Celem pracy jest uporządkowanie i analiza reguł dotyczących opodatkowania w formie karty podatkowej. Szczególna uwaga poświęcona jest zagadnieniom minimalizacji podatku dochodowego oraz obowiązkom ewidencyjnym ciążącym na przedsiębiorcy.
Polskie prawo jako generalną regułę wprowadza obowiązek zapłaty podatku dochodowego przez przedsiębiorcę. Najczęściej wysokość podatku uzależniona jest od osiąganego dochodu. Dochód wykazywany w oparciu o przepisy prawa podatkowego dla określenia wysokości podatku nie jest pojęciem równoznacznym z zyskiem brutto ustalonym w oparciu o zasady rachunkowości. W zależności od formy organizacyjno - prawnej przedsiębiorca podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT) lub podatkiem dochodowym od osób prawnych. (CIT). Ustalenie wysokości podatku wymaga prowadzenia ewidencji operacji gospodarczych. Można wyróżnić dwa rodzaje przedsiębiorców ze względu na obowiązki w zakresie ewidencji:
1. przedsiębiorcy, którzy muszą prowadzić księgi rachunkowe w oparciu o ustawę o rachunkowości,
2. przedsiębiorcy, którzy nie mają takiego obowiązku.
Przesłanką braku obowiązku prowadzenia pełnej rachunkowości jest mniejszy rozmiar działalności. Dla przedsiębiorców prowadzących działalność w niewielkim rozmiarze nadmiarem formalizmu i dodatkowym obciążeniem finansowym byłoby prowadzenie ksiąg rachunkowych. Ustawodawca dopuszcza dla nich trzy uproszczone formy:
1. podatkową księgę przychodów i rozchodów,
2. ewidencję przychodów,
3. kartę podatkową.
Dwie pierwsze związane są zarówno z formą prowadzenia ewidencji operacji gospodarczych, jak i z zasadami określania wysokości podatku. Trzecia - i tą zajmę się dokładnie - to szczególny sposób ustalania podatku dochodowego w warunkach zamierzonego przez ustawodawcę braku ewidencji określającej składniki dochodu podatkowego.
Mała firma w roku 2002 - zestawienie najważniejszych zmian w przepisach
W latach 2000 - 2002 wprowadzono w życie szereg przepisów, które zmieniły warunki prowadzenia małych firm w Polsce. Nowe ustawy to: Kodeks spółek handlowych (uchylający Kodeks Handlowy), ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym wraz z przepisami wprowadzajacymi, ustawę o terminach zapłaty w obrocie gospodarczym, prawo o działalności gospodarczej (uchylająca ustawę o działalności gospodarczej). Zmieniono również przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym.
Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w formie:
A/ jednoosobowej lub w formie
B/ spółki cywilnej,
C/ spółki jawnej osób fizycznych oraz
D/ spółki partnerskiej,
której obroty w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyły równowartości 800.000 EURO mogą zrezygnować z prowadzenia ksiąg rachunkowych i wybrać uproszczoną formę ewidencji zdarzeń gospodarczych. Dla wszystkich wymienionych form prowadzenia działalności gospodarczej właściwa jest podatkowa księga przychodów i rozchodów, natomiast karta podatkowa oraz ewidencja przychodów zastrzeżona jest dla dwóch pierwszych , po spełnieniu dodatkowych warunków. Jednocześnie spółka cywilna, której obroty w ciągu dwóch kolejnych latach przekroczą równowartość 400.000 EURO musi przekształcić się w spółkę jawną lub inną spółkę prawa handlowego. Zestawienie tych norm określa podstawowe warunki korzystania z ewidencji uproszczonej, a zarazem zakres zainteresowania Rachunkowości podatkowej. Od początku 2001 roku spółka cywilna nie jest już traktowana jako podmiot gospodarczy. Uzasadnienie zmiany przepisów wymaga przypomnienia początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy na starcie transformacji ustrojowej rynek wymagał prostej formy prawnej dla małych przedsiębiorstw. Spółka cywilna spełniła tą funkcję, wskazywano jednak na wady: trudności w określaniu zdolności procesowej i sądowej, nieadekwatność formy prawnej do rozmiaru prowadzonej działalności. Trudno post factum rozważać, czy nie lepiej było pozostawić tą formę najmniejszym przedsiębiorstwom, a spółkę jawną dedykować większym. Na pewno okres przejściowy wiąże się z trudnościami i kosztami dla wspólników spółki cywilnej, którzy muszą albo przekształcić firmę w spółkę prawa handlowego, albo zarejestrować osobną działalność gospodarczą dla każdego wspólnika i dopiero jako odrębni przedsiębiorcy zawiązać cywilną umowę spółki. Zmuszenie spółek cywilnych do kosztownych przekształceń w spółki prawa handlowego daje się uzasadnić dobrem przedsiębiorców tylko, jeżeli małe spółki osobowe mogą korzystać z podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Stosowna zmiana do ustawy o rachunkowości została wprowadzona dopiero od 1.10.2001
Dodatkową trudnością wynikającą ze zmiany przepisów jest kwestia tzw. jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzonej na imię obojga małżonków. W myśl dotychczasowych przepisów małżonkowie, którzy pozostawali we wspólnocie majątkowej nie musieli zawierać spółki cywilnej dla prowadzenia wspólnej działalności gospodarczej. Rejestrowali jedną działalność i łącznie rozliczali się z podatku PIT. Obecnie niektóre US traktują wspólną działalność małżonków jako spółkę cywilną i uważają, że dotyczy ich obowiązek przekształcenia w spółkę jawną. Takie stanowisko pozostaje w sprzeczności z interpretacją Ministerstwa Sprawiedliwości, które w komunikacie z 16 marca 2001 stwierdza: „Przepisy i zasasy dotyczące spółek cywilnych nie maja zastosowania wobec małżonków, którzy jako przedsiębiorcy prowadzą wspólnie działalność gospodarczą, a nie zawarli formalnie w jakikolwiek sposób umowy spółki cywilnej” Problem ten zapewne będzie musiał znaleźć rozwiązanie na gruncie orzecznictwa NSA.
Od początku 2001 roku nie jest możliwe wspólne opodatkowanie małżonków, jeżeli chociaż jedno z nich prowadzi działalność gospodarczą i rozlicza się z sposób zryczałtowany z podatku PIT. Chodzi o kartę podatkową i ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. Nie ma przeszkód dla wspólnego opodatkowania, jeżeli prowadzona jest podatkowa księga przychodów i rozchodów. Łączne opodatkowanie zmniejsza obciążenie podatkowe w małżeństwie, w którym występuje dysproporcja między dochodami męża i żony. Ustawodawca uznał, że nie wolno tego przywileju łączyć z uprzywilejowanymi formami opodatkowania działalności gospodarczej.
Opóźnia się natomiast wprowadzenie w życie całościowego systemu ewidencji przedsiębiorców w ramach Krajowego Rejestru Sądowego. Wbrew zapowiedziom w roku 2002 założenie jednoosobowe działalności gospodarczej wciąż trzeba będzie zgłaszać do Ewidencji Działalności Gospodarczej, prowadzonej przez organy samorządowe.
1. Podatek dochodowy od osób fizycznych, czy podatek dochodowy od osób prawnych?
Jest regułą, że podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych są większe przedsiębiorstwa, a podatku dochodowego od osób fizycznych mniejsze. Im większy rozmiar działalności tym większa skłonność właścicieli do wyboru spółki kapitałowej. Tendencja ta jest podyktowana względami praktycznymi - ograniczeniem odpowiedzialności udziałowców do wysokości wniesionego wkładu, czy dokładnie określonymi ustawowo relacjami między organami spółki. Przedsiębiorca, który zamierza otworzyć działalność gospodarczą i waha się między wyborem spółki kapitałowej a osobowej, musi rozważyć między innymi taki problem:
Może założyć jednoosobową działalność gospodarczą na własne nazwisko. Koszty związane z samym założeniem firmy są znikome. Opodatkowanie progresywnym podatkiem PIT sięgnie 40% podstawy opodatkowania, przy czym wobec zamrożenia na 2002 tok progów podatkowych, można się spodziewać realnego wzrostu obciążeń w ciągu najbliższych lat. Możliwości zmniejszania obciążenia podatkowego przez ulgi podatkowe są co raz mniejsze. Dodatkowym minusem jest pełna odpowiedzialność majątkiem osobistym za zobowiązania firmy.
Przedsiębiorca może również założyć jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Koszty założenia działalności w tej formie są wyższe. Dodatkowo podraża je obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Liniowy podatek dochodowy CIT jest niższy - 28% w roku 2002, 24% w 2003, a od 2004 roku 22%. Jeżeli jednak będzie chciał część zysku przedsiębiorstwa przeznaczyć na dywidendę, to od kwoty dywidendy zapłaci jeszcze 15% zryczałtowanego podatku PIT. Za to za zobowiązania firmy będzie odpowiedzialny tylko do wysokości wniesionego wkładu.
Rozumowanie takie jest prawidłowe z tym zastrzeżeniem, że w ściśle określonych przepisami kodeksu handlowego przypadkach członkowie zarządu odpowiadają całym swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki. Ma to miejsce np. wtedy, gdy zarząd nie zgłosi w odpowiednim momencie upadłości firmy. Ponieważ w małych spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (ze względu na ograniczanie kosztów) członkami zarządu są sami udziałowcy, to może się zdarzyć, że wyłączone zostanie ograniczenie ich odpowiedzialności. W takim wypadku upada jeden z argumentów przemawiających za założeniem spółki kapitałowej. 2. Jeżeli podatek dochodowy od osób fizycznych, to jaka forma ewidencji?
W ramach podatku dochodowego od osób fizycznych przedsiębiorca ma do wyboru opodatkowanie na zasadach ogólnych, tzn. podstawą opodatkowania, jest dochód pomniejszony o wynikające z ustawy odliczenia. Oprócz tego może - spełniając określone warunki - wybrać ryczałt od przychodów ewidencjonowanych lub kartę podatkową.
W roku 2000 działalność gospodarczą opodatkowaną PIT prowadziło 2495388 osób. Z tego:
zasady ogólne opodatkowania dotyczyły 1543617 (61,9%) podatników,
ryczałt od przychodów ewidencjonowanych przysługiwał 732666 (29,3%) podatnikom,
a opodatkowanych kartą było 219105 (8,8%) podatników.
Przeciętny podatek miesięczny (po odliczeniach) wynosił odpowiednio:
dla zasad ogólnych 393 zł,
dla ryczałtu 140 zł,
dla karty podatkowej 120 zł.
Opodatkowanie dochodu na zasadach ogólnych wymaga od podatnika wyboru co do rodzaju ewidencji umożliwiającej prawidłowe i rzetelne obliczenie podatku.
