Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym

Status w polskim prawie ratyfikowanych umów międzynarodowych

Zgodnie z art.87 ust. 1 Konstytucji RP w/w umowy są źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce.

Ratyfikacja- ostateczna zgoda wyrażana przez prezydenta RP na związanie się przez Polskę umową międzynarodową.

Należy podkreślić, że słowo ratyfikacja nie zawsze musi być użyte w prezydenckim dokumencie ratyfikacyjnym. W przypadku umów, do których Polska przystępuje mówi się o „wyrażeniu zgody na przystąpienie”, ale to też ratyfikacja.

Przykład klauzuli ratyfikacyjnej

PRZYKŁAD KLAUZULI RATYFIKACYJNEJ PRZY PRZYSTĄPIENIU DO UMOWY, KTÓRA JUŻ WCZEŚNIEJ OBOWIĄZYWAŁA MIĘDZY INNYMI NIŻ POLSKA PAŃSTWAMI

„W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 28 lipca 1951 r. została sporządzona w Genewie Konwencja dotycząca statusu uchodźców w następującym brzmieniu: [...]

Po zaznajomieniu się z powyższą konwencją, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

• została ona uznana za słuszną

• Rzeczpospolita Polska postanowiła przystąpić do tej konwencji, z zastrzeżeniem, że nie będzie się uważała za związaną

• postanowieniami jej artykułu 24 ustępu 2,

• z uwzględnieniem powyższego zastrzeżenia postanowienia powyższej konwencji będą niezmiennie zachowywane.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 2 września 1991 r. „

PRZYKŁAD KLAUZULI RATYFIKACYJNEJ WYDANEJ PO PODPISANIU UMOWY

`W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 20 września 2001 r. w Orawskim Hradzie została podpisana Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej, Rządem Republiki Czeskiej i Rządem Republiki Słowackiej w sprawie utworzenia Brygady Wielonarodowej, w następującym brzmieniu [...]

Po zapoznaniu się z powyższą umową, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

• została ona uznana za słuszną zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych,j

• est przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona,

• będzie niezmiennie zachowywana.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 3 lipca 2002 r.”

Umowy ratyfikowane publikowane są w Dzienniku Ustaw wraz z oświadczeniem prezydenta o ratyfikacji bądź przystąpieniu.

Ratyfikacji podlegają następujące umowy:

• wymienione a art. 89 ust. 1 i art. 90 Konstytucji RP

Art. 89 ust. 1 i art. 90 Konstytucji RP

Art. 89 ust. 1: „Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3. członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy”.

Art. 90 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska może na podstawie [ratyfikowanej] umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach”.

• inne umowy, które przewidują wymóg ratyfikacji albo ją dopuszczają, a szczególne okoliczności ratyfikację usprawiedliwiają/ uzasadniają

Konsekwencje tego, że umowa międzynarodowa jest ratyfikowana:

• ratyfikowane umowy międzynarodowe stają się źródłem prawa krajowego

• na organach państwa spoczywa zatem obowiązek:

1. wykonywania takiej umowy

Przykład dotyczący umowy polsko-czeskiej

Umowa z dnia 25 maja 1999 roku pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeską stanowi w art. 4.1: „Właściwe organy kontrolne Umawiających się Stron mogą dokonywać wspólnej odprawy granicznej na terytorium jednej lub drugiej Umawiającej się Strony”.

A zatem polscy strażnicy graniczni mogą na jej podstawie zezwalać czeskim strażnikom granicznym na dokonywanie kontroli na terytorium RP.

2. pośredniego stosowania umowy ratyfikowanej- chodzi o interpretowanie prawa krajowego w taki sposób, by zapewnić jego zgodność z umową ratyfikowaną.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1997 roku, sygn. akt III RN 38/97

W sprawie tej rozstrzygano, czy w pewnej sprawie zakończonej decyzją administracyjna osoba zainteresowana może złożyć skargę (na tę decyzję administracyjną) do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że: „Jeżeli w sprawie istnieją wątpliwości co do dopuszczalności skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego należy je rozstrzygać na rzecz jej merytorycznego rozpatrzenia, co umożliwi obywatelowi realizację "prawa do rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd" ([zgodnie z ]art. 6 Konwencji Europejskiej o Prawach Człowieka, [który przewiduje prawo każdego do rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły sąd]”).

