkowości umożliwia mu korzystanie z 4 podstawowych uproszczeń w procedurach ewidencyjnych:

1. ograniczenie liczby składników i szczegółowości sprawozdania finansowego,

2. podatkowa kwalifikacja umów leasingowych,

3. brak obowiązku ujawniania podatku odroczonego,

4. wycena instrumentów finansowych wg zasad ogólnych.

Jednostki prowadzące działalność na niewielką skalę mogą sporządzać sprawozdania finansowe w formie uproszczonej.

Kryteria określające „niewielką skalę”:

Jeżeli jednostka spełnia dwa z wyżej wymienionych kryteriów i nie ma osobowości prawnej to może sporządzać uproszczoną sprawozdawczość.

Podmioty sporządzające uproszczone sprawozdanie finansowe:

Podmioty spełniające w roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie, oraz w roku poprzednim przynajmniej 2 z 3 następujących warunków:

• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty do 50 osób,

• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego nie wyższe niż 2 000 000 euro (przeliczone wg średniego kursu NBP z dnia 31.12.)

• przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i operacji finansowych nie wyższe niż 4 000 000 euro (przeliczone wg średniego kursu NBP z dnia 31.12.).

Do sporządzania uproszczonego sprawozdania finansowego uprawnieni są wszyscy mikroprzedsiębiorcy i niektórzy mali przedsiębiorcy.

Podmioty, których roczne sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowemu badaniu i ogłaszaniu:

Podmioty spełniające w roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie, najwyżej 1 z 3 następujących warunków:

• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty co najmniej 50 osób,

• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego co najmniej 2 500 000 euro (przeliczone wg średniego kursu NBP z dnia bilansowego)

• przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i operacji finansowych co najmniej 5 000 000 euro (przeliczone wg średniego kursu NBP z dnia bilansowego).

Niektóre typy podmiotów muszą sporządzać pełne sprawozdanie finansowe bez względu na warunki: banki, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi (spółki giełdowe), przepisów o funduszach inwestycyjnych, funduszach emerytalnych, spółkach akcyjnych.

13. Księgi rachunkowe i zasady ich prowadzenia

Księgi rachunkowe są to dokumenty prowadzone na podstawie dowodów księgowych, ujmujące w porządku chronologicznym i systematycznym wszystkie zdarzenia, jakie wystąpiły w danej jednostce gospodarczej.

Księgi rachunkowe prowadzone są w języku polskim i w walucie polskiej.

Elementy składowe ksiąg rachunkowych:

• dziennik;

• księga główna (ewidencja syntetyczna);

• księgi pomocnicze (ewidencja analityczna);

• zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej;

• zestawienie sald kont ksiąg pomocniczych;

• wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz).

Dziennik - służy do zapisywania w porządku chronologicznym, dzień po dniu, danych o operacjach gospodarczych. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane, a sumy zapisów (obroty) liczone w sposób ciągły.

Księga główna - obowiązuje ujmowanie operacji zgodnie z zasadą podwójnego zapisu. Konta księgi głównej służą do ujęcia zapisów w porządku systematycznym, na kontach przewidzianych w zakładowym planie kont. Na konta księgi głównej wprowadza się pod datą otwarcia ksiąg rachunkowych salda początkowe aktywów i pasywów, a następnie dokonuje za kolejne miesiące zapisów zarejestrowanych uprzednio lub równocześnie w dzienniku. Na danym koncie księgi głównej zapisów dokonuje się w kolejności chronologicznej.

Księgi pomocnicze - służą uszczegółowieniu i uzupełnieniu zapisów konta księgi głównej. Prowadzi się je w ujęciu systematycznym jako wyodrębniony system ksiąg kartotek (zbiorów kont), komputerowych zbiorów danych, uzgodnionych z saldami i zapisami na kontach księgi głównej.

Na kontach ksiąg pomocniczych można w ciągu okresu sprawozdawczego stosować, obok lub zamiast jednostek pieniężnych, jednostki naturalne, ustalając ich wartość na koniec okresu. Konta ksiąg pomocniczych prowadzi się w szczególności dla:

• środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz dokonywanych od nich odpisów amortyzacyjnych;

• rozrachunków z kontrahentami, pracownikami;

• operacji sprzedaży;

• operacji zakupu;

• kosztów;

• operacji gotówkowych w przypadku prowadzenia kasy.

Zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej sporządza się na koniec okresu sprawozdawczego, nie rzadziej niż na koniec każdego miesiąca. Zawiera ono:

• symbole lub nazwy kont

• salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obroty za okres sprawozdawczy i narastająco od początku roku obrotowego oraz salda na koniec okresu sprawozdawczego

• sumę sald na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obrotów za okres sprawozdawczy i narastająco od początku roku obrotowego oraz sald na koniec okresu sprawozdawczego

(obroty tego zestawienia powinny być zgodne z obrotami dziennika)

Wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz) - potwierdzony ich inwentaryzacją. Sporządzają go jednostki, które uprzednio nie prowadziły ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą o rachunkowości. W pozostałych jednostkach rolę inwentarza spełnia zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz zestawienia sald kont ksiąg pomocniczych sporządzone na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych.