Podatkowa księga przychodów i rozchodów jest urządzeniem ewidencyjnym służącym obliczaniu dochodu lub straty z działalności gospodarczej. Należy podkreślić, że jest to ewidencja wynikająca z litery i ducha prawa podatkowego, a nie prawa o rachunkowości. Ma to zasadnicze znaczenie dla definicji takich pojęć jak przychód, koszt uzyskania przychodu, dochód, strata. W podatkowej księdze przychodów i rozchodów nie chodzi o odwzorowanie rzeczywistego stanu, w jakim znajduje się przedsiębiorstwo, ale o ustalenie ewentualnego zobowiązania podatkowego. Jest to fundamentalna rozbieżność między rachunkowością, a prawem podatkowym. Jej konsekwencje są odczuwalne zarówno dla podmiotów opodatkowanych podatkiem dochodowym od osób fizycznych, jak i podatkiem dochodowym od osób prawnych. Różnice dotyczą:
1. możliwości uznania wydatku poniesionego przez podmiot gospodarczy za koszt uzyskania przychodu w prawie podatkowym,
2. możliwości nie uznania przysporzenia majątkowego uzyskanego przez podmiot gospodarczy za przychód w prawie podatkowym,
3. momentu uznania wydatku poniesionego przez podmiot gospodarczy za koszt uzyskania przychodu w prawie podatkowym i w prawie o rachunkowości,
4. momentu uznania przysporzenia majątkowego uzyskanego przez podmiot gospodarczy za przychód w prawie podatkowym i w prawie o rachunkowości.
Przedsiębiorstwo może wykazywać zysk w rachunku zysków i strat tworzonym w oparciu o przepisy ustawy o rachunkowości, natomiast w myśl przepisów prawa podatkowego będzie wykazywało stratę, a co za tym idzie, nie zapłaci podatku. Możliwa jest też sytuacja przeciwna.
Przykład:
Podatnik poniósł wydatki związane z reprezentacją w wysokości 10.000 ZŁ. Jako koszt uzyskania przychodu dla celów podatku PIT mógł uznać jedynie 1000 ZŁ, ponieważ jest to 0,25 % jego rocznego przychodu. W związku z tym dla celów podatkowych jego dochód będzie o 9000 ZŁ wyższy niż faktyczny zysk netto ustalony według przepisów ustawy o rachunkowości.
Z tego względu podatkowa księga przychodów i rozchodów nie daje precyzyjnej odpowiedzi na pytanie, jaka jest faktyczna kondycja firmy, natomiast jest narzędziem do ustalenia wysokości podatku. Przedsiębiorca prowadzący księgę, który chciałby uzyskiwać dokładniejsze informacje o faktycznym wyniku finansowym, musi oprzeć się na dowodach księgowych, albo prowadzić drugą ewidencję operacji gospodarczych. W takiej sytuacji powinien rozważyć, czy nie bardziej efektywne będzie prowadzenie pełnej księgowości. Jest co prawda bardziej skomplikowana i przez to droższa, ale daje odpowiedzi na pytania istotne z punktu widzenia zarządzania firmą.
Drugim urządzeniem ewidencyjnym jest ewidencja przychodów. Służy ona podatnikom podatku dochodowego od osób fizycznych opodatkowanym ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Rejestruje się w niej tylko te operacje gospodarcze, które wiążą się z przychodami ze sprzedaży towarów i usług. W tej formie opodatkowania podatek ustala się według stawek procentowych uzależnionych od rodzaju działalności, za podstawę opodatkowania przyjmując zadeklarowany przychód. Bez znaczenia jest kwota kosztu uzyskania przychodu, a co za tym idzie, nie jest brany pod uwagę dochód podatnika z działalności gospodarczej.
Aby móc skorzystać z tej formy opodatkowania, należy spełnić warunki wynikające z ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Do najważniejszych należy zaliczyć nie osiąganie przychodów nawet w części z tytułu działalności znajdującej w ustawowym katalogu wyłączeń oraz ograniczenie rocznego przychodu ze sprzedaży do 499460 zł. Ponadto zawężony jest wybór formy prawnej prowadzenia działalności - ryczałtem mogą być opodatkowane tylko jednoosobowe działalności gospodarcze prowadzone na własne nazwisko oraz spółki cywilne osób fizycznych.
Zalety ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych:
1. Uproszczony system rozliczeń z fiskusem:
a. podatnik oblicza miesięczną zaliczkę na podatek dochodowy i wpłaca ją do 20 dnia następnego miesiąca. Tylko raz do roku - w terminie do 31 stycznia podatnik wypełnia deklaracje rozliczeniowe.
b. ponadto z uwagi na brak zastosowania amortyzacji podatnik nie musi prowadzić ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, ani obliczać miesięcznych odpisów amortyzacyjnych. Wystarcza spis środków trwałych.
c. ewidencja przychodów jest prostą tabelą i jej prowadzenie nie wymaga szczególnych kwalifikacji. Podatnik nie musi zlecać jej prowadzenia specjaliście, co obniża koszty.
2. Możliwe jest stosowanie wszystkich ulg w kwocie podatku wynikających z ustawy o PIT. W dodatku w przeciwieństwie do opodatkowania na zasadach ogólnych odliczeń od podatku dokonuje się już w miesiącu poniesienia wydatku, a nie w rozliczeniu rocznym. Wydatki, które według ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych można odliczać od dochodu, w przypadku opodatkowania ryczałtem odlicza się od przychodu. Ponieważ stawki podatku wynoszą 3%, 5,5% lub maksymalnie 8,5%, to odliczenie np. składek ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i chorobowego podatnika jest znacznie mniej opłacalne niż przy opodatkowaniu na zasadach ogólnych (od dochodu), gdzie minimalna stawka podatku wynosi 19% a maksymalna 40%.
3. Stawka podatkowa od odsetek naliczonych na rachunku firmowym wynosi jedynie 3%.
Wady ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych:
1. Wspomniany wyżej ograniczony zakres podmiotowy i przedmiotowy stosowania.
2. Podatek jest naliczany bez względu na koszt uzyskania przychodu - firma będzie zmuszona do zapłaty podatku nawet wtedy, gdy działalność przynosi stratę.
Trzecią formą opodatkowania w ramach podatku dochodowego od osób fizycznych jest karta podatkowa.
3. Karta podatkowa
Podstawą prawną dla systemu ustalania wysokości zobowiązania podatkowego określanego ustawową nazwą “karta podatkowa” jest wymieniona już ustawa z 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizycznych. W tym akcie prawnym nadano ustawową rangę przepisom dotyczącym również ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych. Przed rokiem 1999 kwestie te regulowały rozporządzenia.
Ogólnie - karta podatkowa to system, w którym urzędnik urzędu skarbowego na podstawie przepisów ustawy oraz własnego poczucia sprawiedliwości ustala w drodze decyzji administracyjnej kwotę miesięcznego podatku. Jest to kwota stała - decyzja jest ważna do końca roku, a jej zmiana może nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach.
Podstawowym założeniem karty podatkowej, nie sformułowanym wprost, ale wynikającym z przepisów, jest idea sprawiedliwego podatku. Sprawiedliwego, znaczy dostosowanego do indywidualnych warunków, w jakich działa podatnik. Przy zasadach ogólnych opodatkowania ta indywidualna miara w oznaczaniu kwoty podatku realizuje się w ustaleniu wysokości podstawy opodatkowania (jest nią dochód po odliczeniach od dochodu), a także w ustalaniu wysokości odliczeń od podatku. Analogicznie w przypadku ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych z tym, że zamiast dochodu występuje przychód ze sprzedaży. Natomiast w karcie podatkowej podatek jest ustalany kwotowo. Nie jest związany z faktycznym dochodem podatnika. Można mówić o przypuszczalnym (przeciętnym) związku podatku z dochodem. Wysiłek ustawodawcy skierowany został na uzależnienie wysokości podatku od zmiennych, które na ogół wpływają na dochód podatnika. Np. podatnik zatrudniający jednego pracownika zapłaci większy podatek niż ten, który wykonuje działalność bez zatrudniania pracowników dlatego, że konieczność zatrudnienia pracownika wiąże się na ogół z większym rozmiarem działalności, a zatem na ogół z większym dochodem.
Charakterystyczną cechą karty podatkowej jest element decyzji administracyjnej w ustalaniu stawki podatku. Przedsiębiorca, który chce zostać objęty ryczałtem kwotowym, musi zgłosić wniosek do właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności urzędu skarbowego. PIT-16 - deklaracja w sprawie opodatkowania kartą podatkową jest obszerną ankietą zawierającą szczegółowe pytania o warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Organ podatkowy bada, czy podatnik spełnia wszystkie warunki do opodatkowania kartą. Jeżeli nie - wniosek zostanie odrzucony. Jeżeli tak - organ wydaje ważną do końca roku decyzję ustalającą wysokość miesięcznej stawki podatku. PIT-17 jest decyzją administracyjną ustalającą w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej. Organ nie ma możliwości odmówienia wydania decyzji w sprawie opodatkowania kartą, jeżeli strona spełnia wymagane prawem warunki. Rola urzędu skarbowego sprowadza się do sprawdzenia, czy warunki są spełnione i do ustalenia kwoty na podstawie przepisów ustawy. W niektórych przypadkach ustawa pozostawia wysokość kwoty do wyznaczenia organowi podatkowemu, określając dolną i górną granicę stawki. Jeżeli organ uchyli się od wydania decyzji PIT-17, lub strona nie zgadza się z wysokością ustalonej kwoty podatku, to może - jak od każdej decyzji w sprawach podatkowych - wnieść odwołanie do izby skarbowej, jako do organu nadrzędnego. Tam w drodze postępowania odwoławczego badana jest zarówno słuszność decyzji jak i zgodność z obowiązującymi przepisami. Możliwe jest również zaskarżenie prawomocnej decyzji organu drugiej instancji do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jednak NSA bada tylko zgodność z prawem (zarzuty formalne), nie zajmując się kwestią słuszności decyzji.
Ustawodawca traktuje zryczałtowane formy opodatkowania, jako przywilej w rozumieniu - “specjalne prawo”). Nie każdy przedsiębiorca może, z nich skorzystać.. Uzasadnieniem rygorów jest cel wprowadzenia tych rozwiązań: są one skierowane do małych przedsiębiorstw. W związku z tym należało zapewnić mechanizmy, które wyłączą z opodatkowania ryczałtem przedsiębiorstwa o nieco większym rozmiarze działalności.
Nie należy wysuwać wniosku, że następuje tu ograniczenie zagwarantowanej Konstytucją swobody działalności gospodarczej. W systemie gospodarki rynkowej prowadzenie działalności gospodarczej co do zasady nie wymaga zgody organu administracyjnego, lecz jedynie jego powiadomienia. Odstępstwem od reguły jest działalność objęta koncesjonowaniem lub wymagająca zezwolenia. Natomiast karta podatkowa nie jest ograniczeniem - jeżeli przedsiębiorca nie uzyska decyzji w sprawie opodatkowania kartą, może wybrać inną formę opodatkowania - zwłaszcza podatkową księgę przychodów i rozchodów.
Warunki opodatkowania kartą podatkową
W czasie, kiedy tworzony był system karty podatkowej, z założenia nie było możliwe określenie dochodu podatnika na podstawie ewidencji operacji gospodarczych - podatnik nie miał obowiązku prowadzenia ewidencji. Ustawodawca wprowadził mechanizm określania potencjalnego dochodu z działalności gospodarczej na podstawie pośrednich przesłanek. Wszystko w celu uniemożliwienia korzystania z karty przez przedsiębiorstwa o większym dochodzie. Od 2001 roku ustawa o VAT i akty wykonawcze nakładają obowiązki z zakresie ewidencjonowania przychodu (dla podmiotowo zwolnionych od tego podatku) oraz pełną ewidencję sprzedaży i zakupów dla potrzeb podatku VAT (dla objętych tym podatkiem). Można więc mówić o sprzeniewierzeniu pierwotnym założeniom systemu karty podatkowej, którymi była prostota i brak obowiązków ewidencyjnych. Mimo takiego uregulowania rozliczeń z tytułu VAT, przepisy dotyczące podatku dochodowego pozostają co do zasady nie zmienione. Eliminacja podatników o wyższych dochodach realizowana jest przez określenie warunków, jakie musi spełniać podatnik, aby skorzystać z tej formy opodatkowania.
1. Podatnik może prowadzić działalność tylko w najprostszych formach. Są to:
a. jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona na własne nazwisko,
b. spółka cywilna osób fizycznych (z pewnymi ograniczeniami).
c. jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona na imię obojga małżonków.
Wszystkie zakładają pełną odpowiedzialność osobistym majątkiem właścicieli za zobowiązania firmy. Z przepisów kodeksu cywilnego i ordynacji podatkowej wynika również zasada odpowiedzialności małżonka nie prowadzącego działalności - do wysokości udziału w majątku wspólnym. W szczególnych przypadkach odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe obciążone są również inne osoby np. domownicy.
Jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona na imię obojga małżonków to specyficzna forma pośrednia między jednoosobową działalnością gospodarczą prowadzoną na własne nazwisko, a spółką cywilną. Oboje małżonkowie są właścicielami firmy (jest to ich współwłasność łączna), natomiast wobec fiskusa rozliczają się wspólnie. Warunkiem jest obowiązująca między małżonkami wspólność majątkowa małżeńska.
Na marginesie - mówiąc o najprostszych formach prowadzenia działalności gospodarczej mam na myśli te, które wiążą się z obowiązkiem zapłacenia podatku dochodowego. Natomiast pomijam nieliczne zresztą zakresy działalności które, jako wyłączone w ogóle spod opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych, nie podlegają nawet ewidencji. Właściwie nie można wtedy mówić o formie prawnej prowadzenia działalności, ponieważ taki przedsiębiorca nie wchodzi w stosunki publiczno - prawne w związku z prowadzoną działalnością. Przykładem jest uzyskiwanie dochodów z tytułu wynajmu pokoi gościnnych, w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym, osobom przebywającym na wypoczynku oraz dochody z wyżywienia tych osób, jeżeli liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza pięciu.
2. Podatnik może prowadzić tylko jedną pozarolniczą działalność gospodarczą.
Ratio legis jest podobne jak we wszystkich ograniczeniach związanych z opodatkowaniem kartą. Jeżeli podatnik ma więcej niż jedną firmę, jest to pośredni dowód, że nie należy już do grupy drobnych przedsiębiorców i powinien być opodatkowany w innej formie.
Przez użycie sformułowania “pozarolnicza działalność gospodarcza” dopuszczono do opodatkowania kartą rolników. Można zatem prowadzić gospodarstwo rolne i jednocześnie prowadzić działalność gospodarczą opodatkowaną kartą podatkową. Podatnik płaci wtedy podatek dochodowy z działalności gospodarczej oraz - również zryczałtowany - podatek rolny. Nie dotyczy to jednak tzw. działów specjalnych produkcji rolnej - dochody z tego źródła są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
3. Podatnik może prowadzić działalność określoną w ustawie.
Ustawa wymienia sto dwadzieścia zakresów działalności zgrupowanych w jedenaście rodzajów. Podatnik, który chce opodatkowywać się kartą musi wybierać spośród działalności wymienionych w tabeli. Większość dotyczy drobnej wytwórczości i usług. Inne rodzaje tylko w ograniczonym zakresie objęte zostały kartą podatkową. Trudno wskazać proste kryterium, którym kierował się ustawodawca - na przykład wyłączone z opodatkowania kartą są prawie wszystkie zawody lekarskie, a także prawie cała działalność handlowa i gastronomiczna.
4. Podatnik może prowadzić działalność tylko jednego rodzaju.
Należy wprowadzić rozróżnienie między rodzajem a zakresem działalności. W przepisach dotyczących karty podatkowej rodzaje działalności to poszczególne części “Tabeli miesięcznych stawek podatku dochodowego w formie karty podatkowej”:
Część I. Działalność usługowa oraz wytwórczo - usługowa,
Część II. Usługi w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi oraz kwiatami,
Część III. Usługi w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu detalicznego artykułami nieżywnościowymi,
Część IV. Gastronomia,
Część V. Usługi transportowe,
Część VI. Usługi rozrywkowe,
Część VII. Sprzedaż posiłków domowych w mieszkaniach,
Część VIII. Wolne zawody - świadczenie usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego,
Część IX. Wolne zawody - świadczenie usług weterynaryjnych,
Część X. Opieka domowa nad dziećmi i osobami chorymi,
Część XI. Usługi edukacyjne w zakresie udzielania lekcji na godziny.
W ramach poszczególnych części tabeli (rodzajów) znajduje się wiele szczegółowych zakresów. Najbardziej obszerna jest część I, gdzie znajduje się 96 zakresów działalności - poczynając od usług ślusarskich, a kończąc na nieco odrębnie potraktowanych usługach parkingowych. Pozostałe dziesięć części tabeli jest znacznie mniej rozbudowanych - w sumie zawierają 24 zakresy działalności.
Z przepisu wynika, że chociaż podatnik jest ograniczony w wyborze tylko do jednego rodzaju działalności, to w ramach rodzaju (jednej części tabeli) może dowolnie łączyć zakresy działalności. Np. może opodatkować się kartą prowadząc jednocześnie działalność w zakresie usług kominiarskich i hafciarskich, ponieważ oba zakresy należą do jednego rodzaju (Część I. Działalność usługowa oraz wytwórczo - usługowa). Natomiast nie może opodatkować się kartą prowadząc jednocześnie działalność w zakresie usług kominiarskich i w zakresie przewozu osób taksówką, ponieważ każdy z tych zakresów należy do innego rodzaju: usługi kominiarskie do części I (Działalność usługowa oraz wytwórczo - usługowa), a taksówki do części V (Usługi transportowe). Dodatkowym ograniczeniem jest brak możliwości łączenia zakresów działalności w ramach części V (usług transportowych) i części VII (sprzedaż posiłków domowych w mieszkaniach).
Teoretycznie podatnik może zgłosić prowadzenie jednocześnie działalności we wszystkich zakresach jednego rodzaju. Praktycznie zdarzyć się to może tylko w niektórych częściach tabeli, np. w części IV (Gastronomia) czy w części II (Usługi w zakresie handlu detalicznego żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi oraz kwiatami).
Kolejną przyczyną ograniczonego korzystania z możliwości łączenia zakresów działalności w ramach jednego rodzaju jest obowiązek przestrzegania określonego limitu zatrudnienia.
5. Podatnik nie może przekroczyć limitu zatrudnienia.
Z punktu widzenia zarządzania podatkiem liczba i status zatrudnionych osób ma pierwszorzędne znaczenie. Zatrudnianie pracowników jest wyznacznikiem rozmiaru działalności gospodarczej i pośrednim wskaźnikiem osiąganego dochodu. W związku z tym ustawa ściśle określa zależność między stanem zatrudnienia a wysokością podatku przyjmując jako regułę, że im więcej pracowników tym wyższe powinno być opodatkowanie. Ustawodawca dostrzegł jednak, że nie wszyscy pracownicy wypracowują dla przedsiębiorcy jednakowy dochód. Ponadto względy szeroko rozumianej polityki zatrudnienia przemawiają za tym, żeby zachęcać przedsiębiorców do zatrudniania określonych pracowników np. inwalidów, czy bezrobotnych absolwentów. Dlatego zasada: “rośnie liczba zatrudnionych - rośnie podatek”, doznaje poważnych wyjątków. Racjonalne wykorzystywanie tych wyjątków prowadzi do znacznego zmniejszenia obciążenia podatkiem.
Jeżeli działalność prowadzona jest w formie spółki cywilnej, co zresztą jest możliwe jedynie dla zakresów działalności wymienionych w pierwszych sześciu częściach tabeli, to każdy ze wspólników jest traktowany, jakby był pracownikiem limitowanym. Jest to uproszczenie, ponieważ wspólnik spółki cywilnej nie może pozostawać z nią w stosunku pracy. Natomiast ustawodawca nie mógł nie uwzględnić faktu, że wspólnik wnosi swój wkład pracy i przyczynia się do zwiększenia dochodu przedsiębiorstwa. A zatem jeżeli firma działa jako jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona na własne nazwisko lub jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona na imię obojga małżonków, to dla celów podatkowych liczba pracowników limitowanych wynosi “0”. Natomiast jeżeli w spółce cywilnej jest dwóch wspólników, to bez zatrudniania kogokolwiek podatek zostanie obliczony tak, jakby liczba pracowników limitowanych wynosiła “2”.
Właściciel firmy może stanąć przed następującym dylematem: Zatrudnić pracownika, czy przyjąć wspólnika? (Możliwe chodzić o tą samą osobę.) Pozornie mogłoby się wydawać, że zatrudnienie pracownika zwiększa liczbę “pracowników limitowanych” w firmie o jednego, natomiast przyjęcie wspólnika o dwóch, zatem pierwszy wariant jest bardziej korzystny. Należy jednak pamiętać, że przy zatrudnieniu pracownika powstaje obowiązek zapłaty podatku PIT od wynagrodzenia. Natomiast dla wariantu drugiego podatek w formie karty obciążający spółkę będzie co prawda wyższy ale jedyny, jaki wspólnicy będą zobowiązani zapłacić. Mówiąc o “podatku obciążającym spółkę” biorę pod uwagę ekonomiczny punkt widzenia. Pod względem prawnym jest to podatek obciążający wspólników - każdego w części proporcjonalnej do jego udziału w spółce.
Większość zakresów działalności ma przypisany maksymalny limit zatrudnienia. Ustawa zezwala jednak na zatrudnianie ponad ten limit pracowników należących do określonych kategorii. Pożytecznym będzie posłużenie się podziałem na pracowników limitowanych i nielimitowanych.
