DOWÓD Z EKSPERTYZY
PISMOZNAWCZEJ W POLSKIM
PROCESIE KARNYM
WIADOMOŚCI OGÓLNE
Teorie psychografologiczne nie mogą odgrywać żadnej roli w zakresie naukowych metod badania pisma ręcznego. Są one, w swej dzisiejszej formie, przez naukę nie do przyjęcia. Teorie te − niekiedy bardzo ciekawe − wychodzą z założenia, że między charakterem osoby, która to pismo nakreśliła, istnieje ścisły związek. Związku tego nie starają się stwierdzić poprzez przeprowadzenie naukowo uzasadnionych badań porównawczych, lecz predysponują niektóre osoby do wrodzonego daru intuicji, wczucia się, zezwalającego na identyfikację autora kwestionowanego pisma oraz snucie hipotez co do cech jego osobowości. Predyspozycje tych ludzi są naukowo niesprawdzalne. Takie podejście do zagadnienia identyfikacji pisma nie ma oczywiście nic wspólnego z naukowo uzasadnionymi metodami ekspertyzy, a tym samym jest wręcz niebezpieczne dla wymiaru sprawiedliwości.
Metod tzw. psychografologii w naszej praktyce nie stosuje się. W nauce można odnotować jedynie ostrożne próby badań pisma chorych psychicznie.
Ekspertyzę pisma można pojmować bądź w sensie szerszym, bądź węższym. Ekspertyza pisma „sensu largo” nie będzie się wiele różniła od pojęcia ekspertyzy dokumentów. W ramach badań pisma ręcznego, pojętych szeroko, wchodzi bowiem zarówno badanie specyfiki znaków pisarskich − specyfiki kreślenia tych znaków − jak i badania środka pokrywającego, środka nanoszącego, itd.
Ekspertyza pisma „sensu stricto” natomiast ogranicza się jedynie do badań porównawczych znaków graficznych.
Badania pisma ręcznego mają różny cel. Może nim być w szczególności:
ustalenie, czy pismo pochodzi od jednego, czy też kilku autorów.
ustalenie, czy jedna osoba pisała i komponowała tekst, czy też znaki graficzne są dziełem jednej osoby, a kompozycja tekstu innej.
ustalenie autora pisma
ustalenie stanu psychicznego autora pisma (stan poczytalności, wiek, choroby, warunki klimatyczne, samopoczucie).
ustalenie czasookresu sporządzenia pisma.
Wyjątkowo tylko badania pisma ręcznego ograniczają się jedynie do porównań znaków graficznych. Bardzo często badania te muszą być rozszerzone o analizę podłoża, środka pokrywającego (np. w wypadku konieczności ustalenia czasookresu nakreślenia pisma, w wypadku badania czy zmieniono treść pierwotnego tekstu dokumentu) pisma uszkodzonego, druku.
W tych wszystkich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie badań kompleksowych.
MOŻLIWOŚCI POZNAWCZE EKSPERTYZY PISMA RĘCZNEGO
Właściwości pisma ręcznego
Pismo ręczne poszczególnych osób jest w dużym stopniu zależne od właściwości psychofizycznych autora. Zależność ta warunkuje z jednej strony indywidualność procesu myślowego, a z drugiej indywidualność budowy kostno - mięśniowej.
Ponieważ w procesie tworzenia pisma biorą udział zarówno czynniki psychiczne, jak i czynniki fizyczne, nic dziwnego, że w obrazie pisma znajdują swe odbicie właściwości psychofizyczne danej jednostki. Innymi słowy, można stwierdzić, że między psychofizycznymi właściwościami człowieka a jego pismem, ściślej obrazem jego pisma, istnieje określony związek. Związek ten stanowi o tym, że pismo każdego człowieka cechuje się indywidualnością, posiada szereg cech różnych od pisma wszystkich innych osób.
Zasadniczy związek zachodzi między pismem a językiem. Tak jak język indywidualizuje się w zależności od form działalności ludzkiej, tak samo jego indywidualność znajduje odbicie w formach działania.
Cechy grupowe i indywidualne pisma
Ponieważ często ekspertyza nie może doprowadzić do zidentyfikowania autora z powodu braku w badanym materiale cech indywidualnych, pozwala przynajmniej na stwierdzenie przynależności autora pisma kwestionowanego do grona osób mogących być autorami tego tekstu.
Problematyka cech ogólnych i szczególnych pisma.
Na pełną aprobatę zasługuje podział cech pisma przyjęty w badaniach przez twórców metody graficzno - porównawczej. Zwolennicy tej metody dzielą cechy pisma na ogólne i szczególne.
