KONSPEKT PODSTAWY FINANSÓWcz II,III październik 08 (2)


II. PODSTAWY FINANSÓW - WYBRANE ZAGADNIENIA,

ORGANIZACJA I PODSTAWY PRAWNE SYSTEMU BANKOWEGO

W POLSCE

  1. Banki i system bankowy

  1. Formy prawne i procedury zabezpieczenia wierzytelności banku ze

szczególnym uwzględnieniem hipotek na nieruchomościach

wierzytelności i rodzaje hipotek

    1. rys historyczny, powstanie i ewolucja bankowości

Bankowość wywodzi się z miast włoskich, chociaż banki były znane już w starożytności. Poprzednikami bankierów byli średniowieczni wekslarze, trudniący się wymianą pieniędzy, wówczas jeszcze kruszcowych o różnej wadze i stopie. Nazwa „bank” pochodzi od włoskiego słowa banca, oznaczającego ławę (stół), przy którym wykonywali oni swoje czynności. Deponent dysponował swym wkładem za pomocą banknotów-weksli, za które bank zwracał kruszec, względnie uznawał rachunek bankowy innej osoby. Z praktyki pośredniczenia przez banki w płatnościach klientów, które polegało na przenoszeniu ich wkładów z konta na konto, powstał o b r ó t ż y r o w y, nazwany od włoskiego słowa „giro” , czyli krąg . Przyjmowane depozyty i własne środki banków stanowiły źródło udzielania przez nie kredytów.

Z upływem czasu poszczególne państwa przyznawały uprawnienia emisji banknotów, czyli biletów bankowych, jednemu bankowi, poddając kontroli rozmiary obiegu emitowanych banknotów. Odtąd monopol emitowania znaków pieniężnych stał się cechą wyróżniającą banki emisyjne, czyli centralne. Bank centralny jest ponadto bankierem pozostałych banków i pożyczkodawcą ostatniej instancji. Zapewnia mu to określoną w danym państwie nadrzędność w stosunku do innych banków. W pierwszej połowie XX wieku postępuje proces upaństwowienia banków centralnych (emisyjnych). Obecnie banki centralne w większości stanowią własność poszczególnych państw lub państwo ma decydujący wpływ na ich działalność, co umożliwia pośredni wpływ na cały system bankowy danego kraju. W tym czasie rozwojowi bankowości towarzyszył proces s p e c j a l i z a c j i banków.

Po drugiej wojnie światowej nastąpił proces u n i w e r s a l i z a c j i

b a n k o w o ś c i, a duże banki komercyjne stopniowo przekształcały się w banki uniwersalne. Wyrażało się to w udzielaniu kredytów krótkoterminowych oraz średnio- i długoterminowych. A także w przyjmowaniu, obok wkładów przedsiębiorstw także wkładów oszczędnościowych ludności. Wymienione operacje banki przeprowadzały w walucie krajowej i w walutach zagranicznych, oferując swe usługi również klientom zagranicznym.

Międzynarodowe instytucje finansowe - banki powstają w wyniku międzynarodowych porozumień. Ich zadaniem jest finansowanie międzynarodowej wymiany, ułatwianie towarzyszących jej rozliczeń i pomoc krajom przeżywającym trudności gospodarcze oraz krajom rozwijającym się.

Wyrazem integracji gospodarczej było powstanie w 1979r. Europejskiego Systemu Walutowego z międzynarodową jednostką walutową ecu.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej utworzyły od 1999r. Europejską Unię Monetarną i wprowadziły wspólny pieniądz euro. Otwiera to nowy etap rozwoju bankowości europejskiej, który cechuje wspólna polityka pieniężna krajów członkowskich Unii Monetarnej. Dotyczy to również procesu integracji polskich banków z bankowością europejską.

Polska bankowość sięga XV w., jej kolebką był Kraków i tam też pojawiły się pierwsze jej formy. Wraz z rozwojem handlu i przemysłu nabierały też znaczenia warszawskie domy bankowe. Przyjmowały one depozyty przede wszystkim od większych właścicieli ziemskich i udzielały im pożyczek hipotecznych. W 1794r. powołano Komisję Biletów Skarbowych i emitowano bilety skarbowe, będące pierwszym polskim pieniądzem papierowym.

Mimo utracenia suwerenności kraj rozwijał się gospodarczo i w 1825r. założono Towarzystwo Kredytowe Ziemskie a w 1828r. powstał Bank Polski, pełniący funkcje banku emisyjnego. W 1870r. założono Bank Handlowy w Warszawie, najstarszy bank polski, który odegrał czołową rolę w przekształceniach gospodarczych na ziemiach polskich. W wyniku działań wojennych większość banków uległa likwidacji. Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. funkcje banku emisyjnego pełniła Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, a w 1919r. utworzono Pocztowa Kasę Oszczędności, gromadzącą wkłady oszczędnościowe i obsługującą ludność. W czasie II wojny światowej pod zarządem niemieckim działały tylko nieliczne banki. Po zakończeniu działań wojennych w 1945r. powstał Narodowy Bank Polski, który wprowadził bilety bankowe opiewające na złote polskie. System bankowy kilkakrotnie reformowano, dążąc do jego koncentracji w ramach doktryny monobanku, a przejściowo nawet Powszechną Kasę Oszczędności powołaną w 1950r., będącej kontynuacją przedwojennej PKO włączono do NBP.