I. Pracownik limitowany to “zwykły pracownik” - nie odznaczający się cechami, które pozwoliłyby zakwalifikować go do drugiej kategorii.
II. Pracownik nielimitowany to taki, którego nie wlicza się do limitu zatrudnienia. W ramach drugiego typu możemy wyróżnić dwie istotne grupy:
A/ pracownicy nielimitowani, których zatrudnienie nie powoduje wzrostu stawki podatku.
B/ pracownicy nielimitowani, których zatrudnienie powoduje wzrost stawki podatku.
Każdy z rodzajów działalności (każda część tabeli) rządzi się nieco innymi prawami dotyczącymi limitów zatrudnienia i kategorii pracowników. Najwięcej możliwości zatrudniania pracowników nielimitowanych występuje w części I. Dlatego uregulowania dotyczące pracowników nielimitowanych zostaną omówione w oparciu o nią.
Część I. Działalność usługowa oraz wytwórczo - usługowa
Limit zatrudnienia waha się od zera (np. usługi w zakresie radiestezji - pozycja 94) do pięciu osób (np. usługi kosmetyczne - pozycja 88). Gdyby nie przewidziane w ustawie wyjątki oznaczałoby to, że prowadząc zakład kosmetyczny można by zatrudnić nie więcej niż pięciu pracowników. Jednak dzięki kategorii pracowników nielimitowanych, w zakładzie kosmetycznym może zostać zatrudnionych znacznie więcej pracowników i nie spowoduje to utraty przez właściciela zakładu prawa do opodatkowania kartą podatkową.
A/ pracownicy nielimitowani, których zatrudnienie nie powoduje wzrostu stawki podatku to:
A1/ małżonek podatnika oraz niepełnoletni członek rodziny podatnika pozostający z podatnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym
Dla racjonalnego podejmowania decyzji w przedsiębiorstwach rodzinnych należy brać pod uwagę sumę korzyści oraz sumę obciążeń ponoszonych przez wszystkich pracujących w przedsiębiorstwie. Dlatego z punktu widzenia zarządzania podatkiem najkorzystniejszym rozwiązaniem jest, jeżeli taka osoba ma status tzw. faktycznego współpracownika, czyli wykonuje pracę, ale nie jest zatrudniona. Wtedy nie dość, że nie powoduje wzrostu stawki podatku w formie karty, to nie pojawia się obowiązek podatkowy z tytułu podatku PIT od wynagrodzenia za pracę. Oczywiście faktycznie małżonek czy niepełnoletni członek rodziny czerpie korzyści z prowadzonej działalności gospodarczej, ponieważ zyski zasilają budżet rodziny.
Z tą kwestią łączy się obowiązek ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność gospodarczą
Niepełnoletnie dzieci są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym rodziców, ale nie przysługują im ubezpieczenia społeczne.
W przypadku dorosłych członków rodziny będących faktycznymi współpracownikami składki ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego pokrywa przedsiębiorca.
Natomiast składki ubezpieczeń społecznych pracownika obciążają w części pracownika, a w części pracodawcę, a składki ubezpieczenia zdrowotnego są pokrywane z podatku dochodowego pracownika.
Gdyby zamiast faktycznej współpracy został zawarty stosunek pracy między przedsiębiorcą a członkiem jego rodziny mającym to samo miejsce zamieszkania, to w sumie obciążenie finansowe przedsiębiorstwa rodzinnego byłoby identyczne.
Szczególny przypadek zachodzi, gdy przedsiębiorstwo jest prowadzone w formie spółki cywilnej. Wtedy przywilej nie wliczania tych osób do pracowników limitowanych przysługuje tylko jednemu ze wspólników. Z podatkowego punktu widzenia istotna jest decyzja w tej sprawie. Celowym jest, żeby z przywileju korzystał ten wspólnik, który ma w rodzinie większą ilość osób dających się zakwalifikować do tej kategorii.
A2/ uczeń
Zatrudnienie ucznia w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy lub nauki zawodu jest elementem systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Ustawodawca stwarza dla przedsiębiorców zachęty, które mają uczynić wysiłek szkolenia ucznia opłacalnym. Oprócz tej korzyści, że zatrudnienie uczniów nie podwyższa stawki podatku, podatnikowi przysługuje ulga podatkowa za wyszkolenie ucznia. Ulga przysługuje podatnikom uprawnionym do szkolenia uczniów (warunkiem jest stosowny kurs pedagogiczny) i zatrudniającym w ramach prowadzonej działalności pracowników w celu nauki zawodu. Ulga przysługuje także, gdy uprawnionym do szkolenia uczniów jest przynajmniej jeden ze wspólników lub pracownik.
Jest to ulga bezpośrednia w kwocie podatku, tzn. przedsiębiorca po zakończonym szkoleniu składa wniosek do właściwego US, a ten w drodze decyzji administracyjnej obniża należny podatek o oznaczoną kwotę. Kwota ulgi jest uzależniona od czasu szkolenia i wynosi:
a. sześciokrotność najniższego wynagrodzenia, jeżeli szkolenie było krótsze niż dwa lata, albo
b. dziesięciokrotność najniższego wynagrodzenia, jeżeli szkolenie było dłuższe niż dwa lata.
Podwyżki ulgi uczniowskiej:
1. Kwota ulgi ulega podwyższeniu o 20% podatnikom, którzy prowadzą działalność gospodarczą w miejscowościach o liczbie mieszkańców do 5.000 oraz w gminach o szczególnym zagrożeniu wysokim bezrobociem strukturalnym.
2. Dodatkowa podwyżka o 20% od wyliczonej uprzednio kwoty ulgi przysługuje podatnikom, którzy w danym roku podatkowym zakończyli szkolenie więcej niż jednego pracownika; podwyżka przysługuje z tytułu zakończenia szkolenia każdego następnego pracownika.
Przyznanie ulgi jest uzależnione od efektu szkolenia - umiejętności ucznia zostają poddane weryfikacji podczas egzaminu na czeladnika. Zatrudnianie uczniów i studentów w czasie wakacji również nie pływa na wysokość podatku kartą. Jednak w tym przypadku nie przysługuje ulga podatkowa.
A3/ stażysta
Status stażysty przysługuje pracownikowi, który pracuje przez pierwszy rok po zdaniu egzaminu kończącego szkolenie. Uzasadnieniem włączenia stażystów do tej kategorii pracowników nielimitowanych jest niechęć pracodawców do zatrudniania pracowników bez doświadczenia zawodowego. Ponadto należało zapobiec zwalnianiu uczniów natychmiast po zakończeniu przez nich szkolenia. Podatnik może zatrudnić jednocześnie do trzech stażystów bez podwyżki podatku. Czwarty i kolejni są pracownikami limitowanymi. Dodatkową cezurą jest czas. Po roku pracownik traci status stażysty i decyzją z zakresu zarządzania podatkiem jest, czy podatnik zdecyduje się go dalej zatrudniać. Jeżeli tak, to zwiększy się jego obciążenie podatkiem, a w skrajnym przypadku zostanie przekroczony limit
zatrudnienia, co uniemożliwi dalsze opodatkowanie kartą.
A4/ bezrobotny absolwent
Status bezrobotnego absolwenta tylko tym różni się od statusu stażysty, że ten pierwszy jest kierowany do pracy przez Rejonowy Urząd Pracy w odpowiedzi na zapotrzebowanie zgłoszone przez przedsiębiorcę. Podatnik może zatrudnić czterech bezrobotnych absolwentów bez konsekwencji w postaci podwyżki stawki podatku. Kolejny jest pracownikiem limitowanym. Dodatkową zachętą dla pracodawców jest refundacja, jaką otrzymują z Urzędu Pracy.
A5/ pracownik zatrudniony ponad dopuszczalny limit przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą na terenie gminy zagrożonej szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym
Podatnik może przekroczyć dopuszczalny limit zatrudnienia maksymalnie o sześciu takich pracowników.
A6/ pracownik zatrudniony ponad dopuszczalny limit przez podatnika prowadzącego gospodarstwo rolne i jednocześnie działalność gospodarczą w miejscowości o liczbie mieszkańców do 5000
Podatnik może przekroczyć dopuszczalny limit zatrudnienia maksymalnie o pięciu takich pracowników.
A7/ pracownik zatrudniony ponad dopuszczalny limit przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą w roku 2002
Podatnik może przekroczyć dopuszczalny limit zatrudnienia maksymalnie o trzech takich pracowników. W trzech ostatnich przypadkach konieczne jest pisemne powiadomienie urzędu skarbowego Podatnikowi spełniającemu równocześnie warunki określone w pkt. A5 - A7 przysługuje prawo do przekroczenia stanu zatrudnienia nie więcej niż o sześciu pracowników.
A8/ osoba, na której rachunek jest prowadzona działalność po śmierci podatnika, jeżeli nie bierze udziału w prowadzeniu działalności
A contrario - jeżeli taka osoba bierze udział w działalności wlicza się ją do limitu zatrudnienia i stawka podatku jest wyższa.
A9/ bezrobotny lub absolwent
Nowym uregulowaniem jest przywilej zatrudnienia bez wzrostu obciążenia podatkowego trzech bezrobotnych lub absolwentów - w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - zarejestrowanych w urzędzie pracy, przy czym okres zarejestrowania w urzędzie pracy bezrobotnego musi trwać co najmniej 6 miesięcy w okresie bezpośrednio poprzedzającym jego zatrudnienie. Ustawodawca stara się jednocześnie wpłynąć na trwałość zawartego w ten sposób stosunku pracy nakładając sankcję na pracodawcę, który rozwiąże taką umowę przed upływem trzech miesięcy - zobacz niżej do punktu: podwyżki podatku 1D.
B/ pracownicy nielimitowani, których zatrudnienie powoduje wzrost stawki podatku to:
B1/ pełnoletni członek rodziny podatnika, pozostający z nim we wspólnym gospodarstwie domowym
Istotne jest miejsce stałego lub czasowego zameldowania takiej osoby. Jeżeli pełnoletni członek rodziny podatnika pracuje w firmie, ale nie pozostaje z podatnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym, to jest pracownikiem limitowanym. Uwagi w punkcie A1/ dotyczące nawiązywania stosunku pracy, ubezpieczeń oraz odrębności spółki cywilnej zachowują swoją aktualność.
B2/ emeryt lub rencista
Jednocześnie można zatrudnić tylko dwie takie osoby bez konieczności wliczania ich do limitu zatrudnienia. Trzeci i kolejni emeryci lub renciści są pracownikami limitowanymi.
B3/ pracownik „nieprodukcyjny”
Do tej kategorii zalicza się wszystkich tych pracowników, których pisemnie określony zakres obowiązków pracowniczych nie pokrywa się z zakresem działalności firmy. Są to: pracownicy zatrudnieni wyłącznie przy sprzedaży wyrobów, przyjmowaniu zleceń na usługi, utrzymywaniu czystości w zakładzie, prowadzeniu kasy i księgowości, kierowcy i konwojenci.
W ramach części I wyodrębnione są usługi parkingowe, przy prowadzeniu których stawka podatku zależy od liczby miejsc parkingowych, natomiast nie ma na nią wpływu liczba i rodzaj pracowników.
Tabela 1. Wpływ zatrudnienia pracownika nielimitowanego na wysokość opodatkowania kartą podatkową.
|
źródło: opracowanie własne5. Pracownik może być zatrudniony wyłącznie w oparciu o umowę o pracę lub w oparciu umowę o pracę nakładczą.
Warunek ten wynika z preferowania przez ustawodawcę umów o pracę jako tych, które w najpełniejszy sposób gwarantują prawa pracowników. Ponieważ karta podatkowa jest uprzywilejowaną formą opodatkowania, ustawodawca ma prawo narzucić taki obowiązek. Nie jest on stosowany w pozostałych formach opodatkowania. Nie jest zatem możliwe opodatkowanie kartą, jeżeli zatrudnia się pracowników w oparciu o umowę o dzieło, umowę zlecenia, umowę agencyjną i in.
Dodatkowo ustawodawca w sposób pośredni preferuje zatrudnianie w pełnym wymiarze godzin. - nie różnicuje bowiem opodatkowania ze względu na wymiar zatrudnienia.
6. Podatnik nie korzysta z usług innych zakładów i przedsiębiorstw.
Chodzi o uniemożliwienie prowadzenia działalności w ten sposób, że firma opodatkowana kartą przyjmuje zamówienia i zleca ich wykonanie innemu podmiotowi. Można by w ten sposób obchodzić przepisy dotyczące limitu zatrudnienia. Jeżeli firma nie nadąża z wykonywaniem zleceń i przekazuje je innej to znaczy, że podatnik powinien zostać wyłączony z karty podatkowej i stosować formę opodatkowania przeznaczoną dla większych zakładów. Wyjątkiem są usługi specjalistyczne tzn. takie, które wchodzą w inny niż zgłoszony zakres działalności i są niezbędne do całkowitego wykonania wyrobu lub świadczonej usługi.
7. Małżonek podatnika nie prowadzi działalności w tym samym zakresie.
Gdyby nie ten zakaz, można by podwoić faktyczne zatrudnienie w przedsiębiorstwie. Wystarczyłoby, że małżonkowie otworzą dwie osobne, ale praktycznie działające jak jedna firmy i każde z nich opodatkowuje się kartą podatkową. Wtedy np. mąż prowadziłby usługi ślusarskie i zatrudniał maksymalną liczbę pracowników limitowanych (trzech), a żona również prowadziłaby usługi ślusarskie i zatrudniała trzech pracowników. Byłoby to sprzeczne z duchem ustawy. Natomiast zakaz dotyczy tylko zakresu działalności, co jest wąskim pojęciem. W omawianym przykładzie jest dopuszczalne, aby mąż prowadził usługi ślusarskie, a żona usługi kowalskie i każde z nich zatrudniało maksymalną liczbę pracowników limitowanych.
8. Podatnik nie wytwarza wyrobów objętych podatkiem akcyzowym.
Wykaz wyrobów akcyzowych będący załącznikiem do ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym zawiera tylko kilka wyrobów, do których można by w ogóle odnieść ten zakaz. Są to:
a. wyposażenie specjalistyczne obiektów działalności rozrywkowej takie jak np. rulety i stoły do gry w karty,
b. wyprawione skóry futrzane zwierząt szlachetnych i wyroby z tych skór.
Reszta wyrobów akcyzowych nie mieści się w zakresach działalności wymienionych w karcie podatkowej.
9. Podatnik prowadzi usługi wyłącznie na rzecz ludności.
Na wstępie trzeba przytoczyć ustawową definicję ludności: “osoby fizyczne i gospodarstwa domowe oraz inne podmioty, tj. indywidualne gospodarstwa rolne i ogrodnicze, zakłady wytwórcze, budowlane, handlowe i usługowe prowadzone przez osoby fizyczne i spółki nie mające osobowości prawnej, oraz zakłady prowadzone przez agentów. (...) również organizacje wyznaniowe i zakonne, placówki państw obcych (...) oraz rady szkół i placówek, rady rodziców i inaczej nazwane reprezentacje rodziców.” (przypisy do części I tabeli). Jak widać jest ona znacznie szersza niż potoczne znaczenie słowa “ludność”. Między innymi można zaliczyć do niej dużą część przedsiębiorstw - w tym wszystkie te, które korzystają z uproszczonych form ewidencji. Jednak obszerna jest także grupa podmiotów pozostających poza zakresem tego pojęcia. Oznacza to, że przedsiębiorca aby nie stracić uprawnień do karty podatkowej, nie może świadczyć usług na rzecz spółek kapitałowych, urzędów, wojska i innych struktur.
Wyjątkiem są usługi budowlane (część I tabeli, pozycje 70 do 76) w ramach przysługującego im rocznego limitu w wysokości 48.000 zł. Uwzględniono tu system prowadzenia robót przez generalnego wykonawcę dobierającego sobie kolejnych podwykonawców. Biorąc pod uwagę, że generalnym wykonawcą może być spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, to brak omawianego wyjątku doprowadziłby do wyłączenia z grupy podwykonawców drobnych firm opodatkowujących się kartą. Jednak ograniczenie kwoty przychodu do 48.000 zł rocznie (jest to możliwe do zweryfikowania na podstawie rachunków) powoduje, że dla niektórych firm budowlanych w trakcie roku podatkowego wraz ze zbliżaniem się do wyczerpania limitu może zaistnieć konieczność podjęcia decyzji:
A/ zrezygnować z karty podatkowej i wybrać inną formę opodatkowania
B/ zrezygnować w tym roku podatkowym z dalszej współpracy jako podwykonawca
C/ opóźnić wystawienie rachunku do nowego roku podatkowego.
Podwyżki i obniżki stawki podatku
Podobnie jak w przypadku analizowania limitów zatrudnienia konieczne będzie wyodrębnienie poszczególnych części tabeli. I tu również najbardziej skomplikowany system dotyczy części I. W II, III, IV i częściowo w V części tabeli stawki podatku podane są w przedziałach “od - do”. Ponadto we wszystkich częściach tabeli występują różne możliwości uznaniowej podwyżki lub obniżki podatku. Uznaniowej nie znaczy jednak dowolnej. Decyzja w sprawie wysokości stawki podatku musi spełniać kryterium słuszności, co w tym przypadku oznacza dopasowanie kwoty podatku do prawdopodobnego dochodu podatnika. Decyzja nie spełniająca tego kryterium może zostać podważona w trybie postępowania odwoławczego.
Część I. Działalność usługowa oraz wytwórczo - usługowa
1. Podwyżki podatku.
1A/ Stawka podatku rośnie wraz z rosnącą liczbą mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność gospodarcza.
1B/ Stawka podatku rośnie wraz z rosnącą liczbą pracowników limitowanych.
1C/ Stawka podatku rośnie wraz z rosnącą liczbą pracowników nielimitowanych. Trzeba pamiętać, że dotyczy to tylko części pracowników nielimitowanych.
To, o ile wzrośnie stawka przy zatrudnieniu pracownika nielimitowanego, zależy od liczby już zatrudnionych pracowników limitowanych. I tak:
Jeżeli w firmie nie ma pracowników limitowanych, podstawowa stawka podatku rośnie o 40% na każdego nielimitowanego.
Jeżeli w firmie jest 1 pracownik limitowany, podstawowa stawka podatku rośnie o 30% na każdego nielimitowanego.
I podobnie dalej: Jeżeli 2 limitowanych, to o 20%,
jeżeli 3 limitowanych, to o 15%,
jeżeli 4 lub 5 limitowanych, to o 10% na każdego nielimitowanego.
Ustawodawca przyjął jednak znaczące ograniczenie wzrostu stawki podatku przy zatrudnianiu pracowników nielimitowanych. Otóż stawka podatku przy zatrudnianiu kolejnego pracownika nielimitowanego nie może przekroczyć podanej w tabeli stawki podatku dla jednego pracownika limitowanego więcej, niż ich faktycznie jest zatrudnionych w firmie.
Przykład 1:
Podatnik prowadzi usługi ślusarskie (pozycja 1) w Krakowie. Zatrudnia 1 pracownika limitowanego. Podstawowa stawka podatku wynosi 599 zł miesięcznie. Postanawia zatrudnić dodatkowo 1 pracownika „nieprodukcyjnego”. Stawka podatku wynosi: 599+40%*599=838,60 zł. Ponieważ jednak tak wyliczona kwota przekracza 801 zł - stawkę dla jednego pracownika limitowanego więcej, niż ich faktycznie jest (jest 1, a zatem odniesieniem jest stawka dla 2) - zatem podatnik ostatecznie zapłaci tylko 801 zł.
Ograniczenia stawki podatku nie ma jednak w przypadku, gdy podatnik zatrudnia maksymalną liczbę pracowników limitowanych. Stawka podatku rośnie wtedy liniowo wraz z liczbą zatrudnionych pracowników nielimitowanych.
Przykład 2:
Podatnik prowadzi usługi ślusarskie (pozycja 1) w Krakowie. Zatrudnia 3 pracowników limitowanych. Podstawowa stawka podatku wynosi 977 zł miesięcznie. Postanawia zatrudnić dodatkowo 4 pracowników „nieprodukcyjnych”. Wobec trzech z nich przedsiębiorca korzysta z przywileju oznaczonego wcześniej jako A7 i nie wpływają oni na stawkę podatku. Czwarty powoduje podwyżkę.
Stawka podatku wynosi: 977+15%*977=1123,60 zł. W tabeli dotyczącej usług ślusarskich nie ma stawki dla 4 pracowników limitowanych. Limit zatrudnienia wynosi 3. Podatnik zapłaci 1123,60 zł miesięcznie.
Gdyby podatnik rozważniej dobierał pracowników, kwota podatku byłaby niższa przy tej samej liczbie zatrudnionych osób.
Przykład 3:
Podatnik prowadzi usługi ślusarskie (pozycja 1) w Krakowie. Zatrudnia 2 pracowników limitowanych. Podstawowa stawka podatku wynosi 801 zł miesięcznie. Postanawia zatrudnić dodatkowo 5 pracowników „nieprodukcyjnych”. Stawka podatku wynosi: 801+5*20%*801=1602 zł. Tak wyliczona kwota przekracza 977 zł - stawkę dla 3 pracowników limitowanych - wobec tego podatnik zapłaci 977 zł miesięcznego podatku.
Jak widać, analizowanie struktury zatrudnienia pod kątem zmniejszania należności podatkowych jest istotnym postulatem z punktu widzenia zarządzania firmą.
1D/ W przypadku rozwiązania umowy o pracę chociażby z jednym z bezrobotnych lub absolwentów, o których była mowa w punkcie A9, przed upływem 3 miesięcy od dnia zawarcia umowy, stawkę karty podatkowej podwyższa się o 50%, poczynając od miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło rozwiązanie umowy o pracę, do upływu okresu 3 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy, która została rozwiązana.
Sankcja nie ma zastosowania w dwóch przypadkach:
jeżeli pracodawca, na podstawie Kodeksu pracy, rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia (co ma miejsce w przypadku ciężkiego naruszenia przez pracownika jego obowiązków)
2) w razie ponownego zawarcia umowy o pracę z inną osobą zarejestrowaną w urzędzie pracy, nie później jednak niż w ciągu 10 dni po dniu rozwiązania poprzedniej umowy o pracę.
1. Obniżki podatku.
2A/ 80% obniżka przysługuje podatnikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
a/ prowadzi działalność gospodarczą przy jednoczesnym zatrudnieniu na pełnym etacie,
b/ nie zatrudnia nikogo i nie korzysta z pomocy innych osób z wyjątkiem małżonka,
c/ nie korzysta z innych obniżek.
2B/ 20% obniżka przysługuje podatnikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
a/ jest inwalidą lub do 1 stycznia roku podatkowego ukończył 60 lat życia,
b/ nie zatrudnia nikogo i nie korzysta z pomocy innych osób z wyjątkiem małżonka.
2C/ 10% obniżka przysługuje podatnikowi, który zatrudnia inwalidę. Taki pracownik nie może jednak pobierać emerytury ani renty, nie może również być tzw. pracownikiem nieprodukcyjnym, a co za tym idzie jest pracownikiem limitowanym. Obniżka przysługuje w wysokości 10% na każdego inwalidę.
Jeżeli działalność gospodarcza jest prowadzona w formie spółki cywilnej, to powyższe obniżki przysługują, jeżeli wszyscy wspólnicy mają prawo do zniżki.
2D/ Obniżka uznaniowa przysługuje podatnikowi na jego wniosek, jeżeli:
a/ zatrudnia co najwyżej jednego pracownika i jednocześnie
b/ rozmiar działalności wskazuje na to, że określona w tabeli stawka byłaby oczywiście za wysoka.
2E/ Dodatkowa uznaniowa obniżka przysługuje podatnikowi na jego wniosek, jeżeli:
a/ korzysta ze zniżki 2B lub 2C i jednocześnie
b/ jego sytuacja “szczególnie uzasadnia” taką obniżkę.
W ramach części I tabeli odrębnie potraktowano usługi parkingowe. Stawka podatku rośnie wraz z rosnącą liczbą stanowisk parkingowych. Nie jest możliwa żadna inna podwyżka podatku, natomiast stosuje się wszystkie wyżej wymienione obniżki z wyjątkiem 20% (2B).
Tabela 2. Podwyżki i obniżki podatku stosowane przy opodatkowaniu kartą podatkową.
|
źródło: opracowanie własneInne czynniki wpływające na wysokość podatku
1. Wykonywanie działalności więcej niż jednego zakresu w ramach jednego rodzaju (jednej części tabeli). Dotyczy to wyłącznie części I, II, III i IV.
Do obliczenia podatku w takich wypadkach służy następujący algorytm:
a. Należy zsumować pracowników ze wszystkich zakładów należących do podatnika. Łączna liczba pracowników nie może przekroczyć niższego limitu zatrudnienia.
Przykład 4:
Podatnik prowadzi usługi ślusarskie (pozycja 1). Limit zatrudnienia wynosi 3. Oprócz tego ten sam podatnik prowadzi usługi krawieckie (pozycja 44), gdzie limit zatrudnienia wynosi 5. Wobec tego dla obu działalności prowadzonych łącznie limit zatrudnienia wynosi 3.
Jest to przepis radykalnie ograniczający możliwość opodatkowania kartą podatników posiadających więcej niż jeden zakład pracy. Podobnie jak w kilku innych przypadkach wynika to z woli ustawodawcy do wyłączenia z zakresu karty podatkowej lepiej prosperujących przedsiębiorców.
b. Należy porównać stawki podatku dla łącznej liczby pracowników dla poszczególnych działalności, w odpowiednich miejscowościach i wybrać stawkę wyższą.
Przykład 5:
Podatnik prowadzi usługi ślusarskie w Krakowie. Zatrudnia 2 pracowników limitowanych. Oprócz tego prowadzi usługi krawieckie w Maszkowie (miejscowość ma poniżej 5000 mieszkańców) i zatrudnia tam jednego pracownika limitowanego. Nie przekroczył więc łącznego limitu zatrudnienia. Stawka dla usług ślusarskich w Krakowie przy zatrudnieniu 3 pracowników limitowanych wynosi 977 zł. Stawka dla usług krawieckich w Maszkowie przy zatrudnieniu 3 pracowników limitowanych wynosi 413 zł. A zatem podatnik zapłaci łącznie 977 zł.
c. Stawkę ustaloną w pkt. 2 bierze się pod uwagę przy ewentualnych podwyżkach i obniżkach podatku.
d. Limit zatrudnienia obowiązujący w zakresie działalności obciążonym wyższą stawką podatku służy do określenia ewentualnego ograniczenia wzrostu stawki. (porównaj Przykład 3)
2. Rozpoczęcie działalności w części miesiąca.
Stawka podatku jest ustalana w kwocie miesięcznej - za pełne miesiące kalendarzowe. Jeżeli podatnik rozpocznie działalność gospodarczą w części miesiąca, to kwota podatku za pierwszy okres zostanie proporcjonalnie zmniejszona. Ustala się wtedy liczbę dni pozostałych do końca miesiąca, wliczając dzień rozpoczęcia działalności. Za każdy dzień pobiera się 1/30 stawki miesięcznej - bez względu na to, ile dany miesiąc ma dni. Z praktycznego punktu widzenia ma to znaczenie przy składaniu deklaracji w sprawie opodatkowania kartą (PIT-16). Wymagane jest tam podanie daty rozpoczęcia działalności. Należy zadbać, aby rozpocząć faktyczną działalność z dniem od którego urząd skarbowy rozpocznie naliczanie podatku. W przeciwnym razie może się zdarzyć, że firma będzie płacić w czasie, kiedy jeszcze nie prowadzi działalności.
Proporcjonalnemu zmniejszeniu ulegają również składki ubezpieczenia. W tym przypadku jednak liczy się zarówno liczbę dni pozostałych do końca miesiąca, jak i liczbę dni w danym miesiącu.
3. Przerwa w prowadzeniu działalności.
Podatnik, który zgłosi w urzędzie skarbowym przerwę w prowadzeniu działalności, przysługuje proporcjonalna obniżka podatku. Przerwa musi trwać nieprzerwanie co najmniej 10 dni. Podatnik powinien powiadomić w terminie trzech dni o rozpoczęciu i o zakończeniu przerwy. Za każdy dzień obniża się podatek o 1/30 stawki miesięcznej. Jedynie przy prowadzeniu działalności w zakresie obwoźnego i obnośnego handlu detalicznego taka przerwa musi być umotywowana - a to: chorobą, służbą wojskową, wyjazdem za granicę lub urlopem wypoczynkowym (w rozumieniu przepisów kodeksu pracy). Inny jest też minimalny okres przerwy uprawniający do obniżki - wynosi on jeden miesiąc.
1. Oczekiwanie na decyzję ustalającą wysokość podatku w formie karty podatkowej
A/ Wniosek o zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej podatnik składa urzędowi skarbowemu w deklaracji PIT 16, w terminie do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok podatkowy, od którego ma być zastosowana karta, a jeżeli podatnik rozpoczyna działalność w ciągu roku podatkowego - przed rozpoczęciem działalności. (Nie ma możliwości zmiany formy opodatkowania na kartę podatkową w trakcie roku):
W przypadku podatników, którzy w roku poprzednim opłacali podatek dochodowy na ogólnych zasadach lub w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, albo którzy w roku podatkowym rozpoczęli działalność, kwoty podatku dochodowego zapłacone w okresie przed doręczeniem decyzji ustalającej opodatkowanie zalicza się na poczet podatku wynikającego z tej decyzji.
B/ Jeżeli do końca każdego roku podatkowego objętego opodatkowaniem w formie karty podatkowej podatnik nie zgłosił likwidacji działalności, uważa się, że prowadzi nadal działalność opodatkowaną w tej formie. Decyzja ustalająca wysokość podatku jest ważna do końca roku, a zatem podobna sytuacja ma miejsce w przypadku kontynuacji opodatkowania w tej formie:
Podatnicy, którzy w roku poprzednim opłacali podatek dochodowy w formie karty podatkowej, są obowiązani, do dnia otrzymania decyzji ustalającej wysokość tego podatku, opłacać podatek dochodowy w formie karty podatkowej, w wysokości stawki określonej w decyzji ustalającej jej wysokość na rok poprzedni. Kwoty podatku dochodowego zapłacone w okresie przed doręczeniem decyzji ustalającej opodatkowanie w formie karty podatkowej zalicza się na poczet podatku wynikającego z tej decyzji.
5. Zrzeczenie się karty podatkowej
Podatnik może w terminie do końca roku podatkowego zrzec się zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej, poczynając od roku następnego. Oprócz tego podatnik może zrzec się zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej ustalającej wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej. Ostatni przypadek ma miejsce przy oczekiwaniu na decyzję urzędu skarbowego ustalającą wysokość podatku - zarówno przy kontynuacji opodatkowania w tej formie, jak i w przypadku wystąpienia po raz pierwszy o przyznanie karty podatkowej.
W takiej sytuacji podatnik jest obowiązany od pierwszego dnia miesiąca następującego po zrzeczeniu zaprowadzić:
1) ewidencję przychodów i płacić ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli spełnia warunki opodatkowania w tej formie albo
2) podatkową księgę przychodów i rozchodów wraz z dodatkowymi ewidencjami i płacić podatek dochodowy na ogólnych zasadach.
Do końca miesiąca, w którym podatnik zrzekł się zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej, jest obowiązany opłacać podatek dochodowy na ogólnych zasadach. W tym przypadku podatnik jest obowiązany złożyć właściwemu urzędowi skarbowemu deklarację PIT5 o wysokości dochodu osiągniętego od początku roku do końca miesiąca, w którym zrzekł się opodatkowania w formie karty podatkowej, w terminie do 20 dnia następnego miesiąca. W tym samym terminie podatnik jest obowiązany wpłacić różnicę pomiędzy kwotą podatku dochodowego wynikającego z deklaracji a kwotą podatku dochodowego zapłaconego w formie karty podatkowej, w okresie przed zrzeczeniem się opodatkowania w tej formie.
