ISTOTA KWESTII SPOŁECZNYCH
Kwestie społeczne to różnorodne potrzeby podstawowe oraz problemy ludzi, których zaspokojenia lub rozwiązania oczekuje się od władzy publicznej w imię powszechnie akceptowanych wartości humanistycznych, etycznych, moralnych i tym podobnie zapewniających współżycie ludzi, sprawiedliwość społeczną, warunkujących spokój społeczny i możliwości rozwoju cywilizacyjnego. Rozwiązywanie kwestii społecznych należy do tzw. niezbędnych, wymagalnych funkcji opiekuńczych państwa.
Kwestie społeczne powstają w wyniku sprzeczności, rozbieżności interesów, zróżnicowania aspiracji, nierówności, które dzielą, różnicują społeczeństwo na elity oraz grupy zmarginalizowane trwale lub częściowo.
Najogólniejsza definicja kwestii społecznej określa ją jako problem błędnych działań i błędnego rozwoju ładu społecznego względem realizacji dobra wspólnego.
Inna definicja opracowana przez Konrada Odenałen (Odena).
Kwestie społeczne to efekt niezgodności idei społecznej z zastaną rzeczywistością (to co istnieje w rzeczywistości nie ma związku z aktualnym poglądem).
Kwestia społeczna jest wyrazem asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, przekształceń, które rodzą zagrożenie społeczne.
Z tej definicji wynika, że to nie rozwój gospodarczy lecz asymetryczne przekształcenia w tym rozwoju generują kwestie społeczne.
Drugi wniosek: nie każda asymetria w gospodarce wywołuje kwestię społeczną.
Z tej definicji widać ścisły związek między kwestią społeczną a rozwojem gospodarczym, nie można tych obu obszarów od siebie oddzielić, a zatem kwestia społeczna nie jest tylko sprawą świadomości, lecz skutków gospodarczego działania, a więc, pojawia się niejako mu towarzysząc.
Kwestia społeczna odnosi się do występowania pewnych zagrożeń społecznych oznaczających możliwość degradacji ludzi. Rozwiązywanie kwestii społecznej dotyczącej człowieka nie będzie się jednak ograniczało tylko do eliminowania tych zagrożeń, ale również będzie obejmowało sferę działań humanizujących (uczłowieczających) działalność gospodarczą. Mówi się, że rozwiązywanie kwestii społecznej jest tożsame z zapewnieniem równowagi i humanistycznego rozwoju danego kraju a ściślej nadania ludzkiego kształtu (ludzkiej twarzy) przekształceniom gospodarczym, które się w tym kraju dokonują. Większość współczesnych teoretyków polityki społecznej uważa, że bez ciągłego i skutecznego rozwiązywania kwestii społecznych (socjalnych) nie jest możliwy postęp cywilizacyjny. Powinien to być postęp nie stwarzający dysproporcji między działalnością gospodarcza a różnymi dziedzinami życia społecznego. Naukowcy Ci twierdzą również, że kwestie społeczne stanowią i dalej będą stanowić swoisty koszt postępu cywilizacyjnego szeroko pojętego. Istnieje szereg teorii naukowych wyjaśniających przyczyny powstawania kwestii społecznych.
---------------------------------
PRZYCZYNY POWSTAWANIA KWESTII SPOŁECZNYCH
1. Teoria ewolucjonizmu to teoria, która mówi, że każdy etap rozwoju ludzkości generują swoistą, własną kwestię społeczną, a więc jest to teoria, która rozpatruje kwestia społeczne w jej ewolucyjnym, historycznym rozwoju. Ewolucja ta odbywa się od tzw. starych do tzw. nowych kwestii społecznych.
2. Teoria asymetrii - słowo asymetria odnosi się do braku równowagi siły w społeczeństwie, a więc oznacza, że w społeczeństwie istnieją grupy zorganizowane reprezentujące interesy swoich członków, które forsują ich realizację przez państwo ze szkodą dla tych, którzy nie są zorganizowani, a więc dla jednostek pojedynczych ludzi.
Mówi się o istnieniu tzw. lobbingu, a więc istnieją tzw. hobby (zawodowe, środowiskowe), które forsuje swoje interesy i wymusza ich realizację za pośrednictwem polityki społecznej państwa.
3. Teoria nierówności czyli odchyleń bardzo zbliżona do teorii asymetrii. Uważa ona, że zorganizowane potrzeby dużych grup społecznych mają większą szansę uwzględniane w polityce społecznej niż potrzeby jednostek (tzw. niezorganizowanych interesów) co rodzi liczne konflikty w postaci systemu, odchyleń, nierówności w warunkach życia.
Do powstawania tych odchyleń czy nierówności przyczyniają się również dwa procesy, a mianowicie:
demokratyzacji państwa
demokratyzacji gospodarki
4. Teoria sprzeczności społecznych mówiąca, że kwestie społeczne wynikają z różnych sprzeczności występujących zarówno w obrębie pewnych grup społecznych jak i sprzeczności między poszczególnymi ludźmi (indywidualnych). Teoria ta wymienia następujące rodzaje tych sprzeczności:
a) sprzeczność między wzrastającym dobrobytem społeczeństwa i zmniejszającym się zadowoleniem ludzi
b) sprzeczność między zamierzeniami i działaniami polityki społecznej a jej efektem wyrażającym się tym, że systemy bezpieczeństwa socjalnego kierowane przez politykę społeczną stają się same z siebie źródłem niepewności
c) sprzeczność między wkładem (nakładem) z uzyskanym efektem, co wyraża się w tym, że za coraz większą sumę pieniędzy kupuje się coraz mniej społecznej pewności i sprawiedliwości. Korzyści stają się udziałem nie tych, którzy szczególnie ich potrzebują, ale tych, którzy są szczególnie wyrafinowani nadużywając swoich uprawnień.
Wszystkie te nie rozwiązane sprzeczności adresowane są poprzez grupy interesów w kierunku państwa, które chcąc, nie chcąc automatycznie staje się adresatem roszczeń, pretensji i oczekiwań. Państwo albo ogranicza się do realizacji podstawowych kwestii egzystencji społeczeństwa, albo też stara się zdjąć z obywateli ryzyko pojawiających się kwestii społecznych.
5. Teoria ideologiczności i instytucyjności (autorstwa Messnera - teoretyka niemieckiego) katolicyzmu społecznego, jest to największa teoria kwestii społecznych odnosząca się do nowożytnych kwestii społecznych. Messner upatruje przyczyn kwestii społecznych w zawodności ładu społecznego utworzonego przez dane społeczeństwo. Twierdzi on, że są dwie podstawowe przyczyny powstawania kwestii społecznych;
ideologiczność
instytucyjnośc
Ideologiczność - to zbiór idei, wartości, celów, które wywierają wpływ na kształtowanie się ładu społecznego w danym kraju. Ideologiczność jest pluralistyczna, co oznacza, że żaden system społeczny w danym kraju nie jest formowany przez jedną ideologię. Konkurujące ze sobą czyli pluralistyczne ideologie posiadają własne hierarchie wartości, a także własne cele, poprzez które te wartości są realizowane. Ten pluralizm ideologiczny prowadzi do powstawania kwestii społecznych będących efektem realizacji różnych systemów wartości.
Druga przyczyna to:
Instytucyjność - oznacza całość instytucji prawnych: politycznych, administracyjnych, społecznych, technicznych, ekonomicznych itd., które zostały pomyślane i utworzone w celu realizacji celów społecznych. Instytucje te charakteryzują się jednak pewnymi szczególnymi, negatywnymi cechami takimi jak: bezwładnością (inercją), komplikowaniem spraw, panowaniem zamiast służenia, nadużyciami tzw. hipertrofią czyli tendencją do powiększania się, rozbudowywania i wszystkie te negatywne cechy przyczyniają się zarówno do rzeczywistych (prawdziwych) jak i sztucznych kwestii społecznych.
Reasumując można powiedzieć, że kwestie społeczne jako kategorie (jako pojęcia) zostały opisane za pomocą takich określeń jak: asymetria, zagrożenie, niepewność, sprzeczność, niezgodność, roszczenie, zawodność, a więc za pomocą określeń odzwierciedlających stan nierównowagi społecznej. Trzeba podkreślić, że ten stan nierównowagi społecznej nie ma bynajmniej charakteru przejściowego, lecz występuje stale zmieniając swoje nasilenie, swoje znamiona.
WYMIARY KWESTII SPOŁECZNYCH
Kwestie społeczne trzeba rozpatrywać w trzech przekrojach:
1) przekroju lokalnym
2) przekroju narodowym
3) przekroju ponadnarodowym niekiedy nazywany globalnym
Przekrój lokalny odnosi kwestie społeczne do małej, ograniczonej geograficznie przestrzeni społecznej, którą może być np. parafia, gmina, okręg, powiat itp. Każda kwestia społeczna ma swój wymiar lokalny albowiem powstaje ona zawsze oddolnie co wynika ze zróżnicowania ludzi złączonych wspólnym położeniem geograficznym.
Przekrój narodowy kwestii społecznych odnosi się do całego kraju i związany jest z nierównomiernym rozwojem gospodarczym i społecznym poszczególnych jego regionów, (województw). Mamy np. regiony bogate i biedne, doinwestowane i nie doiwestowane, przeludnione i nie przeludnione, o wysokiej stopie bezrobocia i o niskiej stopie bezrobocia, tzw. polaryzacja (zróżnicowanie) powoduje występowanie specyficznych kwestii społecznych, których suma ma charakter narodowy, krajowy. Mówiąc o kwestii Społecznej w wymiarze narodowym, trzeba wymienić najbardziej aktualne. Obecnie za najistotniejsze kwestie narodowe uznaje się:
kwestie bezrobocia
kwestie niepewności społecznej
kwestie ubóstwa i nędzy
kwestie mieszkaniowe
kwestie ochrony zdrowia
kwestie ubezpieczeń społecznych
kwestie edukacji
kwestie demograficzne
Są to wszystkie kwestie odzwierciedlające problemy, które nękają duże grupy ludności, które zagrażają szerszym zbiorowością i które powodują deformacje w całym rozwoju społecznym, cywilizacyjnym całego kraju.
Wymiar globalny kwestii społecznych - kwestie społeczne nabrały wymiaru ponadnarodowego czyli globalnego. Wyrazem tego jest zróżnicowanie całego świata pod względem rozwoju cywilizacyjnego np. występowanie biegunów bogactwa i nędzy. Wymiar globalny uświadamia najlepiej asymetrię rozwoju ludzkości. Z jednej strony mamy do czynienia z sukcesem rozwojowym a z drugiej z występowaniem takich patologii jak nędza, głód, ubóstwo, analfabetyzm, choroby, zanieczyszczenia wody. Są to wszystkie kwestie, które mają charakter globalny. W optyce, czyli przekroju lokalnym i narodowym często nie dostrzega się skali tych zagrożeń, które najlepiej uwidaczniają się w skali całego globu (globalizacji). Globalny wymiar kwestii społecznej dotyczy optyki widzenia problemów ludzkości, która zamieszkuje ziemię jako planetę.
GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ
Mówiąc o genezie polityki społecznej trzeba rozgraniczyć dwa znaczenia tego terminu.
Pierwsze znaczenie odnosi się do działalności różnych podmiotów publicznych, których celem jest rozwiązywanie kwestii socjalnych, przy czym działalność ta może być rozumiana jako proces decyzyjny i jako proces wykonawczy.
