Finanse publiczne

Finanse publiczne są dyscypliną pogranicza prawa i ekonomii. Są to wszystkie operacje finansowe dokonywane przez podmioty publiczne. Finanse publiczne istnieją od momentu powstania władz państwowych. Władze dysponują środkami zgromadzonymi od społeczeństwa, które są niezbędne do finansowania działalności państwa. Głównym źródłem dochodów władz państwowych SA podatki. Kiedy dochody nie wystarczają na pokrycie wydatków państwa powstaje deficyt budżetowy, który jest finansowany różnego rodzaju pożyczkami, zaciąganymi na określone oprocentowanie związanymi z kosztami obciążenia długu publicznego.

Sektor finansów publicznych - bardzo rozbudowany system podmiotów realizujących funkcje finansów publicznych. Główną instytucją tego sektora jest budżet państwa.

Budżet - fundusz gromadzący dochody i dokonujący wydatków, finansujący inne podmioty sektora finansów publicznych.

Dwa kierunki decentralizacji finansów publicznych:

• Terytorialny - budżety samorządowe: gmin, miast, powiatów i województw

• Funkcjonalny - fundusze celowe, posiadające określone zadania (wydatki) i dochody

Źródłem dochodów budżetów samorządowych i funduszy celowych są głównie subwencje i dotacje budżetu państwa.

Fundusze celowe:

• Fundusz ubezpieczeń społecznych - finansuje emerytury i renty oraz niektóre zasiłki, drugi co do wielkości po budżecie przysparza największych problemów, wypłaty=102 mld. zł.

• Fundusz rezerwy demograficznej - gromadzi środki na przyszłe wypłaty emerytór, nie ma wydatków

• Fundusz emerytalno-rentowy

• Fundusz składowy

• Fundusz motywacyjny

• Fundusz administracyjny

• Fundusz prewencji i rehabilitacji

• Narodowy fundusz zdrowia - według ustawy o finansach publicznych nie jest funduszem celowym, finansuje służbę zdrowia oraz dopłaty do leków

• Fundusz pracy - finansuje zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia przedemerytalne, działalność szkoleniową dla bezrobotnych na uruchomienie własnej działalności.

• Fundusz alimentacyjny - finansuje zasiłki na utrzymanie dzieci w przypadku rozwodu, pokrywa alimenty bezrobotnych.

• Państwowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych - promuje zatrudnienie osób niepełnosprawnych

• Fundusz kombatantów - wydatki =ok. 100 mln. zł.

• Fundusz ochrony gruntów rolnych

• Fundusz gospodarujący zasobem geodezyjnym i kartograficznym

• Fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych - wypłaca wynagrodzenia w przypadku upadłości zakładu pracy

• Narodowy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej - pobiera kary za zanieczyszczenia środowiska, jedyny, który ma tą dużą skalę udzielania pożyczek (na realizację przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska)

• Fundusz promocji twórczości (500 tys. zł) - pobiera opłaty z tytułu wygasłych praw autorskich

Budżet państwa jest realizowany przez jednostki budżetowe. Są to jednostki, które przekazują wszystkie dochody do budżetu państwa, a środki na wydatki również otrzymują z budżetu. Rozliczają się budżetem pełnymi dochodami i pełnymi wydatkami.

Gospodarstwa pozabudżetowe obejmuje jednostki, które rozliczają się z budżetu netto, czyli albo nadwyżkami, albo niedoborami. Są to:

• Zakłady budżetowe - np. wojskowe misje pokojowe, inwestycja paktu północnoatlantyckiego w Polsce, domy wczasowe

• Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych - funkcjonują przy jednostkach budżetowych, np.: wynajem części pomieszczeń w budynku należącym do jednostki budżetowej

• Środki specjalne jednostek budżetowych - jednostka budżetowa może odpisać część swoich dochodów na rzecz środków specjalnych i mogą one być traktowane jako źródło dodatkowych wynagrodzeń dla pracowników, np.: w ministerstwie finansów są środki specjalne, na które wpływa część dochodów z prywatyzacji przedsiębiorstw

Do sektora finansów publicznych należą również agencje państwowe (np.: agencja mienia wojskowego, agencja restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa oraz jednostki państwowe posiadające osobowość prawną).

Do sektora finansów publicznych nie zaliczamy przedsiębiorstw, banków i spółek handlowych nawet z przeważającą częścią kapitału skarbu państwa.

Sektor finansów publicznych:

• Budżet

• Jednostki budżetowe

• Gospodarstwa pozabudżetowe

• Budżety samorządowe

• Fundusze celowe

• Inne

Sektor finansów publicznych:

• Rządowy (w dyspozycji władz centralnych)

• Samorządowy (w dyspozycji władz samorządowych)

Formy organizacyjno-finansowe jednostek sektora finansów publicznych:

• Jednostki budżetowe brutto

• Jednostki budżetowe netto

Łączne dotacje do zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50 % jego wydatków

Zakres sektora finansów publicznych reguluje ustawa o finansach publicznych

Konsolidacja sektora finansów - wyeliminowanie z bilansu płatniczego tego sektora wszystkich transferów pomiędzy jego jednostkami

Bilans sektora finansów publicznych - skonsolidowane ujecie dochodów i wydatków wszystkich jednostek tego sektora z wyłączeniem transferów pomiędzy tymi jednostkami

Wydatki publiczne - dokonywanie wydatków jest celem, niezbędne do wykonywania zadań władz publicznych

Podział wydatków publicznych:

1. Ze względu na zadania wykonywane przez władze publiczne

• Wydatki podstawowe - wyłącznie na podstawie ustaw

• Wydatki na obsługę długu publicznego

2. Ze względu na obowiązkowość:

• Wydatki sztywne (prawnie zdeterminowane) - np.: wypłata rent i emerytur, zasiłków

• Wydatki elastyczne - mogą być kształtowane w pewnym stopniu dowolne, np.: wydatki na szkolnictwo

3. Ze względu na ekwiwalentość:

• Wydatki bezpośrednie, finalne, nabywcze - wydatki związane z nabywaniem dóbr i usług na cele bieżące i inwestycyjne

• Wydatki transferowe - przekazywanie środków do jednostek sektorów finansów publicznych lub spoza tego sektora

• Dotacje celowe - na określone cele, dotacje te podlegają zwrotowi

• Subwencje dla budżetów samorządowych - nie mają określonego celu wydatkowania, nie podlegają zwrotowi

• Transfery socjalne - np.: emerytury, renty, zasiłki itp.

• Transfery na płatności odsetkowe związane z obsługą długu publicznego oraz płatności związane z poręczeniami i gwarancjami

• Wydatki osobowe - np.: diety posłów, traktowane są również jako wydatki nabywcze

4. Ze względu na termin realizacji:

• Wydatki bieżące

• Wydatki majątkowe - wydatki na inwestycje rzeczowe lub na nabywanie akcji i udziałów przedsiębiorstw

5. Ze względu na miejsce realizacji:

• Wydatki krajowe - dokonywane w kraju

• Wydatki zagraniczne - dokonywane za granicą, np.: obsługa długu zagranicznego, utrzymanie placówek dyplomatycznych, import dóbr na potrzeby sektora finansów publicznych, wojskowe misje pokojowe, delegacje zagraniczne

Grupy wydatków:

1. Wydatki socjalne - głównie transfery socjalne, stanowi ok. 40% skonsolidowanych wydatków publicznych i ok. 37% wydatków budżetu państwa

2. Wydatki prorozwojowe:

• Wydatki na edukację - inwestycje w kapitał ludzi

• Wydatki na naukę

• Wydatki na infrastrukturę - np. wydatki na drogi, mosty, infrastrukturę kolejową, infrastrukturę związaną z ochroną środowiska, infrastrukturę komunalną

Wydatki prorozwojowe stanowią om 25% wydatków budżetu

3. Wydatki związane z podstawowymi funkcjami państwa - np. utrzymanie władz państwa, administracji, wymiaru sprawiedliwości, wojska, służb bezpieczeństwa (policja, straż pożarowa itp.), stanowią ok. 10% wydatków budżetu

4. Wydatki na gospodarkę - np. na restrukturyzację gospodarki, w szczególności gałęzi schyłkowych, na interwencję na rynku żywnościowym (np. zbożowym), na dofinansowanie niektórych połączeń kolejowych, na pomoc dla rolnictwa (finansowanie instytucji pomagających rolnikom)

Prawo Wagnera - jest to tendencja, że wydatki publiczne systematycznie rosną w stosunku do PKB.