Gruntowną przebudowę polskiej bankowości podjęto dopiero na podstawie prawa bankowego uchwalonego w 1982r., kiedy stworzono formalne podstawy prowadzenia przez banki samodzielnej i aktywnej polityki pieniężno-kredytowej, czemu sprzyjało również usamodzielnienie NBP. W warunkach zapoczątkowanej reformy podstawowym ogniwem gospodarki narodowej staje się przedsiębiorstwo. Współpraca banków z przedsiębiorstwami nabiera charakteru partnerskiego, wynikającego z zawieranych umów przez równoprawne podmioty.

    1. definicja i pojęcie banku

Definicje banku są różne, a najczęściej spotykane wiążą się z charakterystyką działalności bankowej. Ogólnie rzecz ujmując istotą działalności banku jest przyjmowanie pieniędzy klientów, które podlegają zwrotowi, oraz udzielanie kredytów na własny rachunek. Polskie prawo bankowe stanowi, że bank jest osoba prawną działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem powierzone mu środki. Do podstawowej działalności banków ustawa zalicza gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów, oraz przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że banki gospodarują cudzymi pieniędzmi i w związku z tym uprawianie działalności bankowej wymaga specjalnego zezwolenia, a prawo chroni w sposób szczególny interesy osób powierzających pieniądze bankom. W trosce o bezpieczeństwo wkładów lokowanych - deponowanych przez społeczeństwo, władze państw wprowadzają nadzór nad działalnością banków. Nadzór może sprawować odrębny urząd państwowy lub centralny bank.

W Polsce zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej wydaje Komisja Nadzoru Finansowego (wcześniej KNB). Ma to na celu ograniczenie ryzyka bankowego ponoszonego przez banki, które udzielają kredytów ze środków powierzonych im przez klientów. W celu ochrony interesów klientów ustala się zasady postępowania banków przy otwieraniu rachunków bankowych, przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych i świadczeniu innych usług bankowych.

Banki pełnią przy tym ważną rolę, dokonując transformacji ryzyka i terminów, gdy przyjmują wkłady i udzielają kredytów. Gromadzą one czasowo wolne środki pieniężne podmiotów gospodarczych i osób fizycznych, aby wykorzystać zgromadzone zasoby do udzielania na własny rachunek kredytów. Banki pełnią więc rolę wyspecjalizowanych pośredników pomiędzy d e p o n e n t a m i posiadającymi nadwyżki pieniężne a k r e d y t o b i o r c a m i zgłaszającymi zapotrzebowanie na pieniądze. Banki ponoszą odpowiedzialność wobec deponentów za przyjmowane depozyty (wkłady), które ponadto chronione są tzw. normami ostrożnościowymi ustalanymi przez KNF (wcześniej KNB), natomiast udzielanie kredytów przebiega na ryzyko banku.

W każdym systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej banki pełnią trzy podstawowe funkcje ekonomiczne:

  1. kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty,

  2. kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy,

  3. pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych

Pierwszą funkcję wykonują b a n k i e m i s y j n e (centralne), drugą wykonuje b a n k o w o ś ć k o m e r c y j n a, przede wszystkim banki kredytowe i depozytowe. Trzecią funkcję - obok banków - wykonują także

i n s t y t u c j e f i n a n s o w e. Istota różnicy między bankami a instytucjami finansowymi polega na tworzeniu przez banki nowej siły nabywczej, podczas gdy pośredniczenie w przepływach pieniądza jest tylko redystrybucją. Do instytucji finansowych zaliczamy np. towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy, biura rozliczeń, kantory wymiany walut.

1.3 rodzaje banków

Przyjmując kryterium wykonywanych zadań, w systemach bankowych krajów o gospodarce rynkowej wyróżniamy następujące rodzaje banków:

Banki centralne, jako banki emisyjne będące w każdym kraju podstawą systemu bankowego są jednostkami państwowymi lub podporządkowanymi państwu. Są one bankami banków, refinansując inne banki oraz prowadząc ich rachunki gromadzące pieniądz rezerwowy. Banki centralne prowadzą rachunki budżetowe (rządowe), udzielają państwu kredytów, a także reprezentują interesy kraju w stosunkach zagranicznych.

Banki komercyjne, kredytowe i depozytowe, które zajmują się przyjmowaniem depozytów, udzielaniem kredytów krótko- średnio- i długoterminowych oraz dokonywaniem rozliczeń bezgotówkowych.

Banki rozwojowe np. hipoteczne, inwestycyjne, które gromadzą środki o charakterze długoterminowym, emitują długoterminowe papiery wartościowe, przyjmują lokaty długoterminowe i wykorzystują te środki udzielając kredytów długo- i średnioterminowych, współdziałają również w tworzeniu nowych przedsiębiorstw.

Banki i kasy oszczędnościowe gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczęściej udzielają na ich podstawie kredytów, w tym kredytów konsumpcyjnych lub korzystnie lokują zgromadzone wkłady. Od banków tych należy odróżnić niebankowe instytucje lokacyjne, które trudnią się lokowaniem powierzonych im oszczędności w papierach wartościowych lub innych lokatach (np. Pioneer).

Banki specjalne finansują wykonanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej. Można do nich zaliczyć np. banki obsługujące handel zagraniczny. Specjalistyczny charakter mają też banki budownictwa mieszkaniowego, finansowania określonych gałęzi gospodarczych, obsługujące giełdy.