3. zapewnienia umowom ratyfikowanym bezpośredniej skuteczności w polskim porządku prawnym, co oznacza możliwość powoływania postanowień danej umowy ratyfikowanej w sporach między jednostkami i w stosunkach między organami państwa i jednostkami

Sprawa Mandugeqi i Jinge (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1997 roku)

ChRL złożyła wniosek o wydanie dwojga swoich obywateli, którym postawiono zarzut popełnienia przestępstw gospodarczych. Dopuszczalność ekstradycji musiała być zaopiniowana przez sąd. Obrońca obywateli chińskich wskazywał na wysokie prawdopodobieństwo tego, że w przypadku wydania Chińczycy narażeni byliby na tortury oraz poniżające i nieludzkie traktowanie. Wydanie tych osób przez Polskę stanowiłoby zatem naruszenie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku (który zakazuje tortur, oraz poniżającego i nieludzkiego traktowania bądź karania).

Zdaniem SN art. 3 EKPCz podlega bezpośredniemu stosowaniu przez sądy polskie i rodzi prawa dla jednostek. W związku z tym, Sąd uznał, że: „Wydanie osoby ściganej w sytuacji istnienia prawdopodobieństwa poddania jej w kraju wzywającym torturom lub nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub karaniu, w rozumieniu [EKPCz], jest prawnie niedopuszczalne”.

Aby norma zawarta w ratyfikowanej umowie międzynarodowej mogła być bezpośrednio skuteczna w krajowym porządku prawnym muszą zostać spełnione warunki określone w art. 91 ust.1:

1. Umowa musi być ogłoszona w Dzienniku Ustaw

Spółka W.P. v. Prezes Głównego Urzędu Ceł

(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 grudnia 1999 roku)

W.P. Spółka z o. o. importowała w 1997 roku prefabrykaty do produkcji gumy do żucia; płaciła z tego tytułu cło importowe.

Z importowanych prefabrykatów Spółka produkowała gumę do żucia, którą następnie eksportowała.

Art. 80 obowiązującej wówczas ustawy Prawo celne stanowił, co następuje: „Należności celne pobrane od towarów przywiezionych z zagranicy w postaci surowców, materiałów, półfabrykatów lub elementów kooperacyjnych, zużytych przy wyrobie towarów wywiezionych w obrocie towarowym z zagranicą, zwraca się producentowi tych towarów w terminie 30 dni od dnia wywozu”. Spółka po dokonaniu eksportu powołała ten przepis jako podstawę żądania zwrotu cła uiszczonego przy imporcie prefabrykatów (w sprawie chodziło o zwrot ponad 10.000 zł.).

Wniosek o zwrot cła Spółka złożyła dnia 4 lipca 1997 roku.

Od dnia 1 lipca 1997 roku weszła jednak w życie ratyfikowana umowa międzynarodowa między RP a Wspólnotami Europejskimi. Wyłączała ona możliwość zwrotu cła polskim importerom w przypadkach takich, jak w niniejszej sprawie.

Umowa została ogłoszona w Dzienniku Ustaw dopiero we wrześniu 1997 roku;

NSA stwierdził, że: „brak publikacji ratyfikowanej umowy międzynarodowej pozbawia ją skuteczności w stosunkach państwo - jednostka”. Organy celne nie mogły zatem odmówić dokonania zwrotu cła na podstawie przepisów powołanego porozumienia międzynarodowego.

