WYKŁAD 1
WSTĘP
FINANSE - związane z przepływem strumieni pieniężnych dokonywanych w zjawiskach pieniężnych. Inaczej pieniężne mechanizmy instrumenty stosunki podziału i wymiany.
ZJAWISKO FINANSOWE - zjawisko w którym pieniądz jest w ruchu.
GOSPODARKA FINANSOWA - księgowość, ewidencja podmiotu. Na jej podstawie sprawdzamy stan rozwoju podmiotu i pozwala zaplanować działania przyszłe. Gospodarka może być prowadzona swobodnie ale w ramach swobodnego systemu finansowego państwa. System finansowy będzie taki jaka będzie koncepcja prowadzenia gospodarki w większości parlamentarnej. Zjawiska finansowe można klasyfikować - każda klasyfikacja jest umowna.
PODMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH :
OGNIWA FINANSÓW : 1. Podmioty gospodarcze ( sfera produkcyjna - wytwarzają zasadniczą część PKB), 2. Finanse publiczne, 3. Banki - odrębne ogniwo finansów, 4. Zakłady ubezpieczeń gospodarczych, 5. Gospodarstwo domowe ( ludność).
OGNIWA SYSTEMU FINANSOWEGO : 1. Kapitały / fundusze, 2. Plany w oparciu o które prowadzi działalność, 3. Istnieją normy prawne określające źródła własnego systemu finansowego kierunki przeznaczenia wysokość tego kapitału.
FINANSE PUBLICZNE mają swój system finansowy. Podobnie jak podmioty gospodarcze banki ubezpieczenia gospodarcze.
Ludność nie ma własnego systemu finansowego ale jeżeli włączą się w ogniwo systemu finansowego podlega jego regulacji.
PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA :
PRZYCHODY I WYDATKI MATERIALNE - świadczenie wzajemne ; świadczenie pieniężne ma tą samą wartość co otrzymane dobro ; zmienia się struktura majątku ; dla podmiotu dokonującego zakupu wymiana ta ma być ekwiwalentna. W gospodarce rynkowej transakcje ekwiwalentne regulowane są przez prawa rynkowe ; wyjątek: ceny minimalne regulowane są przez prawo ceny energii itd. Również były regulowane prawnie.
PRZYCHODY I WYDATKI KREDYTOWE - kredytu udzielać może tylko bank - musi on być jedną ze stron operacji kredytowania ; bank na podstawie wszystkich lokat tworzy możliwość kredytu i pieniądz zerowy - pieniądz tworzony przez bank na podstawie posiadanych środków. Kredytobiorca ma przychód kredytowy a bank wykreował nowy pieniądz ( nie ma wydatku) ; przychody i wydatki kredytowe występują wyłącznie po stronie kredytobiorcy ; bank może mieć przychody i wydatki kredytowe jeżeli jest kredytobiorcą ; odsetki od kredytu - transfer.
PRZYCHODY I WYDATKI REDYSTRYBUCYJNE (TRANSFERY) - wtórny podział ; przepływy strumieni pieniężnych już zgromadzonych ; przepływ samego strumienia pieniężnego ; nie towarzyszy przepływ towarów i usług ; brak przepływu ekwiwalentnego ; charakter zwrotny i bezzwrotne ; przepływy te muszą być regulowane normami prawnymi - podział transfer bezzwrotny (pożyczki lokaty bankowe) transfer zwrotny (ubezpieczenia) transfer warunkowy (w przychodach i wydatkach ekwiwalentnych).
FUNKCJE FINANSÓW :
ROZDZIELCZA (REDYSTRYBUCYJNA) - dzięki przepływom strumieni pieniężnych (zwłaszcza redystrybucyjnych) następuje w gospodarce wtórny podział wytworzonego na danym etapie dochodu narodowego i produktu społecznego. Fn = Pm + Pr + Pk - Wr - Wk +/- 0
Fn - fundusz nabywczy
Pm - przychody materialne
Pr - przychody redystrybucyjne
Pk - przychody kredytowe
Wr - wydatki redystrybucyjne
Wk - wydatki kredytowe
FUNDUSZ NABYWCZY będzie korygowany o oszczędności. Jeżeli część funduszu nabywczego przeznaczamy na zwiększenie oszczędności to FN się zmniejsza i odwrotnie. FN może być finansowany metodą samofinansowania kredytową lub transferową (bezzwrotną lub zwrotną).
KONTROLNA - jeżeli będziemy obserwować przepływy strumieni pieniężnych to możemy na ich podstawie wnioskować o realnym przebiegu operacji gospodarczych.
STYMULACYJNE (STABILIZACYJNA) - jeżeli w wyniku operacji finansowych mogę wyciągnąć wnioski to mogę również wpływać na zachowanie (pozytywne właściwe) podmiotów systemów finansowych.
INSTRUMENTY FINANSOWE winny być stabilne. Finanse spełniają funkcję stabilizacyjną pod warunkiem prawidłowego doboru parametrów.
