Psychologia procesów poznawczych II

Wioletta Dziełak

13.10.06

Kolokwium 8.12.2006 podstawowe

15.12.2006 poprawka I

w sesji poprawkowej poprawka II

• zajęcia pierwsze: „Język”: Sternberg R. (2001) Psychologia poznawcza,

rozdział 9 (strony 226 do 236; od 242 do końca); rozdział 10 (od strony 251 do 259 i od 264 do końca); oraz podrozdział „Percepcja słuchowa: percepcja mowy” z rozdziału 4.

• zajęcia drugie i trzecie Myślenie : Psychologia ogólna pod red. T. Tomaszewskiego, tom 1. „Myślenie”(strony od 91 do 122).

• Zajęcia czwarte: Rozwiązywanie problemów: Psychologia ogólna pod red. T. Tomaszewskiego, tom 1. (strony od 119 do 154)

• zajęcia piąte: podejmowanie decyzji : Psychologia ogólna pod red. T. Tomaszewskiego, tom 1. (strony od 155 do 187)

• zajęcia szóste i siódme: Uczenie się: Tavris C, i Wade C. (1999) Psychologia - podejścia i koncepcje;

• zajęcia ósme: powtórka i kolokwium

TEMATY

I Myślenie i rozwiązywanie problemów

II Język

III Podejmowanie decyzji

IV uczenie się

MYŚLENIE

Czy myślenie jest nam potrzebne?

Tak

- wyciąganie wniosków

- rozwiązywanie zadań

- Można uciekać w inną rzeczywistość- kreowanie wyobrażeń

- pozwala mieć samoświadomość i rozwijać się

- przetwarzanie bodźców, informacji

czynność umysłowa której nie możemy bezpośrednio obserwować, jest to łańcuch operacji umysłowych, przetwarzanie informacji zakodowanych w spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia.

Na procesy myślenia składa się:

• wnioskowanie

• rozumowanie

• planowanie

• przewidywanie

inaczej manipulowanie psychiczne wewnętrzne reprezentacjami przedmiotów cech i sytuacji

Myślenie 3 elementy:

1. informacje które przetwarzamy- materiał myślenia

2. operacje umysłowe- elementarne transformacje psychiczne

3. reguły- taktyki, metody, strategie które początkują nam łańcuch operacji

1 Informacje które dochodzą do nas ze środowiska zewnętrznego lub zostały wcześnie zapisane w pamięci długoterminowej są zakodowane na 3 sposoby:

1. spostrzeżenia

2. wyobrażenia

3. pojęcia

Spostrzeżenia- tworzenie informacji które dochodzę ze środowiska zewnętrznego i są odbierane za pomocą zmysłów (zwierzęta i dzieci). Czynności eksploracyjne które polegają na aktywnym penetrowaniu i badaniu sytuacji zewnętrznej.

Wyobrażenia- czyli to co wcześniej było spostrzegane i zostało zapisane w pamięci długoterminowej, wyobrażeniem posługują się już dzieci 18 miesięczne, jest to ważne u artystów i matematyków, wyobrażenia mogą być:

• wytwórcze- obrazy przedmiotów lub zjawisk nie spostrzeganych wcześniej np. nowy obraz, kosmici, projektowanie nowych rzeczy, Bóg, duch, pegaz

• odtwórcze- umysłowe obrazy przedmiotów które wcześniej spostrzegaliśmy np. cytryna, papieros, krzesło

generalizacja- rozszerzać twierdzenia, wnioski wysnute z poszczególnego jednostkowego faktu na ogół zjawisk czy faktów; uogólniać

Pojęcia- ogólna kategoria psychiczna grupująca przedmioty, stosunki, działania, abstrakcje lub właściwości o wspólnych cechach

Pojęcia

Konkretne abstrakcyjne

Szkoła bóg

Rząd duch

Dom wampiry

Samochód sprawiedliwość

Telewizor nienawiść

Książka miłość

Kanapa przyjaźń

Pojęcia dzielimy na:

• matrycowe- klasyczne, tak zwane arystotelowskie, występują w nauce szczególnie w naukach ścisłych- reprezentacje poznawcze skończonej liczby. Wspólne cechy które w jednym stopniu przysługują wszystkim desygnatom danej klasy; oparte są na ścisłej definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające aby dany obiekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii, są bardzo dobrze określone np funkcje, atom, trójkąt