Do ogólnych cech pisma zalicza się:
wyrobienie charakteru pisma
wielkość pisma
rozpęd (inaczej zwięzłość)
pochylenie
napięcie (inaczej impuls)
naciskowość i rytm naciskowości
ogólna forma podstawy wiersza
kierunek wiersza
ogólna forma linii, która łączy znaki pisarskie oraz ich poszczególne składowe elementy.
Do cech szczególnych pisma zalicza się:
kreślenie składowych elementów pisma (np. kreślenie owali pisma, pętlic nad lub podwierszowych)
kreślenie poszczególnych liter
kreślenie połączeń występujących między poszczególnymi literami.
Zaznaczyć należy, że w ramach badań identyfikacyjnych pisma ręcznego nie wszystkie cechy pisma odgrywają jednakową rolę. Jedne cechy identyfikacyjne mają większą wartość badawczą, inne mniejszą. W praktyce zdarzają się często wypadki, w których trzeba wyłączyć z badań rytm czy też naciskowość. Dzieje się tak wtedy gdy pismo zostało przekalkowane, nakreślone na nietypowym podłożu i nietypowym środkiem piszącym oraz kryjącym. Sprawcy, kreślący anonimy, posługują się często pismem kijkowym. W takich wypadkach niemożliwe jest korzystanie z takich cech identyfikacyjnych, jakimi są: impuls, zwięzłość itd.
Największą wartość identyfikacyjną mają te cechy pisma, które określone zostały mianem cech ogólnych. Z kolei spośród tych cech należy zwrócić szczególną uwagę na:
wyrobienie charakteru pisma
właściwości języka osoby piszącej
nawyki w zakresie rozmieszczenia tekstu na papierze
nawyki w zakresie używania określonego rodzaju środka piszącego, środka pokrywającego, a nawet papieru (podłoża)
zmiany formy graficznej pisma (np. pewne słowa pisane większymi literami lub drukowanymi)
ogólny wygląd tekstu (pisma)
Ocena poszczególnych cech pisma ręcznego jest bardzo złożona. Należy pamiętać, że w jednym przypadku większą wartość będzie miała ta, w innym zaś inna cecha.
Metoda rozumowania stosowana w ekspertyzie pisma ręcznego (analogia)
Metoda badań, jaką stosuje się w ramach ekspertyzy pisma, jest zawsze niezmienna. Rozumowanie, jakie stosuje się przy badaniu pisma, sprowadza się do analogii. Tutaj biegły porównuje dwa pisma − zakwestionowane i porównawcze − dąży do stwierdzenia między nimi cech wspólnych bądź rozbieżnych. Metoda ta nie przyjmuje sądów kategorycznych, jedynie przyjmuje możliwość poznania prawdopodobnego. Innymi słowy, analogia jako metoda porównawcza umożliwia to poznanie w granicach mniejszego lub większego prawdopodobieństwa.
Problem teoretycznego prawdopodobieństwa mogącego przejść w praktyczną pewność
Problem prawdopodobieństwa uległ w rozumowaniu przez analogię ewolucji. Początkowo prawdopodobieństwo przeciwstawiano pojęciu pewności, następnie pewności praktycznej, by wreszcie dojść do wniosku, że w pewnych wypadkach zbiega się ono z pojęciem pewności tzw. bezwzględnej.
Takie ujęcie prawdopodobieństwa pozwala w praktyce przyjmować za rzecz pewną nawet ustalenia, do których doszło się na drodze rozumowania przez analogię. Wynika więc z tego, że i badania pisma ręcznego w niektórych wypadkach mogą doprowadzić do sądów praktycznie kategorycznych. By można było wydać opinię kategoryczną:
materiał, na którym przeprowadza się badanie, musi być dostatecznie obszerny.
badane pisma muszą być nakreślone sposobem normalnym, na typowych podłożach, typowymi środkami piszącymi i pokrywającymi.
warunkiem nieodzownym jest, by pisma porównawcze zostały nakreślone przez osoby podejrzane w analogicznych warunkach psychofizycznych, co pisma zakwestionowane.
same badania muszą być przeprowadzone przez osoby posiadające właściwe kwalifikacje. Osoby te winny legitymować się posiadaniem odpowiednio wyposażonego laboratorium bądź przynajmniej prawem korzystania z takiego laboratorium.
Zdzisław Kegel - DOWÓD Z EKSPERTYZY PISMOZNAWCZEJ W POLSKIM PROCESIE KARNYM
0
1
Zdzisław Kegel
Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
1973 r.