WYKŁAD 2
RYNEK FINANSOWY Rynek ten dzielimy na sektory finansowe :
RYNEK PIENIĘŻNY - stanowi oś rynku finansowego ; rynek płynnych aktywów finansowych na którym mamy do czynienia z podażą i popytem na kapitał o terminie płatności do 1 roku (krótkoterminowy) ; aby kapitał zamienić na pieniądz to z reguły ponosimy koszty transformacji. Rynek ten stanowi determinantę sprawnego funkcjonowania sektora bankowego. OPERACJE PIERWOTNE - dokonywane między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Następuje zwiększenie / zmniejszenie zasobów pieniężnych banku centralnego na rynku. OPERACJE WTÓRNE - między bankami komercyjnymi i innymi podmiotami. Zasoby pieniądza przemieszczają się ale ich wielkość nie ulega zmianie. INWESTORZY - podmioty dostarczające pieniędzy na rynek i zarządzający podmiotami. Fundusze emerytalne zakłady ubezpieczeniowe. POŻYCZKOBIORCY - banki przedsiębiorstwa instytucje rządowe bądź samorządowe. DEALERZY RYNKU PIENIĘŻNEGO - podmioty tworzące rynek depozytów i zbywalnych papierów wartościowych poprzez wycenianie cen kupna i sprzedaży. BROKERZY - pośrednicy kojarzący ceny kupna i sprzedaży pożyczkobiorców z inwestorami np. giełda Bank Centralny. NBP - bezwzględnie uczestniczy w operacjach pierwotnych. INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO : 1. Lokaty międzybankowe : a) 1 dniowe : O/N - overnight - od dziś do jutra, T/N - tomorrow / next - dziś zawieram transakcję jutro będę miał przelew pojutrze oddam te pieniądze, S/N - spot / next - pojutrze będę miał przelew następnego dnia oddam je b) 1W - 7 dni, c) 2W - 14 dni (nie ma), d) 1M, e) 3M, f) 6M, g) 9M, h) 1 rok. 2. Weksle skarbowe (bony skarbowe), 3. Transakcje warunkowe - REPO i REVERSE, 4. Certyfikaty depozytowe, 5. Pozostałe : a) akcepty bankierskie, b) bony komercyjne, c) bony pieniężne NBP. BONY SKARBOWE - krótkoterminowe papiery wartościowe potwierdzające ich posiadaczom zobowiązanie Skarbu Państwa z tytułu zaciągniętej pożyczki, emitent - minister finansów, cel główny - finansowanie wydatków budżetowych, terminy wykupu od 1 do 52 tygodni, nabywcy - rezydenci i nierezydeci (osoby fizyczne prawne podmioty nie posiadające osobowości prawnej, duże bezpieczeństwo związane z obrotem i posiadaniem BS, stosunkowo wysoka rentowność, sprzedaż i odkup z dyskontem w drodze przetargu organizowanego przez agenta emisji NBP, agent prowadzi centralny rejestr bonów skarbowych, rachunki w CRBC mogą posiadać : NBP, uczestnicy przetargu, banki krajowe z wyjątkiem banków spółdzielczych które nie posiadają statusu uczestnika przetargu, oddziały banków zagranicznych w Polsce, krajowy depozyt papierów wartościowych S.A. bankowy fundusz gwarancyjny. BONY PIENIĘŻNE NBP - instrumenty finansowe służące NBP do zapewnienia płynności płatniczej sektora bankowego, emitent - NBP, sprzedaż w drodze akcji, wartość nominalna 10000 PLN, papiery wartościowe na okaziciela, ewidencja obrotów - rejestr bonów pieniężnych prowadzony przez departament polityki pieniężno - kredytowej NBP dla : banków krajowych i oddziałów banków zagranicznych działających w Polsce i posiadających rachunki w departamencie systemu płatniczego w NBP, bankowego funduszu gwarancyjnego, udział w operacjach BP na rynku pierwotnym: banki dealerzy, udział w operacjach na rynku wtórnym : banki krajowe oddziały banków zagranicznych działających w Polsce. BONY KOMERCYJNE - 1. Krótkoterminowe zobowiązania finansowe (weksle własne) przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych będące odpowiednikiem bankowych certyfikatów depozytowych, 2. Nazwy: papier komercyjny, bon komercyjny, bon dłużny, bon inwestycyjny, weksel inwestycyjny, KWIT, 3. Cel - obniżenie kosztu pozyskiwania kapitału uniezależnienie się emitenta od kredytów bankowych finansowanie potrzeb emitenta, 4. Emitenci: a) spółki notowane na giełdzie (ze względu na obowiązek publikacji wyników zgodnie z wymaganiami KPWiG, są uważane za mało ryzykowne, b) polskie spółki firm zagranicznych (emisja jest najczęściej gwarantowana przez spółkę), c) pozostałe podmioty (spółki prawa handlowego NFI), 5. Wartość i program emisji - maksymalny pułap zasilania podmiotu środkami pozyskanymi w drodze emisji bonów dłużnych, 6. Organizator emisji - bank gwarantuje: a) Że na rynku nie znajdzie się więcej walorów danego emitenta niż wynosi wartość programu, b) wykup emisji w przypadku braku zainwestowania, c) okres obiegu 1 - 12 miesięcy najczęściej 1 - 3 miesięcy, 7. Program emisji - najczęściej na rok (możliwe jest na 2 - 3 lat), 8. Posiadacze KWIT-ów mają te same prawa co akcjonariusze do dywidendy, nowych akcji emitowanych w ramach prawa poboru, prawo głosu na walnym zgromadzeniu), 9. Poziom ryzyka jest określony poprzez poddanie się emitenta ocenie agencji ratingowej. CERTYFIKATY DEPOZYTOWE - papiery wartościowe - na okaziciela - emitowane przez banki w celu pozyskania pieniądza, 1. Potwierdza przyjęcie środków przez bank, 2. Określa: miejsce zdeponowania środków, nazwę banku - emitenta, który zaświadcza że go spłaci wraz z odsetkami, wysokość stopy procentowej, wartość nominalną - kwotę zdeponowanego kapitału, datę rozpoczęcia i zapadalności certyfikatu, 3. Terminy wykupu: od 1 m-ca do 1 roku, 4. Wysokie nominały, 5. Sprzedaż na rynku pierwotnym w drodze oferty skierowanej do bezpośredniego nabywcy bądź poprzez pośredników, 6. Sprzedaż na rynku wtórnym jest organizowana przez bank - emitenta - w drodze negocjacji między dotychczasowym posiadaczem a potencjalnym nabywcą, 7. Rodzaje: a) krótkoterminowe certyfikaty depozytowe (1 miesiąc - 1 rok) o stałym oprocentowaniu, b) długoterminowe ( 1 rok - 5 lat) o stałym oprocentowaniu a odsetki są wypłacane co 6 lub co 12 miesięcy, c) dyskontowe emitowane po cenie niższej od wartości nominalnej, d) depozytowe (3 miesiące - 5 lat) ze zmienna stopą % z określoną częstotliwością wypłaty odsetek. POZOSTAŁE INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO: AKCEPTY BANKOWE - weksle bankowe, są to weksle ciągnione na bank i przez bank akceptowane; po zaakceptowaniu stają się instrumentami zbywalnymi które mogą być dyskontowane na rynku wtórnym, NOTY DEPOZYTOWE - imienne świadectwa przyjęcia depozytów dewizowych od inwestorów międzynarodowych; ich popularność i cena zależy od wiarygodności kredytowej banku emitenta; oprocentowanie bazuje na 4 BOR, POŻYCZKI DEALERSKIE - jedno lub dwudniowe pożyczki udzielane maklerom zabezpieczone licencjami dealerskimi, WARIANTY HURTOWE - świadectwo zastawne emitowane przez hurtownie w zamian za przyjęte towary.
RYNEK WALUTOWY - transakcje kupna i sprzedaży walut na dowolny termin; decentralizowany, tworzony głównie przez banki. KURS WALUTOWY - wyrażenie jednostki monetarnej jednej waluty w jednostce monetarnej innej waluty. UCZESTNICY RYNKU WALUTOWEGO - bank centralny (polityka monetarna kursowa dewizowa) banki komercyjne (lokaty zagraniczne) instytucje niefinansowe (za pośrednictwem banków mogą się angażować w ten rynek, banki finansowe (bezpośrednie), fizyczne osoby ( w celach turystycznych), WALUTA - system pieniężny, całokształt funkcjonowania pieniądza ustanowionych w drodze prawodawczej obowiązujący na obszarze danego kraju, DEWIZY - pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia, przelewy oraz inne dokumenty bankowe i finansowe płacone w walutach obcych. OBRÓT DEWIZOWY: 1. Transakcje gotówkowe (SBT), 2. Transakcje terminowe - dostarczenie waluty w terminie późniejszym niż zawarcie transakcji, 3. Czynność prawna lub zdarzenie stanowiące, powodujące lub mogące powodować: a) płatność środkami stanowiącymi wartości dewizowe przeniesienie własności takich środków przeniesienie prawa majątkowego przejęcie lub przystąpienie do długu których przedmiotem świadczenia są wartości dewizowe, b) płatność krajowymi środkami płatniczymi przeniesienia własności takich środków przeniesienie prawa majątkowego, przejęcie lub przystąpienie do długu których przedmiotem świadczenia są krajowe środki płatnicze.
RYNEK KAPITAŁOWY - giełdowy papierów wartościowych, jest rynkiem kapitału średnio i długoterminowego wyodrębnionego ze względu na: 1. Okres dysponowania środkami przez podmiot finansujący swoją działalność, 2. Cele na które są przeznaczone środki (najczęściej inwestycje rozszerzające możliwość rozwoju). CECHY DOJRZAŁOŚCI RYNKU KAPITAŁOWEGO: 1. Przejrzystość, 2. Rzetelność, 3. Efektywność i płynność, FUNKCJE: 1. Alokacja kapitału, 2. Mobilizacja kapitału, 3. Wycena kapitału, 4. Transformacje kapitału, SEGMENTY: 1. Rynek kontraktów terminowych, 2. Rynek skryptów dłużnych, 3. Rynek hipoteczny, 4. Rynek papierów wartościowych, PŁASZCZYZNY: 1. Transformacja kapitału, 2. Transakcję między samymi bankami komercyjnymi, PODMIOTY: 1. Komisja papierów wartościowych i giełd, 2. Giełda papierów wartościowych w Wa - wie, 3. Krajowy depozyt papierów wartościowych, 4. Centralna tabela, 5. Domy maklerskie, INSTRUMENTY FINANSOWE: 1. Papiery wartościowe - akcje, obligacje, 2. Listy zastawne, 3. Instrumenty pochodne - kontrakty forward, kontrakty futures, opcje, swopy, 4. Pozostałe - kwity depozytowe, powszechne świadectwo udziałowe NF. ZADANIA KOMISJI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH: 1. Sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych, 2. Współdziałanie z innymi organami administracji rządowej. NBP oraz uczestnikami i instytucjami publicznego obrotu papierami wartościowymi, 3. Inspirowanie organizowanie i podejmowanie działalności zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku, 4. Upowszechnienie wiedzy, 5. Przygotowanie projektów, 6. Inne działania przewidziane przepisami prawa. ZDOLNOŚCI KDPW: 1. Przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych dopuszczanych do obrotu publicznego, 2. Prowadzenie rejestru kont depozytowych, 3. Rejestracja zmian stanu posiadania na kontach depozytowych w wyniku transakcji między uprawnionymi, 4. Nadzór nad zgodnością wielkości emisji i ilością papierów wartościowych w obiegu, 5. Obsługa kont depozytowych, 6. Wydawanie świadectw depozytowych. AKCJA: 1. Papier wartościowy reprezentujący część kapitału zakładowego podmiotu gospodarczego, 2. Tytuł własności, 3. Papier wartościowy nie podlegający spłacie, 4. Instrument lokacyjny przynoszący dywidendę, 5. Instrument pomagający finansować powstanie i rozwój podmiotu gospodarczego. PRAWA WYNIKAJĄCE Z POSIADANIA AKCJI: 1. Prawo do uczestnictwa w operacji akcyjnej, 2. Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu co umożliwia współdecydowanie o: podziale zysku, likwidacji spółki i podziale jej majątku, podniesieniu kapitału akcyjnego, 3. Prawo do udziału w zysku rocznym (dywidendzie), 4. Prawo do poboru akcji nowych emisji, 5. Prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej (po pokryciu przez spółkę wszystkich zobowiązań). W zależności od ekonomicznego lub prawnego charakteru przyjętych kryteriów akcji może mieć ona wartości: nominalną, emisyjną, rynkową, księgową. RODZAJE AKCJI: 1. W zależności od przepisów prawa i postanowień: imienne i na okaziciela, 2. Z punktu widzenia uprawnień właścicieli: zwykłe, uprzywilejowane - a) co do prawa głosu na walnym zgromadzeniu (max 2 głosy na 1 akcję), b) co do dywidendy i pierwszeństwa jej otrzymania ( wyższa dywidenda nie może przekraczać wysokości dywidendy od akcji zwykłych o więcej niż ½ ich wartości), c) co do pierwszeństwa objęcia akcji nowych emisji, 3. Ze względu na formę pokrycia równowartości akcji: a) pieniężne - objęcie może nastąpić po opłaceniu 25 % ich wartości nominalnej (do czasu opłacania musza być akcjami imiennymi lub posiadacz akcji bezimiennych ..........), b) aportowe - powinny być pokryte w całości a do czasu zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania za rok obrotowy w którym nastąpiło ich objęcie pozostają akcjami imiennie, 4. Ze względu na krąg adresatów: ogólnodostępne, pracownicze, użytkowe, 5. Ze względu na pozycję ekonomiczno - finansową: dochodowe, spekulacyjne, rozwojowe. OBLIGACJA: 1. Papier wartościowy zawierający zobowiązanie dłużne emitenta w stosunku do właściciela tego dokumentu, 2. Świadectwo długu. OBLIGACJA JAKO INSTRUMENT RYNKY KAPITAŁOWEGO POSIADA WARTOŚCI: 1. Nominalną - wielkość stała reprezentująca kwotę jaką otrzyma posiadacz obligacji po upływie terminu na jaki została ona wyemitowana, podstawą naliczanie odsetek, 2. Emisyjną - cena za którą emitent sprzedaje walory pierwszym nabywcom, 3. Rynkową - cena jaka występuje w transakcjach kupna - sprzedaży na rynku wtórnym, 4. Wykupu - wartość która jest wypłacana inwestorom w dniu jej wykupu przez emitenta. CECHY OBLIGACJI: 1. Zabezpieczenie interesów nabywców, 2. Możliwość wcześniejszego wykupu obligacji, 3. Możliwość wymiany obligacji na akcje firmy lub inne przywileje dla posiadania obligacji, 4. Sposób wynagradzania obligatoriusza. FUNKCJE OBLIGACJI: 1. Pożyczkowa, 2. Lokacyjna, 3. Płatnicza, 4. Obiegowa, 5. Gwarancyjna, 6. Zabezpieczająca, 7. Rozdrobnienia wierzycieli. FORMY EMISJI OBLIGACJI: 1. Propozycja nabycia skierowana do indywidualnych adresatów, 2. Publiczna subskrypcja skierowana do nieoznaczonego adresata albo przez wystąpienie do więcej niż 300 osób. RODZAJE OBLIGACJI: 1. Ze względu na rodzaj emitenta - skarbowe (państwowe - treasury bonds), komunalne (municypalne - municipal bonds), przedsiębiorstw ( korporacyjne - corporate bonds), 2. Ze względu na sposób generowania dochodów - o stałej stopie procentowej, indeksowane, 3. Ze względu na prawa i przywileje związane z zakupem i emisją: zwykłe (klasyczne), zmienne, z prawami poboru (warranty), z możliwością przedłużenia pierwotnego terminu wykupu przez emitenta, z możliwością skrócenia pierwotnego wykupu przez inwestora, premiowe, 4. Ze względu na czas na który są emitowane: krótkoterminowe (do 1 roku), średnioterminowe (od 1 - 5 lat), długoterminowe (powyżej 5 lat), 5. Ze względu na ryzyko ponoszone przez inwestorów: zabezpieczone całkowicie, zabezpieczone częściowo, niezabezpieczone, 6. Ze względu na przeznaczenie środków: aktywne, bierne, 7. Ze względu na formę obligacji: imienne, na okaziciela, zmaterializowane, zdematerializowane. LISTY ZASTAWNE - specyficzna forma obligacji, długoterminowy imienny lub na okaziciela papier wartościowy emitowany przez banki udzielają kredytu hipotecznego jako: 1. Hipoteczny list zastawny - podstawą emisji jest wierzytelność banku hipotecznego zabezpieczona hipoteką, 2. Publiczny list zastawny - podstawą emisji jest kredyt udzielony skarbowi państwa, NBP, innemu renomowanemu bankowi lub zabezpieczony ich poręczeniem lub gwarancjami. 1. Mogą być denominowane w złotych lub walutach obcych, 2. Mogą funkcjonować na rynku publicznym i prywatnym, 3. Oprocentowanie listów zastawnych nie może być niższe niż stopa procentowa od kredytów hipotecznych, 4. w razie upadłości banku hipotecznego roszczenia posiadaczy listów zastawnych są pokrywane w pierwszej kolejności przed roszczeniami innych wierzycieli. INSTRUMENTY POCHODNE - taki instrument finansowy którego wartość zależy od innego instrumentu (w szczególności papieru wartościowego) na który został wystawiony. FUNKCJE INST. POCH.: 1. Ubezpieczeniowa - są stosowane w celu zabezpieczenia się przed wzrostem (spadkiem) wartości instrumentu pierwotnego, 2. Spekulacja - inwestorzy spekulują w celu osiągnięcia korzyści ze wzrostu (spadku) wartości instrumentu pierwotnego, 3. Zapewnienie pożądanej struktury przychodów. FORMY INST. POCH.: kontrakty forward (rzeczywiste), kontrakty futures (nierzeczywiste), opcje. KWITY DEPOZYTOWE - certyfikat inkorporujący prawo własności akcji spółki mieszczącej się poza granicami kraju w którym stanowi ona przedmiot obrotu a którego warunki nabycia zostały wynegocjowane przez zainwestowane strony - emitenta i inwestora, każdy kwit odpowiada określonej ilości akcji spółki które zdeponowane są w państwie jej siedziby. Zgodnie z kryterium geograficznym rynek na który są wprowadzane i stanowią przedmiot obrotu można wyróżnić: 1. Amerykańskie kwity depozytowe ABR-y - są przedmiotem obrotu na rynku amerykańskim, obrót akcjami spółek spoza Stanów wraz z ich wartością w dolarach, 2. Globalne kwity depozytowe GDR-y - mogą być przedmiotem emisji na więcej niż jednym rynku kapitałowym. RODZAJE EMISJI KWITÓW: 1. Nie sponsorowane, 2. Sponsorowane. POWSZECHNE ŚWIADECTWA UDZIAŁOWE: 1. Papiery wartościowe wyemitowane przez Skarb Państwa, 2. Związane wyłącznie z Programem Powszechnej Prywatyzacji, 3. Od 1997 roku wymiana na akcje NFI, 4. Straciły ważność 31.12.1998 r. FUNKCJE PIENIĄDZA: 1. Miernik wartości - wspólny mianownik różnych towarów, 2. Wymiana (środek wymiany) - uczestniczy w transakcjach kupna - sprzedaży, 3. Środek płatniczy - uczestniczy w regulowaniu zobowiązań, 4. Środek gromadzenia skarbu - w dzisiejszych czasach środek akumulacji kapitału (takie zainwestowanie środków pieniężnych których stopa zwrotu środków przekracza stopę inflacji). KAPITAŁ - środki pieniężne są zaangażowane w działania w których horyzont czasowy przekracza 1 rok; pozwala na stałe ciągłe wykorzystywanie; zamiana kapitału na pieniądz pociąga za sobą koszty transformacji. PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY - wartość pieniądza stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych która spełnia łącznie następujące warunki: 1. Jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji, 2. Jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość, 3. Jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydających ją do dyspozycji, 4. Na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne np. karty bankomatowe, parkomatowe. CZEK GOTÓWKOWY - imienny lub na okaziciela pisemne polecenia wypłacania gotówki polecenie skierowane do trasata - w Polsce Bank; remitent - osoba na którą wystawiany jest czek; czeki są ważne 10 dni kalendarzowych. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą mają obowiązek rozliczeń bezgotówkowych jeżeli wartość transakcji przekracza kwotę 3000 EURO lub jeżeli w poprzednim miesiącu suma transakcji przekroczyła 10.000 EURO to transakcja musi być dokonywana gotówkowo powyżej 1.000 EURO musi być rozliczana bezgotówkowo. ART. 63 kodeksu bankowego - formy rozliczeń bezgotówkowych: polecenie zapłaty, polecenie przelewu, czek rozrachunkowy, karta płatnicza. POLECENIE PRZELEWU - pisemna dyspozycja wydana bankowi przez dłużnika obciążająca kwotą jego rachunku i uznania tą kwotę rachunku wierzyciela. Dłużnik musi posiadać środki na rachunku. Dłużnik decyduje o terminie w którym dokonano płatności. POLECENIE ZAPŁATY - udzielona bankowi dyspozycja przez wierzyciela obciążenia kwotą rachunku dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Oznacza zgodę na cofnięcie tej transakcji jeżeli dłużnik odwoła polecenie zapłaty; 1. Umowa między dłużnikiem a wierzycielem, 2. Dłużnik upoważnia wierzyciela do obciążenia konta. Dłużnik i wierzyciel muszą posiadać konta oraz konta muszą być między bankami w których podpisana jest umowa poleceń zapłaty. Między dłużnikiem a bankiem musi być zawarta umowa umożliwiająca polecenia zapłaty. Polecenie zapłaty może być realizowane jeżeli: 1. W przypadku osób fizycznych kwota nie przekracza 1.000 EURO, 2. W pozostałych przypadkach kwota nie przekracza 2.000 EURO. W przypadku zakwestionowania płatności następuje księgowanie zwrotne. Jeżeli polecenie zapłaty jest w stosunku osób fizycznych to na jego odwołanie mam 30 dni, jeżeli w stosunku innych osób to tylko 5 dni.
CZEKI GOTÓWKOWE I ROZRACHUNKOWE: składają się z 3 elementów (w formie książeczki). CZEKI POTWIERDZONE - bank dokonuje potwierdzenia na dwa sposoby: 1. Czek zupełny ( data, podpisy, dane itp. - uzupełniane), 2. Czeki inblanco - bank wymaga aby czek został podpisany przez wystawcę a pozostałe elementy są wolne to resztę będę negocjować na miejscu. Bank pisze na odwrocie, np. „czek ten potwierdzony do wysokości 100 tys. z ważnością 30 dni” - data pieczątka banku podpisy. WSPÓŁCZYNNIK ZAPOTRZEBOWANIA NA GOTÓWKĘ: to nie jest parametr bezpośredni. Zależy od: 1. Poziomu gospodarki i dochodów jednostek gospodarczych (im bogatsze społeczeństwo tym mniej transakcji gotówkowych), 2. Przyzwyczajenia społeczeństwa. RE - parametr bezpośredni wyznaczony przez Bank Centralny. Wyrażona w złotych część środków pieniężnych w walutach i obcych zgromadzona na rachunkach bankowych oraz część środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych i część środków przyjętych przez bank które podlegają zwrotowi za wyjątkiem środków otrzymanych od innych banków. 4,5 % z wyjątkiem transakcji międzynarodowych. RE była stosowana do 1999 roku (poziom był wysoki). Bank Centralny: 1. Kredyt redyskontowy - odsprzedawanie przez banki komercyjne zdyskontowanych weksli od innych podmiotów, 2. Kredyt lombardowy - kredyt pod zastaw papierów wartościowych, 3. operacje otwartego rynku - sprzedanie lub zakup papierów wartościowych od banków komercyjnych i bankom komercyjnym. BANK CENTRALNY stawia wymogi wekslom które mogą być przedmiotem redyskonta: 1. Weksel musi zawierać wszystkie ustawowe elementy które wskazują ważność (data miejsce wystawieni itd.), 2. Od tych weksli musi być uiszczona opłata skarbowa, 3. Pochodzenie z obrotów gospodarczych (muszą to być weksle handlowe kupieckie), 4. Weksle te podpisane co najmniej przez wystawcę i akceptanta (trasat, trasant), 5. Termin płatności weksli nie może wpływać później niż 3 m-ce od daty redyskonta (minimalny czas kredytowania), 6. Termin zapłaty musi być w oznaczonym dniu, 7. Weksle muszą być płatne w bankach w których dłużnicy wekslowi mają swoje rachunki, 8. Weksel trasowany musi być opatrzony bezwarunkowym akceptem przez trasanta, 9. Muszą być opatrzone inblanco banku który ten weksel zdyskontował, 10. Weksel bez poprawek, skreśleń, 11. Podpisanie w taki sposób że bezsporna jest identyfikacja osób podpisanych na wekslu, 12. Stopa procentowa (wpływa na wielkość kredytu redyskontowego). KREDYT LOMBARDOWY jest droższy od redyskontowego (stopa % kredytu lombardowego - 13,5 % dziś). Kredyt udzielany bankom komercyjnym przez Bank Centralny. Banki komercyjne korzystają z tego gdy mają przezwyciężyć krótkookresową utratę płynności gdy operacje otwartego rynku są dla nich nieopłacalne. Papierami będącymi przedmiotem zastawu są bony skarbowe i obligacje. Maksymalna kwota kredytu lombardowego nie może być wyższa niż 80% wartości nominalnej papierów będących przedmiotem zastawu - kredyt ten może być wykorzystywany tylko raz na dzień operacyjny który trwa 24 h. Maksymalny czas kredytowania kredytu lombardowego - 3 dni. RODZAJE OTWARTEGO RYNKU: 1. Operacje bezwarunkowe (jednorazowe) - polegają na uniewarunkowaniu zakupach sprzedaży papierów wartościowych. Mają charakter natychmiastowy i transakcje te nie wiążą się z dodatkowymi klauzulami. Bank używa bonów skarbowych i bonów pieniężnych NBP do operacji otwartego rynku. 