Na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych sporządza się zestawienia sald wszystkich kont ksiąg pomocniczych, a na dzień inwentaryzacji - zestawienia sald inwentaryzowanej grupy składników majątkowych.

Księgi rachunkowe powinny być:

• trwale oznaczone nazwą jednostki (każda księga wiązana, luźna karta kontowa);

• wyraźnie oznaczone co do roku obrotowego, okresu sprawozdawczego i daty sporządzenia;

• przechowywane starannie w ustalonej kolejności.

Do ksiąg rachunkowych okresu sprawozdawczego należy wprowadzić w postaci zapisu każde zdarzenie, które nastąpiło w tym okresie sprawozdawczym. Zapisów w księgach dokonuje się w sposób trwały, ręcznie lub maszynowo, bez pozostawienia miejsca na późniejsze dopiski lub zmiany.

Księgi rachunkowe powinny być prowadzone:

• rzetelnie - czyli tak, aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały stan rzeczywisty,

• bezbłędnie - co uznaje się, gdy wprowadzono do nich kompletnie i poprawnie wszystkie zakwalifikowane do zaksięgowania w danym miesiącu dowody, zapewniono ciągłość zapisów oraz bezbłędność działania stosowanych procedur obliczeniowych,

• sprawdzalnie - czyli tak, aby możliwe było stwierdzenie poprawności dokonanych w nich zapisów, stanów (sald) oraz działania stosowanych procedur obliczeniowych,

• bieżąco - gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają terminowe sporządzenie ni sprawozdań finansowych i innych, deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych.

14. Elektroniczne dowody księgowe

Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za równoważne z dowodami księgowymi uważa się zapisy w księgach rachunkowych, wprowadzane automatycznie za pośrednictwem urządzeń łączności, informatycznych nośników danych lub tworzone wg algorytmu (programu) na podstawie informacji zawartych już w księgach (np. przeksięgowanie wyniku finansowego).

Dokumentacja systemów informatycznych rachunkowości:

• wykaz zbiorów danych tworzących księgi wraz z ich charakterystyką;

• opis systemu przetwarzania danych (instrukcja programu);

• określenie wersji programu i daty rozpoczęcia jego eksploatacji.

Zasady ochrony danych stosowane w przypadku prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera:

• używanie odpornych na zagrożenia nośników danych;

• zapewnienie ochrony zewnętrznej sprzętu komputerowego i nośników danych;

• tworzenie rezerwowych kopii zbiorów danych (uor wprowadza obowiązek drukowania ksiąg rachunkowych lub w formie równoważnej z wydrukiem kopii zbiorów na nośniku);

• stosowanie procedur programowych i organizacyjnych chroniących oprogramowanie oraz zbiory danych przed nieupoważnionym dostępem lub zniszczeniem.

15. Zasady rachunkowości budżetowej

Podstawą rachunkowości jednostek gospodarczych jest ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości, która określa zasady rachunkowości oraz tryb badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów dla wskazanych jednostek mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zakres stosowania ustawy obejmuje również jednostki budżetowe (zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych mają być zlikwidowane zgodnie z nowa ustawą o fin publicznych, która weszła w życie 1 stycznia 2010r.).

Rachunkowość, zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy z o rachunkowości (dalej; uor), obejmuje:

• przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,

• prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

• okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,

• wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

• sporządzanie sprawozdań finansowych,

• gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą,

• poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.

Zasady rachunkowości wg UOR:

1. nadrzędna - rzetelnego i wiernego obrazu (true and fair view) - zasady rachunkowości należy stosować w sposób prawidłowy, aby rzetelnie i jasno przedstawić w księgach rachunkowych i sprawozdaniu finansowym sytuację finansową i majątkową oraz wynik finansowy jednostki, tj. bez koloryzowania, upiększania, wybiegów, przemilczania odpowiednich informacji o działalności i wynikach jednostki,

2. Memoriału - w księgach rachunkowych i wyniku finansowym należy ująć wszystkie przychody i koszty dotyczące danego okresu obrotowego niezależnie od terminu ich zapłaty,

3. Periodyzacji - zdarzenia gospodarcze przyporządkowuje się okresom i wyniki działalności ujmuje się za te okresy czasu (okresy sprawozdawcze) (podstawowy okres sprawozdawczy to 1 miesiąc),

4. Istotności- w sprawozdaniu finansowym należy ująć wszystkie zdarzenia, które w sposób znaczący wpływają na działalność i sytuację finansową jednostki,

5. Zakazu kompensat - nie można ze sobą kompensować różnych co do rodzaju aktywów, pasywów, przychodów i zysków,

6. Współmierności - osiągniętym przychodom należy w wyniku finansowym przeciwstawić odpowiadające im koszty. Oznacza to zgodność

- czasową - ujęcie przychodów i kosztów dotyczących danego okresu i

- merytoryczną - przychodom ze sprzedaży należy przeciwstawić koszty wytworzenia produktów sprzedanych,