W wielu krajach pojawiła się po 1996 roku tendencja do obniżania wydatków publicznych.

DOCHODY PUBLICZNE

Rodzaje dochodów:

1. Dochody wynikające z własności państwowej - np. dywidendy od posiadanych przez państwo akcji

2. Dochody wynikające z władzy publiczne - daniny społeczne (publiczne)

• Podatki - świadczenia przymusowe, nie odpłatne i bezzwrotne

• Opłaty - świadczenie przymusowe, odpłatne i bezzwrotne (np. opłata paszportowa, opłaty sądowe)

• Składki ubezpieczeniowe - świadczenia przymusowe, odpłatne i zwrotne

3. Inne dochody publiczne (np. wynikające z posiadanego przez państwo majątku)

Dochody - wszystkie przychody bezzwrotne z wyjątkiem przychodów sprzedaży majątku

Główną pozycją przychodów są przychody z tytułu uzyskanych pożyczek oraz przychody uzyskane ze spłaty udzielanych przez państwo pożyczek

Podział dochodów:

1. dochody zwyczajne

2. dochody nadzwyczajne - dochody nieregularne i jednorazowe (np. wpłaty z zysku NBP, niektóre wpływy z opłat koncesyjnych, dochody z majątku)

Deficyt budżetowy - jest podstawowym problemem ówczesnej gospodarki sektora finansów publicznych

Koncesje deficytu budżetowego :

• odsetki od zaciągniętych pożyczek na finansowanie deficytu

• podwyższanie podatków hamuje wzrost gospodarczy

• zmniejszenie środków na inwestycje prywatne

• wzrost inflacji

Monetaryzacja - finansowanie deficytu emisją pieniądza gotówkowego.

Równowaga finansów publicznych (budżetu państwa)

Deficyt - niepokryta dochodami cześć wydatków. Musi być finansowany.

Dochody - przychody o charakterze bezzwrotnym

Wydatki - rozchody o charakterze bezzwrotnym

Przychody z prywatyzacji nie są dochodami tylko przychodami, bo w przeszłości skarb państwa udzielił podmiotowi pożyczki na otwarcie przedsiębiorstwa, zatem prywatyzacja to zwrot tych środków do skarbu państwa.

Łączny deficyt finansów publicznych = łączne deficyty podmiotów sektora finansów publicznych.

Rozmiary deficytu decydują o stanie finansów publicznych.

Miarą deficytu jest jego relacja do PKB.

Dopuszczalny deficyt w strefie euro wynosi 3% PKB.

Rodzaje deficytu:

• deficyt rzeczywisty - faktyczny

• deficyt strukturalny - odpowiada na pytanie: jak kształtowałby się deficyt, gdyby była korzystna koniunktura? (PKB na poziomie potencjalnym).

Warunkach złej koniunktury:

• słabsze tempo wzrostu gospodarczego (spadek PKB)

• wzrost wydatków (np. zasiłków dla bezrobotnych)

• rośnie deficyt

• deficyt rzeczywisty - deficyt wyraża wpływ koniunktury na deficyt rzeczywisty; deficyt strukturalny = deficyt cykliczny

W warunkach dobrej koniunktury:

Deficyt rzeczywisty = deficyt strukturalny

Deficyt cykliczny = 0

W warunkach inflacji stopa procentowa składa się z:

• realnej stopy procentowej

• narzutu na pożyczany kapitał

Deficyt ekonomiczny = deficyt - kwota rekompensat składek funduszy emerytalnych.

Wprowadzono przez MFW międzynarodowe konwencje, dotyczące obliczania deficytu:

• metoda GFS (statystyka Finansów Rządowych - Govermment Financial Statistics) - przychody z prywatyzacji traktuje się jako ujemny wydatek i oblicza się jako saldo wydatków majątkowych. Deficyt Polski liczony metodą GFS byłby niższy,

• metoda UE - metoda memoriałowa

Ekonomiczne skutki deficytu budżetowego:

1. inflacyjne skutki deficytu budżetowego - powodowane są przez finansowanie deficytu pożyczką BC.

