Wykład 9. Zderzenie cywilizacji wg wizji Huntingtona a wydarzenia w USA z 11 IX 2001 i „wojna z terroryzmem”

1. Natura cywilizacji (według Huntingtona)

• Cywilizacja jest to najwyższy, kulturowy stopień ugrupowania ludzi i najszersza płaszczyzna kulturowej tożsamości określana przez obiektywne, wspólne elementy: język, historię, religię, obyczaje, wartości, sposoby myślenia, instytucje społeczne, a także przez subiektywną samoidentyfikację ludzi. Ponad cywilizacją jest już tylko to, co odróżnia człowieka od innych gatunków.

• Spośród wszystkich obiektywnych elementów składających się na tożsamość cywilizacji najważniejszą rolę odgrywa religia. Wielkie cywilizacje w dziejach ludzkości na ogół utożsamiano z wielkimi religiami świata. Z pięciu religii światowych cztery (chrześcijaństwo, islam, hinduizm i konfucjanizm) są związane ściśle z głównymi cywilizacjami. Dlatego też ludzie których łączy więź etniczna i język, ale różni religia mogą się wzajemnie mordować.

• Cywilizacja i rasa nie są tożsame, cywilizacja może łączyć różne rasy, ale ludzie tej samej rasy mogą także należeć do różnych cywilizacji.

• Cywilizacja to całość - bez odniesienia do tej całości nie sposób zrozumieć żadnej z jej składowych.

• cywilizacja jest największą jednostką kulturową; jest najwyższym kulturowym stopniem ugrupowania ludzi i najszerszą płaszczyzną kulturowej tożsamości. Innymi słowy cywilizacja to największe „my” - w odróżnieniu od wszystkich „onych”, czyli grupa w ramach której czujemy się pod względem kulturowym jak w domu.

• Cywilizacje są śmiertelne, ale też i długowieczne - są najdłużej trwającymi zrzeszeniami ludzi, cechuje je długotrwałość na przestrzeni wieków.

• Cywilizacje są organizmami kulturowymi, a nie politycznymi. To nie cywilizacje utrzymują porządek, zbierają podatki, toczą wojny. Cywilizacje nie zajmują się tym co jest domeną rządów. Na cywilizację mogą się składać jedna lub więcej jednostek politycznych. (na cywilizację zachodnią składa się kilkadziesiąt państw, ale z kolei cywilizację japońską tylko jedno państwo).

• Nie ma cywilizacji uniwersalnej i świat nie idzie w kierunku powstania takiej cywilizacji, cywilizacja zachodnia nie może za taką się uważać. Przeciwnie - świat zmierza w kierunku zaostrzenia się różnic cywilizacyjnych.

• W przeszłości mówiło się o cywilizacji w liczbie pojedynczej, przeciwstawiano cywilizację barbarzyństwu; cywilizowany to dobry, a niecywilizowany to zły. Obecnie jednak mówi się o cywilizacjach w liczbie mnogiej. Zrezygnowano więc z mówienia o jednej cywilizacji, traktowanej jako wzorzec idealny, uniwersalny.

• Historia ludzkości to dzieje cywilizacji. Cywilizacje mają swoją historię, rodzą się, osiągają apogeum, upadają i umierają, choć trwa to stosunkowo długo. Huntington wyróżnił następujące fazy ewolucji cywilizacji:

• skrzyżowanie - okres ciąży - ekspansja - epoka konfliktu

• imperium światowe - schyłek - obca inwazja

2. Typologia cywilizacji - cywilizacje wymarłe i obecnie istniejące

1) siedem wymarłych:

mezopotamska egipska kreteńska klasyczna bizantyjska

środkowoamerykańska indyjska

ILUSTRACJA 1: Diagram 2.2. Cywilizacje świata starożytnego

A. Giddens; „Socjologia” Warszawa 2006 rok, s. 57

2. osiem żywych (5+3)

- chińska

- japońska

- hinduistyczna

- islamska

- zachodnia

oraz:

- prawosławna

- latynoamerykańska

- afrykańska

ILUSTRACJA 2:

██ zachodnia

██ prawosławna

██ latynamerykańska

██ islamska

██ hinduska

██ chińska

██ afrykańska

██ terytoria buddyjskie

██ japońska

██ byłe kolonie brytyjskie na Karaibach

██ pozostałe państwa

4. Krytyka koncepcji zderzenia cywilizacji Huntingtona:

1. Niall Ferguson „Upadek zamiast zderzenia”

2. Oriana Fallaci

(29 czerwca 1929-15 września 2006)

Wściekłość i duma

Siła rozumu

Wywiad z samą sobą

Arnold Toynby - cywilizacje umierają drogą samobójstwa, a nie morderstwa.

3. Wafa Sultan

„cywilizacje nie zderzają się, lecz konkurują ze sobą”.

---