Banki spółdzielcze ze względu na formę własności i działalność tworzą wyodrębnioną grupę banków, działają samodzielnie na zasadach spółdzielczych. Łączą się w związki regionalne i krajowe, będące ich centralami rozliczeniowymi i finansowymi.

Przyjmując jako kryterium podziału formę własności, można rozróżnić banki publiczne tj. państwowe i samorządowe, banki z różnym udziałem własności państwowej, banki spółdzielcze oraz banki prywatne.

Polski system bankowy jest jednym z wielu systemów funkcjonujących w naszej gospodarce. Jego zadaniem jest kreowanie pieniądza oraz tworzenie warunków, w których pieniądz może pełnić swoje funkcje. W warunkach gospodarki rynkowej cechą systemu bankowego jest jego dwupoziomowość.

Jeden poziom w tym systemie zajmuje bank centralny, na drugim poziomie znajdują się banki operacyjne (komercyjne). Oprócz tych dwóch elementów strukturę polskiego systemu bankowego tworzą również:

Narodowy Bank Polski, jako bank centralny pełni rolę zwierzchnika w stosunku do banków operacyjnych (komercyjnych), pośrednio pełni rolę nadzoru bankowego, NBP jako bank centralny pełni następujące funkcje:

Bank centralny jest odpowiedzialny za stabilizację pieniądza i utrzymanie niezmniejszającej się jego siły nabywczej. Bezpośrednim celem jest przeciwdziałanie inflacji.

Bank centralny ma wyłączne prawo emisji pieniądza gotówkowego, w postaci znaków pieniężnych (banknotów i monet), które są prawnym środkiem płatniczym na obszarze RP.

Bank centralny organizuje system rozliczeń pieniężnych z bankami komercyjnymi, gromadzi środki tych banków z tytułu rezerw obowiązkowych na ich rachunkach w NBP i pełni w stosunku do tych banków taką rolę, jaką te banki pełnią wobec klientów.

W banku centralnym znajdują się rachunek budżetu państwa i rachunki instytucji centralnych, NBP w imieniu rządu przeprowadza operacje finansowe w kraju i za granicą, w imieniu państwa zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne, ewidencjonuje i obsługuje dług publiczny, zarządza rezerwami dewizowymi państwa, analizuje procesy finansowe i gospodarcze w kraju.

Bank centralny zapewnia bezpieczeństwo obrotu dewizowego i płynności płatniczej państwa, realizuje politykę w zakresie kursu walut, który jest kursem płynnym, nie określa jednak kursu złotego do innych walut, podaje tylko kurs średni.

Działalnością Narodowego Banku Polskiego kieruje zarząd, na którego czele stoi prezes NBP. Do zakresu działania zarządu NBP należy:

Ważną rolę w kształtowaniu i nadzorowaniu działalności systemu bankowego

odgrywa Rada Polityki Pieniężnej. Jest autonomiczna, nie podlega prezydentowi, rządowi ani parlamentowi. Do jej zadań należy:

Szczególną rolę w systemie bankowym pełni utworzona w miejsce KNB przejmując jej kompetencje Komisja Nadzoru Finansowego, która aktualnie sprawuje m. in. nadzór nad działalnością wszystkich banków. W skład Komisji Nadzoru Finansowego wchodzą: Przewodniczący, dwóch zastępców Przewodniczącego i czterech członków. Przewodniczącego Komisji powołuje Prezes Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję. Zastępców Przewodniczącego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Przewodniczącego.

Członkami Komisji są: Minister właściwy do spraw instytucji finansowych albo jego przedstawiciel, Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego albo jego przedstawiciel, Prezes Narodowego Banku Polskiego albo delegowany przez niego Wiceprezes Narodowego Banku Polskiego oraz Przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Do zadań Komisji Nadzoru Finansowego należy:

Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór w następującym zakresie:

2. Formy prawne i procedury zabezpieczenia wierzytelności banku ze

szczególnym uwzględnieniem hipotek na nieruchomościach

- pojęcie zabezpieczenia, forma i rodzaje zabezpieczenia

- zabezpieczenia osobiste

- zabezpieczenia rzeczowe

- hipoteka jako prawna forma zabezpieczenia

wierzytelności i rodzaje hipotek

2.1 pojęcie zabezpieczenia, forma i rodzaje zabezpieczenia

Działalność kredytowa banków jest narażona na ryzyko kredytowe, czyli ryzyko terminowego zwrotu przez kredytobiorcę udzielonego mu kredytu łącznie z należnymi bankowi odsetkami.

Negocjacje między bankiem a kredytobiorcą, dotyczące warunków, na jakich może być udzielony kredyt, obejmują także rodzaj i wartość zabezpieczenia jego spłaty. Banki przejawiają przy tym skłonność do domagania się od kredytobiorców nadmiernego zabezpieczenia, co podraża koszt kredytu. Z kolei kredytobiorcy domagają się od banków podejmowania pewnego ryzyka kredytowego, czemu sprzyja konkurencja między bankami.

Formę zabezpieczenia kredytu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorcą, biorąc pod uwagę rodzaj, wysokość oraz okres spłaty kredytu, a także jego stan majątkowy oraz status prawny.

Rozróżnia się materialne i prawne zabezpieczenie zwrotu kredytu. Zabezpieczenie materialne stanowi posiadany przez kredytobiorcę majątek, którego łatwe upłynnienie zapewnia bankowi możliwość szybkiego wycofania udzielonego kredytu.