Wzrost liczby wzrost

Pieniądza w poziomu wzrost inflacji

Obiegu cen

W Polsce Konstytucja zabrania finansowania deficytu pożyczkami zaciągniętymi w NBP.

2. Wpływ na kształtowanie się oszczędności krajowych - część oszczędności musi być przekazana na finansowanie deficytu zmniejszenia nakładów na inwestycje napływ inwestycji zagranicznych

3. Hamowanie rozwoju gospodarczego - efekt wypierania (wypychania)

4. Uzależnienie budżetu od rynków finansowych - obowiązek spłaty pożyczek zaciągniętych na finansowanie deficytu.

5. Wzrost kosztów obsługi długu wzrost deficytu itd. - tzw. pułapka zadłużenia

Dług publiczny - suma zobowiązań podmiotu sektora finansów publicznych

Skonsolidowany dług publiczny - suma zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań.

Podział długu publicznego

1. Według kryteriów miejsca emisji

• Dług krajowy

• Dług zagraniczny

2. Według wierzycieli

• Dług krajowy

• Dług zagraniczny - obciąża bilans płatniczy

3. Według waluty

• Dług w złotych

• Dług w walutach obcych

Wpływ deficytu na bilans płatniczy

CA=CC=(T-G)+(S-J)

CA - saldo rachunku obrotów w bilansie płatniczym

T - wpływy podatkowe

G - wydatki rządowe

S - oszczędności

J - inwestycje

T-G - deficyt budżetowy

CC - saldo rachunków obrotów kapitałowych w bilansie płatniczym

CC=D+J-S

D - deficyt

S=D+J (oszczędności finansują deficyt lub inwestycje)

Obliczanie wysokości długu publicznego - wartość nominalna zobowiązuje należ. Do zapłaty w dniu wymagalności tego zobowiązania.

Odsetki od zobowiązania stanowią koszt obsługi długu publicznego, a więc wydatki budżetu.

Zobowiązania wchodzące w skład długu publicznego.: (art.36 Ustawy o finansach publicznych)

• obligacje

• zaciągnięte kredyty

• przyjęte depozyty

• zobowiązania wymagalne (przeterminowane)

• zobowiązania wynikające z niezapłacenia rachunków (wchodzą do rachunku długu publicznego)

• zobowiązania wynikające z orzeczeń sądowych lub ustaw

Dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 (60%) PKB.

Dług publiczny można podzielić na:

• dług sektora rządowego (ok. 95%)

• dług sektora samorządowego (ok. 5%)

Do długu publicznego oblicza się kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji.

Skarbowe papiery wartościowe:

• bony skarbowe - poniżej 1 roku (najczęściej 52 tygodnie), oprocentowanie w formie dyskonta,

• obligacje skarbowe - powyżej 1 roku (od2 do 20 lat), oprocentowanie według stopy %.

• Obligacje oprocentowane periodycznie (co jakiś czas)

• Obligacje zerokuponowe - oprocentowanie występuje dopiero przy wykupie obligacji

• Obligacje ze stałym oprocentowaniem (ustalonym w umowie)

• Obligacje ze zmiennym oprocentowaniem (zależnym głównie od inflacji)

Wzrost kosztów obsługi długu powoduje wzrost deficytu co prowadzi do wzrostu kosztów obsługi długu - spirala powiększania deficytu.

Zarządzanie długiem publicznym:

1). Minimalizowanie obsługi długu (zaciąganie jak najniżej oprocentowanych pożyczek)

2). Ograniczenie ryzyka kursowego i refinansowania w walucie obcej

3). Utrzymanie dobrej reputacji finansowej

4). Optymalizowanie płynności budżetu (tworzenie odpowiednich rezerw.

Polityka budżetowa - kształtowanie dochodów i wydatków budżetu oraz zarządzanie długiem.

Wewnętrzna polityka budżetowa - służy rozwiązywaniu własnych problemów, wewnątrz budżetu.

Funkcje polityki budżetowej (wg. Musgrave'a)

• alokacyjna

• redystrybucyjna

• stabilizacyjna

Funkcja alokacyjna - polega na wpływaniu na alokację czynników produkcji w gospodarce.