A zatem rezygnując z karty podatkowej podatnik naraża się na sankcję w postaci dopłaty między podatkiem zapłaconym w formie karty a takim, jaki zapłaciłby na zasadach ogólnych od początku roku. Ustawa nie przewiduje wprost odwrotnej sytuacji (podatnik zapłacił w formie karty więcej niż wynosi podatek na zasadach ogólnych), ale należy ją traktować jako nadpłatę podatku dochodowego i domagać się od urzędu skarbowego zwrotu w terminie przewidzianym w Ordynacji podatkowej.
6. decyzja odmawiająca zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej
Jeżeli urząd skarbowy stwierdzi brak warunków do zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej, wydaje decyzję odmowną. Może to się stać:
A/ kiedy podatnik składa deklarację PIT 16
B/ w trakcie roku podatkowego - na podstawie informacji od samego podatnika (o każdej zmianie warunków prowadzenia działalności należy powiadomić urząd skarbowy w ciągu 7 dni) lub z innych źródeł.
W tym przypadku podatnik jest obowiązany płacić:
1) ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli spełnia warunki opodatkowania w tej formie albo
2) podatek dochodowy na ogólnych zasadach.
Podatnicy, którzy dotychczas byli opodatkowani kartą są obowiązani do założenia i prowadzenia właściwych ksiąg albo ewidencji, poczynając od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym została doręczona decyzja odmawiająca im zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej.
W przypadku decyzji odmownej inaczej niż w przypadku zrzeczenia się karty ustawa nie nakazuje zapłaty różnicy w kwotach podatku. Podatnik wykluczony z systemu karty podatkowej może więc „bezboleśnie” przejść na inną formę rozliczen z tytułu podatku PIT.
Teoretycznie nie można zrzec się opodatkowanie w formie karty podatkowej w trakcie roku. Można natomiast celowo złamać jeden z koniecznych warunków umożliwiających opodatkowanie w tej formie, a następnie powiadomić urząd skarbowy. Można być pewnym, że organ podatkowy sam wykluczy podatnika z systemu.
Uwaga! Przy zmianie formy opodatkowania PIT należy zbadać, czy nie wygasło zwolnienie od ewidencjonowania obrotu i podatku należnego VAT za pomocą kasy fiskalnej.
7. Składka ubezpieczenia zdrowotnego
Podatnik obniża kwotę podatku o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne opłaconej w roku podatkowym, zgodnie z przepisami o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, o ile nie została odliczona od podatku dochodowego zapłaconego z innych źródeł (np. z tytułu pozostawania w stosunku pracy). Kwota składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, o którą pomniejsza się kartę podatkową, nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki, określonej w odrębnych przepisach. (W styczniu 2002 roku było to 95,20 zł.) Jeżeli kwota składki jest wyższa niż kwota podatku dochodowego, do urzędu skarbowego nie wpłaca się nic, natomiast do ZUS całą składkę. Po upływie roku podatkowego, w terminie do dnia 31 stycznia, podatnik jest obowiązany złożyć we właściwym urzędzie skarbowym roczną deklarację PIT16A o wysokości składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, zapłaconej i odliczonej od karty podatkowej w poszczególnych miesiącach.
Podatnicy płacą podatek, pomniejszony o zapłaconą składkę na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, bez wezwania w terminie do dnia siódmego każdego miesiąca za miesiąc ubiegły, a za grudzień - w terminie do dnia 28 grudnia roku podatkowego, na rachunek właściwego urzędu skarbowego.
4. Karta podatkowa a VAT
Przed 2001 rokiem podatnicy opodatkowujący się kartą byli ex lege zwolnieni od podatku VAT. W roku 2001 objęto tym podatkiem niektóre zakresy działalności, a od 1 stycznia 2002 roku zwolnienie od VAT, bez względu na wysokość osiąganych obrotów, utracili wszyscy podatnicy karty podatkowej.
Nie występuje już szczególne zwolnienie od podatku VAT dla przedsiębiorców rozliczających się z podatku dochodowego od osób fizycznych w formie karty podatkowej. Natomiast przysługuje im ogólne zwolnienie podmiotowe, jeżeli obrót nie przekroczy równowartości 38500 zł.
Ewidencja sprzedaży dla podmiotowo zwolnionych od VAT
Konsekwentnie ustawodawca nałożył nowy obowiązek ewidencyjny na wszystkich przedsiębiorców wybierających zwolnienie od VAT. Chodzi o ewidencję sprzedaży umożliwiającą określenie, kiedy limit kwotowy zostanie przekroczony. Art. 27 ust. 1 ustawy o VAT nakłada na podatników obowiązek zaewidencjonowania sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym. Forma takiej ewidencji nie jest określona, natomiast jasno określona jest sankcja za niedopełnienie obowiązku jej prowadzenia. W takim przypadku organ podatkowy określa wartość nie zaewidencjonowanej sprzedaży w drodze oszacowania i ustala podatek przy zastosowaniu stawki 22 proc. bez prawa odliczenia podatku naliczonego. Ewidencję należy prowadzić narastająco od początku roku (lub daty rozpoczęcia działalności).
Możliwe jest ewidencjonowanie kwot dziennego obrotu, bez wyszczególniania pojedynczych operacji. Taka uproszczona ewidencja sprzedaży powinna zawierać co najmniej:
A/ datę sprzedaży,
B/ kwotę sprzedaży oraz
C/ numery dowodów księgowych. Ewidencja zakupów i sprzedaży dla podatników, którzy nie podlegają zwolnieniu
Jeżeli podatnik opłacający podatek dochodowy w formie karty podatkowej utraci prawo do zwolnienia z VAT z powodu przekroczenia limitu kwotowego lub z niego zrezygnuje, będzie zobowiązany do prowadzenia ewidencji, o której mowa w art. 27 ustawy o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym zawierającej:
A/ kwoty podatku naliczonego związane ze sprzedażą opodatkowaną, zwolnioną i nie podlegającą opodatkowaniu
B/ dane niezbędne do określenia przedmiotu i podstawy opodatkowania,
C/ kwoty podatku naliczonego obniżającego podatek należny oraz
D/ kwoty podatku podlegające wpłacie do urzędu skarbowego lub zwrotowi z tego urzędu oraz
E/ inne dane służące do prawidłowego sporządzenia deklaracji podatkowej.
Inaczej niż w poprzednim przypadku ewidencję należy sporządzać za okresy miesięczne, nie później niż do 25 dnia następnego miesiąca, taki bowiem jest termin do złożenia w urzędzie skarbowym deklaracji VAT-7.
Dodatkowym zagadnieniem jest obowiązek ewidencjonowania obrotu oraz podatku należnego za pomocą kas fiskalnych.
Kto musi mieć kasę fiskalną?
Podatnicy sprzedający towary i świadczący usługi, w tym również w zakresie handlu i gastronomii, na rzecz osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w formie indywidualnych gospodarstw rolnych,
A/ których obrót przekroczył 40000 zł, lub 20000 zł w razie rozpoczęcia działalności w 2002 roku,
B/ i którzy jednocześnie dążą do rozliczenia VATu naliczonego przy zakupie,
C/ a nie wykonują usług wyłączających z obowiązku ewidencjonowania przy zastosowaniu kas (Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 grudnia 2001 r. zawiera wykaz czynności zwolnionych do dnia 31 grudnia 2002 r. z tego obowiązku).
Obowiązek ewidencjonowania bez względu na osiągniętą wielkość obrotu dotyczy podatników:
1) kontynuujących po dniu 1 stycznia 2002 r. działalność na rzecz osób fizycznych, którzy byli obowiązani do rozpoczęcia ewidencjonowania przed tą datą, z uwzględnieniem obowiązujących w tym okresie przepisów o terminach instalowania poszczególnych kas przez podatników
2) kontynuujących albo rozpoczynających po dniu 30 września 2002 r. działalność mieszczącą się w zakresie usług przewozu osób i ładunków taksówkami osobowymi i bagażowymi.
Z przepisów nie da się wyczytać wprost, że przedsiębiorcy sprzedający towary i usługi zwolnione od podatku od towarów i usług, których obrót przekroczył wyżej wymienione kwoty nie muszą wprowadzać kas fiskalnych. Z koniunkcji słów "obrót i podatek należny" (art. 29 ust. 1 ustawy o VAT) wynika jednak brak obowiązku rejestracji obrotu skoro nie jest pobierany podatek należny. Ponadto jedyną sankcją jest brak możliwości odliczenia podatku VAT naliczonego przy zakupach. Ponieważ w tym przypadku i tak nie ma możliwości odliczenia, kas instalować nie trzeba.
Refundacja polega na odliczeniu od podatku należnego 50% ceny kasy fiskalnej, lecz nie więcej niż 2500 zł. Jest możliwa również wówczas, gdy podatnik nie pobiera podatku należnego, ponieważ:
1.wykonuje wyłącznie czynności zwolnione od podatku lub
2.jest zwolniony od VAT dlatego, że:
a) jest opodatkowany kartą podatkową
b) jest zakładem pracy chronionej
c) rozpoczął działalność w tym roku i wybrał zwolnienie od VAT)
Wtedy urząd skarbowy dokonuje zwrotu wyżej wymienionej kwoty na rachunek bankowy podatnika w terminie do 25 dnia od daty złożenia wniosku przez podatnika.
Warunki częściowej refundacji:
1. rozpoczęcie ewidencjonowania obrotu i kwot podatku należnego w obowiązujących terminach
2. Posiadanie dowodu zapłaty całej należności za kasę rejestrującą.
3. Złożenie przez podatnika w urzędzie skarbowym, przed terminem rozpoczęcia ewidencjonowania, pisemnego oświadczenia o liczbie kas i miejscu (adresie) ich używania do ewidencjonowania.
4. Użycie kas rejestrujących spełniających, określone odrębnymi przepisami kryteria i warunki techniczne.
Refundacja zostaje cofnięta w przypadku, gdy w okresie trzech lat od dnia rozpoczęcia ewidencjonowania:
1) podatnik zaprzestanie używania kasy,
2) podatnik zaprzestanie działalności,
3) nastąpi otwarcie likwidacji,
4) zostanie ogłoszona upadłość,
5) nastąpi sprzedaż przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans.
6) podatnik nie dokona w obowiązującym terminie zgłoszenia kasy do obowiązkowego przeglądu technicznego przez właściwy serwis. (Ostatni punkt obowiązuje od 1.4.2002)
Obowiązek zwrotu dotyczy tylko tych kas, z którymi związane są zdarzenia wymienione w punktach 1-6. Podatnik jest w takim przypadku obowiązany do zwrotu odliczonych lub zwróconych kwot z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym powstały okoliczności uzasadniające dokonanie zwrotu i należy go spełnić nie później niż w terminie rozliczenia podatku od towarów i usług za ten miesiąc. Dłuższy termin zawrotu przysługuje podatnikom, o których mowa w art. 29 ust. 2c ustawy (uprawnionym do bezpośredniej refundacji przy zakupie kasy) Są oni obowiązani do zwrotu odliczonych lub zwróconych kwot, nie później niż do końca miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstały okoliczności uzasadniające dokonanie zwrotu.