2. Bezpośrednio skuteczne są tylko te postanowienia umowy międzynarodowej, które mają charakter samowykonalny (norma zawarta w umowie ma charakter samowykonalny, gdy jest ona jednocześnie:

1. kompletna

Wyjaśnienie dotyczące wymogu „kompletności” normy

Norma kompletna, to taka norma prawa międzynarodowego, która nie przewiduje podejmowania przez państwo dodatkowych kroków w celu wprowadzenia jej w życie na gruncie porządku krajowego (to zatem norma od początku „nadająca się” do stosowania jej w krajowym porządku prawnym).

Nie spełnia warunku „kompletności” np. art. 9.1 konwencji z Aarhus z 1998 roku o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska: „Każda ze Stron zapewni, w ramach krajowego porządku prawnego, że każda osoba, która stwierdzi, że jej żądanie udostępnienia informacji [...] pozostało nie rozpatrzone, niesłusznie odrzucone w całości lub w części, załatwione nieodpowiednio lub w inny sposób potraktowane niezgodnie z postanowieniami tego artykułu, będzie miała dostęp do procedury odwoławczej przed sądem lub innym niezależnym i bezstronnym organem powołanym z mocy ustawy”.

Zauważmy, że zacytowana norma określa pewien pożądany cel, który państwa - strony umowy mają osiągnąć przez podjęcie we własnym zakresie kroków dla zapewnienia jego realizacji.

2. bezwarunkowa

Wyjaśnienie dotyczące wymogu „bezwarunkowości” normy

Norma bezwarunkowa to norma, która nie pozostawia państwu żadnej możliwości wyboru między kilkoma dopuszczalnymi opcjami. Jest to norma, która bezwarunkowo określa powinne zachowanie. Np. art. 10 konwencji haskiej dotyczącej procedury cywilnej z 1905 roku nie spełnia wymogu bezwarunkowości stanowiąc: „W braku porozumienia odmiennego pismo rekwizycyjne powinno być sporządzone bądź w języku władzy wezwanej, bądź w języku, na który zgodziły się oba państwa zainteresowane, albo należy do tego pisma dołączyć przekład na jeden z tych języków, uwierzytelniony przez dyplomatycznego lub konsularnego przedstawiciela państwa wzywającego, albo zaprzysiężonego tłumacza państwa wezwanego”.

Norma ta nie określa bezwarunkowo języka, w jakim sporządzone ma być pismo rekwizycyjne.

3. jasna i precyzyjna

Wyjaśnienie dotyczące wymogu „jasności i precyzyjności” normy

Warunku jasności i precyzyjności nie spełnia np. art. 10.1 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych: „Państwa Strony niniejszego Paktu uznają, że należy udzielić jak najszerszej ochrony i pomocy rodzinie jako naturalnej i podstawowej komórce społeczeństwa, w szczególności przy jej zakładaniu i w okresie trwania odpowiedzialności rodziny za opiekę i wychowanie dzieci pozostających na jej utrzymaniu. Związek małżeński powinien być zawierany przy swobodnie wyrażonej zgodzie przyszłych małżonków”.

Powołana norma nie wyjaśnia konkretnie, jaki zakres ochrony i pomocy ma być przyznany.

Miejsce ratyfikowanych umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym

Ratyfikowane umowy międzynarodowe dzieli się na:

1. umowy ratyfikowane za zgodą wyrażoną przez parlament w ustawie (tzw. duża ratyfikacja)

2. umowy ratyfikowane bez zgody parlamentu (tzw. mała ratyfikacja)

W trybie (a) ratyfikowane są umowy określone w art. 89 ust. 1 i art. 90 Konstytucji RP.

Umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą parlamentu w hierarchii źródeł prawa zajmuje miejsce za konstytucją, ale ma pierwszeństwo przed innymi źródłami prawa (ustawami, rozporządzeniami). Podkreślić należy jednak, iż:

1. pierwszeństwo umowy nad ustawą nie oznacza uchylenia ustawy niezgodnej z umową- w danym przypadku stosuje się postanowienia umowy zamiast postanowień ustawy

2. konstytucja RP przeważa w razie sprzeczności nad jakąkolwiek umową międzynarodową. Tym niemniej na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej państwo nie może uwolnić się od odpowiedzialności za niewykonywanie umowy usprawiedliwiając się treścią swojej konstytucji

Konstytucja RP nie określa miejsca jakie zajmują umowy ratyfikowane w trybie małej ratyfikacji w polskim porządku prawnym. Powszechnie przyjmuje się, że znajdują się one między ustawami, a rozporządzeniami.

Wszystkie ratyfikowane umowy międzynarodowe są inkorporowane do polskiego porządku prawnego co oznacza, że funkcjonują w polskim prawie jako prawo międzynarodowe. Wynika z tego, że:

• umowy międzynarodowe należy interpretować zgodnie z regułami prawa międzynarodowego

• jeżeli umowa międzynarodowa wygasa na gruncie prawa międzynarodowego to automatycznie wygasa ona również na gruncie prawa krajowego

Sprawa Karine Galstyan v. MSWiA (wyrok NSA z dnia 7 grudnia 1999 roku)

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, decyzją z dnia 11 lutego 1999 roku, utrzymał w mocy decyzję Wojewody z dnia 3 grudnia 1998 roku, orzekającą o wydaleniu z terytorium RP Karine Galstyan - obywatelki Republiki Armenii. Uzasadniając swe stanowisko Minister wskazał, że skarżąca przebywała na terytorium Polski legalnie w latach 1995-1998. Natomiast w paszporcie wydanym w dniu 25 listopada 1998 roku przez władze Republiki Armenii nie posiada wizy uprawniającej do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Obowiązek posiadania wiz pobytowych przez obywateli Republiki Armenii istnieje od dnia 1 kwietnia 1998 roku, gdyż z tą datą utraciła moc obowiązującą w stosunkach między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Armenii Umowa między Rządem PRL a Rządem ZSRR o wzajemnych podróżach bezwizowych obywateli obu państw, podpisana dnia 13 grudnia 1979 roku w Warszawie.

Podstawą utraty mocy obowiązującej wymienionej wyżej Umowy była nota Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie Nr AM-31-98 z 1 kwietnia 1999 roku, wydana w odpowiedzi na notę Ambasady Republiki Armenii Nr 2252-13 z 30 czerwca 1997 roku zawierającą oświadczenie, że Państwo to nie uważa się za sukcesora byłego ZSRR w stosunkach międzynarodowych. Ambasada RP poinformowała władze Republiki Armenii, że zgodnie z przyjętymi w prawie międzynarodowym zasadami - w stosunkach między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Armenii, polsko-radziecka umowa o ruchu bezwizowym utraciła moc. Nie mogła zatem (z formalnego punktu widzenia) wywierać skutków na gruncie krajowego porządku prawnego od dnia jej wygaśnięcia na płaszczyźnie prawa międzynarodowego (a zatem od dnia 31 marca 1998 roku). Z formalnego punktu widzenia, pani Galstyan od dnia 1 kwietnia 1998 roku nie miała prawa do przebywania na terytorium RP bez ważnej wizy.

Oświadczenie rządowe z dnia 7 lutego 2001 roku o utracie mocy obowiązującej przez Umowę w stosunkach między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Armenii, zostało opublikowane w Dz.U. dnia 2 marca 2001 roku.

NSA opierając się na art. 2 KRP stwierdził jednak, że obywatel nie może być zaskakiwany działalnością organów państwa, zwłaszcza, jeżeli nakładają na niego obowiązki. Możliwość stosowania prawa wiąże się z jego ogłoszeniem. „Podanie do publicznej wiadomości, w sposób prawnie określony, informacji o treści oświadczenia rządowego, dotyczącego utraty mocy obowiązującej umowy międzynarodowej, jest podstawowym warunkiem demokratycznego państwa prawa, warunkiem skuteczności tego aktu i podstawową przesłanką dla oceny legalności pobytu cudzoziemca na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”.

