Rynek i jego elementy (7 stron), IV RYNEK


Rynek i jego elementy

Pojęcie „rynek„ wywodzi się od niemieckiego słowa „ring” oznaczającego w średniowieczu okrągły plac, na którym dokonywano transakcje handlowe. W rzeczywistości jednak można spotkać wiele odniesień do pojęcia „rynek”.

Po pierwsze, jest on określany jako miejsce zawierania i przeprowadzania transakcji kupna - sprzedaży. Współcześnie jednak jest to zbyt wąskie ujęcie problemu, gdyż obok rynków tradycyjnie zlokalizowanych funkcjonują również takie, które nie posiadają swojej siedziby i nie ma bezpośrednich kontaktów pomiędzy nabywcami i sprzedawcami np. międzybankowy rynek pieniężny.

Po drugie, rynek jest definiowany także jako ogół warunków, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych.

Jednak i takie określenie rynku nie jest pełne. Same warunki są wprawdzie jego elementem niezbędnym, ale niewystarczającym.

Biorąc pod uwagę wskazane problemy terminologiczne określimy rynek jako ogół stosunków, warunkujących decyzje podmiotów uczestniczących w wymianie handlowej. Podmiotami tymi są nabywcy, tworzący i kształtujący stronę popytową rynku oraz sprzedawcy (producenci), reprezentujący stronę podażową. Podmioty te dążą do zawarcia na jak najkorzystniejszych dla siebie warunkach kontraktu, stąd też istota rynku polega na konfrontacji i kompromisie pomiędzy zamierzeniami (planami) sprzedawców a nabywców. Pierwsi, dążąc do maksymalizacji swojej funkcji celu, którą jest maksymalizacja zysku, starają się, aby wytwarzane przez nich produkty cieszyły się zainteresowaniem klientów a ich ceny rynkowe były jak najwyższe. Z kolei, dążąc do maksymalizacji użyteczności całkowitej nabywcy starają się nabyć towar po jak najniższej cenie. Ten konflikt interesów jest jedną z podstawowych cech rynku. Rynek jest, zatem odzwierciedleniem stosunków, które nie mają jednolitego charakteru. Mogą one, bowiem przyjmować dwie postacie:

  1. postać stosunków wymiany, zachodzących pomiędzy sprzedawcami a nabywcami (procesy negocjacyjne);

  2. postać stosunków równoległych zachodzących między samymi sprzedawcami oraz między nabywcami ( procesy konkurencyjne).

Pierwotne znaczenie dla warunków funkcjonowania rynku mają stosunki wymiany, które zachodzą pomiędzy stroną popytową (nabywcy) a podażową (sprzedawcy), zaś stosunki równoległe mają wtórny względem nich charakter. Wynika stąd, że istota rynku opiera się o stosunki wymiany, zaś procesy konkurencji są efektem wtórnym. Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału pracy a jej celem jest alokacja dóbr zgodnie z zapotrzebowaniem na nie. Wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści. Zawarcie kontraktu kupna - sprzedaży jest finalnym efektem takich działań jak: ujawnienie przez sprzedawców zamiaru sprzedaży a przez nabywców chęci i gotowości zakupu, wzajemna konfrontacja ujawnionych planów, uruchomienie mechanizmu przetargowego, wskutek czego następuję zawarcie porozumienia cenowego (cena równowagi), określającego jednocześnie rozmiary zawartych transakcji (wielkość równoważąca rynek). O ile zatem, niezbędnym warunkiem funkcjonowania rynku jest ujawnienie przez nabywców i sprzedawców swoich zamiarów, o tyle w trakcie uruchamiania mechanizmu przetargowego dojść może do zmian tych planów. Oczywiście procesy negocjacyjne mają złożony charakter i obejmują takie uzgodnienia jak np. rodzaj produktu, techniczne warunki wymiany (warunki dostawy, płatności, gwarancji itp.). Stosunki wymiany (proces negocjacyjny) przebiegają najsprawniej w warunkach niczym nieograniczonego mechanizmu rynkowego (wolnego rynku), kiedy to cena kształtowana jest wyłącznie jako efekt gry sił rynkowych. Jeżeli cena przestaje być składnikiem procesu negocjacyjnego pomiędzy sprzedawcami a nabywcami, a zatem mechanizm rynkowy zostaje ograniczony (np. przez zmonopolizowanie gospodarki, ingerencję rządu itp.), proces negocjacyjny przestaje odgrywać kluczowe znaczenie w procesie gospodarowania. W praktyce wymiana ma obecnie charakter towarowo - pieniężny, stąd współczesne gospodarki noszą miano towarowo - pieniężnych. Oznacza to, że pieniądz jest ekwiwalentem umożliwiającym wymianę towaru (usługi) na pieniądz a następnie pieniądza na towar (usługę). Ułatwia to proces wymiany i stwarza warunki do rozprzestrzeniania się procesów wymiany handlowej. W dawnych systemach społecznych występowała jednakże gospodarka naturalna, w której wymiana nosiła miano barterowej ( towar za towar) i odbywała się bez użycia pieniądza. Ten rodzaj wymiany, w ograniczonym zakresie, ma miejsce także i dziś.

Rynek można rozpatrywać według różnych kryteriów np. przedmiotu obrotu, zasięgu terytorialnego, zależności od sytuacji rynkowej, od stopnia wyrównywania się ceny, stopnia legalności rynku. Na tej podstawie wyodrębniane są różne rodzaje rynków, które następnie, w miarę potrzeb, możemy agregować lub dezagregować:

  1. według podmiotu obrotu wyrózniamy:

  • według zasięgu terytorialnego wyróżniamy: