Zasady postępowania na wielkich pożarzyskach odbiegają od sposobów rekultywacji i odnawiania pożarzysk małych. Ma-^^fe pozaŁzyska. czyli powiępchnie mniei^^ od 1000 ha odnawiane są zpodnie z wa-runkan^i siedliskowymi._Trvb postępowa­nia na pożarzyskach podają „Znowelizo­wane zasady postępowania gospodarczego na pożarzyskach" opracowane w Zakładzie Ochrony Przeciwpożarowej Lasu IBL w '(^—*4988 roku. Sposób postępowania gospo­darczego na pożarzysku według tych zasad zależy od:

— stopnia uszkodzeń drzewostanów spo­wodowanych pożarem,

— miejscowych warunków,

— oddziaływania szeregu niezależnych czynników.

Takie postępowanie obliguje do wyboru określonych metod działania, takich jak:

— usuwanie pozostałości po pożarze bez odzyskiwania drewna (spalone uprawy i młodniki),

— wyrąb uszkodzonych drzew, utyliza­cja gałęzi i wierzchołków,

— uprawa gleby,

— wykorzystanie odnowień natural­nych, czy też stosowanie siewów i sadze­

nia.

Podstawą przy planowaniu zagospoda­rowania pożarzysk dużych jest zabezpie­czenie tych obszarów przed możliwością wystąpienia nowych pożarów, i w-wypad­ku wybuchu nowego pożaru możliwością szybkiego ugaszenia poprzez odpowiednie przygotowanie terenu. Przygotowanie to obejmuje następujące aspekty:

— hodowlany,

— melioracyjny,

— inżynierski.

Aspekt hodowlany to przede wszystkim dobór wielu gatunków jak najmniej po­datnych na pożar, a jednocześnie odpo­wiednich na dane siedliska. Sztywne trzymanie się Zasad Hodowli Lasu jest w wielu przypadkach niemożliwe. Należy znaleźć takie rozwiązanie hodowlane, które zapobiegnie w przyszłości rozprzestrzenia­niu się pożarów w nowych drzewostanych. Duże obszary pożarzysk wymagają wpro­wadzenia pasów gatunków liściastych o odpowiednim podszyciu, łąk kośnych speł­niających rolę pasów przeciwpożarowy!!.

Aspekt melioracyjny to konieczność wprowadzenia małej retencji wodnej po­przez:

— powiększenie istniejących zbiorników naturalnych lub sztucznych,

— podniesienie spiętrzeń,

— tworzenie małych zbiorników wod­nych zamkniętych lub przepływowych,

— budowanie niskich spiętrzeń na ciekach naturalnych, kanałach, rowach prowadzących wodę,

— tworzenie otwartego lustra wody w niewielkich bagienkach i podmokłych za­głębieniach terenu.

Wymienione wyżej prace wykonane na siedliskach podmokłych, tam gdzie jest to możliwe, często niewielkim kosztem poz­wolą na podniesienie poziomu wód grun­towych. Wilgotność ściółki będzie większa a las przez te zabiegi mniej palny.

Aspekt inżynierski obejmuje wykonanie

a jednocześnie odpo­wiednich na dane siedliska. Sztywne trzymanie się Zasad Hodowli Lasu jest w wielu przypadkach niemożliwe. Należy znaleźć takie rozwiązanie hodowlane, które zapobiegnie w przyszłości rozprzestrzenia­niu się pożarów w nowych drzewostanych. Duże obszary pożarzysk wymagają wpro­wadzenia pasów gatunków liściastych o odpowiednim podszyciu, łąk kośnych speł­niających rolę pasów przcciwpożarowyh.

Aspekt melioracyjny to konieczność wprowadzenia małej retencji wodnej po­przez:

— powiększenie istniejących zbiorników naturalnych lub sztucznych,

— podniesienie spiętrzeń,

— tworzenie małych zbiorników wod­nych zamkniętych lub przepływowych,

— budowanie niskich spiętrzeń na ciekach naturalnych, kanałach, rowach prowadzących wodę,

— tworzenie otwartego lustra wody w niewielkich bagienkach i podmokłych za­głębieniach terenu.

Wymienione wyżej prace wykonane na siedliskach podmokłych, tam gdzie jest to możliwe, często niewielkim kosztem poz­wolą na podniesienie poziomu wód grun­towych. Wilgotność ściółki będzie większa a las przez te zabiegi mniej palny.

Aspekt inżynierski obejmuje wykonanie

„Biblioteczka leśniczego" ukazuje się dzięki finansowaniu kosztów wydania przez Dyrekcję Generalna Lasów Państwowych

SPIS TREŚCI

L Wstęp ..........

II. Charakterystyka dużych pożarzysk III. Klimat otwartych powierzchni pożarzysk . IV. Rekultywacja wielkich pożarzysk .

1. Założenia hodowlano-ekologiczne rekultywa­cji wielkich pożarzysk ......

2. Sposoby przygotowania powierzchni wiel­kich pożarzysk ........

3. Sposoby uprawy gleby stosowane na wiel­kich pożarzyskach ......

V. Odnawianie pożarzysk ......

1. Dobór składu gatunkowego, na wielkie poża-rzyska ..........

2. Pasy przeciwpożarowe na wielkich pożarzy­skach ..........

VI. Sadzonki do odnowień w różnych warun­kach siedliskowych pożarzyska....

ISSN 1232-8111

Wydawnictwo Świat

02-554 Warszawa

Al. Niepodległości 156/6

r,, i /r-_ <ri a •\ r\f.

rei./ i.aA 17—11 -'76

Nakład 7500 egz., ark. wyd. 1,41 ark. druk. 1,25.

sieci dróg i ujęć wody dla wozów strażac­kich.

Wszystkie te elementy powinny być za-wane w strategii zagospodarowania poża-rzyska, przed rozpoczęciem prac odnowie­niowych. Zależnie od wielkości dużego pożarzyska odnowienie może trwać pięć i więcej lat. Odnowienie powinno odbywać się w jak najkrótszym przedziale czaso­wym, jednak łączy się to z bardzo dużym zapotrzebowaniem na sadzonki gatunków

liściastych i iglastych. Z wyliczeń A rzelaka wynika, iż przy skali za o pow. 5 tyś. ha rocznie, wzrost zap bowania na sadzonki wynosi 8,5% kn produkcji sadzonek, a przy skali za o pow. 10 tyś. ha rocznie 17%. W^ to zwiększonej powierzchni szkołę 270 ha przy zalesieniach o pow. 5 r i do 540 ha przy zalesieniach o 10 tyś. ha.

//. Charakterystyka dużych pożarzysk

W Polsce największe pożary wystąpiły w roku 1992 (tab. l). Pożary wpływają na następujące składniki lasu:

świat zwierzęcy,

glebę,

grzyby,

drzewostan.

Tabela l. Pożary lasów w latach 1980—1993

Pożary niszczą życte biologiczne obniżają, a przy pożarze ściółki lik\ naturalne procesy mineralizacyjne (hi kacyjne). Gleba po pożarze zmienia pierwotne właściwości i pozbawień wierzchniej warstwy humusowej. Ods ta po pożarze gleba mineralna odznac

Wyszczególnienie	1980	1985	1990	1991	1992
Pożary	Ogółem
		922	2023	5756	3528	11858
Powierzchnia lasów
dotknięta pożarami (w ha)	1735	1825	7341	2567	43755
Przeciętna powierzchnia lasu objęta jednym pożarem (w ha) Pożary	1,88	0,90	1,28	0,73	3,69
		w tym w Lasach Państwowych
		1208	1498	4137	3008	9305
w tym pożary na powierzchni '0,1—100,00 ha powyżej 100,00		'!	49 5	14	118 26
Powierzchnia lasów dotknięta pożarami (w ha) w tym drzewostany III klasy wieku i wyższe (41 lat i więcej) Przeciętna powierzchnia lasu objęta jednym pożarem (w ha)	1842	1659 1,11	5029 1421 1,21	2110 509 0,70	33334 159.74 3,58
							1,52
Wartość strat
(ceny bieżące w min zł)		230	83944	50971	1386238	1

Pożarzysko w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie

— zwiększonym parowaniem wskutek czego bardzo szybko przesycha,

— zmniejsza swoją pojemność wodną,

— znacznie łatwiej podlega erozji wod­nej i wietrznej.