Prawne zabezpieczenie zwrotu kredytu zapewnia bankom uprzywilejowaną pozycję w dochodzeniu jego wierzytelności od kredytobiorcy w przypadku jego niewypłacalności lub likwidacji.

Wśród prawnych form zabezpieczenia kredytu wyróżniamy:

Udzielający zabezpieczenia osobistego odpowiada całym swoim majątkiem, np. z tytułu wystawienia weksla własnego in blanco.

Przy zabezpieczeniu rzeczowym wierzyciel egzekwuje swoje roszczenia z zastawionych rzeczy lub praw majątkowych.

W przypadku ustanowienia zabezpieczenia na rzeczach np. towarach, maszynach, budynkach, bank domaga się z reguły cesji praw z polis ubezpieczeniowych tych rzeczy, np. ubezpieczenia od ognia.

Banki mogą żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia zwrotu kredytu w jednej lub kilku formach prawnych zabezpieczeń. Zabezpieczenie może być ustanowione przed udzieleniem kredytu, a także w czasie wykorzystywania kredytu.

2.2 zabezpieczenia osobiste

Do zabezpieczeń o s o b i s t y c h zalicza się:

- poręczenie według prawa cywilnego

Poręczenie według prawa cywilnego jest umową, przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami, na wypadek gdyby kredytobiorca nie spłacił kredytu w oznaczonym terminie. Jej zawarcie następuje przez przyjęcie przez bank oświadczenia złożonego przez poręczyciela. Oświadczenie powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Poręczenie może być udzielone zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne. Przed przyjęciem poręczenia bank sprawdza, czy stan finansowy poręczyciela może stanowić zabezpieczenie udzielanego kredytu.

- weksel

Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Weksel pełni w obrocie gospodarczym wiele funkcji, wśród których należy wymienić funkcje płatniczą, kredytową, gwarancyjną. Weksel może być odstępowany. Weksel zabezpiecza w szczególny sposób zapłatę, za co są odpowiedzialne materialnie wszystkie osoby podpisane na wekslu. Stąd przypisuje się wekslowi także funkcję gwarancyjną. Roszczeń z tytułu weksli można dochodzić od wszystkich osób podpisanych na wekslu, które są solidarnie odpowiedzialne za zobowiązania wekslowe. Rozróżnia się następujące rodzaje weksli:

- weksel własny in blanco

Jest szczególnym rodzajem weksla, który może zawierać tylko niektóre elementy weksla, ale musi być co najmniej podpisany przez wystawcę. W tej formie jest on najczęściej wykorzystywany jako weksel gwarancyjny do zabezpieczenia roszczeń, na przykład banku z tytułu udzielonego kredytu. Na takim wekslu z reguły nie wypełnia się kwoty i daty płatności, nie jest bowiem znana w momencie wystawienia weksla data jego ewentualnej realizacji ani kwota wymagalnego wówczas kredytu z odsetkami.

- poręczenie wekslowe(awal)

Poręczenie osoby trzeciej, zwane także awalem może być dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty z weksla. Wyraża się ono umieszczeniem na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam”, a poręczyciel odpowiada solidarnie za zobowiązania wekslowe.

- przelew wierzytelności

Przelew wierzytelności, nazywany także cesją jest umową między kredytobiorcą a kredytującym go bankiem. W umowie kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej. Akt cesji wierzytelności powinien być dokonany w formie pisemnej, przy równoczesnym pisemnym powiadomieniu dłużnika (np. zakładu ubezpieczeń) przez kredytobiorcę o dokonanej cesji jego wierzytelności na rzecz banku. Wskazane jest, aby dłużnik potwierdził przeniesienie wierzytelności kredytobiorcy na rzecz banku, a bank może uzależnić udzielenie kredytu od otrzymania takiego potwierdzenia.

- gwarancję bankową

Gwarancja bankowa jest zobowiązaniem banku, podjętym na podstawie zlecenia klienta, że zaspokoi przyjmującego gwarancję (beneficjenta) zgodnie z jej treścią, gdyby zleceniodawca nie wypełnił w stosunku do niego określonych w gwarancji zobowiązań umownych. Gwarancje są szczególnym rodzajem operacji, bo bank udzielając gwarancji nie angażuje bezpośrednio swoich środków pieniężnych, a jedynie przyjmuje określone umową ryzyko. Klient może na przykład zakupić towar na kredyt, udzielając swemu dostawcy bankowej gwarancji zapłaty. Stronami występującymi w gwarancji są:

Podstawowym dokumentem jest zlecenie klienta, które zawiera wszystkie informacje o transakcji, w związku z którą udziela się gwarancji, dokładne określenie przedmiotu gwarancji i wysokości zobowiązania gwarantującego banku, terminy ważności gwarancji, złożonego przez zleceniodawcę zabezpieczenia. Drugim dokumentem, szczególnie ważnym dla beneficjenta gwarancji jest list gwarancyjny, który bank przekazuje beneficjentowi gwarancji, w którym wskazuje umowę, zawartą miedzy zleceniodawcą gwarancji a jej beneficjentem. W liście gwarancyjnym bank ponadto dokładnie określa przedmiot (treść) gwarancji i wynikający z niej zakres (kwotę) zobowiązania banku, ustala warunki na jakich wykona on przyjęte zobowiązania, czyli wypłaci określoną kwotę pieniędzy, jak również wyznacza okres (terminy) na jaki udziela gwarancji. Udzielenie gwarancji, pod rygorem nieważności, powinno mieć formę pisemną.