2. Operacje warunkowe - służą do oddziaływania na zdolność systemu bankowego do kreacji pieniądza a przede wszystkim do regulacji płynności tego systemu. ( REPO - to operacje warunkowego zakupu przez Bank Centralny od Banku Komercyjnego głównie skarbowych papierów wartościowych z jednoczesnym zobowiązaniem się do ich odsprzedaży po określonej cenie i w oznaczonym terminie. Są odpowiednikiem krótkoterminowych kredytów udzielanych przez Bank Centralny pod zastaw papierów wartościowych, REVERSEREPO - operacje warunkowej sprzedaży przez Bank Centralny papierów wartościowych Bankom Komercyjnym przy zobowiązaniu się Banków Komercyjnych do ich odsprzedaży po określonej cenie w ustalonym terminie - są odpowiednikiem krótkoterminowych lokat przyjmowanych przez B.C. od B.K. mających nadmiar środków). BANK CENTRALNY - bank jest osobą prawną (działa na podstawie zezwoleń - komisja) utworzoną zgodnie z przepisami ustaw działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykorzystania czynności bankowych. FUNKCJE B.C. - 1. Jest bankiem emisyjnym - jako jedyny ma prawo emitować znaki pieniężne jest bankiem zawsze wypłacalnym, 2. Jest bankiem banków - jest bankiem rezerwowym dla wszystkich banków komercyjnych (reguluje płynność systemu bankowego), reguluje ilość pieniądza bankowego emitowanego przez banki komercyjne, udziela b.k. kredytu redyskontowego i lombardowego, ustala stopy% tych kredytów, ustala zasady i prowadzi operacje otwartego rynku, ustala zasady obliczenia i wielkość rezerw obowiązkowych, wpływa na organizacje systemu obliczeń pieniężnych, 3. Jest bankiem gospodarki narodowej (bank państwa) - a) Kształtuje politykę pieniężno - kredytową kraju, b) może udzielać na świecie (nie w Polsce) kredytu rządowi, c) Prowadzi obsługę długu publicznego, d) Prowadzi kasową obsługę budżetu państwa, e) Dba o równowagę, f) Polityka dewizowa, kursowa, g) Reprezentuje kraj w międzynarodowych instytucjach bankowych. Jego zadaniem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesny wspieraniu rządu jeżeli nie ogranicza on pierwszego zadania. RADA POLITYKI PIENIEŻNEJ - ustala wysokość stopy % NBP, ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, określa ogólne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, ustala zasady operacji otwartego rynku, zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP, przyjmuje roczne sprawozdania finansowe NBP. Działalnością NBP kieruje zarząd realizuje uchwały RPP i podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawach do włączonej kompetencji innych organów NBP. Zarząd składa się z PREZESA NBP i 6 - 8 członków (w tym 2 wiceprezesów): podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom uprawnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego, realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej, okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego, nadzorowanie operacji otwartego rynku, ocena funkcjonowania systemu bankowego, uchwalanie planu działalności i planu finansowego, określenie zasad gospodarowania funduszami NBP, określanie zasad organizacji i podziału zadań NBP, określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP, uchwalanie rocznego sprawozdania i działalności NBP, sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat opracowania bilansu obrotów płatniczych państwa za granicą, uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości. CELE NADZORU: 1. Zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunku bankowym, 2. Zdolność działalności banków z przepisami ustawy prawo bankowe ustawy o NBP, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku. CZYNNOŚCI PODEJMOWANE W RAMACH NADZORU BANKOWEGO PODLEGAJĄ: 1. Badaniu wypłacalności płynności płatniczej i czynników eksploatacyjncyh osiąganych przez banki, 2. Badaniu zdolności udzielanych kredytów pożyczek pieniężnych gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi przepisami, 3. Badaniu zabezpieczeń i terminalności spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych, 4. Badaniu stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rachunków bankowych dla podmiotów zależnych od banku podmiotom działającym w tym samym co bank holdingu finansowym, 5. Dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banków. UBEZPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY: 1. Kwota gwarantowanych środków - 1000 EURO (2002 r. 90%), 2. Ubezpiecza środki które przekraczają 1000 EURO - 18000 EURO, 3. 