Spalenie całej masy organicznej: drzew, krzewów, runa leśnego i warstwy- humusu dostarcza w bardzo krótkim czasie olb­rzymiej ilości składników pokarmowych do gleby. Powoduje to polepszenie się wa­runków żywnościowych w wierzchnich warstwach gleby. Materia organiczna za­mieniona w popiół zawiera duże ilości łatwo przyswajalnych przez drzewa skład­ników pokarmowych. Wraz ze spaleniem humusu następuje zmiana pH. Składniki pokarmowe zawarte w popiele w wierzch­niej warstwie gleby są wymywane z cza­sem do niższych warstw. Zależy to od ro­dzaju gleby, jej składu fizykochemicznego

oraz od intensywności opadów atmosfe­rycznych./'

Wg D. Fraszewskiego w pierwszych 3—4 latach następuje stosunkowo szybki przyrost na wysokość nowoposadzonych drzewek, później rozwój sadzonek jesi powolniejszy. Można to zaobserwować na glebach piaszczystych, gdzie wykorzystanie przez sadzonki składników pokarmowych z gleby jest najszybsze.

F Na terenie największego w Polsce poza-rzyska Rudzko-Rudziniecko-Kędzierzyri-skiego uległy spaleniu na całej głębokości poziomy próchniczne gleb, na całej po­wierzchni pożarayska. Sadzonki, które są tam wprowadzane sztucznie lub są z sa-mosiewów pozbawione będą po kilku la­tach składników pokarmowych, których naturalnym rezerwuarem zawsze były po­ziomy próchniczne. Oprócz zmian w życiu

biologicznym na poźarzysku, analizy che­miczne wykazały istotne zmiany w che-miźmie gleb. Generalnie gleby na poźa­rzysku Rudzko-Rudziniecko-Kędzierzyń-skim zostały zakwaszone, pH spadło wszędzie poniżej 4, a na niektórych obsza­rach poniżej 3. Wystąpił wzrost zawartości jonów żelaza, potasu, fluoru, glinu i węg­la. Normalnie na pożarzyskach gleba staje się zasadowa, a dopiero po dłuższym okre­sie wymywania spalonych cząstek kwaso­wość wzrasta.

Całe spektrum grzybów mikoryzowych, które występują w drzewostanach, po po­żarze uległo unicestwieniu. Temperatura

w czasie pożaru, spalenie warstwy p nicznej i zmiana pH po pożarze, wy< nowały, występowanie niektórych grz^ a innych w znacznym stopniu ograni<

Tereny leśne zniszczone przez ogi szybko opanowywane przez chwasty trawy takie jak trzcinnik piaskowy, l go bujne kłącza przetrwały pożar poi wierzchnią gleby. Na poźarzysku Ru -Rudziniecko-Kędzierzyńskim nas ekspansja—trzcinnika—piaskowego. Ti nik występował w znacznej ilość' przed pożarem, gdyż wskaźnik zadrz nią na tych terenach spadł w ciągu nich dziesięciu lat o 0,2. Tereny te

pod wpływem wysokiej emisji tlenków azotu emitowanych z Kędzierzyńskich Za­kładów Azotowych. Warunki życiowe dla trzcinnika były przed pożarem dobre, a po pożarze, gdy dostał on 100% światła, bar­dzo dobre. Nie miał on żadnych konku­rentów, a kłącza pocięte przy przygotowa­niu gleby pod odnowienia — potęgowały jego wzrost.

Duża powierzchnia pożarzyska zmniej­sza możliwość penetracji całego terenu przez rozmaite drapieżniki z sąsiednich

drzewostanów tj. ptaki owadożerne, dra­pieżcę, ssaki, gady, itp. Populacje dsafies- ^--j '•" mków rozwijają się bez kontroli drapież­ców. Należy na dużych pożarzyskach zo­stawiać drzewa, kikuty drzew aby mógł przysiąść na nich np. myszołów, co poz­woli na ograniczenie populacji nomic i myszy.

Te wszystkie czynniki oraz znaczne ob­niżenie poziomu wód gruntowych zadecy­dowały o pogorszeniu się warunków sied­liskowych.

///. Klimat otwartych powierzchni pożarzysk

Gleba pokryta popiołem nagrzewa się nawet do 50° C. Popioły wynoszone są przez liczne trąby powietrzne i następuje silne przesuszenie gleby. Straty w nasa­dzeniach modrzewia wykonywanych wios­ną 1993 r. w Nadleśnictwie Rudy Raci­borskie sięgały 30%.

Pożarzysko to teren otwarty, panuje więc tam mikroklimat otwartej powierzch-, ni, całkowicie odmienny od mikroklimatu leśnego. Na dużych powierzfhniarh r>t^ serwuje się zwiększone działanie wiatru, dużąihsoiac)ę,zmniejszonąwilgotność

nra7_rłn7p ^nrpHnidy rcmpprflnir pnwiatrM i gl^hy mi^HTy rinif-m i nnrą

Sadzonki rosnące na dużych powierzch­niach otwartych narażone są na działanie niekorzystnych warunków meteorologicz­nych, w tym przede wszystkim zwiększo­nej prędkości wiatru. Wiatr na dużych powierzchniach pożarzysk_wywiewa żyzne 'cząsteczki z gleby, zwiększa parowanie i Transpiraqę~rośnn, wpływa hamuljiLU_na^ ~pro'Ces asymilacji oraz zmnieisza koncen­tracjędwutlenkuwęgla_v7 przyziemnej warstwie'powietrza. ~~—~^

IV. Rekultywacja wielkich pożarzysk

l. Założenia hodowlano-ekologiczne rekultywacji wielkich pożarzysk

Duże pożarzyska pozbawione są na set­kach hektarów warstwy próchnicznej i w znacznym stopniu materii organicznej. Za­sadą powinny być tak, jak np. na pożarzy-sku Rudzko-Rudziniecko-Kędzierzyńskim, całkowite odstąpienie od spalania odpadów poeksploatacyjnych Tgajgzi)? po wycięciu drzew martwych, a także odstąpienie od spalania popożarzyskowych upraw i młod­ników. Odpady poeksploatacyjne powinny być układane, tak jak w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie w wały w odstępach około 50 m.

Wszystkie prace przy układaniu wałów wykonywano tam ręcznie lub za pomocą zgrabiarek montowanych na ciągnikach LKT. Część zwałowanych gałęzi rozdrob­niono urządzeniem Seppi. Wszędzie tam, gdzie gleba pokryta była zrębkami chociaż w części lub spulchniona straty w upra­wach założonych były zdecydowanie mniejsze niż na powierzchniach bez zrębków.

Drobnica zgromadzona w postaci wa­łów, pryzm ma następujące zalety:

— spowalnia ruchy wiatru nad pożarzy-skiem,

— stanowi miejsce bytowania fauny leśnej naziemnej i ziemnej,

-)^o^\ ^^(^ ^L< el^ft^L^^^ i/-^J^j

2. Sposoby przygotowania powierzch­ni wielkich pożarzysk

K. Goć i A. Niemcewicz analizowali sposoby przygotowania powierzchni poża­rzyska i uprawy gleby na terenach wiel­kich pożarzysk w nadleśnictwach: Cjerpj-szewo, Potrzebowice i Rudy Raciborskie ^(tab. 2,3 i 4). Szczególnie to ostatnie po-żarzysko było poligonem doświadczalnym dla wielu nowych metod przygotowania powierzchni i uprawy gleby.

