Trwałe wartości literatury polskiego oświecenia.
Trwanie minionych epok w kulturze uzależnione jest od faktu, w jakim stopniu mogą stanowić wciąż aktualną propozycję ideową czy artystyczną. Oczywiście, niezależnie od tej propozycji, literatura każdej z minionych epok niesie niewątpliwe wartości poznawcze. Dzieła twórcówoświecenia przybliżają ludzi i sprawy końca osiemnastego wieku, i w tym wymiarze wartość ich jest niepodważalna.
Odbiór współczesny óswieceniowych propozycji estetycznych jest natomiast w dużej mierze sprawą subiektywną. Zależy od indywidualnych preferencji i typu wrażliwości czytelniczej. W wymiarze ponadsubiektywnym można jednak wyróżnić kilka kręgów niewątpliwie aktualnych propozycji oświecenia.
Po pierwsze, niewątpliwie, popularne są po dzień dzisiejszy niektóre teksty epoki. Twórczość I.Krasickiego jest wciąż cytowana i interpretowana. Motto pisma „Szpilki” stanowi cytat z „Monachomachii”: „Prawdziwa cnota krytyk się nie boi”, zaś liczne sformułowania poety (typu „nie wszystko złoto co się świeci”) są elementami języka potocznego, używanymi często bez świadomości źródła. Z kręgu twórczości epoki pochodzi tekst Hymnu narodowego, a także pieśń „Boże, coś Polskę...” (tekst A.Felińskiego z 1816 r.). Wciąż wykonywane są także utwory ze zbioru „Pieśni nabożnych” (1792) F.Karpińskiego (m.in. „Bóg się rodzi...”, „Kiedy ranne wstają zorze”, „Wszystkie nasze dzienne sprawy...”). Komedie J.U.Niemcewicza, F.Zabłockiego czy W.Bogusławskiego wciąż powracają na polskie sceny, a sielanki F.Karpińskiego (np. „Laura i Filon”) czy wiersze J.Jasińskiego (np. „Chciało się Zosi jagódek”) tak dalece przeniknęły do kultury ludowej, że są wykonywane przez współczesne zespoły folklorystyczne.
Drugą, niewątpliwie aktualną, choć dyskusyjną, propozycją epoki jest postulat ścisłego powiązania literatury z życiem narodu i powierzenie jej zadania kształtowania świadomości społecznej. We współczesnej, skomplikowanej rzeczywistości postulat ten wielokrotnie powraca. Oświeceniowa formuła traktowania literatury jako miejsca racjonalizacji społecznych napięć i przeprowadzania dyskusji o aktualnych problemach wciąż znajduje zwolenników, zaś koncepcja pisarza-działacza społecznego który traktuje warsztat literacki jako narzędzie oddziaływania na sposób myślenia innych (oczywiście bez socjologicznej wulgaryzacji tego zjawiska) nie przestaje być istotną możliwością rozwoju literatury współczesnej.
Trzecią, niewątpliwie atrakcyjną, choć współcześnie trudno osiągalną wartością literatury oświecenia, jest przekonanie o obiektywnym charakterze piękna. Występujący w twórczości współczesnej nurt klasycyzujący wciąż tęskni do jednoznacznych kryteriów oceny dzieła i stałych, niepodważalnych wartości. Wobec naporu dowolności artystycznej i mnogości subiektywnie uwarunkowanych stylów, nurt ten, choć daleko mu do powszechnej akceptacji, wydaje się propozycją coraz bardziej interesującą.
Niepodważalnie aktualną wartością literatury oświecenia jest wreszcie głęboki racjonalizm i dążenie do precyzji językowej, prowadzące do sytuacji, w której dzieła literackie służą rozumieniu i twórczemu, zgodnemu z osiągnięciami rozwijającej się wiedzy, przekształcaniu rzeczywistości.