• naturalne- rozmyte, dominują w życiu potocznym, są mniej określonej jednoznaczne- reprezentant poznawczy który odzwierciedla zespół cech które w różnym stopniu przysługują desygnatom danej klasy, oparte są na podobieństwie do przechowanych w pamięci tzw typowych egzemplarzy a nie na definicji i warunkach koniecznych i wystarczających, występują w kontekście

egzemplarze typowy- ptak

nietypowy- wróbel

myślenie pojęciowe- abstrakcyjne częstsze u dorosłych

myślenie senso- motoryczne- konkretne w oparciu o spostrzeżenia

2Operacje umysłowe występują 2 rodzaje są mocno ze sobą powiązane, mogą być kluczowe lub nie:

• analiza- polega na myślowym podziale na poszczególne elementy lab na wyodrębnione cechy przedmiotów i zjawisk

• synteza- jest to proces odwrotny do analizy, polega na łączeniu w całość poszczególnych elementów

oraz 3 pochodne

• abstrahowanie

• uogólnianie

• porównywanie

3Reguły- strategie myślenia

1. algorytmiczne- niezawodne reguły albo przepisy które określają jaki skończony ciąg operacji należy wykonać kolejno aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy (techniczne, gramatyczne, logiczne itp.) 3 cechy: niezawodność, są bardzo dobrze określone, wyznaczają jednoznacznie jaki łańcuch operacji należy wybrać, przepisy masowe- tzn że za ich pomysł rozwiązania nie jeden ale całą klasę rozwiązań

np. przepis na ciasto, reguły matematyczne

2. heurystyczne- zawodne reguły, taktyki, intuicje, emocje które nie gwarantują rozwiązania danego zadania, 3 cechy: zawodne, mniej określone, ogólne niespecyficzne

np. myślenie człowieka

Reguła potrząśnie np. żelazko gdy się popsuje to potrząsamy i się naprawia, lub dziecko potrząsamy gdy jest niegrzeczne.

1. reguła operacji „0” obracamy przekształcamy ale wynik jest taki sam jak na początku

2. reguła obracalności operacji można znaleźć taką operację która odwróci się do stanu początkowego

3. reguła składania operacji za pomocą 1 dużej operacji można połączyć drobne lub duży cel rozkładamy na małe cele

4. reguła łączności istnieją takie operacje które składając je razem dają to samo rozwiązanie

ROZUMOWANIE:

- celem wyciąganie wniosków

- przetwarzanie informacji

Rozumowanie dedukcyjne przesłanki muszą być prawdziwe i wniosek też, polega na zastosowaniu formalnych reguł logiki do wyprowadzenia wniosków z prawdziwych przesłanek, cecha rozumowania dedukcyjnego niezawodność np. każdy człowiek kiedyś umrze. Jestem człowiekiem więc kiedyś umrę

Rozumowanie indukcyjne forma rozumowania w którym założenia są potwierdzeniem określonego wniosku choć zawsze istnieje możliwość że wniosek ten okarze się fałszywy (na tym rozumowaniu bazuje cała nauka) 2 przesłanki które są prawdziwe i mamy wniosek lecz pojawi się inna przesłanka, wniosek pierwszy staje się fałszywy. Np. mężczyźni lubią piwo. Karolina lubi piwo więc jest mężczyzną.

Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne stosujemy tylko do problemów formalnych.

Problem formalny- to takie w których informacje do wyciągnięcia wniosków są jasno określone i dają jedną prawidłową odpowiedź.

Problem nieformalny- to takie które informacje potrzebne do wyciągnięcia wniosków są niepełne (wiele punktów widzenia) a my na podstawie własnej wiedzy musimy rozstrzygnąć która propozycja wydaje się rozsądniejsza. Do rozwiązania takich problemów posługujemy się rozumowaniem dialektycznym.