Sposoby przygotowania powierzchni pożarzyska opisane i przebadane przez

K. Gocia i A. Niemcewicza wyszczegól­niono w tabeli 2.

Obalanie i łamanie drzewek. Na słabszych siedliskach boru suchego i boru świeżego uprawy i młodniki w I klasie wieku w drugim roku i w dalszych latach po pożarze, obalano i łamano z dobrymi wynikami typową broną pielęgnacyjną Ni-zińskiego. Elementy robocze brony łamały dwa rzędy drzewek jednocześnie wciska­jąc kawałki drewna w glebę. Na słabszych i niezachwaszczonych powierzchniach w ograniczonym zakresie stosowano glebo­gryzarkę rolniczą firmy Khun (Francja).

Tabela 2. Sposoby przygotowania powierzchni pożarzysk pod odnowienia

(wg K. Gocia i A. Niemcewicza przebadane na pożarzyskach w N-ctwach Cierpiszewo,

Potrzebowice i Rudy Raciborskie)

Lp.	Drzewostan	Sposób przygotowania powierzchni pożarzyska	Stosowany środek techniczny
l	2	3	4
l.	Uprawy i miodniki la kl. wieku	Obalanie i łamanie drzewek Obalanie i rozdrabnianie drzewek	Brona Niziriskicgo Glebogryzarka Khun Walec łamiący Rozdrabniacz Seppi
2.	Młodniki Ib kl. wieku	Obalanie i łamanie drzewek Obalanie i rozdrabnianie drzewek Ścinanie i zrębkowanie drzewek	Walec łamiący Rozdrabniacz Seppi Pilarka + rębarka
3.	Miodniki Ha kl. wieku	Ścinanie i zrębkowanie drzewek Obalanie i łamanie drzewek	Pilarka + rębarka Walec łamiący
4-	Drzewostany starsze (resztki pozrębowe)	Rozdrabnianie resztek pozrebowych na całej powierzchni	Rozdrabniacz Seppi Rozdrabniacz Orkan-Las
		Zgarnianie resztek pozrebowych w maić wały i rozdrabnianie	Grabie pionowe + rozdrabmacz Seppi
		Zgarnianie resztek pozrcbowych w duże 'wały i rozdrabnianie	~~'~
		Zgarnianie resztek pozrebowych w duże waty	Grabie pionowe
			+ poziome
		Łamanie resztek pozrebowych na całej powierzchni	Walec łamiący
		Rozdrabnianie resztek pozrebowych oraz mieszanie ich z 30 cm warstwą gleby	Maszyna samojezdna Rauba
		Karczowanie pniaków po wywrotach i spychanie ich na wały co 200—250 m	Karczownik zębaty z przodu na podwoziu czołgowym

Wał z pni, gałęzi i spalonych drzew na pożarzysku. Obok łany trzcinnika

— sprzyja poprawie warunków klimaty­cznych zbliżonych do naturalnych.

Wały rozmieszcza się wg następujących założeń warunkujących ich szerokość i kie­runek (wg. B. Hanaka): powinna być usta­lona granica transportu, wynikająca z po­łożenia w terenie, przebieg przyszłych szlaków zrywkowych, oraz kierunek rzę­dów sadzonek w stosunku do przyszłych szlaków zrywkowych.

Założenia te mają na celu zaplanowanie pokrycia się przebiegu wałów gałęzi, ty­czek, żerdzi, pni i odpadów drewna z po­tencjalnymi szlakami zrywkowymi. Kieru­nek rzędów sadzonek powinien biec pro­stopadle do szlaków zrywkowych czyli prostopadle do wałów drewna zbędnego. Rozwiązanie to jest konieczne na dużych pożarzyskach, gdyż nie ma możliwości rozdrobnienia drewna na całej powierzchni i jest ono zbyt kosztowne. Rozdrobnienie

możliwe jest tylko na niewiell Zbędnym drewnem można c sadzonek, np. buka lub dębi łoby to rodzaj osłony boczn dzanych sadzonek. Istnieje pieczeństwo pożarowe zwiąż wieniem takich mas drewna, te powinny być tworzone oddalonych od głównych szła kacyjnych, tam gdzie penei jest mała.

Drzewa wokół pożarzysk obrzeżnych pożarów są sili i przez to szczególnie pods szkodników wtórnych takich smoliki, komik sześciozębny karz. Otulina-pożarzyska-pow szczególną opieką leśników.

Tabela 3. Uprawa gleby pod odnowienia (wg K. Gocia i A. Niemcewicza przebadani pożarzyskach w N-ctwach Cierpiszewo, Potrzebowice i Rudy Raciborskie)

Lp.	Sposób uprawy gleby	Stosowany środek techniczny
l	2	3
l.	Uprawa płaska	Brona Nizińskiego i pogłębiacz leśny Pług talerzowy PTL-2 + pogłębiacz leśny Glebogryzarka Kuhn Glebogryzarka samobieżna Rauba
2.	Wyorywanie pasów	Pług dwuodkladnicowy LPz-75 (różne wersje) i pogiębiacz leśny Pług dwuodkładnicowy przesiewny Pług do podszytów L-94 Pług dwutalerzowy bierny Loft lub aktywny czeski
3.	Naorywanie mikrowywyższeń	Pług dwutalerzowy bierny Loft Pług talerzowy aktywny czeski jedno- i dwutarczowy
" 4.	Wyorywanie rabatowałków	Pług do rabatowałków

)balano nią i mieszano z glebą kawałki rewna na głębokość do 25 cm.

"^la siedliskach wilgotnych, zwłaszcza na ^labatowałkach, młodniki Ib i Ha klasy ^ wieku mogą być obalane jedynie walcem ^łamiącym, zaczepionym za ciągnikiem gą­sienicowym klasy 6.0, wyposażonym w osprzęt spycharkowy. W łatwiejszyh wa­runkach wystarczają dwa przejazdy po da­nej powierzchni, prostopadle do siebie. W warunkach trudnych, np. na rabatował-kach aż trzy przejazdy. Gleba spulchniona jest średnio na 21 cm, przy średnicy drzewek w odziomku 7,5—9,5 cm. Wed­ług autorów uzyskana jakość pracy walca łamiącego jest dobra. Powierzchnia przy­gotowana przez walec jest płaska i w 80—95% zmineralizowana. Niebezpieczeń­stwo istnieje ze strony trzcinnika, którego kłącza pocięte i wymieszane z glebą, uak­tywniają się w następnych latach. Takie powierzchnie występują w N-ctwie Rudy Raciborskie.

Obalanie i rozdrabnianie drzewek. Przeprowadzone próby obalania stojących

młodników z równoczesnym rozdrob niem drzewek w I klasie wieku rozdi niarką Seppi na podwoziu ciągnika rc czego (Ursus 1634) i podwoziu rolni sieczkami zbierającej do zielonek dały jednoznacznych rezultatów. Prace są możliwe tylko na równych powien niach i wydajność pracy jest mała. Za jest równomierne rozłożenie kawał] drewna po powierzchni (po dwóch p jazdach).

Ścinanie i zrębkowanie drzew Autorzy analizowali sposób przygotow;

powierzchni pożarzyska polegający na naniu pilarkami spalonych drzewek v/ Ha klasie wieku i zrębkowaniu ich rębi Bandit model 1400 i Scan S-10. Zr< były rozrzucane po powierzchni lub sp dawane. Sposób jest energochłonny, ki towny i kłopotliwy w organizacji (cz przestawianie agregatu).