Funkcja redystrybucyjna - kształtowanie siły nabywczej podmiotów z gospodarką. Redystrybucja ma charakter celowy, szczególnie w odniesieniu do gospodarek domowych (zmniejszania rozpiętości dochodów gospodarstw domowych).

Formy podatku dochodowego:

• podatek liniowy - jedna stawka podatkowa dla wszystkich podmiotów

• podatek progresywny - im wyższy dochód tym wyższa stawka podatkowa z uwzględnieniem kwoty wolnej. Podatek progresywny jest narzędziem funkcji redystrybucyjnej polityki budżetowej.

Funkcja stabilizacyjna - budżet państwa ma przeciwdziałać wahaniom koniunktury. Może on wpływać na wahania i kształtowanie się popytu konsumpcyjnego. Polityka stabilizacyjna może być tylko w granicach 3% PKB.

Działania stabilizacyjne:

• działanie automatycznych stabilizatorów

• polityka dyskrysjonalna

Wzrost gospodarki zależy od:

• oszczędności mogących finansować inwestycje

• wiedzy naukowej

Polityka fiskalna ma tworzyć dobre warunki dla wzrostu gospodarki. Zatem powinny być jak najniższe podatki (im wyższe podatki tym mniejsze oszczędności).

Klasyfikacja polityki fiskalnej ze względu na deficyt:

• polityka ekspansywna - prowadząca do zwiększenia deficytu:

• zwiększanie dochodów

• zmniejszanie wydatków

• polityka restrykcyjna - pozwalająca na zmniejszenie deficytu:

• ograniczania wydatków, aby rosły one wolniej niż PKB (nom)

Obniżenie podatków powoduje wzrost gospodarki, który może prowadzić do obniżenia deficytu.

Rodzaje polityki fiskalnej:

• polityka ekspansywna oparta na zmniejszaniu wydatków

• polityka eksponsywna oparta na zwiększaniu dochodów

• polityka restrykcyjna oparta na ograniczaniu wydatków

• polityka restrykcyjna oparta na podwyższaniu podatków

• polityka neutralna

Nie nadmierne i stabilne obciążanie podatkowe wpływają korzystnie na wzrost gospodarki. Należy również unikać podatków, które w dużym stopniu obniżają skłonność do oszczędzania, a także trzeba zachowywać umiar i unikać gwałtownych zwrotów.

Budżet - plan dochodów i wydatków, fundusz uniwersalny, ustawa budżetowa uchwalana na rok.

Jako załączniki do ustawy budżetowej załączane są plany funduszy celowych i zakładów budżetowych, a także dotacje.

Podatek - danina publiczna, jednostronnie określone świadczenie publiczne na rzecz budżetu lub samorządów terytorialnych, ma charakter bezzwrotny i przymusowy, podlegają egzekucji administracyjnej, podatek jest nieodpłatny.

Naturalna potrzeba istnienia danin, a w tym podatków, jest potrzeba gromadzenia pieniędzy funkcja fiskalna.

Dwie szkoły:

• liberalna - podatek jest złem koniecznym, powinien być możliwie neutralny.

• Podatek jest doskonałym narzędziem fiskalnym i powinien być coraz większy.

Funkcje podatków:

• funkcja fiskalna

• narzędzie podziału = funkcja redystrybucyjna (dotyczy podatków progresywnych).

Podatek - jednostronnie określony akt prawny, ogólne przymusowe oświadczenie, bezzwrotne, nieodpłatne, właściwie pieniężne na rzecz budżetu państwa i samorządów terytorialnych.

Elementy konstrukcji podatku:

1. przedmiot podatku - zdarzenie lub stan faktyczny powodujący obowiązek podatkowy.