7. ciągłości (porównywalności) - w kolejnych okresach sprawozdawczych należy stosować względnie stałe metody i rozwiązania, a w przypadku zmian należy poinformować odbiorców informacji. Przejawia się tym, że bilans końcowy za dany okres jest identyczny z bilansem początkowym kolejnego okresu

8. wyższości treści nad formą - określone operacje należy ująć w księgach i sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną,

9. ostrożności - przejawia się w podejściu do:

1. sposobów wyceny składników aktywów i pasywów, tj. „wskazane”:

1. raczej zawyżanie wartości zobowiązań niż ich zaniżanie,

2. zaniżanie wartości aktywów,

2. ujmowanie przychodów, kosztów, strat i zysków w wyniku danego okresu poprzez zaliczenie do wyniku finansowego wyłącznie niewątpliwych przychodów i zysków oraz wszystkich poniesionych kosztów i strat.

Specyfiką jednostek sektora finansów publicznych jest konieczność stosowania także ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (dalej: uof). Sektor finansów publicznych zobligowany jest do stosowania szczególnych zasad rachunkowości dotyczących:

• ewidencji wykonania budżetu,

• ewidencji majątku trwałego stanowiącego własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,

• wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów,

• sporządzania sprawozdań finansowych oraz odbiorców tych sprawozdań.

regulacje te wynikają z uof. Zgodnie z uof jednostki sektora finansów publicznych powinny uwzględniać zasady określone w przepisach ustawy o rachunkowości i standardach międzynarodowych, z tym że:

• dochody i wydatki muszą być ujmowane w terminie ich zapłaty, niezależnie od rocznego budżetu, którego dotyczą,

• należy ujmować również wszystkie etapy rozliczeń poprzedzające płatność dochodów i wydatków, a w zakresie wydatków i kosztów - także zaangażowanie środków,

• odsetki od nieterminowych płatności należy naliczać i ewidencjonować nie później niż na koniec każdego kwartału,

• przeszacowanie wartości aktywów i pasywów dewizowych według bieżących kursów walutowych powinno być dokonywane nie później niż na koniec kwartału,

• zobowiązania wycenia się według wartości emisyjnej powiększonej o narosłe kwoty z tytułu oprocentowania,

• należności i zobowiązania nominowane w walutach obcych należy wyceniać również według bieżących kursów walutowych.

Minister Finansów wydał rozporządzenie z 28 lipca 2006 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych. Rozporządzenie to określa szczególne zasady rachunkowości oraz plany kont dla:

• budżetu państwa,

• budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

• jednostek budżetowych,

• jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z § 3 rozporządzenia, jednostki te prowadzą rachunkowość na podstawie przepisów o rachunkowości i ustawy o finansach publicznych, z uwzględnieniem zasad szczególnych określonych w rozporządzeniu.

Do najważniejszych zasad szczególnych obowiązujących przedmiotowe jednostki sektora finansów publicznych należą:

W zakresie wyceny składników majątku:

1. Środki trwałe stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego otrzymane nieodpłatnie, na podstawie decyzji właściwego organu, mogą być wycenione nie według zasad wyceny ustalonych w ustawie o rachunkowości (według cen sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu), lecz w wartości określonej w tej decyzji (§ 5 ust. 1).

2. Wartość początkowa środków trwałych i dotychczas dokonane odpisy umorzeniowe podlegają aktualizacji zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach, a wyniki aktualizacji są odnoszone na fundusz (§ 5 ust. 5) - w ustawie o rachunkowości na fundusz z aktualizacji wyceny.

3. Rzeczowe składniki majątku obrotowego wycenia się na dzień bilansowy według ich wartości wynikających z ewidencji (§ 6). W myśl art. 28 ust. 1 pkt 6 uor, rzeczowe składniki aktywów obrotowych wycenia się według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy.

4. Wprowadzono obowiązek wyceny nie później niż na koniec kwartału należności i zobowiązań oraz innych składników aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych, według zasad obowiązujących na dzień bilansowy (§ 7 ust. 3).

5. Jednostki postawione w stan likwidacji wyceniają aktywa według zasad określonych dla jednostek kontynuujących działalność, chyba że przepisy o likwidacji jednostki stanowią inaczej (§ 8 ust. 2). Zgodnie z ustawą o rachunkowości, jeżeli założenie kontynuacji działalności nie jest zasadne, to wycena aktywów jednostki następuje po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen ich nabycia albo kosztów wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. W takim przypadku jednostka jest również obowiązana utworzyć rezerwę na przewidywane dodatkowe koszty i straty spowodowane zaniechaniem lub utratą zdolności do kontynuowania działalności.

W zakresie inwentaryzacji:

1. Dobra kultury i zapasy wojenne podlegają inwentaryzacji według zasad określonych w odrębnych przepisach (§ 5 ust. 6) - przepisy dotyczące zapasów wojennych jak dotąd nie ukazały się.

2. Grunty, budynki i budowle podlegają inwentaryzacji w sposób określony w przyjętych przez jednostkę zasadach rachunkowości (§ 5 ust. 7) - odstąpiono od zasad określonych w art. 26 uor.