- przystąpienie do długu kredytowego

Do długu kredytowego wobec banku może przystąpić osoba trzecia, nie występująca do tej pory w charakterze strony. Odpowiada ona za dług łącznie z kredytobiorcą, który nie zostaje z długu zwolniony. Odpowiedzialność kredytobiorcy i osoby przystępującej do długu ma charakter solidarny. Przystąpienie do długu ma charakter umowny i następuje w drodze umowy dwojakiego rodzaju:

W stosunkach kredytowych może wystąpić także p r z e j ę c i e d ł u g u. Polega ono na przejęciu zobowiązania kredytobiorcy wobec banku, z równoczesnym zwolnieniem dotychczasowego kredytobiorcy z długu wobec banku. Osoba przejmująca dług, staje się dłużnikiem banku, zgodnie z umową kredytową zawartą z bankiem przez poprzedniego dłużnika.

2.3 zabezpieczenia rzeczowe

Do zabezpieczeń r z e c z o w y c h zalicza się:

- blokadę środków pieniężnych

Często stosowaną formą czasowego zabezpieczenia spłaty (zwrotności) kredytu

jest blokowanie środków pieniężnych na rachunku bankowym. Blokady dokonuje bank na pisemny wniosek posiadacza rachunku. Kredytobiorca, proponując zabezpieczenie spłaty kredytu w formie blokady jego środków, składa w kredytującym go banku pisemne upoważnienie z określeniem kwoty i terminu dokonania nieodwołalnej blokady na rachunku lokat. Ponadto dołącza upoważnienie uprawniające bank do pobrania z zablokowanego rachunku wymagalnej wierzytelności. Blokowane mogą być środki pieniężne kredytobiorcy lub osób trzecich za niego poręczających, w tym wypadku niezbędna jest ich pisemna zgoda.

- kaucję pieniężną

Podobną formą zabezpieczenia, jak blokada środków, jest przyjęcie przez bank kaucji w postaci gotówki w walucie krajowej lub obcej, a także w postaci bonów oszczędnościowych. W tym celu niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy i złożenie przedmiotu kaucji w banku. Kredytobiorca pisemnie upoważnia bank do wykorzystania złożonej kaucji na pokrycie nie spłaconego kredytu z należnymi odsetkami i prowizją. Kaucję uważa się za złożoną, jeżeli środki pieniężne zostały wpłacone do banku na rachunek środków zablokowanych. Gdy kaucje stanowią bony oszczędnościowe, bank dla ewentualnego zaspokojenia roszczeń realizuje te bony, a po potrąceniu swoich wierzytelności nadwyżkę zwraca kredytobiorcy.

- zastaw - na zasadach ogólnych i rejestrowy

Zastaw może występować w różnej formie i może być ustanowiony na zbywalnych rzeczach ruchomych. Bank może dochodzić z tych rzeczy zaspokojenia swoich roszczeń, z pierwszeństwem przed osobistymi wierzycielami dłużnika (kredytobiorcy). Zastaw pozostaje w mocy na rzeczach obciążonych, bez względu na zmiany, którym przedmiot zastawu może ulec w toku przetwarzania. Także w razie połączenia rzeczy obciążonej zastawem z innymi rzeczami, obejmuje on również te inne rzeczy. Dopuszczalne jest ustanowienie zastawu w celu zabezpieczenia przyszłych zobowiązań kredytobiorcy. Wartość przedmiotu zastawu bank przyjmuje na podstawie aktualnej wyceny rynkowej (a nie księgowej), dokonanej przez uprawnioną do tego osobę lub instytucję.

Zastaw rejestrowy, wprowadzony od 1998r. może być ustanowiony nie tylko w celu zabezpieczenia spłaty kredytu, ale także różnych wierzytelności państwowych i samorządowych osób prawnych oraz krajowych podmiotów gospodarczych. Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest pisemna umowa między osoba uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów. Rzeczy obciążone zastawem rejestrowym, mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy, lub osoby trzeciej wskazanej w umowie. Zastawca może korzystać z przedmiotu zastawu i powinien dbać o zachowanie go w dobrym stanie, a w wyznaczonym przez zastawnika terminie obowiązany jest umożliwić mu zbadanie stanu przedmiotu zastawu. W razie zbycia przedmiotu zastawu zastawnik (bank) może żądać natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonych tym zastawem. Wierzytelność korzysta przy tym z pierwszeństwa przed innymi wierzycielami.

Ustawa zobowiązała sądy rejonowe (sądy gospodarcze) do prowadzenia rejestru zastawów. Rejestr jest jawny, a odpisy stanowiące dowód wpisu do rejestru mogą być wydawane każdemu, kto tego zażąda. Zorganizowany system centralnej informacji o zastawach rejestrowych ma na celu udzielanie informacji i wydawanie zaświadczeń o zastawach rejestrowych, które maja moc dokumentów wydawanych przez sąd.