2. Podmiot podatku:

1. podmiot bierny - płacący

2. podmiot czynny - pobierający

3. podstawa opodatkowania - np.: wielkość obrotu

1. podstawa wartościowa - np.: wartość nieruchomości

2. podstawa naturalna - w jednostkach naturalnych

4. stawka podatku - relacja między jednostką podstawy opodatkowania a kwotą podatku

1. stawka kwotowa

2. stawka naturalna - gdy podstawa jest w jednostkach naturalnych

3. stawka stała - niezależna od wielkości podstawy np.: podatek dochodowych osób prawnych

4. stawka zmienna - zależna od wielkości podstawy np.: podatek dochodowy osób fizycznych

Podatek progresywny - im wyższa podstawa tym wyższa stawka

Podatek degresywny - im wyższa podstawa tym niższa stawka (podatki proporcjonalne)

Podatek regresywny - im niższa podstawa tym wyższa stawka (podatki konsumpcyjne)

5. skala podatkowa - uszeregowanie stawek podatkowych przydzielonych do określonych podstaw opodatkowania , występuje w podatkach ze zmienną stawką.

6. ulgi podatkowe - zmniejszenie podstawy lub kwoty podatku w określonych sytuacjach:

1. ulgi socjalne - np.: ulgi rodzinne

2. ulgi gospodarcze - np.: ulgi inwestycyjne

System podatkowy - zbiór podatków wzajemnie ze sobą powiązanych występujących w danym czasie w danym państwie. Musi on zagwarantować wystarczalność dochodów budżetu przy realizacji zadań państwa:

• systemy historyczne - uwarunkowane historycznie wg. zwyczajów danego państwa.

• Systemy racjonalne - nie uwarunkowane historycznie, wymyślone i wdrożone.

System podatkowy opiera się głównie na:

• podatku dochodowym od osób prawnych

• podatku dochodowym od osób fizycznych

• VAT

• Akcyza

Podział podatków:

1. wg. przedmiotu:

• podatek dochodowy

• `podatek obrotowy

• podatek majątkowy

• podatek wydatkowy

2. wg. ciężaru podatku

• podatek pośredni

• podatek bezpośredni

3. wg. podmiotu opodatkowania

• podatek osobisty

• podatek rzeczowy

Zasady podatkowe (budowy systemu podatkowego):

1. cechy racjonalnego systemu podatkowego wg. A. Smith'a (koniec XVII w.)

1. ekonomiczne:

• taniość

• równomierność

2. techniczne:

• dogodność - ułatwienia dla podatnika

• przejrzystość

• trwałość

2. zasady wg. A.Wagnera (koniec XIX w.)

1. gospodarcze:

• nienaruszalność źródeł

• wydajność

• progresywność

2. sprawiedliwość

• powszechność

• równomierność

• zróżnicowanie podatku wg. zdolności płatniczej

3. techniczne:

• pewność

• dogodność

• taniość

3. zasady wg. Weimarka (połowa XX w.)

1. fiskalno - budżetowe

• fiskalność

• elastyczność

2. społeczno - etyczne

• sprawiedliwość

• redystrybucja dochodów i majątku

3. ekonomiczność

• minimalizacja ingerencji podatku w działania gospodarcze

• elastyczność

• dopasowanie do wzrostu gospodarki

Zasada równowagi budżetowej - wydatki nie mogą przekraczać dochodów, nie należy dopuszczać do utrzymywania deficytu i dążyć do jego ograniczania.

Zasada jedności formalnej - całe finanse publiczne powinny być traktowane jako jedna całość, plany finansowe wydzielonych funduszy stanowią załączniki do ustawy budżetowej, wyjątkiem jest plan finansowy Narodowego Funduszu Zdrowia.

Zasada jedności materialnej - budżet państwa powinien być traktowany jako jedna pula środków, nie należy łączyć określa wydatków z określonymi dochodami, jeśli jest to koniecznie tworzy się fundusze celowe, ale ich liczba powinna być jak najmniejsza.

Zasada jednoroczności - ustawa budżetowa uchwalana jest na okres 1 roku, mimo to wydatki planowane są z dwuletnim wyprzedzeniem.

Zasada jawności i przejrzystości - jasne, proste i przejrzyste prezentowanie danych w ustawie budżetowej.

Zasada szczegółowości - dochody i wydatki w ustawie budżetowej muszą być bardzo szczegółowo określone (skąd pochodzą środki, na jaki cel będą wydatkowane środki)

Gratyfikacja budżetowa:

• części - odpowiedzialność za dokonywanie wydatków i ściąganie dochodów, charakter organizacyjny

• działy - charakter przedmiotowy, na co są skierowane wydatki, np.: rolnictwa, administracja, oświata, ochrona zdrowia

• rozdziały - charakter przedmiotowy, uszczegółowienie wydatków i dochodów w ramach działów, podział przedmiotowy i podmiotowy

• paragrafy - rodzaje wydatków

• dotacje i subwencje

• świadczenia na rzecz osób fizycznych

• wydatki bieżące jednostek budżetowych

wynagrodzenia

zakupy towarów i usług

• wydatki majątkowe (inwestycyjne)

• rozliczenia z bankami

• wydatki na obsługę długu publicznego.

Zasada realność - budżet należy planować w sposób realny

Zasada uprzedniości - budżet powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Zasada operacyjności - za każdą propozycję budżetową musi ktoś odpowiadać.

Zasada polityczności - budżet musi być polityczny

Procedury budżetowe:

1. projektowanie budżetu

2. uchwalanie budżetu

3. wykonywanie budżetu

4. rozliczanie rządu i wykonania budżetu

Przygotowanie budżetu musi się zakończyć z końcem września. Wówczas rząd przedstawia ustawę do sejmu, który ma 4 m-ce na jej uchwalenie (do końca stycznia). Wykonywanie budżetu trwa od 1 stycznia do 31 grudnia. Rząd ma 4 m-ce na dostarczenie sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu, a sejm ma 3 m-ce na jego zatwierdzenie. (absolutorium)

Jeśli Sejm nie złoży do 31 stycznia ustawy budżetowej do podpisu Prezydentowi to może on skrócić kadencję Sejmu.

Fazy budowy budżetu:

1. projektowanie w Min. Finansów

2. ogłoszenie przez Min. Finansów noty budżetowej (kwiecień), nota ta adresowana jest do dysponentów części

3. uchwalenie założeń do projektu ustawy budżetowej (czerwiec) i wysyłanie ich do dysponentów

4. wpłyniecie do Min. Finansów projektów części budżetu od dysponentów (wrzesień).

5. Projekt ustawy trafia do sejmu

6. I czytanie projektu ustawy budżetowej

• wydanie opinii (Sejm ma prawo odrzucić projekt w I czytaniu)

• oddawanie projektu do odpowiednich komisji sejmowych

• komisje rozpatrują odpowiednio przypisane im części projektu

• komisja Finansów Publicznych rozpatruje projekt budżetu jako całość

• posłowie nie mogą zgłaszać poprawek, które mogą zwiększyć deficyt budżetowy

7. II czytanie projektu ustawy budżetowej

8. III czytanie projektu ustawy budżetowej

9. Projekt ustawy trafia do Senatu, który ma prawo wznoszenia poprawek

10. Projekt ustawy wraca do Sejmu

• Sejm może odrzucić poprawki Senatu i cofnąć projekt do Senatu

Lub

- Sejm może przyjąć poprawki Senatu

11. Gdy rząd nie jest w stanie przedstawić projektu ustawy budżetowej może:

• przedstawić prowizorium budżetowe

• przedstawić projekt budżetu w terminie późniejszym (dozwolone przez konstytucję)

12. Sejm uchwala budżet i przekazuje do Prezydenta

13. Prezydent ma 7 dni na podpisanie budżetu i nie może zgłosić „veta”. Może skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego, który ma 2 m-ce na rozpatrzenie jego wątpliwości.

Po uchwaleniu ustawy budżetowej:

• Min. Finansów opracowuje harmonogram wykonania ustawy

• Ustalenie wykonania budżetu na podstawie proporcji dysponentów części

Wykonywanie budżetu:

• pierwszeństwo wydatków na obsługę długu publicznego (art. 92 Ustawa o finansach publicznych)

• nieprzewidziane wydatki na podstawie orzeczeń sądowych i egzekucji muszą być wykonywane niezależnie od wysokości budżetu

• dotacje celowe muszą być wykonywane w ustalony sposób, jeśli nie są wykonywane zgodnie z celem podlegają zwrotowi (art. 93 Ustawa o finansach publicznych)

• zadania samorządów terytorialnych powinny być wykonywane przez określenie najkorzystniejszej oferty (w drodze przetargu)

Drogi uelastyczniania budżetu:

1. System rezerw

• rezerwa ogólna - może wynosić 2% wydatków

• rezerwa celowa - może wynosić 3% wydatków, musi być określona ustawowo na określony cel.