W zakresie odpisów amortyzacyjnych i umorzeniowych:

1. Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne umarza się i amortyzuje z zastosowaniem stawek określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób prawnych albo stawek określonych przez dysponenta części budżetowej lub zarząd jednostki samorządu terytorialnego (§ 5 ust. 2).

Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej nie trzeba więc uwzględniać okresu ekonomicznej użyteczności środka trwałego, na określenie którego wpływają w szczególności:

• liczba zmian, na których pracuje środek trwały,

• tempo postępu techniczno-ekonomicznego,

• wydajność środka trwałego mierzona liczbą godzin jego pracy lub liczbą wytworzonych produktów albo innym właściwym miernikiem,

• prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego,

• przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego.

2. Jednorazowo, przez spisanie w koszty w miesiącu przyjęcia do używania, umarza się (§ 5 ust. 3):

• książki i inne zbiory biblioteczne,

• środki dydaktyczne, w tym także środki transportu, służące do nauczania i wychowania w szkołach i placówkach oświatowych,

• odzież i umundurowanie,

• meble i dywany,

• inwentarz żywy,

• pozostałe środki trwałe (wyposażenie) oraz wartości niematerialne i prawne, o wartości nieprzekraczającej wielkości ustalonej w przepisach o podatku dochodowym od osób prawnych, dla których odpisy amortyzacyjne są uznawane za koszt uzyskania przychodu w 100% ich wartości w momencie oddania do używania.

3. Nie umarza się gruntów oraz dóbr kultury (§ 5 ust. 4).

4. Jednostki zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych mogą umarzać i amortyzować środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne jednorazowo za okres całego roku, natomiast jednostki rozliczające podatek dochodowy od osób prawnych - za inne okresy niż okresy miesięczne - jednorazowo za dany okres (§ 8 ust. 1). Ustawa o rachunkowości nie przewiduje takich uproszczeń.

W zakresie ewidencji i planów kont:

1. W celu ustalenia nadwyżki lub niedoboru budżetu operacje gospodarcze dotyczące dochodów i wydatków budżetu państwa oraz dochodów i wydatków budżetów jednostek samorządu terytorialnego są ujmowane w księgach rachunkowych na odrębnych kontach księgowych w zakresie faktycznych (kasowo zrealizowanych) wpływów i wydatków dokonanych na bankowych rachunkach budżetów oraz rachunkach bieżących dochodów i wydatków budżetowych jednostek budżetowych, z wyjątkiem operacji szczególnych, określonych w odrębnych przepisach (§ 4).

2. Nie dokonuje się odpisów aktualizujących należności z tytułu dochodów i wydatków budżetowych, a odpisy aktualizujące należności na rzecz funduszy tworzonych na podstawie ustaw obciążają fundusze (§ 7 ust. 1). Odsetki od należności i zobowiązań, w tym również tych, do których stosuje się przepisy dotyczące zobowiązań podatkowych, ujmuje się w księgach rachunkowych w momencie ich zapłaty lub pod datą ostatniego dnia kwartału w wysokości odsetek należnych na koniec tego kwartału (§ 7 ust. 2). Ustawa o rachunkowości szczegółowo reguluje zasady dokonywania odpisów aktualizujących należności w art. 35b.

3. Ewidencja dochodów i wydatków prowadzona jest ze szczegółowością wynikającą z rozporządzenia Ministra Finansów z 14 czerwca 2006 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, w układzie:

• działów, zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia,

• rozdziałów, zgodnie z załącznikiem nr 2,

• paragrafów dochodów, przychodów i środków, zgodnie z załącznikiem nr 3,

• paragrafów wydatków i środków, zgodnie z załącznikiem nr 4,

oraz według bardziej szczegółowej klasyfikacji wydatków dla zadań z zakresu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, zgodnie z załącznikami nr 7 i 8.

4. Przedmiotowe jednostki obowiązuje ustalony przez Ministra Finansów plan kont oraz wytyczne do opracowania na jego podstawie zakładowych planów kont poszczególnych jednostek.

5. Prowadzona jest dodatkowa ewidencja planu finansowego (wydatków budżetowych oraz niewygasających wydatków) oraz zaangażowania środków (zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, dochodów własnych jednostek budżetowych, środków funduszy pomocowych, wydatków budżetowych roku bieżącego i przyszłych lat) na kontach pozabilansowych.

Inne rozwiązania szczególne:

1. Definicja środka trwałego, określona w art. 3 ust. 1 pkt 15 ustawy o rachunkowości, poszerzona jest o środki trwałe stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, w stosunku do których jednostka wykonuje uprawnienia właścicielskie, niezależnie od sposobu ich wykorzystania (§ 2 pkt 5).