- przewłaszczenie na zabezpieczenie

Podobny charakter jak zastaw ma umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie. Polega ona na przeniesieniu własności rzeczy ruchomych, stanowiących własność kredytobiorcy, na rzecz banku do czasu spłaty kredytu wraz z odsetkami. Przedmiotem przewłaszczenia mogą być tylko rzeczy o określonej tożsamości. Zazwyczaj umowa przewiduje, że przewłaszczający zatrzymuje przewłaszczone rzeczy w swoim posiadaniu. Bank zezwala na bezpłatne używanie przewłaszczonej rzeczy do czasu całkowitej spłaty kredytu wraz z odsetkami. Przewłaszczający może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Bez zgody banku przewłaszczający nie może oddać tych rzeczy osobie trzeciej do używania. Bank prowadzi rejestr rzeczy przewłaszczonych, a każda rzecz powinna być określona w treści umowy w sposób umożliwiający jej identyfikację.

- hipotekę - umowną, kaucyjną, przymusową, ustawową

Zwrot kredytu może być zabezpieczony także na nieruchomościach w postaci hipoteki, co zostanie w szczegółowy sposób przedstawione w następnym podrozdziale.

2.4 hipoteka jako prawna forma zabezpieczenia wierzytelności

i rodzaje hipotek

Zabezpieczenie hipoteczne na nieruchomości gwarantuje bankowi zwrot kredytu nawet wówczas, gdy zmieni ona właściciela, bo zachowuje on pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości. Nieruchomość może być zbywana i dodatkowo obciążana długami, co jednak nie pozbawia banku pierwszeństwa w zaspokajaniu jego roszczeń. Zapis hipoteczny, czyli hipoteka, powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe (wydziały ksiąg wieczystych).

Zgodnie z Art. 65 Ustawy i księgach wieczystych i hipotece, w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności nieruchomość można obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

W przypadku obciążenia nieruchomości kilkoma hipotekami, będą one podlegały zaspokojeniu z ceny sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia wg kolejności wpisów.

Do powstania hipoteki konieczna jest umowa pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem hipotecznym oraz wpis do księgi wieczystej. Oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki powinno być co do zasady złożone w formie aktu notarialnego (Art. 245 k.c.), jednak w przypadku hipotek ustanawianych na rzecz banków, na podstawie Art. 95 Prawa bankowego wystarczy oświadczenie właściciela nieruchomości złożone wobec banku w formie pisemnej i potwierdzone zaświadczeniem lub oświadczeniem banku stwierdzającym udzielenie kredytu zabezpieczonego hipoteką, które stanowi podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

Wniosek o wpis hipoteki może złożyć zarówno wierzyciel hipoteczny jak i dłużnik.

Wniosek wywołuje skutek prawny od dnia, godziny i minuty jego wpływu do sądu prowadzącego księgę wieczystą. W dniu wpływu wniosku do sądu, sąd dokonuje w księdze wzmianki o wniosku, który jest w trakcie rozpatrywania.

Wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu, a w wypadku wszczęcia postępowania z urzędu - od chwili wszczęcia tego postępowania.

Od momentu dokonania wpisu w księdze wieczystej obowiązuje domniemanie powszechnej znajomości wpisów, nikt nie może zasłaniać się nieznajomością wpisów w księgach wieczystych oraz wzmianek o wnioskach zamieszczonych w księgach.

Księgi wieczyste są jawne i dostępne dla każdego podmiotu czy osoby, bez konieczności przedstawiania uzasadnienia potrzeby ich przejrzenia. Z tego względu bank powinien dokładnie zapoznać się z treścią księgi wieczystej przed uruchomieniem kredytu. W celu ustalenia stanu prawnego księgi wieczystej sąd prowadzący księgi wieczyste wystawia odpisy z ksiąg wieczystych. Odpis z księgi wieczystej stwierdza stan prawny księgi tylko na dzień jego sporządzenia i nie stanowi gwarancji, iż niezwłocznie po jego wystawieniu nie nastąpi zmiana treści księgi wieczystej poprzez dokonanie wpisów czy wzmianek o wnioskach.

Wpisy dokonane w księgach wieczystych dotyczące praw obciążających nieruchomości korzystają z domniemania prawdziwości. Jednakże w tym zakresie wpisy dokonane w Dziale I księgi wieczystej dotyczącej oznaczenia powierzchni i przeznaczenia nieruchomości stanowią wpisy dotyczące faktów a nie praw i odpowiednio nie korzystają z domniemania prawdziwości. W celu urzędowego ustalenia powierzchni i przeznaczenia nieruchomości (rolna, budowlana, itp.) bank powinien uzyskać odpis z ewidencji gruntów i budynków.

Pomimo obciążenia nieruchomości hipoteką, pozostaje ona nadal własnością dłużnika, który może nią swobodnie zarządzać. Zgodnie z Art. 72 Ustawy o księga wieczystych i hipotece prawnie nieskuteczne jest zastrzeżenie, na podstawie którego dłużnik zobowiąże się względem wierzyciela, iż nie rozporządzi obciążoną nieruchomością do czasu wygaśnięcia hipoteki.

Hipoteka może zostać ustanowiona na następujących elementach majątkowych:

- nieruchomość,

- ułamkowa część współwłasności nieruchomości,

- użytkowanie wieczyste,

- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

- prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

- wierzytelność hipoteczna,

Hipoteka powinna być wyrażona w walucie wierzytelności którą zabezpiecza. W przypadku gdy wierzytelność jest wyrażona w walucie obcej, wówczas hipoteka powinna być również wyrażona w tej samej obcej walucie.