Rozumowanie dialektyczne- jest to taki proces który polega na rozważaniu i porównywaniu przeciwnych faktów opinii, aby uzyskać najlepsze rozwiązanie danego problemu albo znieść różnice, jest to zdolność do oceniania przeciwnych punktów widzenia np. trener, sędzia, człowiek który gra na giełdzie lub na egzaminie ustnym, pracodawca, który przeprowadza rozmowę kwalifikacyjną

Myślenie podział ze względu na wartość wyniku wg O.Selz

Myślenie produktywne- typ R ponieważ polega ono na wytwarzaniu reakcji nie znanych uprzednio podmiotom; polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla podmiotu a wynik wzbogaca wiedzę o nowe wcześniej nie znane treści. Dzielimy na:

1. myślenie twórcze- myślenie którego wynik wzbogaca wiedzę nagromadzoną przez pokolenia i wiedza ta jest nowa nie tylko dla podmiotu ale też dla wszystkich pokoleń

2. myślenie nietwórcze- jest nowe tylko i wyłącznie dla podmiotu

Myślenie reproduktywne- typu S polega na wykonywaniu znanych reakcji w nieznanych sytuacja bodźcowych; np. przetłumaczenie tekstu z innego języka.

ZADANIE

5 panów mieszka w pięciu różnych domkach każdy domek jest innego koloru, wszyscy palą papierosy 5 różnych marek, 5 różnych napoi i zwierzęta 5 gatunków, ponadto wiadomo: Anglik mieszka w czerwonym domu; Norweg mieszka w pierwszym domu; Szwed hoduje psy; Duńczyk pije herbatę; Niemiec pali Malbork; Norweg mieszka koło niebieskiego domu; po prawej stronie zielonego domu stoi dom biały; hodowca kotów mieszka koło palacza Romansów; mieszkaniec środkowego domu pije mleko; sąsiad pijącego wodę pali Rotmansy; hodowca ptaków pali PallMalle; obok żółtego domku mieszka hodowca koni; palacz Filipmorisów pije piwo; pijący kawę mieszka w zielonym domku; mieszkaniec żółtego domu pali Danhile; kto hoduje rybki?

20.10.06

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Problem- sytuacja której nie możemy rozwiązać (każdy problem jest czymś=> jest podmiotowy, cechuje go myślenie produktywne, potrzeba zastosowania nowej wiedzy, zaangażowane są procesy pamięciowe, jest ona stała subiektywna, nie ma bezpańskich problemów, problemy dzielimy ze względu na:

• dziedziny

- praktyczne (codzienne)

- naukowe

• strukturę danych początkowych jaki mamy poziom informacji

- problemy zamknięte- selekcyjne, dobrze określone; mają pewien wysoki poziom informacji, problem dobrze określony czyli selekcyjny; polega na wyborze określonej opcji np. wybór ubrania

- problem otwarty- inwencyjne, źle określone, niski poziom informacji, dylemat, problem źle definiowany np. praca nad opowiadaniem literackim poszukiwanie przyczyn nieznanego zjawiska przyrodniczego większość problemów występuje w nauce i sztuce.

• strukturę celu

- problem konwergencyjny- cel który mamy osiągnąć jest wynikiem, cel dokładnie wyznacza jedno konkretne rozwiązanie np. zadanie matematyczne polega na wygenerowaniu jednego poprawnego zadania

- problem dywergencyjny- wiele poprawnych rozwiązań np. w jaki sposób urządzić mieszkanie, projektowanie, inaczej jest to myślenie wielokierunkowe= wielotwórcze, polega na generowaniu, tworzeniu, wielu różnorodnych i oryginalnych pomysłów

Myślenie twórcze- polega na tworzeniu wielu różnorodnych i oryginalnych pomysłów stosujemy w różnych dziedzinach, często pojawia się zjawisko olśnienia. Cechy osoby myślącej twórczo: ponosi konsekwencje, dostrzega małe rzeczy, oryginalność, giętkość, przełamuje fiksacje i schematy, krytycznie nastawiony do swojego myślenia, upartość, wytrwałość

Według Ginforda myślenie dywergencyjne posiada 4 cechy:

• płynność myślenia

• giętkość

• oryginalność

• elaboracja- elaborat- zwykle ironicznie, obszerne, dokładne opracowanie na piśmie jakiegoś zagadnienia, zwłaszcza napisane bezbarwnie, szablonowo, bez intencji

ETAPY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW

2. Dostrzeganie problemów- w fazie podmiot dostrzega problem czyli odkrywa go, innymi słowy uświadamia sobie że zasób posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów

Aster sformułował 3 następujące reguły (wskazówki) ułatwiające odkrywanie problemów