Ewidencja za pomocą kasy fiskalnej to
1. Dobowy raport fiskalny, zawierający:
a/ kolejne pozycje obrotu oraz podatku należnego,
b/ numer unikatowy pamięci fiskalnej
c/ datę i numer raportu
2. Odrębna ewidencja zwrotów. Przepisy nie precyzują, jak taka ewidencja powinna wyglądać, muszą się w niej jednak znaleźć dane niezbędne do prawidłowego rozliczenia podatku należnego, czyli stosowne pozycje zmniejszające obrót oraz podatek należny,
3. Miesięczny raport fiskalny zawierający:
a/ numer unikatowy pamięci fiskalnej
b/ daty i numery raportów dobowych
c/ wynikające z raportów łączne kwoty obrotu i podatku należnego pomniejszone o wartości zwrotów.
Należy również pamiętać, że w przypadku, gdy faktura dotyczy sprzedaży zarejestrowanej przy zastosowaniu kasy rejestrującej, do kopii faktury podatnik powinien dołączyć paragon dokumentujący tę sprzedaż
Oprócz omówionych wyżej kwestii rozporządzenie Ministra Finansów z 20 grudnia 2001 r. zawiera szczególne uregulowania dotyczące podatników opłacających podatek dochodowy w formie karty podatkowej.
1. zwalnia się z obowiązku ewidencjonowania w okresie do dnia 31 grudnia 2002 r.:
a) w części I w poz. 1, 10, 12, 26, 29-34, 40-45, 47-50, 54, 58-59, 65, 67, 74, 77-78, 84, 92-95,
b) w części V w poz. 3, 4 - usługi w zakresie transportu osób na rzece Dunajec przez flisaków pienińskich,
c) w części VII w poz. 1- 2, oraz
d) w części X i XI
wykonywanej bez zatrudniania pracowników, z wyjątkiem małżonka,
oraz
a) w części I w poz. 2, 7, 28, 35-39, 60-64, 79
b) w części VIII
bez względu na stan zatrudnienia
Zwolnienie to nie dotyczy podatników kontynuujących po dniu 1 stycznia 2002 r. działalność, którzy byli obowiązani do rozpoczęcia ewidencjonowania przed tą datą.
W przypadku:
1) rezygnacji z opodatkowania w podatku dochodowym w formie karty podatkowej albo utraty prawa do rozliczania podatku dochodowego w tej formie, lub
2) zatrudnienia pracownika
podatnicy mają obowiązek rozpoczęcia ewidencjonowania po upływie dwóch miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiły te zdarzenia, nie wcześniej jednak niż z chwilą przekroczenia w roku podatkowym obrotów z działalności na rzecz osób fizycznych w wysokości 40 000 zł.
2. Podatników nie wymienionych w punkcie 1, którzy nie byli przed 1.1.2002 zobowiązani do rozpoczęcia ewidencjonowania i jednocześnie, u których wysokość obrotów osiągniętych z działalności na rzecz osób fizycznych przekroczyła kwotę 40 000 zł, zwalnia się z obowiązku ewidencjonowania w okresie do dnia 30 czerwca 2002 r. Nie dotyczy to jednak działalności przewozu taksówkami:
3. Terminy rozpoczęcia ewidencjonowania (bez względu na wysokość obrotu) usług przewozu osób i ładunków taksówkami osobowymi i bagażowymi określa załącznik nr 2 do rozporządzenia:
Lp. Termin od dnia Podatnicy, których NIP kończy się cyfrą:
1. Od 1.10.2002 r. 0
2. Od 1.11.2002 r. 1
3. Od 1.12.2002 r. 2
4. Od 1.01.2003 r. 3
5. Od 1.02.2003 r. 4
6. Od 1.03.2003 r. 5
7. Od 1.04.2003 r. 6
8. Od 1.05.2003 r. 7
9. Od 1.06.2003 r. 8
10. Od 1.07.2003 r. 9
5. Inne obowiązki ewidencyjne
Ewidencja zatrudnienia
Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej, z wyjątkiem prowadzących parkingi są obowiązani prowadzić książkę ewidencji zatrudnienia, jeżeli przy prowadzeniu działalności zatrudniają pracowników, w tym również:
1) osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę nakładczą oraz członków rodziny mających inne niż podatnik miejsce pobytu stałego lub czasowego,
2) członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z podatnikiem,
3) osób pobierających emerytury lub renty (tylko do 1.2.2002),
4) pracowników zatrudnionych wyłącznie przy sprzedaży wyrobów, przyjmowaniu zleceń na usługi, utrzymywaniu czystości w zakładzie, prowadzeniu kasy i księgowości, kierowców i konwojentów,
5) bezrobotnych absolwentów skierowanych, na podstawie odrębnych przepisów, przez właściwy urząd pracy do odbywania stażu u pracodawcy,
6) zatrudnionych bezrobotnych lub absolwentów - w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - zarejestrowanych w urzędzie pracy,
Podatnik jest obowiązany przechowywać ewidencję zatrudnienia w miejscu wykonywania działalności albo w miejscu wskazanym przez podatnika jako jego siedziba jeżeli działalność jest wykonywana bez posiadania zorganizowanego zakładu. Z tym że podatnicy prowadzący działalność usługową w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu są obowiązani przechowywać ewidencję zatrudnienia w miejscu wykonywania działalności.O tym, co powinna zawierać ewidencja rozstrzyga stosowne rozporządzenie Ministra Finansów:
1. numer kolejny wpisu,
2. imię i nazwisko osoby zatrudnionej,
3. datę nawiązania przez tę osobę i ustania stosunku pracy oraz
4. adnotacje o przerwach w zatrudnieniu.
Zapis dotyczący zatrudnienia danej osoby powinien być dokonany nie później niż przed rozpoczęciem pracy przez tę osobę. Podatnik jest obowiązany zbroszurować ewidencję zatrudnienia i kolejno ponumerować jej karty. Karty przychodów
Podatnicy dokonujący pracownikom wypłat należności ze stosunku pracy, są obowiązani prowadzić karty indywidualne (imienne) karty przychodów pracowników. Powinny zawierać co najmniej:
1. imię i nazwisko pracownika,
2. kwotę osiągniętych w danym miesiącu przychodów w gotówce i w naturze,
3. koszty uzyskania przychodu,
4. potrącone przez płatnika w danym miesiącu kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe,
5. dochód osiągnięty w danym miesiącu,
6. dochód narastająco od początku roku,
7. kwotę zaliczki na podatek dochodowy,
8. kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne,
9. kwotę należnej zaliczki na podatek dochodowy oraz (7 - 8)
10. datę przekazania zaliczki.
Podatnik jest obowiązany za każdy miesiąc wypełnić karty przychodów, nie później niż do 20 dnia następnego miesiąca.
Podsumowanie
Opodatkowanie kartą podatkową jest szczególnym sposobem ustalania podatku dochodowego od osób fizycznych. Wyjątkowość wynika z braku łatwej możliwości określenia sprawiedliwego obciążenia podatkowego. Skoro organ podatkowy nie może badać dochodu podatnika, uzależniono wysokość podatku od pośrednich znamion dochodu. To daje efekt w postaci skomplikowanego sposobu ustalania podatku, z dużą ilością zmiennych determinujących wysokość obciążenia fiskalnego. Można zauważyć ogólną regułę - system jest prosty dla podatnika, ale skomplikowany dla urzędnika. Jednak w świetle ostatnich regulacji dotyczących podatku VAT ta reguła została w znacznym stopniu podważona.
Karta podatkowa jest uprzywilejowanym sposobem opodatkowania. Aby z niego skorzystać należy spełnić szereg warunków. Powoduje to, że przedsiębiorca stara się o kartę podatkową w przekonaniu, że jest to najkorzystniejsza forma rozliczeń z fiskusem. Często nawet nie przeprowadza symulacji alternatywnych sposobów opodatkowania.
Nie było zamierzeniem artykułu dokonywanie porównań, ale omówienie jednej z możliwych form opodatkowania po to, aby przedsiębiorcy takie porównanie umożliwić.
Kraków, 14.1.2002 r.
Przypisy
1) Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 1993 r., Nr 90, poz. 416 z późn. zm.)
2) Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 1993 r., Nr 106, poz. 482 z późn. zm.)
3) Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591 z późn. zm.)
4 ) ustawa z dnia 15 wrzeonia 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z roku 2000 Nr 94, poz. 1037)
5) ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r.o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z roku 2001 Nr17, poz. 209)
6) ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r.Przepisy wprowadzające ustawe o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U z roku 1997 Nr 121 poz 770
7) ustawa z dnia 19 listopada 1999 r.Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. z roku 1999 Nr 101, poz 1178 z późn. zm.)
8) Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz. U. z roku 2000 Nr 14 poz. 176 (tekst jednolity) z późn. zm.)
9) ustawa z 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. (Dz. U. z roku 1998 Nr 144, poz 930 z późn. zm.)
10) ustawa z 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. z roku 1993 Nr 11, poz. 50 z późn zm.)
12) Za Maciejem Tyśnickim "Mąż i żona zniknęli z ewidencji" Gazeta Wyborcza - Komunikaty 21.8.2001
13) Biuletyn Skarbowy Ministerstwa Finansów 8.2001
14) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. (Dz. U. Nr 109, poz. 1245, Dz. U. z 2000 Nr 25 poz. 304, Nr 72, poz. 843, Nr 91. poz. 1011, Nr. 121 poz. 1296 - od 01.01.01, Dz. U. Nr 50 z dnia 22 maja 2001r. poz. 521 - od 06.06.01, Dz.U. Nr 95, poz. 1039 od 07.09.01)
15) Anna Koleśnik: "Co się zmieni w podatkach w 2001 r." Gazeta Prawna Nr 117/00 z dnia 04.12.2000
16) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 grudnia 2001 r. w sprawie kas rejestrujących (Dz. U. Nr 151 poz. 1711)
17) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 1999 r. w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące, oraz warunków stosowania tych kas przez podatników (Dz. U. Nr 109 poz 1249 z późn. zm.)
18) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. (Dz. U. Nr 109, poz. 1245, Dz. U. z 2000 Nr 25 poz. 304, Nr 72, poz. 843, Nr 91. poz. 1011, Nr. 121 poz. 1296 - od 01.01.01, Dz. U. Nr 50 z dnia 22 maja 2001r. poz. 521 - od 06.06.01, Dz.U. Nr 95, poz. 1039 od 07.09.01)
19) Więcej na temat podatku VAT w moim artykule: "Podatek od towarów i usług w firmach stosujących uproszczone formy ewidencji" opublikowanym w portalu internetowym www.podatki.onet.pl