1.01.2003 - 90% - 22500 EURO. BANK KOMERCYJNY - jest jednostką samodzielną i samofinansującą posiadającą osobowość prawną. ZADANIA B.K. - 1. Zasada samodzielności - oznacza że w granicach określonych ustawą działa w obrocie gospodarczym, we własnym imieniu nabywa prawo, 2. Zasada samofinansowania - działalność nastawiona na zysk, 3. Zasada konkurencyjności, 4. Zasada uniwersalizmu. Współczynnik wypłacalności dla B.K. - nie mniej niż 8% (przez 12 m-cy - 15 %, następne 12 m-cy - 12%, 3 lata - 8% - minimum). Jak od 1.01.2002 r. jest wyliczany współczynnik wypłacalności: licznik: posiadane fundusze własne pomniejszone o przekroczenie progu koncentracji kapitałowe, mianownik: suma wymogów kapitałowych pomnożona przez 12,5. CZYNNOŚCI BANKOWE B.K.: 1. Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, 2. Prowadzenie innych rachunków bankowych, 3. Udzielanie kredytów, 4. Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytów, 5. Emitowanie bankowych papierów wartościowych, 6. Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, 7. Wydawanie umarzanie i rozliczanie pieniądza ................... CZYNNOŚCIAMI BANKOWYMI S.A. RÓWNIEŻ NASTĘPUJĄCE CZ. O ILE SĄ WYKONYWANE PRZEZ BANKI: 1. Udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy, 2. Operacje wekslowe i czekowe, 3. Wydawanie kart płatniczych, 4. Terminowe operacje finansowe, 5. Nabywanie i zdobywanie wierzytelności pieniężnych, 6. Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych, 7. Wykonywanie czynności obrotu dewizowego, 8. Udzielanie potwierdzeń i poręczeń. BANKI MOGĄ: 1. Obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, 2. Zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych, 3. Dokonywać obrotu papierami wartościowymi, 4. Dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zmiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika z tym że bank jest zobowiązany do ich sprzedaży w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia, 5. Nabywać i zbywać nieruchomości, 6. Świadczyć usługi kalkulacyjno-doradcze w sprawach finansowych, 7. Świadczyć usługi certyfikacyjne, 8. Dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika z tym że bank jest obowiązany do ich sprzedaży w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia, 9. Do 15% kapitału założycielskiego w formie aportu. OGRANICZENIE ZAKRESU DZIAŁALNOŚCI BANKU LUB UCHYLENIE ZEZWOLENIA NA UTWORZENIE BANKU MOŻE NASTĄPIĆ W RAZIE STWIERDENIA ŻE BANK: 1. Przestał spełniać warunki ustalone w zezwoleniu, 2. Uzyskał zezwolenie na podstawie fałszywych dokumentów nieprawdziwych oświadczeń lub w skutek innych działań sprzecznych z prawem, 3. Przez okres dłuższy niż 6 m-cy nie prowadzi działalności bankowej, 4. Stał się podmiotem zależnym od osób wobec których nie jest możliwie skuteczne wykonywanie przez Komisję Nadzoru Bankowego nadzoru nad bankiem ze względu na przepisy prawa obowiązujące w miejscu ich zamieszkania lub siedziby.
TEMAT 3
FINANSE PUBLICZNE, SYSTEM FINANSOWY
RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI A PRYWATNYMI: 1. Cel działania (osiągnięcie zysku - f. Prywatne, interes całego społeczeństwa - f. Publiczne), 2. Zakres dysponowania środkami (sektor publiczny ma większy zasób środków), 3. Sposób pozyskiwania środków. OPERACJE: BIERNE - polegają na gromadzeniu przez bank komercyjny środków finansowych aby mieć kapitał o zaangażowania w zyskowne operacje czynne - zaciąganie kredytów przez bank. CZYNNE - polega na tym że bank jest inwestorem - nabywanie papierów wartościowych. POŚREDNICZĄCE - prowadzi obliczenia, doradztwo finansowe, wypożyczanie skrytek bankowych. RODZAJE BANKÓW: 1. Spółdzielcze - założycielami są tylko osoby fizyczne ilość zgodna z prawem spółdzielczym, 2. W formie spółki akcyjnej - założycielami min. 3 osoby prawne lub fizyczne; akcje wyłącznie imienne z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu publicznego, 3. Państwowe - założycielem jest Rada Ministrów. UTWORZENIE BANKU: 1. Wszystkie zezwolenia, 2. Zgromadzenie wymaganych funduszy, 3. Spełnienie wymagań odnośnie założycieli i członków rządu, 4. Przedstawienie planu działalności, 5. Posiadanie odpowiednich pomieszczeń do prowadzenia działalności bankowej. KPITAŁY - w formie pieniężnej nie mniej niż równowartość 5000000 EURO. DOBRO PUBLICZNE - zostało wyodrębnione ze wszystkich dóbr albo ze względu na właściwości naturalne albo na kryterium odpłatności i użyteczności kryterium odpłatności. Ze względu na kryterium użyteczności którego konsumpcja odbywa się w sposób zbiorowy i korzystanie przez jeden podmiot nie hamuje dostępu dóbr do innych podmiotów. Przykłady: obrona narodowa, sądy. DOBRO SPOŁECZNE - mogłoby funkcjonować jako dobro prywatne ze względów politycznych i innych jest dostarczane społeczeństwu nieodpłatnie albo z częściową odpłatnością, np. szkolnictwo, służba zdrowia. Dobrą społeczne mogą zastąpić dobra prywatne. Użyteczność dobra społecznego jest odwrotnie proporcjonalna do dochodów.