Status w polskim porządku prawnym umów międzynarodowych innych, niż ratyfikowane

Na postawie ustawy z 2000 roku o umowach międzynarodowych umowa, która nie podlega ratyfikacji wymaga zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Umowy nie ratyfikowane nie są źródłem polskiego prawa, mogą być jednak stosowane pośrednio.

Obowiązek pośredniego stosowania umowy wynika z art. 9 Konstytucji RP.

Art. 9 Konstytucji RP

„Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.

W związku z tym, że umowy nie ratyfikowane nie są źródłem polskiego prawa nie powstaje problem ich miejsca w hierarchii źródeł polskiego prawa.

Umowy nie ratyfikowane nigdy nie mogą być bezpośrednio skuteczne, oznacza to, że jednostki nie mogą wywodzić z nich bezpośrednio praw i obowiązków przed organami państwowymi.

Sprawa mienia zabużańskiego

Na podstawie tzw. Układów republikańskich (tj. umów podpisanych przez PKWN w 1944 roku z rządami Ukraińskiej SSR, Białoruskiej SSR, oraz Litewskiej SSR) odbywała się repatriacja obywateli polskich z ziem wschodnich. Zawierały one postanowienia:

• pozbawiające prawa własności pozostawionego majątku nieruchomego, oraz

• przyznające przesiedlonym prawo do ekwiwalentu za utracony majątek, nakładając na Państwo Polskie obowiązek jego zapłaty. Forma tej rekompensaty polegała np. na zaliczaniu wartości „mienia zabużańskiego” na poczet opłat za użytkowanie wieczyste gruntu, lub na poczet ceny nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa - nabywanych przez przesiedlonych.

Umowy te nie zostały w pełni wykonane, a obowiązujące przepisy prawne (ustawy i rozporządzenia) nie przewidywały możliwości zaliczenia wartości mienia na poczet ceny sprzedaży nieruchomości rolnych stanowiących własność Skarbu Państwa.

Wobec tego, że Układy republikańskie nie były umowami ratyfikowanymi (na marginesie warto dodać, że nie opublikowano ich w oficjalnym organie promulgacyjnym) osoby zainteresowane nie mogły bezpośrednio powoływać się na ich postanowienia przed sądami polskimi i „domagać się” realizacji tych postanowień.

Normy zawarte w nie ratyfikowanych umowach międzynarodowych będą obowiązywać w polskim prawie gdy dokonana zostanie ich transpozycja, czyli powtórzenie w akcie prawa krajowego treści normy zawartej w umowie międzynarodowej. Takie powtórzenie nie musi być dosłowne.

Normy zawarte w umowach nie ratyfikowanych będą także obowiązywać w polskim porządku prawnym, gdy w akcie prawa krajowego znajdzie się do nich odesłanie.

Art. 56 ust. 2 Konstytucji RP

„Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi”.

Odesłanie- technika legislacyjna polegająca na odwołaniu się w akcie prawa krajowego do uregulowań zawartych w obowiązujących umowach międzynarodowych. Wynikiem odesłania jest np. włączenie umowy nie ratyfikowanej do treści aktu odsyłającego.

Status w polskim prawie wiążących uchwal organizacji międzynarodowych

Zgodnie z art. 91 ustęp 3 Konstytucji wiążące uchwały organizacji międzynarodowych stosuje się bezpośrednio w polskim prawie, gdy:

• taki bezpośredni skutek wynika ze statutu organizacji

• statut tej organizacji jest umową międzynarodową

• statut został ratyfikowany przez RP

• statut został opublikowany w Dzienniku Ustaw

Jeżeli te warunki są łącznie spełnione to postanowienia uchwały przeważają w razie kolizji nad ustawami (ale nie są ważniejsze od konstytucji). Bezpośrednio skuteczne w polskim porządku prawnym nie są uchwały, czyli np. rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Art. 25 Karty Narodów Zjednoczonych

„Członkowie Narodów Zjednoczonych zobowiązują się przyjąć i wykonać postanowienia Rady Bezpieczeństwa, zgodnie z niniejszą Kartą”.