Hipoteka ustanowiona na nieruchomości obciąża również części składowe i przynależności nieruchomości. Częścią składową nieruchomości jest wszystko, co nie może być od nieruchomości odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Do części składowych należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, oraz urządzenia służącego do doprowadzenia lub odprowadzania wody, gazu, prądu elektrycznego, o ile nie wchodzą w skład odrębnego przedsiębiorstwa.

Przynależnościami są rzeczy ruchome stanowiące własność dłużnika hipotecznego, potrzebne do korzystania z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem (np. inwentarz żywy, inwentarz martwy w gospodarstwie rolnym) Przynależności pozostają obciążone hipoteką dopóki pozostają na nieruchomości obciążonej.

Hipoteka na podstawie dokonanego wpisu zabezpiecza kapitał należności głównej oraz odsetki karne i koszty postępowania, w toku którego bank zaspokoi się z hipoteki. Odsetki zwykłe umowne korzystają z zabezpieczenia hipotecznego w przypadku ich zastrzeżenia w treści hipoteki zwykłej, lub jeśli mieszczą się z w treści sumy kaucyjnej w przypadku hipoteki kaucyjnej i były objęte umową ustanowienia hipoteki kaucyjnej.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w przypadku gdy odsetki od należności głównej są ustalone wg zmiennej stopy procentowej, ich zabezpieczenie hipoteczne możne nastąpić wyłącznie w ramach hipoteki kaucyjnej.

Hipoteka zwykła

Hipotekę zwykłą stosuje się do już udzielonych kredytów. Jest to podstawowa forma hipoteki. Powstaje na podstawie umowy pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem hipotecznym, a jej cechą szczególną jest dopuszczalność ustalenia oprocentowania sumy hipotecznej w związku z odsetkami z tytułu zabezpieczanej wierzytelności.

Hipoteka kaucyjna

Zabezpiecza oznaczoną wierzytelność do oznaczonej maksymalnej kwoty. Jest ona wyjątkiem od zasady, iż hipoteka może zabezpieczać tylko wierzytelność już istniejącą i określoną co do wysokości. Hipotekę kaucyjną można ustanowić dla zabezpieczenia wierzytelności:

- o wysokości nie ustalonej

- wierzytelności przyszłych

Hipoteka kaucyjna służy zabezpieczeniu spłaty kredytów o nie ustalonej wysokości (np. kredytu w rachunku bieżącym), a także kredytów, które będą udzielone w przyszłości. Hipoteki kaucyjnej nie można użyć jako zabezpieczenia wykorzystanego w znanej wysokości kredytu.

Hipoteka przymusowa

Hipoteki przymusowej bank może żądać od kredytobiorcy będącego właścicielem danej nieruchomości, gdy ten nie spłacił kredytu w terminie.

Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym może na podstawie tego tytułu uzyskać wpis hipoteki przymusowej na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Tytułem wykonawczym może być prawomocny wyrok sądu lub wyciąg z ksiąg bankowych wystawiony na podstawie Art. 96 Prawa bankowego zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Hipoteka ustawowa

Wierzytelności państwowe wobec przedsiębiorstw mogą być zabezpieczone hipoteką ustawową, której przysługuje pierwszeństwo egzekucyjne przed wszystkimi innymi hipotekami. Hipoteka ustawowa nie wymaga dla swej ważności wpisania do księgi wieczystej, więc może obciążać także nieruchomości, które nie mają urządzonej księgi wieczystej. Wymienione przywileje hipoteki ustawowej w praktyce ograniczają skuteczność hipotecznego zabezpieczenia wierzytelności banku. Dlatego przyjmując na zabezpieczenie kredytu hipotekę zwykłą lub kaucyjną, bank powinien sprawdzić przed udzieleniem kredytu czy kredytobiorca nie ma zobowiązań podatkowych lub innych zobowiązań wobec państwa.

Hipoteka łączna

Obciąża łącznie kilka nieruchomości, a wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z jednej lub wszystkich nieruchomości obciążonych wg własnego uznania. Hipoteka łączna powstaje na podstawie umowy lub na podstawie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką.

Hipoteka łączna umowna może być ustanowiona jako hipotek zwykła lub jako kaucyjna.

III. PODSTAWY FINANSÓW - WYBRANE ZAGADNIENIA,

WARTOŚĆ BANKOWO-HIPOTECZNA, PODSTAWY PRAWNE

I DEFINICJA

Podstawą prawną określania wartości hipotecznej jest Ustawa z dnia 29.08.1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Ustawa ta reguluje funkcjonowanie banków hipotecznych i zasady emisji papierów wartościowych związanych z ich działalnością - listów zastawnych.

Hipoteczny list zastawny jest papierem wartościowym imiennym lub wystawionym na okaziciela, którego podstawę emisji stanowią wierzytelności (kredyty) banku hipotecznego, zabezpieczone hipotekami. W liście zastawnym bank zobowiązuje się wobec jego posiadacza do spełnienia określonych świadczeń pieniężnych. List zastawny może być emitowany jako dokument lub w formie zdematerializowanej, czyli w postaci zapisu komputerowego. Operacje banku hipotecznego są w swej ekonomicznej treści formą kojarzenia zapotrzebowania na kredyty średnio- i długoterminowe z popytem inwestorów na rynku kapitałowym. Banki hipoteczne gromadzą środki nie tylko za pomocą emitowanych listów zastawnych, lecz również przyjmują lokaty terminowe. Banki hipoteczne sprzedają listy zastawne, także kredytobiorca może otrzymać z banku hipotecznego list zastawny, który sprzeda na rynku kapitałowym konkretnemu inwestorowi.