W drugim znaczeniu termin ten odnosi się do nazwy dyscypliny naukowej, stanowiącej system wiedzy o procesach społecznych, w których celem szczegółowym jest wyrównywanie poziomu życia ludności a celem ogólnym kształtowanie humanistycznego rozwoju.
Za w związku z pojawieniem się tzw. kwestii robotniczej wymagającej rozwiązywania licznych kwestii socjalnych, które towarzyszyły rewolucji przemysłowej i rozwojowi kapitalizmu. Wyzysk ekonomiczny człowieka w pierwszym etapie tworzenia się kapitalizmu łączył się z jego degradacją, marginalizacją, czego szczególnym wyrazem były m.in. choroby, prekursora polityki społecznej uznaje się angielskiego socjalistę utopijnego Roberta Owena (Ołena). Utopia Owena polegała przede wszystkim na tezie, że możliwa jest tzw. równość wszystkich ludzi. Natomiast termin „polityka społeczna” wprowadził do literatury i praktyki francuski socjalista, też utopijny Karol Fourier. Termin ten upowszechnił się dopiero w XIX wieku, epidemie, przestępczość, głód, brak mieszkań, brak opieki zdrowotnej, bezdomność, brak odpowiedniej płacy (głodowe zarobki). Wczesnemu rozwojowi kapitalizmu towarzyszyło zatrudnianie dzieci, brak uregulowanego czasu pracy (wynosił 14 godz. dziennie i więcej), brak odszkodowań za wypadki, powstawały więc nierówności uderzające w godność człowieka, marginalizujące ludzi bezdomnych, głodnych, chorych, ludzi bez pracy. Przytoczone patologie wywoływały z jednej strony protesty robotników na zasadzie reakcji samoobronnej, ale również zaczęły być dostrzegane przez władze publiczne np. armia nie otrzymywała zdrowego rekruta, bunty, przestępstwa.
Władze publiczne zaczęły dostrzegać, że bez likwidacji tych patologii trudno będzie zagwarantować tzw. spokój społeczny.
Równocześnie w związku z postępującą demokratyzacją życia publicznego, aby można było liczyć na głosy wyborców a zwłaszcza tych zmarginelizowanych , trzeba było im coś obiecać, a więc, ze względów czysto polityczno-ustrojowych, władze publiczne zaczęły liczyć się z robotnikami, jeżeli chciały zabiegać o ich względy w wyborach.
W interesie władzy państwowej i kapitalistów zaczęto podejmować próby zapobiegania tym patologiom, które zagrażały i władzy państwowej i zachowaniu spokoju społecznemu.
Za twórcę nowoczesnej polityki społecznej uznaje się pruskiego polityka kanclerza Otto Von Bismarka, z którego inicjatywy parlament niemiecki uchwalił liczne ustawy socjalne (1884r. i 1887r.)składające się na ubezpieczenie chorobowe, ubezpieczenie wypadkowe, renty i emerytury, normujące czas pracy, warunki pracy, warunki zatrudnienia. Działania te zapoczątkowały w Europie właściwą, systemową ochronę ludzi charakteryzujących się słabą pozycją ekonomiczną. Ustawy te (ustawy niemieckie) składały się początkowo na tzw. politykę socjalną, która koncentrowała się na rozwiązywaniu pojedynczych kwestii socjalnych np. warunki pracy, czasu pracy, emerytury, renty.
Niemieckie ustawodawstwo socjalne upowszechniło się stopniowo także i w innych krajach europejskich. Ustawodawstwo Bismarka miało również wpływ na kształtowanie się polskiej polityki społecznej, chociażby z tego powodu, że obszarem zaborów były objęte Prusy .!!!!!!!