2. Przeniesienia - można dokonywać przeniesień środków w zakresie rozdziałów i części, ale nie mogą one zwiększyć wydatków o więcej niż 5%. Muszą być dokonywane za zgodą Min. Finansów (art. 96 Ustawa o finansach publicznych)

3. Blokowanie wydatków - w przypadku niegospodarności lub nadmiaru środków Min. Finansów może zablokować (zmniejszyć) wydatki. Z zablokowanych środków Min. Finansów może stworzyć nową rezerwę celową (art. 101 Ustawa o finansach publicznych). Może to spowodować zagrożenie nie utrzymania deficytu w określonych ramach.

Wszystkie uprawnienia dotyczące środków budżetowych wygasają 31 grudnia. Jednak po ustanowieniu komisji sejmowych ds. budżetu pewne wydatki są określane jako depozyty i traktowane jako dokonane wydatki, ale nie wygasają.

Wykonanie budżetu kończy się 31 stycznia i wówczas Rząd ma 5 n-cy na przedstawienie sprawozdania z wykonania budżetu. Równolegle Izba Kontroli bada wykonanie budżetu. Izba Kontroli ma 1 m-c na przedłożenie Sejmowi własnej oceny wykonania budżetu (do końca czerwca). Sejm ma 3 m-ce na rozpatrzenie sprawozdania i uchwalenia absolutorium.

Rząd musi podać do wiadomości publicznej rozliczenie budżetu, relację długu do PKB (nie może przekroczyć 60%), a GUS musi przedstawić ocenę PKB w roku poprzednim.

Pewne zadania i dochody przekazywane są samorządom.

Wydatki budżetu samorządowego bez konsolidacji (transferów):

47% wydatki gminne

32% wydatki powiatów i miast

Zadania finansowe przez samorządy:

• oświata 37% (samorząd - szkoły podstawowe i średnie, budżet - szkoły wyższe)

• transport (drogi) 11% (samorząd - 74%)

• pomoc społeczna 11%

• budżet - dotacje do funduszy celowych, KRUS, FP

• samorząd - zasiłki, instytucje opiekuńcze

• urządzenia komunalne, mieszkalnictwo 10%

• administracja 10% (samorząd - 45%)

Zasada subsdiarności - wyższe szczeble władzy powinny pomagać szczeblom niższym, a decyzje powinny być realizowane najbliżej obywatelom. Zadania powinny być efektywnie wykonywane.

Instytucje finansów publicznych nie mają układu hierarchicznego.

Transfery:

• subwencje

• dotacje celowe

Wady decentralizacji:

• niejednolitość budżetu

• korupcja

W UE przeważa system przekazywania kompetencji „w górę”, a nie „w dół”.

Ponad 50% wydatków UE pochłania wspólne rolnictwo. Na drugim miejscu stoją fundusze strukturalne i celowe, które mają wyrównywać poziom krajów członkowskich.

Po wejściu do UE wszystkie cła będą wpływały do budżetu UE, a nie Polski.

Wydatki UE są nierównomiernie rozdzielane między kraje członkowskie:

• płatnicy netto

• beneficjenci netto

• kraje, które wychodzą na „0”

Budżet UE nie może zaciągać pożyczek, czyli nie może wystąpić deficyt.

Traktat z Maustricht 1991r.- decyzja o powstaniu Unii Walutowej i Gospodarczej (tzw. konwergencja)

• deficyt nie może przekraczać 3% PKB

• dług publiczny niemoże przekraczać 60% PKB

W budżecie UE niemoże być deficytu.

Pakt Stabilności wzrostu obliguje kraje członkowskie do minimalizowania deficytów budżetowych.

Deficyt kasowy = 5% PKB

Deficyt pozostałych sektorów finansów publicznych = 0,8% PKB

W UE deficyt liczony jest metodą memoriałową, a nie kasową przy wykorzystaniu korekty historycznej ściągalności. Według prawa UE fundusze emerytalne nie należą do sektora finansów publicznych, a zatem nie bierze się ich pod uwagę przy obliczaniu deficytu.

---