• schemat sytuacji- który pomoże dostrzec problem, podaj możliwie wyczerpującą listę braków i luk która zawiera dana sytuacja

• zbadanie przebiegu- proces liczeni się dzięki któremu zapoznałeś się z daną sytuacją i być może już w toku uczenia się przyjąłeś jakieś założenia, które utrudniają ci dostrzeganie luk i wieloznaczności w sytuacji

• zbudowanie sytuacji alternatywnej- nowa sytuacja, często zupełnie nierealna, pozwala dostrzec błędne założenia i wady sytuacji w której aktualnie działasz

1. Diagnoza sytuacji problemowej- w fazie tej człowiek analizuje informacje zawarte w sytuacji problemowej oraz strukturę celu którą ma osiągnąć. Bada jakie są rozbieżności i luki między tym co jest dane a tym co pożądane.

Czynności interpolacyjne- kiedy mamy ciąg pewnych informacji i mamy lukę więc trzeba ją wypełnić

Czynności ekstrapolacyjne- jeśli ciąg nie jest skończony i trzeba go dokończyć

1. analiza celu

2. analiza danych początkowych

Dane początkowe mogą być pozytywne (wszystko co ja posiadam) i negatywne (muszę sobie uświadomić że czegoś nie mam)

2. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania- w fazie tej zwanej fazą produktywną podmiot wytwarza nowe informacje, takie jak hipotezy, metody itp. Wszelkie rezultaty myślenia produktywnego będziemy nazywać pomysłami rozwiązania. Wytwory pomysłów jest kluczową fazą rozwiązywania problemów.

Trójetapowy model wytwarzania pomysłów wg Dunckera (wg Dunckera rozwiązania powstają stopniowo) można wyróżnić 3 zasadnicze etapy, poziomy rozwoju pomysłu:

• wybranie ogólny kierunek poszukiwań- kierunek ogranicza w pewnym sensie rejon poszukiwań i decyduje o dalszym przebiegu procesu wytwarzania pomysłów

• tworzenie pomysłów cząstkowych- które są zarysem rozwiązywania, pomysły cząstkowe nie są jeszcze w pełni określone i sprecyzowane, zawierają luki, ogólne wizje rozwiązania problemu

• wytworzenie pomysłu- wybór kierunku działania, ostateczny pomysł

Olśnienie- nagłe pojawienie się pomysłu, rozwiązanie problemu lub nagłe pojawienie się kierunku rozwiązania problemu (czasami olśnienia bywają błędne najczęściej pojawiają się w czasie snu)

2 teorie tłumaczące zjawisko olśnienia:

a) teoria inkubacji- przetwarzamy informacje na poziomie nieświadomym, postem następuje inkubacja czyli „wylęganie się” pomysłu, rozwiązania, po sformułowaniu go zostaje on nagle uświadomiony przez człowieka=> właśnie to nagłe uświadomienie nazywamy olśnieniem

b) teoria błędnych nastawień- po przerwaniu pracy nad danym problemem następuje okres wypoczynku, w okresie tym człowiek uwalnia się od błędnych kierunków poszukiwań. Dzięki świeżości umysłu związanej z wypoczynkiem mózgu, może on spojrzeć na problem z nowego punktu widzenia.

Czynniki które mogą nam zasłonić rozwiązanie, dobry pomysł

• błędne nastawienie- sztywność myślenia=> „z kropkami” tworzymy własne ograniczenia i się ich trzymamy

• fiksacja funkcjonalna- sztywność myślenia- umiejętność przełamywania pewnego nastawienia do przedmiotu lub sytuacji, przedmioty użytkowe mają swoją funkcję i jest to przezwyciężanie tych funkcji, szukanie alternatywnych zastosowań

2. Weryfikacja problemów- celem tej fazy zwanej również oceną lub kontrolą pomysłów jest sprawdzenie ich wartości. W wyniku weryfikacji człowiek albo przyjmuje pomysł jako rozwiązanie ostateczne albo do odrzuca

2 metody weryfikacji:

• weryfikacja sukcesywna- polega na tym że człowiek wysuwa pomysł i następnie od razu go weryfikuje (jeśli ocena jego da wynik negatywny czyli 0 to wytwarza następny pomysł i znów go weryfikuje itd.)