Z takiego brzmienia przepisu wynika zatem, że rezolucje skierowane są do państw członkowskich, nie zaś do jednostek (np. osób fizycznych, lub osób prawnych prawa krajowego).

Bezpośrednie wprowadzenie w życie sankcji Rady Bezpieczeństwa ONZ w ramach Unii Europejskiej przebiega zwykle w 2 etapach:

1. Rada Unii Europejskiej przyjmuje tzw. „wspólne stanowisko” albo „wspólne działanie”. Istotne znaczenie mają „wspólne stanowiska”.

Art. 15 Traktatu o UE:

„[Wspólne stanowiska] określają [...] podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym bądź przedmiotowym. Państwa członkowskie zapewniają zgodność swych polityk krajowych ze wspólnymi stanowiskami”,

2. Jeżeli jest to konieczne i jeżeli wspólnota posiada odpowiednie kompetencje to dla wykonania wspólnego stanowiska wydawane są akty prawa wspólnotowego, w szczególności chodzi o rozporządzenia z konsekwencjami dla jednostek, które są bezpośrednio skuteczne w krajowych porządkach prawnych.

Art. 249 Traktatu o WE

„Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich”.

Nie zawsze rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ wprowadzane są do porządków krajowych członków UE w drodze wydawania aktów prawa wspólnotowego. Teoretycznie może być tak, że Rada UE nie przyjmie wspólnego stanowiska bądź też pomimo przyjęcia takiego wspólnego stanowiska nie jest wydane rozporządzenie bezpośrednio skuteczne w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich.

W takiej sytuacji to państwa członkowskie UE muszą we własnym zakresie zapewnić zgodność swego prawa krajowego z rezolucjami Rady Bezpieczeństwa. Polski ustawodawca może w takim wypadku wydać odpowiednie rozporządzenia dotyczące np. ograniczeń w handlu z zagranicą na podstawie 2 ustaw:

1. ustawa z 2004 r. o administrowaniu obrotem towarowym z zagranicą

2. ustawa z 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa.

Status w polskim prawie norm międzynarodowego prawa zwyczajowego

Konstytucja polska nie określa wyraźnie miejsca zwyczaju międzynarodowego w polskim porządku prawnym. Obserwując praktykę sądów można dojść do następujących wniosków:

• normy zwyczajowe mogą być stosowane pośrednio

• normy zwyczajowe mogą być stosowane bezpośrednio w przypadku odesłania do nich zawartego w akcie prawa krajowego

Art. 1111 § 1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego

„Nie mogą być [pozywane] przed sądy polskie [...]: osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych”.

• analiza przepisów konstytucji wskazuje, żę zwyczaj w braku odesłania do niego nie może być bezpośrednio skuteczny. W praktyce sądy polskie stosują bezpośrednio normy prawa zwyczajowego zwłaszcza w dziedzinie dotyczącej immunitetu suwerennego państwa.

Sprawa Macieja K. v. Chile (postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2000 roku)

Maciej K. był zatrudniony w ambasadzie Chile w Warszawie. Pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę, w związku z czym wystąpił on - przed sądem polskim - z powództwem o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne.

Chile podniosło, w odpowiedzi na pozew, że sądy polskie nie mogą rozpoznać merytorycznie sprawy, jako że byłoby to sprzeczne ze zwyczajową zasadą immunitetu jurysdykcyjnego państwa.

SN w postanowieniu stwierdził - opierając się w tej mierze na treści międzynarodowego prawa zwyczajowego - że immunitet jurysdykcyjny państwa nie może być powoływany w odniesieniu do aktów z zakresu obrotu komercyjnego (cywilnoprawnego), dokonanych na terytorium państwa obcego. Sąd polski mógł zatem sprawę merytorycznie rozpoznać.

---