Działalność Bismarka była pierwowzorem polityki w kwestii rozwiązywania problemów społecznych, równolegle pojawiła się polityka socjalna będąca nową dyscypliną naukową, która później przekształciła się w tzw. politykę społeczną, czyli naukę kompleksową obejmującą nie tylko pojedyncze problemy socjalne, ale również zagadnienia sterowane rozwojem społecznym.
GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ W POLSCE
Historycy uważają, że prekursorem polskiej polityki społecznej był Stanisław Staszic (XVIII i XIX w), który po rozbiorach stał się głównym organizatorem różnych działań społeczno-gospodarczych. Pasjonowała go przede wszystkim nauka i oświata, był projektorem kształcenia urzędników oraz rzecznikiem oświaty dla ubogiej młodzieży. Staszica zalicza się do współorganizatorów Uniwersytetu Warszawskiego, ponadto był on także prekursorem spółdzielczości chłopskiej, założył Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, które przetrwało do 1945r. W swoich dobrach zniósł pańszczyznę, założył samorząd, kasę oszczędnościowo-pożyczkową, Dom Chorych, Dom Sierot, 5 szkół elementarnych, a także zorganizował pomoc dla ludzi starszych.
Innym znanym przedstawicielem polityki społecznej i prekursorem jest Fr. Skarbek, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, który pisał m. in. o roli pracy w tworzeniu własnego dobrostanu (majątku) i bogactwa kraju, który sugerował utworzenie funduszu potrzeb zbiorowych (czyli funduszu zużycia publicznego). Skarbek w swoich poglądach kierował się doktryną liberalną, był zwolennikiem uwłaszczenia chłopów a rozwiązanie tzw. kwestii włościańskiej (chłopskiej) uważał za klucz do dobrobytu, zamożności oraz przezwyciężenia nierówności. Skarbek zajmował się r również wyjaśnianiem przyczyn ubóstwa. Otóż źródła biedy, ubóstwa nie doszukiwał się w ustroju ani w nadmiernym przyroście naturalnym ale przede wszystkim w subiektywnych cechach ludzi takich lenistwo, alkoholizm, kłótliwość i innych cechach patologicznych.
Działalność państwa przeciw biedzie, żebractwu i włóczęgostwu sugerowało utworzenie odrębnej administracji publicznej oraz odejście od filantropi. Praktycznym przejawem pomysłów, idei i koncepcji hrabiego F Skarbka była utworzona przez niego fundacja, która służyła kilku pokoleniom ludzi ubogich i sierot.
Ogromne zasługi dla rozwoju polityki społecznej w Polsce mieli również inni naukowcy a zwłaszcza:
Józef Słupiński - autor pracy „Szkoła Polska Gospodarstwa Społecznego”, którego uznaje się za przedstawiciela solidaryzmu społecznego
August Cieszkowski - autor dzieła „Ojcze nasz” - jest to dzieło będące teologicznym wykładem na temat sprawiedliwości
W XX w. w Polsce nastąpiła tzw. autonomizacja i instytucjonalizacja polityki społecznej. Odzwierciedleniem tego było powstanie instytucji naukowych, dydaktycznych kształcących w tej dziedzinie. Powstały szkoły: Szkoła Krakowska na bazie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Szkoła Lwowska na bazie działającego tam Uniwersytetu Jana Kazimierza, Szkoła Warszawska przy SGH, Szkoła Lubelska na bazie KUL-u, Szkoła Wileńska na bazie Uniwersytetu im. ST. Batorego
Każda z tych szkół miała swoich wybitnych przedstawicieli zajmujących się polityką społeczną. W okresie międzywojennym w Polsce utworzono Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej i Instytut Gospodarki Społecznej z którego trzej główni przedstawiciele są uznawani za wybitnych teoretyków. Powstało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Instytut Spraw Społecznych. Okres międzywojenny charakteryzuje się największą liczbą autorytetów polityki społecznej. Była to specyficzna odnowa polityki społecznej, która skończyła się w momencie rozpoczęcia transformacji.
6