• weryfikacja jednoczesna (równoczesna)- polega na tym iż człowiek wytwarza szereg pomysłów a dopiero później je weryfikuje twz burza mózgu.

2 czynniki które przeszkadzają i utrudniają w poprawnej ocenie pomysłów:

• efekt emocjonalny- (zwany również tendencyjnością psychologiczną) powstaje silny związek emocjonalny między twórcą pomysłu a pomysłem=> „ojcowski afekt”

• efekt pierwszeństwa- polega na przecenianiu przez ludzi wartości początkowych informacji i niedocenianiu znaczenia informacji otrzymywanych później

Strategie rozwiązywania problemu- sposób którym rozwiążemy problem

1. badanie kolejnego- tworzy się jedną, bada i jeżeli nie to kolejną, jest łatwa, mało skuteczna za to bardzo dużo rozwiązań i przede wszystkim czasochłonna

2. badania równoczesne- ze wszystkich wybieramy jedno rozwiązanie, ambitna, trudne zadanie intelektualne, im więcej tym gorzej, wymaga świetnej pamięci, bardzo skuteczna, wystarczy ogromna sprawność umysłowa

3. konserwatywna- nie podajemy przykładów rozwiązania, wymieniamy cechy problemu i te złe eliminujemy, można próbować zidentyfikować co ma na myśli druga osoba, rozkład na cechy, wady: żmudna, czasochłonna, trzeba każda cechę weryfikować im więcej tym gorzej jednak jest bardzo łatwa i skuteczna

4. ryzykowna- podobna, nie tworzymy hipotez, cechy, ale więcej niż 1, zależy od sytuacji problemowej, warto zastosować kiedy jest mało wariantów kiedy większość informacji jest pozytywnych warto ryzykować kiedy koszta są wysokie

27.10.06

PODEJMOWANIE DECYZJI

Podejmowanie decyzji- czynność ta polega na wyborze określonego działania ze zbioru działań możliwych, należy do najważniejszych i najbardziej odpowiedzialnych czynności, decyzje są podejmowane świadomie po przemyśleniu, lub podejmowane pochopnie czyli automatycznie.

Decydent- jednostka lub grupa, która dokonuje aktu wyboru działania i ponosi odpowiedzialność za jego konsekwencje

Decyzja- postanowienie o wyborze działania ze zbioru działań możliwych

3 rodzaje decyzji:

1) decyzja podejmowana w sytuacji pewności (deterministyczna)- oznacza taką sytuację, w której wybór danego wariantu na pewno pociąga za sobą określone i znane konsekwencje. Jest to taka klasa problemów decyzyjnych która dla każdej decyzji prawdopodobieństwo wystąpienia jej konsekwencji wynosi 1.

2) decyzja podejmowana w sytuacji ryzyka- oznacza taką sytuacje w której wybranie danego wariantu pociąga za sobą możliwość wystąpienia różnych konsekwencji a my znamy jedynie prawdopodobieństwo wystąpienia każdej możliwości. Jest to taka klasa problemów decyzyjnych w której dla każdej decyzji znamy rozkład prawdopodobieństwa wszystkich konsekwencji.

3) decyzja podejmowana w sytuacji niepewności- oznacza taką sytuację w której wybór danego wariantu pociąga za sobą możliwość wystąpienia różnych konsekwencji a my nie znamy prawdopodobieństwa wystąpienia różnych możliwości. Jest to taka klasa problemów decyzyjnych w których dla przynajmniej jednej decyzji nie znamy prawdopodobieństwa konsekwencji.










Rodzaje decyzji:

• decyzje selekcyjne- 0-1 albo tak albo nie. Decydent przyjmuje lub odrzuca daną alternatywę

• decyzje lokacyjne- podejmuje się je w sytuacji, w której istnieje pewna liczba stanowisk pracy, zadań organizacyjnych czy pozycji budżetowych

• decyzje hierarchiczne- klasyfikacje kandydatów od pierwszego miejsca do n-miejsca wymagają bardziej holistycznego ujęcia całej sytuacji wyboru

• decyzja sekwencyjna- uporządkowany ciąg postanowień podejmowanych w kolejnych fazach czasowych. Postanowienia te są ukierunkowane na osiągnięcie ogólniejszego celu.