2. Sprawozdania finansowe jednostek obejmują:

• bilans - w układzie zbliżonym do określonego w ustawie o rachunkowości,

rachunek zysków i strat nowy - sporządzany wyłącznie w wariancie porównawczym, ukazującym koszty i przychody wg ich rodzajów; nie ma możliwości sporządzania rachunku zysków i strat w układzie kalkulacyjnym, dzielącym koszty i przychody ze względu na źródła ich powstawania w odniesieniu do sprzedawanych produktów lub usług na bezpośrednie (dotyczące bezpośrednio wytwarzania określonego produktu) oraz pośrednie (związane z całokształtem funkcjonowania jednostki), odnoszone na poszczególne wyroby i usługi za pomocą kluczy podziałowych ustalonych zgodnie ze specyfiką jednostki,

• zestawienie zmian w funduszu, stanowiące bezpośrednie odniesienie do zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym ustawy o rachunkowości,

• sprawozdania łączne - sporządzane na podstawie sprawozdań finansowych jednostkowych (sporządzanych na podstawie własnych ksiąg rachunkowych jednostki) lub jednostkowych i łącznych.

Nie ma obowiązku sporządzania określonych w ustawie o rachunkowości rachunku przepływów pieniężnych oraz dodatkowych informacji i objaśnień.

3. Przedmiotowe jednostki sektora finansów publicznych, na podstawie art. 80 uor, zwolnione są z obowiązku badania i ogłaszania sprawozdań finansowych. Obowiązek badania sprawozdań może jednakże wprowadzić, w drodze rozporządzenia, Minister Finansów.

Szczegółowe zasady rachunkowości dla budżetu i jednostek - wybrane (dr A. Kister)

• W celu ustalenia nadwyżki lub niedoboru budżetu operacje gospodarcze dotyczące dochodów i wydatków budżetu państwa oraz dochodów i wydatków budżetów jednostek samorządu terytorialnego są ujmowane w księgach rachunkowych na odrębnych kontach księgowych w zakresie faktycznych (kasowo zrealizowanych) wpływów i wydatków dokonanych na bankowych rachunkach budżetów oraz rachunkach bieżących dochodów i wydatków budżetowych jednostek budżetowych, z wyjątkiem operacji szczególnych, określonych w odrębnych przepisach,

• Środki trwałe stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego otrzymane nieodpłatnie, na podstawie decyzji właściwego organu, mogą być wycenione według wartości określonej w tej decyzji,

• Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne umarza się i amortyzuje z zastosowaniem stawek określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób prawnych albo stawek określonych przez dysponenta części budżetowej lub zarząd jednostki samorządu terytorialnego,

• Wartość początkowa środków trwałych i dotychczas dokonane odpisy umorzeniowe podlegają aktualizacji zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach, a wyniki aktualizacji są odnoszone na fundusz,

• Rzeczowe składniki majątku obrotowego wycenia się na dzień bilansowy według ich wartości wynikających z ewidencji,

• Do przychodów urzędu jednostki ST zalicza się dochody budżetu jst nieujęte w planach finansowych innych samorządowych jednostek budżetowych,

• Odpisy aktualizujące wartość należności dotyczących rozchodów budżetu zalicza się do wyniku na pozostałych operacjach nierasowych,

Odpisy aktualizujące wartość należności realizowanych na rzecz innych jednostek obciążają zobowiązania wobec tych jednostek

16. Sprawozdawczość budżetowa

17. Rezerwy ogólne i celowe w rachunkowości bankowej

Rezerwy tworzy się dla zapewnienia bezpieczeństwa zdeponowanych w banku środków i na ten cel tworzy się rezerwy celowe.

Rezerwy na ryzyko ogólne tworzy się na przewidywane koszty i straty operacji w toku. Ponadto tworzone są inne rezerwy bilansowe - głównie z zysku.

Rezerwy tworzone są w ciężar kosztów w wysokości:

• W przypadku rezerw celowych uzależnionej od zagrożenia spłat i posiadanych zabezpieczeń,

• W przypadku rezerw ogólnych uzależnionej od oceny ryzyka ogólnego działania banku.

Tworzenie rezerw wynika z konieczności uwzględnienia ryzyka kredytowego przy wycenie bilansowej i przy ustalaniu wyniku finansowego.

Rezerwy ogólne na pokrycie nieokreślonego bliżej ryzyka kredytowego oraz innych rodzajów ryzyka związanego z działalnością bankową. Tworzony w ciężar kosztów ( jest także kosztem uzyskania przychodu) na należności i zobowiązania pozabilansowe nieobjęte rezerwami celowymi. W wysokości maksymalnie 1.5 procenta kwoty niespłaconych kredytów i pożyczek, nie więcej niż kwota odpisu na fundusz ryzyka ogólnego dokonanego z zysku roku poprzedniego (odpis nie częściej niż raz w miesiącu w równych kwotach). Rezerwę ogólną rozwiązuje się jeśli w ocenie banku ustaną okoliczności uzasadniające jej istnienie.

Rezerwy celowe tworzone są również w ciężar kosztów (kup stają się po spełnieniu warunków updop) w odniesieniu do należności (z wyłączeniem odsetek, także kapitalizowanych) i zobowiązań pozabilansowych o charakterze finansowym i gwarancyjnym. Rezerwy celowe tworzy się w minimalnej wysokości w odniesieniu do należności:

• Normalnych wynikających z pożyczek i kredytów detalicznych - 1,5%

• Pod obserwacją - 1,5%

• Poniżej standardu - 20%

• Wątpliwych - 50%

• Straconych - 100%

Rezerwy celowe na należności normalne i pod obserwacją pomniejsza się o 25% rezerwy na ryzyko ogólne. Rezerwy na ekspozycje kredytowe w kategorii pod obserwacją lub zagrożone można pomniejszyć o wartość zabezpieczeń ( hipoteka, gwarancje, poręczenia, zastaw rejestrowy, ubezpieczenie kredytu i inne).

18. Obrót gotówkowy i bezgotówkowy

Obrót gotówkowy- polega na przyjmowaniu i wypłacaniu z kasy środków pieniężnych. Powinien być on ograniczony do minimum, ze względu na bezpieczeństwo, zniszczenie lub kradzież środków pieniężnych. Powinien być ograniczony co do przechowywania - niewielka ich wartość tzw. Pogotowie kasowe. Wysokość tego pogotowia kasowego powinna być regulowana przez kierownika jednostki na piśmie specjalnym zarządzeniu regulującym zasady gospodarowaniu środków pieniężnych. Przy określaniu górnej granicy wartości pieniężnych w kasie należy wziąć pod uwagę rozmiary obrotu gotówkowego oraz sposób zabezpieczenia samej kasy przed włamaniem.

Obrót bezgotówkowy- polega na regulowaniu rozrachunków pomiędzy przedsiębiorstwami za pośrednictwem banku.

W obrocie gospodarczym rozliczenia pieniężne z tytułu dostaw, usług pomiędzy różnymi kontrahentami dokonywane są w formie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych.

Rozliczenia gotówkowe: wypłaty gotówki na rachunek wierzyciela przekazem pocztowym lub bankowym dowodem wpłaty gotówkowej; czek gotówkowy; karty płatniczej.

Stosowanie tej formy rozliczeń jest ograniczone przepisami z dnia 19-11-1999r prawo działalności gospodarczej w której zobowiązano przedsiębiorców (dot. To tych przedstawicieli prowadzących książkę przychodów i rozchodów oraz pełną ewidencje) do dokonywania lub przyjmowania płatności za pośrednictwem rachunku tego przedsiębiorcy w każdym przypadku gdy stroną transakcji jest inny przedsiębiorca, a jednorazowa wartość należności lub zobowiązania przekracza: równowartość 3000 € , albo równowartość 10000 € w sytuacji, gdy suma wartości należności tych zobowiązań w miesiącu poprzednim przekroczyła 10000 € - przeliczanych na PLN wg kursu średniego z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc w którym dokonywane są operacje finansowe.

Czek gotówkowy- dokument na podstawie, którego pobiera się gotówkę z rachunku bankowego przedsiębiorstwa np. na wypłatę wynagrodzeń. Stanowi on pisemne polecenie wydane bankowi przez właściciela rachunku (wystawcę czeku). Wypłaty określonej sumy ze środków pieniężnych wystawcy czeku: okazicielowi czek; osobie wskazanej na czeku (imienne). Czek może być realizowany bezpośrednio w banku wystawcy lub w innym banku pod warunkiem podpisania umowy między bankami dotyczącej realizacji czeków.

Dowód wpłaty lub wypłaty gotówkowej- dokument ten służy do: odprowadzenia przez jednostkę nadwyżki gotówki w kasie; niekiedy spłaty zobowiązań wobec kontrahentów .

Przekaz pocztowy- spełnia podobną funkcje jak bankowy gotówkowy dowód wpłaty lub wypłaty (odbywa się za pośrednictwem poczty).

W rozliczeniach pieniężnych, gotówkowych i bezgotówkowych często stosowane są karty płatnicze, które umożliwiają bezpieczne i szybkie dokonywanie płatności za towary i usługi: wypłaty gotówki w bankach i bankomatach; korzystanie z zadłużenia przyznanego w ramach kredytu w rachunku bieżącym.

Dokumenty obrotu bezgotówkowego:

Polecenie przelewu - polega na zleceniu bankowi przez dłużnika dokonania przelewu środków pieniężnych z jego rachunku bieżącego na rachunek bieżący wierzyciela, dokument ten wystawiany jest w czterech egzemplarzach.

Czek rozrachunkowy - polega na wydaniu bankowi przez wystawce czeku dyspozycji dokonania przelewu określonej kwoty pieniężnej z jego rachunku na rachunek wierzyciela. Dłużnik wręcza czek swojemu wierzycielowi. Wierzyciel składa czek ( w celu realizacji jego) w swoim banku. Bank wierzyciela po przyjęciu czeku do realizacji: w przypadku czeku potwierdzonego wypełnia listę inkasową. Po podpisaniu listy przez dwie upoważnione do tego osoby czek wraz z listą inkasową wraca do banku dłużnika. W przypadku zgody na realizacje czeku przez bank dłużnika następuje przelanie środków pieniężnych. W celu potwierdzenia czeku, wystawca musi wypełnić polecenie przelewu będące podstawą do realizacji na jego rachunku odpowiednich funduszy na pokrycie czeku.