Banki hipoteczne to instytucje wyspecjalizowane w udzielaniu kredytów hipotecznych oraz refinansowaniu tej działalności na rynku kapitałowym za pomocą specjalnych papierów wartościowych, które najczęściej mają swoje pokrycie w hipotekach zabezpieczających udzielone kredyty (sekurytyzacja kredytów hipotecznych). Kredyty długoterminowe mają zazwyczaj charakter inwestycyjny. Finansują one budowę i rozbudowę zakładów przemysłowych, budownictwo mieszkaniowe, inwestycje komunalne itp. Jeśli kredyty udzielone są pod zabezpieczenie hipoteczne, noszą nazwę kredytów hipotecznych.

Banki hipoteczne specjalizują się w długoterminowym finansowaniu ww. inwestycji i w związku z tym gromadzą one środki przy pomocy emisji własnych zobowiązań w postaci listów zastawnych. Od 1998r. uregulowano w polskim systemie bankowym zasady działalności banków hipotecznych. Mogą one działać wyłącznie w formie spółki akcyjnej, jako banki specjalne, a zakres ich czynności jest określony ustawowo. Do szczególnego rodzaju operacji wykonywanych przez te banki należy:

Art. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 29.08.1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych definiuje bankowo-hipoteczną wartość nieruchomości, jako ustaloną zgodnie z przepisami ustawy wartość, która w ocenie banku hipotecznego odzwierciedla poziom ryzyka związanego z nieruchomością jako przedmiotem zabezpieczenia kredytów udzielanych przez bank hipoteczny. Ustalona wartość bankowo-hipoteczna stanowi granicę określającą maksymalną kwotę kredytu zabezpieczonego hipoteką - Art. 13 ust. 2 Ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Ponadto wartość bankowo-hipoteczna określa maksymalną wartość emisji listów zastawnych, które mogą refinansować udzielone kredyty hipoteczne (wartość emisji max. 60% wartości bankowo-hipotecznej).

Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych w Art. 22 określa, że wycena bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości (specjalna wycena dla potrzeb banku hipotecznego) powinna być dokonana z należytą starannością,
w szczególności powinna uwzględniać tylko takie cechy nieruchomości
i związane z nią dochody, które przy założeniu racjonalnej eksploatacji mają trwały charakter i które może uzyskać każdy posiadacz nieruchomości. Szczegółowe zasady wyceny banki hipoteczne powinny formułować
w regulaminach wyceny, które na podstawie Art. 22 ust. 5 Ustawy podlegają zatwierdzeniu obecnie przez KNF (dotyczy to również każdorazowej ich zmiany).

Rekomendacja „F” wydana wcześniej, jeszcze przez GINB, dotycząca podstawowych kryteriów ustalania bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości wydawanych przez banki hipoteczne, wskazuje podstawowe kryteria stosowane przez ówczesną KNB, obecnie KNF przy zatwierdzaniu regulaminów ustalania wartości bankowo-hipotecznej nieruchomości wydanych przez banki hipoteczne. Zgodnie z nią przy ustalaniu wartości bankowo-hipotecznej należy uwzględniać możliwie wszystkie rodzaje ryzyk, które w wyniku posiadanych doświadczeń z przeszłości oraz analiz prognoz mogą mieć negatywny wpływ na jej poziom. Analizy te i prognozy powinny uwzględniać przede wszystkim specyficzne dla danej nieruchomości parametry, które mają wpływ na ocenę ryzyka kredytowego, a także czynniki o charakterze ogólnym np. przepisy podatkowe, rozwój liczby ludności, stopa bezrobocia, zmiany wartości nabywczej pieniądza, rozwój regionalny, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

17


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
KONSPEKT PODSTAWY FINANSÓW CZ I, październik 08
Podstawy finansów 2008, Wykład II
Finanse - zadania, SZKOŁA, semestr II, Podstawy finansów
BN-klasy łaczone II-III, Konspekty lekcji
Przyk adowe konspekty , Studia - resocjalizacja - Tarnów, I,II,III semestr, Sesja
kp, ART 241(13) KP, III PZP 1/08 - z dnia 15 października 2008 r
1.12TEST fianse-gosp[1].przest, sggw, semestr II, podstawy finansów
PLAN?UKACJI RELIGIJNEJ W ZAKRESIE I,II,III KLASY GIMNAZJUM plus podstawa programowa 2(1)x
KONSPEKT LEKCJI Z GIMNASTYKI KOREKCYJNEJ DLA KLASY II i III, fizjoterapia
wykład V - tabela 4 - instrumenty polityki fiskalnej, Zarządzanie WSB Poznań (licencjat), II semestr
wyk ad VIII - tablica 1, Zarządzanie WSB Poznań (licencjat), II semestr, Podstawy finansów - dr Jani
TESTY - PODSTAWKA!!!, sggw, semestr II, podstawy finansów
Zadanie domowe WOS- kl. II i III gimnazjum, WOS-kl. II gimnazjum nowa podstawa
KONSPEKT ZAJĘC PLASTYCZNYCH, II rok, Teoretyczne podstawy kształcenia, konspekty
NOTATKI Z TESTOW, sggw, semestr II, podstawy finansów

więcej podobnych podstron