Rozdrabnianie resztek pozręb wych na całej powierzchni. Rozdi niacz Seppi zawieszony na ciągniku Ul 1634, czy też na podwoziu sieczkarni zł

Tabela 4. Najczęściej stosowane sposoby przygotowania powierzchni i uprawy gleby pod odnowienia (wg K. Gocia i A. Niemcewicza przebadane na pożarzyskach w N-ctwach Cicrpiszewo, Potrzebowice i Rudy Raciborskie)

Lp.	Sposób przygotowania powierzchni	Sposób uprawy gleby	Stosowane środki techniczne
l	2	3	4
l.	Obalanie i łamanie drzewek	Uprawa płaska Wyorywanie pasów Naorywanie mikrowywyższeri	Brona Nizińskiego + pogłcbiacz leśny Walec łamiący ^+ pług LPz-75 Walec łamiący + bierny pług talerzowy Lott Walec łamiący + bierny pług talerzowy Loft Walec łamiący •»• aktywny czeski pług talerzowy
2.	Obalanie i rozdrabnianie drzewek	Uprawa płaska Wyorywanie pasów Naorywanie mikrowywyższeń	Samobieżna glebogryzarka Rauba Rozdrabniacz Scppi + pług LPz Rozdrabniacz Seppi + bierny pług talerzowy Lott Rozdrabniacz Seppi + bierny p^-ig talerzowy Lott Rozdrabniacz Scppi + aktywny czeski pług talerzowy
3.	Łamanie resztek pozrębowych na całej powierzchni	Uprawa płaska Wyorywanie pasów	Walec łamiący + brona Nizińskiego Walec łamiący + ciągnik (jako znacznik) Walec łamiący + pług LPz Walec łamiący ^+ bierny pług talerzowy Loft
4.	Zagarnianie pozostałości pozrębowych w wały z późniejszym ich rozdrobnieniem	Wyorywanie pasów Naorywanie mikrowywyższeń	Grabie na ciągniku + rozdrabniacz Seppi + pług LPz Grabie na ciągniku + rozdrabniacz Seppi + bierny pług talerzowy Loft Grabie na ciągniku + rozdrabniacz Seppi + bierny pług talerzowy Loft Grabie na ciągniku + rozdrabniacz Scppi + aktywny czeski pług talerzowy
5.	Zagarnianie pozostałości w wały bez ich rozdrabniania	Wyorywanie pasów Naorywanie mikrowywyższeń	Grabie na ciągniku + pług LPz Grabie na ciągniku + bierny pług caicrzuwy Loft Grabie na ciągniku + bierny pług talerzowy Loft Grabie na ciągniku + aktywny czeski pług talerzowy

rającej Z 350/3,_rozrzuca rozdrobnione

resztki pozrębowe po całej powierzchni.

Jest to sposób z punktu widzenia hodow-

lanego szczególnie interesujący na słabych
siedliskach. Następny sposób jest jednak
wydajniejszy.

11

Zgarnianie resztek pozrębkowych w małe wały i rozdrabnianie. Rozdrab-niacz Seppi w dwóch wersjach jak wyżej, rozdrabniał po trzykrotnym przejeździe wały o podstawie około 2,0 m i wysokości 1,0 m. Wały te tworzono w celu szybsze­go udostępnienia powierzchni do uprawy gleby z resztek pozrębowych.

Sposób ten jest polecany przez autorów z następujących powodów:

— dobra jest jakość rozdrobnienia,

— grubość warstwy rozdrobnionych resztek pozwala na normalną uprawę gleby,

— nie ma zagrożenia pożarowego gleby po rozdrobnieniu,

— sposób jest wskazany na siedliska słabsze,

— ma stosunkowo dużą wydajność w zależności od podwozia — około 2,0 ha na zmianę.

Zgarnianie resztek pozrębkowych w duże wały i rozdrabnianie. Duży wał (szerokość u podstawy 5,0—5,5 m, wyso­kość 1,5—1,9 m) poza szybkim udostęp­nieniem powierzchni gleby do uprawy, spełnia rolą wiatrochronną. Wadą dużych wałów jest poważne zagrożenie pożarowe przez długie lata.

Z powodu natłoku prac na pożarzysku wały te są rozdrabniane w dalszej kolej­ności, rozdrabnianie ich rozpoczyna się od miejsc najbardziej narażonych na zapale­nie: wzdłuż dróg wewnętrznych, od strony pozostałego drzewostanu itp.

Metoda ta ma następujące wady:

— praca rozdrabniacza Seppi jest trud­na z powodu występujących w wałach grubszych gałęzi do 11,0 cm,

— jakość rozdrobnienia nie jest zbyt dobra,

— w dolnej warstwie wału pozostają często gałęzie nienaruszone,

— grubość warstwy nierozdrobnionego materiału sięga do 20 cm, a czasami do 30 cm,

— uprawa na pasie około 5,0 m roz­drobnionego materiału jest często niemoż­liwa.

Zgarnianie resztek pozrębkowyc duże wały. Wały formowane za poi zgrabiarek pionowych przy warun średnio trudnych lub za pomocą zgr;

rek poziomych przy warunkach łatw Zgrabiarki zawieszone na LKT-8C Koszt ułożenia wału jest sosunkowo • w porównaniu z poprzednimi metod Wały te są większe od podanych w pi cię dotyczącym zgarniania resztek póz kowych w duże wały. Formowane są z założeniem pozostawienia ich bez i rencji na kilka lat. Spełniają one ba ważną rolą wiatrochronną. Niekiedy nowią bardzo poważne zagrożenie poi we i dlatego formuje się je w miejs wcześniej zaplanowanych, oddalonych dróg i nie penetrowanych przez miejsc ludność.

Łamanie resztek pozrębkowych całej powierzchni. Metoda ta jest miana metody pierwszej i stosowana do resztek •pozrębkowych. Sposób ten lecany jest na słabych siedliskach miejscach zagrożeń uruchomienia wy Kawałki gałęzi częściowo wymieszar glebą równomiernie rozmieszczone na lej powierzchni spełniają rolą wiatroch na. Zagrożenie pożarowe nie istnieje.

Rozdrabnianie drzewek lub res;

pozrębkowych oraz mieszanie ic 20—30 cm warstwą gleby. Sposób opiera się na rozdrobnieniu wszystkieg pozostało na powierzchni spaleniska cznie z pniakami) i wymieszaniu pov, łych kawałków z glebą na założoną głi kość za pomocą maszyny samojez Rauba. Gleba jest przygotowana jął punkcie dotyczącym obalania i łam drzewek. Jest to sposób energochłoni kosztowny. Przy tym sposobie upr gleby istnieje niebezpieczeństwo urui mienia trzcinnika.

Karczowanie pniaków (po wyv tach) i spychanie ich na" wały 200—250 m. Sposób stosowany w st nych warunkach, kiedy część wywalor pniaków praktycznie uniemożliwia we innych środków technicznych niż

12

czowniki zębate zawieszone z przodu na podwoziu czołgowym. Wały z pniaków formowane są co 200—250 m. Powierzch­nia udostępniona jest w ponad 90%. Pnia­ki po drodze na wały otrząsane są z ziemi. Metoda jest kosztowna i narusza w zna­cznym stopniu wierzchnią strukturę gleby, jednak w pewnych warunkach jest nie do zastąpienia. Z punktu widzenia hodowla­nego jest bardzo ważne, aby razem z pniakami na wały nie zgarniać wierzchniej warstwy gleby, co może mieć miejsce przy dużej jej wilgotności.

3. Sposoby uprawy gleby na wielkich pożarzyskach

Sposoby uprawy gleby stosowane na wielkich pożarzyskach — Rudy Raci­borskie, Potrzebowice, Cierpiszewo — (wg K. Gocia i A. Niemcewicza) podano w tabeli 3.