Polecenie zapłaty - odwrotna forma bezgotówkowej zapłaty niż polecenie przelewu. Stanowi udzieloną bankowi dyspozycje wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Polecenie zapłaty można spłacać zobowiązania dotyczące regularnych płatności z tytułu opłat za energie, gaz, usługi tel., czynsz, prenumeraty; cyklicznych dostaw towarów lub usług. Wierzyciel z tytułu zobowiązania może obciążyć rachunek poleceniem zapłaty na kwotę nie przekraczającą 1000€ w przypadku gdy dłużnik jest osobą fizyczną nie prowadzącą działalności gosp.; i 10000€ w przypadku pozostałych dłużników.

Akredytywa- forma rozliczeń, którą stosuje się w stosunku do dłużników, do których wykonawca usługi lub dostawca nie ma zaufania co do spłaty należności. Gdy wierzyciel uzależnia spłacenie zobowiązania wobec dłużnika, na wniosek wierzyciela otwiera przez bank specjalnego rachunku kredytowego.

Rozliczenia planowe - polegają na regulowaniu płatności poleceniem przelewu w okresach i kwotach określonych w umowie pomiędzy stronami niezależnie od wartości wykonywanych świadczeń w danym okresie wyrównanie powstałych różnic wynikających ze stosowania tej formy rozliczeń następuje po określonym w umowie okresie (np. na koniec miesiąca).

Rozliczenie saldami - może wystąpić między kontrahentami, którzy świadczą sobie wzajemnie usługi bądź dostawy, czyli występują wobec siebie jako dostawcy i odbiorcy. Po zawarciu stosownej umowy między kontrahentami i powiadomieniu o tym fakcie banków obsługujących obie strony rozliczenia dokonywane są przez jednego z kontrahentów.

Weksel- bezwarunkowe pisemne sporządzone na specjalnym blankiecie zobowiązanie do wypłacenia określonej osobie lub okazicielowi pewnej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie przez osoby na nim podpisane.

Weksel własny prosty- wystawca takiego weksla bezwarunkowo zobowiązuje się wypłacić określoną na wekslu kwotę osobie wskazanej na wekslu w określonym czasie i miejscu.

Weksel trasowany (trata)- wystawca takiego weksla bezwarunkowo poleca osobie zwanej trasatem bezwarunkowo zapłacić kwotę uwidocznioną na wekslu zwanej Remitentem.

19. Metody inwentaryzacji

Inwentaryzacja to ogół czynności zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu majątku podmiotu gospodarczego, porównania go ze stanem ewidencyjnym, a w razie wystąpienia rozbieżności, wyjaśnienia ich i odpowiedniego ujęcia w księgach rachunkowych.

Metody inwentaryzacji:

1. Spis z natury - podstawowy sposób inwentaryzacji

Jest podstawowym sposobem inwentaryzacji polegającym na policzeniu, zwarzeniu lub zmierzeniu ilości danego składnika aktywów, wyceny tych ilości, porównaniu wartości z danymi ksiąg rachunkowych oraz wyjaśnieniu i rozliczeniu ewentualnych różnic.

W formie tej inwentaryzuje się:

• Aktywa pieniężnie ( z wyjątkiem zgromadzonych na rachunkach bankowych)

• Papiery wartościowe mające postać materialną

• Rzeczowe składniki aktyw obrotowych

• Środki trwałe ( z wyłączeniem gruntów i środków trudnodostępnych)

• Maszyny i urządzenia zaliczane do środków trwałych w budowie.

2. Potwierdzenie sald

Polega na otrzymaniu od banków i uzyskaniu od kontrahentów potwierdzeń prawidłowości wykazanego w księgach rachunkowych jednostki stanu tych aktywów. Stosuje się w odniesieniu do:

• Aktywów finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych lub przechowywanych przez inne jednostki

• Należności, w tym udzielonych pożyczek

• Składników majątkowych powierzanych kontrahentom

3. Weryfikacja - czyli porównanie danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami. Inwentaryzację tą formą przeprowadza się, gdy nie istnieje możliwość zastosowania żadnej z powyżej wymienionych form, więc w odniesieniu do:

• Gruntów i środków trwałych trudnodostępnych

• Należności spornych i wątpliwych w bankach - należności zagrożonych

• Należności zobowiązań wobec osób nie prowadzących ksiąg rachunkowych

• Należności i zobowiązań publiczno prawnych

• Kapitałów ( funduszy).

Wyniki inwentaryzacji powinny być odpowiednio udokumentowane a ujawnione w toku inwentaryzacji różnice wyjaśnione i rozliczone w księgach tego roku obrotowego, którego dotyczyła inwentaryzacja.

20. Dokumentacja księgowa

Każda operacja gospodarcza występująca w podmiocie gospodarczym podlega zapisowi na podstawie odpowiednio sporządzonego dowodu. Odzwierciedlający daną operację dowód księgowy musi być sporządzony na piśmie w ściśle określonej formie.

Podstawową rolą dowodu księgowego jest:

uzasadnienie zapisów księgowych,

odzwierciedlenie operacji gospodarczej.

