USTAWA O OCHRONIE PRZYRODY:

Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu.

Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:

1. dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;

2. roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;

3. zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;

4. siedlisk przyrodniczych;

5. siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;

6. tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt;

7. krajobrazu;

8. zieleni w miastach i wsiach;

9. zadrzewień.

Celem ochrony przyrody jest:

1. utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

2. zachowanie różnorodności biologicznej;

3. zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;

4. zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;

5. ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;

6. utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;

7. kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

Cele ochrony przyrody są realizowane przez:

1. uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej;

2. obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody;

3. opracowywanie i realizację ustaleń planów ochrony dla obszarów podlegających ochronie prawnej, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych;

4. realizację krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań;

5. prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody;

6. prowadzenie badań naukowych nad problemami związanymi z ochroną przyrody.

Formami ochrony przyrody są:

1. parki narodowe;

2. rezerwaty przyrody;

3. parki krajobrazowe;

4. obszary chronionego krajobrazu;

5. Obszary Natura 2000;

6. pomniki przyrody;

7. stanowiska dokumentacyjne;

8. użytki ekologiczne;

9. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;

10. ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Parki Narodowe:

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Utworzenie parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.
Park narodowy tworzy się w celu:

• zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych,

• przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody,

• odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

Poszczególne części parku znajdują się pod ochroną ścisłą, częściową bądź krajobrazową. Chroniona jest nie tylko cała przyroda, ale też swoiste walory krajobrazu. Wszelka działalność na terenie parku narodowego podporządkowana jest ochronie przyrody, a działania w zakresie ochrony przyrody mają pierwszeństwo nad wszystkimi innymi działaniami. Wokół parku narodowego wyznaczana jest otulina, której celem jest zabezpieczenie przed wpływami zewnętrznymi. Dla parku narodowego sporządza się i realizuje plan ochrony.

Każdy park narodowy jest udostępniony do zwiedzania, a za wstęp mogą być pobierane opłaty, których wysokość ustala dyrektor parku. W regulaminach parków są przeważnie wprowadzane ograniczenia w korzystaniu z terenu parków, takie jak na przykład możliwość poruszania się tylko po wyznaczonych szlakach.

Do końca roku 2003 utworzono w Polsce 23 parki narodowe.

Wykaz parków narodowych w Polsce
Park narodowy	Rok utworzenia	Powierzchnia	Informacje dodatkowe
Białowieski	1947	105,02 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Świętokrzyski	1950	76,26 km2
Babiogórski	1954	33,92 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Pieniński	1954	23,46 km2
Tatrzański	1954	211,64 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Ojcowski	1956	21,46 km2
Wielkopolski	1957	75,84 km2
Kampinoski	1959	385,44 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Karkonoski	1959	55,76 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Woliński	1960	109,37 km2
Słowinski	1967	186,18 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Bieszczadzki	1973	292,02 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Roztoczański	1974	84,83 km2
Gorczański	1980	70,30 km2
Wigierski	1988	150,86 km2
Drawieński	1990	113,42 km2
Poleski	1990	97,62 km2	Rezerwat Biosfery UNESCO
Biebrzański	1993	592,23 km2
Gór Stołowych	1993	63,39 km2
Magurski	1994	194,39 km2
Narwiański	1996	73,50 km2
„Bory Tucholskie”	1996	47,98 km2
„Ujście Warty”	2001	80,38 km2
RAZEM		3145,27 km2	Około 1 % powierzchni kraju

Rozważa się utworzenie dalszych parków narodowych, mogą to być:

• Jurajski Park Narodowy (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)

• Mazurski Park Narodowy (okolice jeziora Śniardwy)

• Turnicki Park Narodowy (przedgórze Bieszczadów)

Parki Krajobrazowe:

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze rozporządzenia wojewody, które określa jego nazwę, obszar i otulinę, jeżeli została wyznaczona, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego parku krajobrazowego. Dla parku krajobrazowego sporządza się i realizuje plan ochrony.

Obecnie w Polsce znajduje się 119 parków krajobrazowych (Instytut Ochrony Środowiska 2002) o łącznej powierzchni około 2,5 mln ha, co stanowi prawie 8 % obszaru Polski.

Rezerwaty Przyrody:

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Uznanie za rezerwat przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody, które określa jego nazwę, położenie i otulinę, jeżeli została wyznaczona, cele ochrony oraz typ rezerwatu przyrody, a także sprawującego nadzór nad rezerwatem. Dla rezerwatu przyrody sporządza się i realizuje plan ochrony.

Według stanu na 31.12.2002 (GUS 2002) znajdują się w Polsce 1354 rezerwaty przyrody. Możemy wyróżnić różne kategorie rezerwatów:

• faunistyczne - 133 rezerwaty,

• krajobrazowe - 99 rezerwatów,

• leśne - 691 rezerwatów,

• torfowiskowe - 134 rezerwaty,

• florystyczne - 162 rezerwaty,

• wodne - 28 rezerwatów,

• przyrody nieożywionej - 70 rezerwatów,

• stepowe - 33 rezerwaty,

• słonoroślowe - 4 rezerwaty.

Ponad 70 % rezerwatów jest zarządzanych przez Lasy Państwowe. Powierzchnia poszczególnych rezerwatów jest bardzo różna i waha się w granicach od 0,5 ha do 5000 ha, ze średnią około 100 ha.

Pomniki Przyrody:

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Użytki Ekologiczne:

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Są to na przykład naturalne zbiorniki wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, siedliska przyrodnicze, stanowiska rzadkich gatunków.

Stanowiska dokumentacyjne:

Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania różnorodnych formacji geologicznych.

Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe:

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach. Obszary te są wartościowe ze względu na pełnione funkcje:

• korytarzy ekologicznych,

• zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem.

Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze rozporządzenia wojewody, które określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części.

W 2000 r. powierzchnia obszarów chronionych w Polsce wynosiła 101638 km² co stanowi 32,5 % pow. Polski.

Polska wśród innych krajów europejskich char. się dużą różnorodnością biologiczną i wielkimi obszarami prawie nie zmienionej przyrody. Duża koncentracja górnictwa w stosunkowo niewielkich regionach oraz przewaga ekstensywnego rolnictwa powoduje, że wielkie obszary szczeg. na pn.- wsch. pozostają pod stosunkowo małą presją cywilizacyjną, pozostawiając bogactwo naturalnych ekosystemów i zachowane siedliska gatunków rzadkich już w innych krajach Europy. Zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego kraju sprzyja też dobrze rozwinięty system ochrony przyrody.

Natura 2000:

Sieć NATURA 2000 jest nowym narzędziem ochrony różnorodności biologicznej w zjednoczonej Europie. Skuteczna ochrona i zarządzanie obszarami wchodzącymi w skład sieci będą miały istotne znaczenie dla długookresowego przetrwania wielu siedlisk i gatunków.

Polityka Unii Europejskiej dotycząca ochrony przyrody opiera się na dwóch tekstach legislacyjnych: Dyrektywie Rady 79/409/EWG przyjętej w kwietniu 1979 roku, dotyczącej ochrony dzikich ptaków (także znana jako „Dyrektywa Ptasia”) oraz Dyrektywie Rady 92/43/EWG przyjętej w maju 1992 roku, dotyczącej ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikiej flory i fauny (także znana jako „Dyrektywa Siedliskowa”). Te dwie dyrektywy dostarczają podstaw dla ochrony Europejskich siedlisk i gatunków.

Spójna ekologiczna sieć obszarów chronionych NATURA 2000 będzie się składać z:

• obszarów specjalnej ochrony (OSO) - których celem będzie ochrona gatunków ptaków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej,

• specjalnych obszarów ochrony (SOO) - których celem będzie ochrona siedlisk naturalnych oraz gatunków roślin załącznikach zwierząt wymienionych w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej,

Celem sieci jest zapewnienie zachowania i przywrócenia do stanu naturalnego siedlisk oraz gatunków wewnątrz ich naturalnego zasięgu występowania. Sieć NATURA 2000 ma funkcjonować w całej Europie, umożliwiając włączenie tych terenów przyrodniczych, które do tej pory nie były zawarte w istniejącym systemie obszarów chronionych. Każde państwo członkowskie określa zasięg obszarów NATURA 2000 na swoim terytorium oraz ustala dla nich specyficzne dla poszczególnych obszarów metody zarządzania.

W Polsce w roku 2003 opracowana została "wstępna koncepcja obszarów NATURA 2000". Projekt ten objął 285 obszarów. Wśród nich znajduje się 181 SOO i 180 OSO (duża cześć obszarów została uznana jednocześnie za SOO i OSO). Łączna powierzchnia proponowanej sieci wyniosła ponad 40 000 km2, co stanowi 13-14% powierzchni kraju. W marcu 2004 roku została opracowana przez Ministerstwo Środowiska lista obszarów proponowanych jako obszary NATURA 2000. Lista ta zawiera 282 obszary (201 SOO i 71 OSO). Nie została jeszcze jednak stworzona ostateczna wersja sieci NATURA 2000, a dyskusje nad jej kształtem trwają.

Leśne kompleksy promocyjne:

W Polsce mamy 13 Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP). Pierwsze 7 z nich powstało w grudniu 1994 roku. Są to większe zwarte obszary leśne, wchodzące zazwyczaj w skład kilku nadleśnictw. Łączna powierzchnia Kompleksów wynosiła pod koniec 2002 roku 627 tysięcy ha, co stanowi 8,8 % powierzchni zarządzanych przez Lasy Państwowe. W każdym LKP stworzono kilka ścieżek edukacyjnych, działają ośrodki edukacji ekologicznej i izby muzealne. Edukacja jest tylko jednym z elementów działania LKP. Mają one przede wszystkim być miejscem promocji wielofunkcyjnej gospodarki leśnej jako elementu zrównoważonego rozwoju. Służą promocji gospodarki leśnej prowadzonej na podstawach ekologicznych oraz jej wdrażaniu w lasach. Tu testuje się także nowe technologie leśne i szkoli leśników.

Przy tworzeniu Leśnych Kompleksów Promocyjnych zwraca się uwagę, aby reprezentowały różne jednostki regionalizacji przyrodniczo-leśnej, a zatem i związaną z tym zmienność warunków siedliskowych, składu gatunkowego drzewostanów, walorów przyrodniczych, możliwości produkcyjnych i czołowych funkcji lasu. Są one także zróżnicowane pod względem zagrożenia ekosystemów leśnych.

Leśne Kompleksy Promocyjne:

1. LKP Bory Tucholskie

2. LKP Puszcza Białowieska

3. LKP Lasy Oliwsko - Darżlubskie

4. LKP Lasy Rychtalskie

5. LKP Puszcza Bukowa i Goleniowska

6. LKP Lasy Gostynińsko - Włocławskie

7. LKP Puszcza Kozienicka

8. LKP Lasy Janowskie

9. LKP Bory Lubuskie

10. LKP Lasy Beskidu Śląskiego

11. LKP Lasy Birczańskie

12. LKP Lasy Spalsko - Rogowskie

13. LKP Lasy Mazurskie

1

---