Uprawa płaska. Przygotowanie gleby pod uprawę płaską prowadzono tymi sa­mymi urządzeniami co przygotowanie po­wierzchni: maszyna samojezdną Rauba,

walr^m ^TTii^fym^ giphngry^grifą TCnhr^J

broną Nizińskiego. Na glebie zleżałej, zbi­tej, w celu jej spulchnienia stosowano wcześniej bronę Nizińskiego. Na niektórych powierzchniach stosowano ppgłphiar7~"

Szczelinyprzysadzeniu kosturem na siedliskach słabych, przy sadzeniu wiosną po suchej zimie ulegały zasypywaniu. Warstwa próchniczna została spalona i górna warstwa gleby pozostała niespójna, luźna, pylasta zwłaszcza przy dłuższym braku deszczu. W takich przypadkach ko­nieczne było upniecenie gleby pr7ęd sa­dzeniem. Najprostszy sposób to przejazd ciągnika przez powierzchnię i sadzenie w miejscach wygniecionych przez koła.

Wygrywanie pasów. Wyorvwąn7e pą^ sów jes^ pnrkrawnwym sposobem lipowy gleby na siedliskach słabszych. Narzędzia-słuzące do możliwie płytkiego wyorywania pasów to: pług dwuodkładnicowy LPz-75 i jego odmiany. W nadleśnictwach: Cier­piszewo i Potrzebowice na Bśw uzyskano

głębokość orki w granicach kilku centyme­trów. Aby taka orka była możliwa, po­wierzchnie oczyszczono z gałęzi lub gałę­zie rozdrobniono na całej powierzchni. Pniaki po ścince były bardzo niskie.

W Nadleśnictwie Rudy Raciborskie na powierzchniach zachwaszczonych trzdnni-kienT Stosowanie tak płytkiej orki było" niemożliwejzwłaszcza gdypniakiByty" wysokie. Na siedliskach silniejszych dob­rze zdawał egzamin pług dwutalerzowy, bierny Loft. Powierzchnie te były przygo-towane walcem łamiącym lub karczowane. Pług ten płytko rozgarniał glebę tworząc bruzdy, dobrze pokonywał pniaki i natu­ralne przeszkody występujące w glebie, i nie wyorywał on trzcinnika, lecz jedynie kaleczył jego wierzchnią warstwę. Podob­nie pracował pług dwutalerzowy, aktywny, czeski zawieszony na ciągniku LKT.

Naorywanie mikrowywyższen. Mik-rowywyższenia formowane w tym sposobie uprawy gleby powinny osiąść na skutek działania deszczów i śniegu, w celu stwo­rzenia^ warunków. .do_pQdsiąkania"~wo3y wiosnąw momencie sadzenia, dlaicgo-reż. nagrywanie mikrowywyższen „wykonywane JJestJesiemą Na~siedliskach słabszych bar-'dzo dobre^fekty uzyskano pługiem dwu-talerzowym, biernym Lott. Otrzymany roz­staw mikrowywyższen wynosił 1,2 m, przy średniej wysokości 36 cm w stosunku do -^ dna bruzdy. Bardzo dobre wyniki uzyskano^) również z pługiem dwutalerzowym, czes­kim przy sadzeniu sadzonek na odgarnię­tych skibach po jesiennej uprawie gleby. Wyorywanie rabatowałków. Rabato^ wałki wygrywano pługiem do rabatowała ków na powierzchniach, które zagrożone ^były zalaniem wodą i zachwaszczeniem. ^ "W małym zakresie metodę tą stosowano w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie. Mimo ustąpienia lasu nie stwierdzono podniesie­nia się na tych powierzchniach poziomu wód-gruntowych. Zachwaszczenie po wy-oraniu rabatowałków nie zostało ograni­czone w stopniu pozwalającym na dalsze efektywne stosowanie tej kosztownej metody.

13

Ab

^

V. Odnawianie poza rżysk

Nie można pożarzysk pozostawić sa­mym sobie przez dłuższy okres czasu. Na-^.SU^^^sZYbcięj .odnowić ^^{as na} P⁰^-rzysku ponieważ_spalona^zamieniona w popiół materia organiczna^ zostanie w sto-''"sunkowo krótkim czasie wypłukana^ przez^

—wody" opadowe lub też składniki ^ókar^ -mowę zawarte w popiele zostaną zabrane przez roślinność zielną i rośliny lekkona-sienne, których obecność w przyszłym składzie gatunkowym drzewostanu jest niepożądana.

, Pożarzyska odnawia się gatunkami usta-^ lonymi w Zasadach Hodowli Lasu dla ^, określonych siedlisk, dzielnicy i krainy

przyrodniczo-leśnej. Na dużych pożarzy-i skach należy znaleźć takie rozwiązanie ;i hodowlane, taki skład gatunkowy, który

•'[\ maksymalnie zapobiegałby w przyszłości ',1 rozprzestrzenianiu się pożarów w nowo ^ projektowanych drzewostanach. ^ł Należy przeanalizować żyzność gleb na pożarzysku i w przypadku posiadania żyznych gleb możemy projektować drze­wostany z bogatym udziałem drzew i krzewów leśnych. W takich przypad­kach unikniemy monokultur, czy też znacznej dominacji jednego gatunku np. sosny.

Przebudowa drzewostanów na bardziej odporne na pożary na dużych pożarzy-skach jest konieczna i może dokonać się z woli człowieka, czyli sztucznie poprzez sadzenia, ale i przyroda sama wskazuje nam kierunki i pomaga w realizacji tego celu. Na większości wielkich pożarzysk powstałych ",' 1992 r. rosną naturalne populacje z nalotów, samosiewów: brzozy brodawkowatej, topoli osiki i sosny zwy­czajnej. Należy je wykorzystać jako iprzedplon czy też docelowe populacje .drzewostanowe. Klimat pożarzyska,A /klimat otwartej, zdegradowanej—pożarem 'powierzchni jest przez te naturalne popu-y '.lacje stabilizowany, ograniczona, jest dzia-

; ^ palność wiatrów, poprawiają się stosunki \ wodne i mniej jest roślinności zielnej,

14

^ Q

O'

^

^

^

l

w tym trzcinnika. Hamowany jest pr stepowienia terenu.

i. Dobór składu gatunkowego na wielkie pożarzyska

RDLP w Katowicach, analizując w obszary pożarzysk na swoim terenie v stepujący sposób ujęła problem żabę czenia przeciwpożarowego przyszłych i wostanów:

„ ograniczenie niebezpieczeństwa póz w popożarzyskowych nowych pokole lasu jest zadaniem, które musi nastęf, poprzez wprowadzenie do nowych po składników drzewiastych i krzewias hamujących tempo posuwania się pożal

Składniki te muszą też kształtować runek pożaru i ograniczać jego róż sirzenianie- się wszerz.

W związku u tym, nawet w nadle. wach, w których przyszłe popożarzyi pokolenia lasu zabezpieczone zostały cjalnymi pasami przeciwpożarowymi, z dane uprawy należy:

— podzielić na działki mniejsze l rzędowymi pasami modrzewia europejsi brzozy brodawkowatej, klona jawora gatunkami biegnącymi w kierunku pc południe,

— założyć z sadzonek modr:

europejskiego, brzozy brodawka klona jawora itp. gatunków wem wielkoobszarowej uprawy kilkurz{ pasy, ale w formie trójkąta równorai 'sego, którego podstawa stanowi linię chodnią.

Tak usytuowane domieszki powinny stały pożar „zawężać" i „kierować wierzchołka trójkąta, gdzie teorety rzecz rozpatrując, można będzie pożar nować i zlikwidować. Można-też nie śnie od wewnętrznego podziału upraw, wielkie _pożary otoczyć „kordonem" z rzędów gatunków liściastych lub modr:

europejskiego. Byłby to rodzaj wyizoloi

duże] powierzchni jednoisiekoisej uprawy od otaczających ją drzewostanów."

Pożarzysko Rudzko-Rudziniecko- Kędzie-rzyriskie położone jest w środowisku ska­żonym oddziaływaniem przemysłowych za­nieczyszczeń powietrza atmosferycznego, otoczone jest drzewostanami sosnowymi. W tym przypadku doceniono zalety mod­rzewia europejskiego, gatunku odpowied­niego na te siedliska.