Cechy formalne dowodu księgowego

stwierdza fakt dokonania operacji gospodarczej zgodnie z jej rzeczywistym przebiegiem i zawiera co najmniej:

datę wystawienia dowodu oraz datę lub okres dokonania operacji gospodarczej,

określenie wystawcy i wskazanie stron uczestniczących w operacji,

przedmiot i wartość operacji gospodarczej,

inne dane,

własnoręczne podpisy osób odpowiedzialnych za dokonanie operacji gospodarczej,

jest sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym

jest oznaczony numerem lub w inny sposób umożliwiający powiązanie dowodu z zapisami księgowymi dokonanymi na jego podstawie,

jest zadekretowany tj. posiada oznaczenie symboli kont i stron na tych kontach.

Wystawianie dowodów księgowych

Dowód księgowy sporządza się w języku polskim. Jego treść powinna być pełna i zrozumiała. Jeżeli w dowodzie księgowym podane jest wartościowe określenie operacji gospodarczej tylko w walucie obcej, to podmiot posiadający ten dowód jest zobowiązany sporządzić odrębny dowód lub załącznik do tego dowodu zawierający przeliczenie po obowiązującym kursie wszystkich danych dowodu na walutę polską.

Błędy w dowodach księgowych

Należy je poprawiać przez skreślenie niewłaściwie napisanego tekstu lub liczby i wpisanie informacji prawidłowych. Poprawka tekstu lub liczb powinna być zaopatrzona w podpis osoby upoważnionej. Skreślenia nie stosuje się do dowodów obcych. Mogą one być poprawione przez wystawienie i przesłanie kontrahentowi dowodu korygującego - noty księgowej.

Merytoryczne i formalno-rachunkowe sprawdzanie dowodów księgowych

Sprawdzenie dowodów księgowych pod względem merytorycznym polega na ustaleniu rzetelności ich danych, celowości, gospodarności i legalności operacji gospodarczych wyrażonych w dowodach, a także stwierdzenia, że owe dowody zostały wystawione przez właściwe podmioty gospodarcze.
Sprawdzenie dowodów księgowych pod względem formalno-rachunkowym polega na ustaleniu, że zostały wystawione w sposób technicznie prawidłowy, zawierający wszystkie elementy oraz, że ich dane liczbowe nie zawierają błędów arytmetycznych.

!!! Dowody księgowe powinny być wystawione w sposób staranny, czytelny i trwały (atramentem, ołówkiem kopiowym, długopisem lub pismem maszynowym). Podpisy na dowodach księgowych składa się odręcznie atramentem, długopisem lub ołówkiem kopiowym. Dane dowodów księgowych nie mogą być zamazywane, przerabiane, wycierane, wyskrobywane lub usuwane w inny sposób.

Klasyfikacja dowodów księgowych

KRYTERIUM	PODZIAŁ	CHARAKTERYSTYKA
Ilość operacji	Pojedyńcze	Dotyczą jednej operacji
		Zbiorowe - zestawienia	Dotyczą kilku operacji jednego rodzaju
	Źródło	Pierwotne - źródłowe	Podstawą wystawienia jest operacja gospodarcza
		Wtórne	Podstawą wystawienia jest dokument pierwotny
	Zastosowanie	Dyspozycyjne	Polecenie wykonania operacji gospodarczej
		Wykonawcze	Informacja o przebiegu operacji gospodarczej
		Dyspozycyjno wykonawcza	Zawiera polecenie przeprowadzenia, a następnie informacje o przebiegu teh operacji
	Wystawca	Obce	Wystawiane przez jednostki zewnętrzne: kontrahentów, instytucje, banki itp.
		Własne	Wystawiane przez komórki własne jednostki
	Odbiorca	Wewnętrzne	Użytkownikami dokumentów są własne komórki organizacyjne jednostki wystawiającej
		Zewnętrzne	Są one przekazywane na zewnątrz jednostki wystawiającej: do kontrajentów, instytucji
	Rodzaj operacji	Obrót zapasami	Dokumentujące przyjęcie składnika majątkowego na stan ewidencyjny: Pz - dowód magazynowy przyjęcia do magazynu (materiałów, towarów) z dostaw; Rw - dowód magazynowy pobrania z magazynu (materiałów, towarów, produktów) na potrzeby wewnętrzne; Zw - związane ze zwrotem do magazynu; Mm - dotyczy przemieszczenia w ramach tego samego podmiotu; Wz - dowód magazynowy wydania z magazynu (materiałów, towarów, produktów) na zewnątrz; faktury i rachunki - związane ze sprzedażą danych składników najątkowych
		Obrót majątkiem trwałym	PT - dowód przekazania - wydania środka trwałego; OT - dowód przyjęcia - otrzymania środka trwałego; LT - dowód likwidacji środka trwałego
		Siła robocza	Listy obecności, karty pracy, karty wynagrodzeń, raporty, listy płac i inne
		Środki pieniężne	Dokumentujące obrót gotówkowy: KP - asygnata Kasa Przyjmie; KW - asygnata Kasa Wypłaci; RK - raport kasowy; oraz związane z obrotem bezgotówkowym: Pp - polecenie dokonania przelewu środków pieniężnych z rachunku bankowego; WB - stwierdzający dokonanie operacji wpływu bądź wypływu środków pieniężnych w oparciu o rachunek bankowy; czeki i weksle
		Rozrachunki	Fa - faktura; R-k - rachunek; noty księgowe

20

---