Gatunek ten maksymalnie szybko przy dużych przyrostach rocznych doprowa­dziłby do powstania drzewostanów, roś­linności drzewiastej na terenie tysięcy hek­tarów pozbawionych drzew. Modrzew jest gatunkiem tolerującym dużą kwasowość gleby w szerokim przedziale, co jest szczególnie ważne na pożarzyskach gdzie pH obniżyło się znacznie. Wg B. Hanaka modrzew europejski pozwoliłby na:

— wkomponowanie w kompleks borów sosnowych populacji odpornych na wiatro­łomy i wiatrowały oraz w znacznym stop­niu na ujemne oddziaływanie emisji prze­mysłowych, a także ograniczenie zagroże­nia pożarowego,

— szybką odbudowę drzewostanów, które uchroniłoby siedliska przed obniże­niem ich sprawności biologicznej,

— stworzenie szybko dobrego przed-plonu dla buka pospolitego i dębu bez-szypułkowego.

Modrzew europejski daje gwarancje, że:

— w ciągu około 6 lat pokryje po­wierzchnię spaleniska,

— do około 40 roku życia będzie utrzymywał koronę, aż do dolnej partii strzały i tym samym ograniczał zachwa­szczenie gleby,

— powstanie w stosunkowo krótkim czasie drzewostan hamujący tempo roz­przestrzenianie się pożaru,

— zapewni znaczną produkcję wartoś­ciowego drewna.

Wielkie pożarzysko Rudzko-Rudziniecko--Kędzierzyriskie wymagało opracowania generalnego, schematycznego planu pt.:

„Program zagospodarowania pożarzyska Rudy-Rudziniec-Kędzierzyn". Komisja

opracowująca program przyjęła następują­ce tvpv gospodarcze nowych pokoleń lasu (tab^ 5). ^ ——-—

Aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe na terenie pożarzyska i uwzględnić naciski opinii publicznej, domagającej się radykal­nych zmian w składzie gatunkowym no­wych drzewostanów, program proponuje:

— w nowych pokoleniach lasu, na tych siedliskach lasu, gdzie jest to możliwe, dominować będą leśne długowieczne ga- , tunki liściaste. ~""————"L 1^

— proporcje ilościowe pomiędzy sosną ' zwyczajną a modrzewiem—europejskim^ Łzdecydowanie przesuni«T<- 7nsraną na kg-rzyść modrzewia europejskiego,

— w wyniku tak przyjętych składów gatunkowych nowych pokoleń lasu, w celu ich wyhodowania, konieczne jest oosłuże-nie sjeprzedplonem.

"""W toku realizacji procesu odnawiania drzewostanów można:

— uznać za uprawy przedplonowe lub uprawy docelowe udane naturalne odno­wienia brzozy brodawkowatej, topoli osiki i olszy czarnej na typach siedliskowych la-y su, na których gwarantują powstanie sia-^ bitnych i produkcyjnych drzewostanów, l

— dokonywać zmian w proporcjach ilościowych między gatunkami, jeśli prze­mawiać będą za tym względy hodowlane lub urodzaj (nieurodzaj) nasion,

— mieć na uwadze zmiany ilościowe pomiędzy bukiem pospolitym a dębem bezszypułkowym, na korzyść buka pospo­litego oraz między modrzewiem europej­skim a sosną zwyczajną na korzyść mo­drzewia europejskiego.

Zarówno uprawy pr/edplonowe jak i uprawy docelowe w trakcie ich zakładania należy wzbogacać gatunkami fito- i bioce-notycznymi.

15

V. Odnawianie poza rżysk

Nie można pożarzysk pozostawić sa­mym sobie przez dłuższy okres czasu. Na-le^_jak_na j szybciej „odnowić las na poża-rzysku ponieważ spalona^,„zamieniona w popiół materia organiczna zostanie w sto-

-'"sunkówo krótkim czasie wypłukanaT przez^

—wody" opadowe: 'lub też składniki "polcar-"' ''mowę zawarte w popiele zostaną zabrane przez roślinność zielną i rośliny lekkona-sienne, których obecność w przyszłym składzie gatunkowym drzewostanu jest niepożądana.

,|jl Pożarzyska odnawia się gatunkami usta-) lonymi w Zasadach Hodowli Lasu dla j, określonych siedlisk, dzielnicy i krainy przyrodniczo-leśnej. Na dużych pożarzy-skach należy znaleźć takie rozwiązanie hodowlane, taki skład gatunkowy, który \ maksymalnie zapobiegałby w przyszłości | rozprzestrzenianiu się pożarów w nowo (i projektowanych drzewostanach.

Należy przeanalizować żyzność gleb na pożarzysku i w przypadku posiadania żyznych gleb możemy projektować drze­wostany z bogatym udziałem drzew i krzewów leśnych. W takich przypad­kach unikniemy monokultur, czy też znacznej dominacji jednego gatunku np. sosny.

Przebudowa drzewostanów na bardziej odporne na pożary na dużych pożarzy-skach jest konieczna i może dokonać się z woli człowieka, czyli sztucznie poprzez sadzenia, ale i przyroda sama wskazuje nam kierunki i pomaga w realizacji tego celu. Na większości wielkich pożarzysk powstałych w 1992 r. rosną naturalne populacje z nalotów, samosiewów: brzozy brodawkowarej, topoli osiki i sosny zwy­czajnej. Należy je wykorzystać jako <-^\\ iprzedplon czy też docelowe populacje i C '.drzewostanowe. Klimat pożarzyska,

^ Q

0^\

^

^

i

^

/klimat otwartej, zdegradowanej—pożarem ' 'powierzchni jest przez te naturalne popu-| Jacje stabilizowany, ograniczona, jest dzia­łalność wiatrów, poprawiają się stosunki 1 wodne i mniej jest roślinności zielnej,

w tym trzcinnika. Hamowany jest pi stepowienia terenu.

l. Dobór składu gatunkowego na wielkie pożarzyska

RDLP w Katowicach, analizując wi obszary pożarzysk na swoim terenie v stepujący sposób ujęła problem żabę czenia przeciwpożarowego przyszłych < wostanów:

„ ograniczenie niebezpieczeństwa póz •w popożarzyskowych nowych pokole, lasu jest zadaniem, które musi następ poprzez wprowadzenie do nowych po składników drzewiastych i krzewias hamujących tempo posuwania się pożal

Składniki te muszą tez kształtować runek pożaru i ograniczać jego roz\ strzenianie- się wszerz.

W związku u tym, nawet w nadlei wach, w których przyszłe popożarzys pokolenia lasu zabezpieczone zostały cjalnymi pasami przeciwpożarowymi, 2-1 dane uprawy należy:

— podzielić na działki mniejsze k rzędowymi pasami modrzewia europejsh brzozy brodawkowatej, klona jawora gatunkami biegnącymi w kierunku po południe,

— założyć z sadzonek modri europejskiego, brzozy brodawkou klona jawora itp. gatunków wewi wielkoobszarowej uprawy kilkurzę pasy, ale w formie trójkąta równorar rsego-, którego podstawa stanowi linię chodnią.

Tak usytuowane domieszki powinny stały pożar „zawężać" i „kierować' wierzchołka trójkąta, gdzie leorety rzecz rozpatrując, można będzie pożar riować i __ zlikwidować. Można • też nie śnie od wewnętrznego podziału upraw, wielkie Jpożary otoczyć „kordonem" z , rzędów gatunków liściastych lub mądrz europejskiego. Byłby to rodzaj wyizoloii

14

dużej powierzchni jednowiekowej uprawy od otaczających ją drzewostanów."

Pożarzysko Rudzko-Rudziniecko-Kędzie-rzyriskie położone jest w środowisku ska­żonym oddziaływaniem przemysłowych za­nieczyszczeń powietrza atmosferycznego, otoczone jest drzewostanami sosnowymi. W tym przypadku doceniono zalety mod­rzewia europejskiego, gatunku odpowied­niego na te siedliska.

Gatunek ten maksymalnie szybko przy dużych przyrostach rocznych doprowa­dziłby do powstania drzewostanów, roś­linności drzewiastej na terenie tysięcy hek­tarów pozbawionych drzew. Modrzew jest gatunkiem tolerującym dużą kwasowość gleby w szerokim przedziale, co jest szczególnie ważne na pożarzyskach gdzie pH obniżyło się znacznie. Wg B. Hanaka modrzew europejski pozwoliłby na:

— wkomponowanie w kompleks borów sosnowych populacji odpornych na wiatro­łomy i wiatrowały oraz w znacznym stop­niu na ujemne oddziaływanie emisji prze­mysłowych, a także ograniczenie zagroże­nia pożarowego,

— szybką odbudowę drzewostanów, które uchroniłoby siedliska przed obniże­niem ich sprawności biologicznej,

— stworzenie szybko dobrego przed-plonu dla buka pospolitego i dębu bez-szypułkowego.

Modrzew europejski daje gwarancje, że:

— w ciągu około 6 lat pokryje po­wierzchnię spaleniska,

— do około 40 roku życia będzie utrzymywał koronę, aż do dolnej partii strzały i tym samym ograniczał zachwa­szczenie gleby,

— powstanie w stosunkowo krótkim czasie drzewostan hamujący tempo roz­przestrzenianie się pożaru,

— zapewni znaczną produkcję wartoś­ciowego drewna.

Wielkie pożarzysko Rudzko-Rudziniecko--Kędzierzyriskie wymagało opracowania generalnego, schematycznego planu pt.:

„Program zagospodarowania pożarzyska Rudy-Rudziniec-Kędzierzyn". Komisja

opracowująca program przyjęła następują­ce tvpv gospodarcze nowych pokoleń lasu (tab^ 5). ' —

Aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe na terenie pożarzyska i uwzględnić naciski opinii publicznej, domagającej się radykal­nych zmian w składzie gatunkowym no­wych drzewostanów, program proponuje:

— w nowych pokoleniach lasu, na tych siedliskach lasu, gdzie jest to możliwe, dominować będą leśne długowieczne ga­

tunki liściaste,

— proporcje ilościowe pomiędzy sosną zwyczajną a modrzewiem—europejskim,

tzdecydowanic przesunięte 7n«;Taną na ko­

rzyść modrzewia europejskiego,

— w wyniku tak przyjętych składów gatunkowych nowych pokoleń lasu, w celu ich wyhodowania, konieczne jest oosłuże-nie sjeprzedplonem^___ "W toku realizacji procesu odnawiania drzewostanów można:

— uznać za uprawy przedplonowe lub uprawy docelowe udane naturalne odno­wienia brzozy brodawkowatej, topoli osiki i olszy czarnej na typach siedliskowych la-y su, na których gwarantują powstanie sta-/ bilnych i produkcyjnych drzewostanów, l

— dokonywać zmian w proporcjach ilościowych między gatunkami, jeśli prze­mawiać będą za tym względy hodowlane lub urodzaj (nieurodzaj) nasion,

— mieć na uwadze zmiany ilościowe pomiędzy bukiem pospolitym a dębem bezszypułkowym, na korzyść buka pospo­litego oraz między modrzewiem europej­skim a sosną zwyczajną na korzyść mo­drzewia europejskiego.

Zarówno uprawy przedplonowe jak i uprawy docelowe w trakcie ich zakładania należy wzbogacać gatunkami fito- i bioce-notycznymi.

15

Tabela 5. Typy gospodarcze drzewostanów dla pożarzyska Rudzko-Rudziniecko-K rzyńskiego

Typ siedliskowy lasu	Strefa zagrożenia imisjami przemysłowymi II
		Typ gospodarczy drzewostanu	Skład gatunkowy uprawy przedplonowej (przedplonu) w %	Skład gatunkowy uprą aktualnie zakladanyct z pominięciem przedplo oraz upraw docelowyc (perspektywicznych do osiągnięcia poprzez przedplon) w
Bśw	Md, So, Brz	—	Dbc 10, Md 20, So 20, Brz 50
Bw, Bb	So, Brz	—	Św 10, So 30, Brz 60
BMśw	Bk, So, Db	Brz 10, So 40, Md 50	Md 20, So 20, Bk 20, Db 40
BMw	Brz, So, Db	01 10, Md 20, Brz 30, So 40	Brz 10, 01 20, Md 20, So 30, Db 30
BMb	So, Brz	—	So 30, Brz 70
LMśw	So, Md, Db	So 40, Md 60	So 20, Bk 20, Md 30, Db 30
LMw	So, Md, Db	Brz 20, So 40, Md 40	So 20, Md 40, Db 40
Lśw	Md, Bk, Db	Md 100	Md 20, Bk 40, Db 40
Lw, Lł	Js, Db	Brz 30, 01 30, Md 40	01 10, Brz 10, Md 10, Ja 30, Db 40
Ols	01	—	Brz 20, 01 80
01;	Js	Brz 40, 01 60	01 10, Brz 20, Js 70

2. Pasy przeciwpożarowe na wielkich pożarzyskach

Teren pożarzyska w ciągu kilkunastu lat po pożarze pokryty zostanie uprawami o niewielkim zróżnicowaniu wiekowym. W planie zagospodarowania pożarzyska Rudzko-Rudziniecko-Kędzierzyriskiego, po-żarzysko podzielono specjalnie zaprojekto­wanymi pasami przeciwpożarowymi umow­nie zwanymi I i II-ego stopnia. Biologi­

czne pasy zaporowe zostały w tym gramie opisane następująco;

„Pasy te stanowić będą pasy drzew nów o szerokości 200 m, położone wz głównych dróg i linii kolejowych, skłai cych się s gatunków liściastych i modrzt Pasy- te podziela—pożarzyska- 'na--czes powierzchni l—1,5 tysiąca hektar ó przebiegać będą aż da^naturalnych-g^ kompleksów (również przez części nie s} ne) na stałe. Stworzy to pierwotny

16

przestrzenny w obrębie poźarzyska, w opar­ciu o który następować będzie sukcesywne zagospodarowanie."

Drzewostany otaczające pożarzysko cały czas stwarzają zagrożenie pożarowe, drze­wostan i ściółka są tam identyczne jak na terenach pożarzyskowych przed pożarem. Cały teren pokryty jest licznymi drogami komunikacyjnymi: kolejowymi, drogowymi i pieszymi, co stwarza realne zagrożenie pożarowe. Wszystkie te elementy zadecy­dowały o koncepcji zagospodarowania prze­ciwpożarowego w „Programie zagospoda­rowania poźarzyska Rudzko-Rudziniecko--Kędzierzyńskiego." Jednym z elementów, można powiedzieć szkieletem tej koncep­cji, są pasy przeciwpożarowe.

Nadleśniczy N-ctwa Rudy Raciborskie K. Szabla tak opisał te pasy:

„Cały teren pożarzyska pokryty zostanie siecią pasów I i II rzędu. Pasy przeciwpo­żarowe I rzędu, stałe pasy izolacyjne, któ­rych szerokość wynosić będzie około 200 m zakładane będą średnio na co czwartej linii oddziałowej z kierunku płn-płd, prostopadle do przeważającego kierunku panująych wia­trów. Z kierunku wschód-zachód (z odchy­leniami) przebiegać będą dwa pasy oparte

na istniejącej sieci dróg dzieląc pożarzysko na równo części. Każdorazowo os lego pasa stanowić będzie droga. Po jej obu stronach przebiegać będą 10 metrowej szerokości pasy zabudowy biologicznej obsadzone gatunkami krzewiastymi. Za pasem krzewów będą pasy łąk lub ugoru czarnego w zależności od wa­runków glebowych. Za tym pasami na sze­rokości około 70 m nie będzie się zakładać upraw złożonych z sosny i świerka. Pasy przeciwpożarowe II rzędu — tymczasowe pasy izolacyjne, zakładane będą na co dru­giej linii oddziałowej z kierunku płn-płd, również oparte na drodze. Różnią się one od pasów I rzędu tym, że 10-metrowy pas łąki lub ugoru będzie zakładany tylko od strony zachodniej drogi a szerokość pasa bez sosny i świerka wynosić będzie około 50 m po obu stronach".

Oczywiście żadne' rozwiązanie nic zlik­widuje przyczyn pożaru czy też nie za­pewni samoczynnego powstrzymania poża­ru. Rozwiązanie to pozwoli na skuteczne prowadzenie działań gaśniczych i ograni­czy tempo rozprzestrzeniania się ognia. Ważną rolę w tym przypadku odgrywa sieć dróg i możliwość zaopatrzenia się w wodę.

VI. Sadzonki do odnowień w różnych warunkach siedliskowych poźarzyska

Olbrzymie powierzchnie pożarzysk się­gające 28—30 tyś. ha wymagają odnowie­nia w stosunkowo krótkim czasie. Łączy się to ze wzrostem zapotrzebowania na sadzonki gatunków liściastych i iglastych. Aby sprostać temu zadaniu należy prze­widzieć koncentrację produkcji sadzonek gatunków liściastych w szkółkach zadrze­wieniowych, których powierzchnia nie jest dostatecznie wykorzystana, zaś produkcję sadzonek gatunków iglastych prowadzić w istniejących szkółkach leśnych z wyko­rzystaniem rezerwy powierzchni uprawo­wej a także przez tworzenie nowych szkó­łek satelitarnych przy szkółkach central­

nych. Należy także przewidzieć stosowanie wydajnych metod produkcji sadzonek np. metodą Dunemana w istniejących szkół­kach oraz tworzenie szkółek kontenero­wych.

Sadzonki do odnowień w skrajnych wa­runkach siedliskowych dużego poźarzyska myszą sprostać wysokim wyinaganiomr zwłaszcza że przeznaczone są do nieko-""rzyStnych warunków środowisKa. Tak więc muszą być odpowiednie; wartości genety­cznej j utrzymywać dobry sran fizjolog czny i właściwa budowę morfologiczną. istotnym elementem jest dobrze rozwinię­ty systemkorzeniowy,zaopatr2onywmikory-

17

Wiara do przechowywania sadzonek na terenie pożarzyska w Rudach Raciborskich

zy. Powinno sięteż stosowa na^j^ni z_drzew drzewostanów nasiennych miejs­

cem;

Duże znaczenie w udarności upraw ma stan fizjologiczny sadzonek, stąd też o ten element należy zadbać wcześniej przy pro­dukcji sadzonek w szkółce poprzez w miarę optymalne dostarczenie składników pokar­mowych. Nie jest to zagadnienie łatwe ze względu na zbyt mało poznane zasady do­karmiania różnych gatunków drzew. Trzeba zatem stosować wieloskładnikowe nawoże­nie mineralne i ograniczone użycie azotu, które nie sprzyja wczesnemu zakończeniu rocznego przyrostu sadzonek w szkółce i ich zdrewnieniu. Często bowiem źle rozłożone w czasie i niewłaściwe nawożenie sprzyja uszkodzeniom mrozowym. Bardzo istotnym elementem dobrego stanu fizjologicznego sadzonek jest dobrze wykształcony szczy­towy pączek. O stanie fizjologicznym sa­

dzonek decyduje również zachowanie utrata wilgoci, kształtowane w okr przechowywania i związane z przesu;

niem systemu korzeniowego (powoduje zniszczenie mikoryz).

Budowa morfologiczna sadzonek sta wi istotny element ich adaptacji w sk nych warunkach środowiska, jak silne chwaszczenie i ubogie gleby. Sadzo powinna być umiarkowanie wyrośnięta proporcjonalnej budowie z bardzo dofc rozrośniętym systemem korzeniowym, opatrzonym w mikoryzy. Miarą wart< użytkowej tych sadzonek jest stosu:

wagowy części nadziemnej do podziemi który powinien kształtować się goi mniej, jak_j_^L Dobrze rozwinięty sysi korzeniowy uzyskuje się poprzez podci nie w okresie wegetacji.

Sadzonki z odkrytym systemem kor niowym powinny być produkowane w ^

18

runkach zbliżonych do naturalnych z za­stosowaniem nawożenia organicznego, a głównie miejscowej próchnicy. Tak wyho­dowany materiał sadzeniowy powinien być wyjęty wczesną wiosną, pakowany najle­piej w baloty foliowe jednostronnie z uży­ciem substratu, który stanowić może torf i jego mieszanki z trocinami, a także z igli­wiem. Balot nadaje się do pakowania, przechowywania i transportu sadzonek wszystkich gatunków. Tak przygotowane baloty przewozi się do miejsca przecho­wywania, dobrze osłoniętego od słońca.

Lepszy stan sadzonek pod względem fizjologicznym i budowy morfologicznej można uzyskać w produkcji z zakrytym systemem korzeniowym. W pojemnikach można produkować głównie gatunki iglaste i niektóre liściaste o mniej rozbudowanym systemie korzeniowym, takie jak: modrzew europejski, buk zwyczajny, brzoza bro-dawkowata, olsza czarna, sosna zwyczajna. Takie sadzonki przeznacza się w ekstre­malne warunki terenów silnie zachwa­szczonych i podmokłych oraz bardzo su­chych.

Wszystkie metody hodowli sadzonek z zakrytym i odkrytym systemem korze­niowym biorą pod uwagę w mniejszym lub w większym stopniu wspomniane zasady budowy morfologicznej i stanu fizjologicznego sadzonki wysadzanej na uprawę. Elementy te wraz z genety­cznym pochodzeniem nasion obowiązują na wszystkich obszarach. Bardzo ważna jest budowa morfologiczna, rozbudowany system korzeniowy sadzonek przeznaczo­nych na tereny suche.

Warto prześledzić głębokość przesuszo­nej warstwy w okresie wegetycyjnym: maj, czerwiec, gdyż od tego zależy długość sy­stemu korzeniowego i głębokość zastoso­wanego pojemnika. Korzenie powinny się­gać głębiej niż warstwa sucha. Wymienio­ne wyżej cechy sadzonek są także ważne na siedliskach żyźniejszych silnie zachwa­szczających się. W takich warunkach sa­dzonka musi sprostać niekorzystnym wa­runkom mikroklimatycznym na dużych obszarach pożarzysk oraz konkurencji ch­wastów w walce o światło, składniki po­karmowe i wodę.

Zaletą balotu foliowego jest możliwość przewiezienia go bez naruszenia systemów korzeniowych do miejsca zakładanej upra­wy, pozostawienie go w jej sąsiedztwie nawet na okres kilku dni. Balot stwarza też możliwość bezpośredniego sadzenia ze zwoju do uprawy. Wbrew pozorom wyko­nanie balotu nie jest pracochłonne.

Lepiej niż pojemniki otwarte chroni sadzonki także' worek foliowy lub papie­rowy.

Produkcja sadzonek w szkółkach otwar­tych może i powinna być uzupełniana przez produkcję w środowisku kontrolo­wanym (szklarnie, namioty, inspekty) głów­nie na terenach pod wpływem emisji przemysłowych.

Środowisko kontrolowane ma do speł­nienia ważną rolę głównie w produkcji materiału wyjściowego do szkółkowania na otwartej powierzchni z mnożeń wegeta­tywnych i generatywnych. Produkcję taką warto organizować w większych obiektach, gdyż w nich można gospodarować ekono­micznie. Szczególną rolę należy przypisać sadzonkom z osłoniętym systemem korze­niowym, produkowanym w różnych po­jemnikach.

Szkodo Głowno Gospodarstwo Wąskiego

w Warszawie Biblioteka Gtówna

---