Proces przewidywania. Prawdopodobieństwo subiektywne zajścia określonych konsekwencji naszej decyzji- jest to taka interpretacja według której prawdopodobieństwo zajścia danej konsekwencji zależy od dostępnych nam danych. Jest stopniem pewności podmiotu że zjadzie określone zdarzenie, odnosi się do stanu rzeczy.

Można określić za pomocą 3 metod:

1. skala jakościowa- wierze, wątpie (intuicja)

2. metoda szansy- szacowanie- szacowanie 3:1

3. skala procentowa- na 91% zaliczenie kolokwium

Prawdopodobieństwo zajścia określonych konsekwencji naszych decyzji w podejściu deskryptywnym szacowane jest przez:

• zasada dostępczości psychicznej-polega na analizowaniu tylko takich zdarzeń, które łatwo można zaktualizować w pamięci długoterminowej (łatwo sobie przypomnieć)

• złudzenie umysłu zwane złudzeniem posybilnym- tendecja optymistyczna- złudzenie współdeterminujące ocenę możliwości i prawdopodobieństwa wyników działanie, twierdzimy że raz jest lepiej raz gorzej, czyli tenedcja do sądzenia że czynniki pożądane, oczekiwane wydarzą się, natomiast ignorowanie szansy pojawienia się czynników niepożądanych

• złudzenie gracza-m zasada kompensacji Aleksego Iwanowicza-> wiara w sprawiedliwość świata np. po serii niepowodzeń wzrasta prawdopodobieństwo zajścia sukcesu (wszelkie gry w kasynie)

• złudzenie walentne- wartościotwórcze- reguluje proces wartościowania konsekwencji naszych działań: to co nieznane jest wartościowe, to co mało prawdopodobne jest wartościowe (mało dostępne), to co możliwe jest wartościowe i godne realizacji

Heurystyka reprezentatywności- badany jest stopień podobieństwa między przewidywaniem zdarzenia (próbą) z populacją, z której pochodzi. Gdy zdarzenie to przypomina populację z punktu widzenia cech uznanych przez niego za ważne, to staje się ono reprezentatywne, czyli bardziej prawdopodobne. Toto- lotek liczby rozrzucone lub określone pozycje

PO1=PO2

PO1>PO2 proces losowy

Zjawisko myślenia wstecznego- trafność przewidywania

Wartościowanie wyników działania. Pojęcie użyteczności.

Proces wartościowania- przewidywane wyniki działania mogą być pożądane przez decydenta lub niepożądane, korzystne lub zagrażające. Proces przeddecyzyjny, przypisuje się im określoną wartość indywidualną subiektywną, zwaną często użytecznością. Ocena użyteczności pieniędzy- mamy tendencje do unikania wysokich strat:

• oceny wygranych są konserwatywne

• oceny są nierównomierne

• radykalnie oceniamy straty

bardziej subiektywne jest wartość niż ważność

Ocena ważności jest według ustalonej hierarchii ważności, wybieramy to co jest ważne do hierarchii a później oceniamy wartość. Globalna ocena- sumujemy wady i wartości- etap wartościowanie

03.11.06

Ocena ryzyka- prawdopodobieństwa poniesienia straty; cecha większości sytuacji decyzyjnych. Jest ona funkcją dwóch zmiennych, prawdopodobieństwa straty i wielkości straty. Najczęściej definiuje się je jako oczekiwana strata, czyli iloczyn prawdopodobieństwa straty i użyteczności straty.

Ryzyko i jego aspekty

Najczęściej przyjmuje się że największą trafność opisową ma kryterium oczekiwania straty, które można ująć następująco:

EL=ps(s) x u(s)

Zgodnie z powyższym wzorem oczekiwana strata (EL), wyznaczająca poziom ryzyka, jest równa iloczynowi prawdopodobieństwa straty, czyli ps(s) i negatywnej użyteczności straty, czyli u(s). zatem im wyższe prawdopodobieństwo otrzymania wyniku negatywnego i im bardziej niekorzystny jest ten wynik, tym wyższe ryzyko.

O ocenie ryzyka decydują nie tylko aspekty ilościowe działania, lecz również jego aspekty jakościowe, które są bardzo ważne i które w znacznej mierze decydują o zachowaniu się ludzi w sytuacji ryzykownej.

1. ryzyko może występować w działaniach koniecznych (to czynności, których wykonanie jest niezbędne dla przetrwania organizmu i które zaspokajają elementarne potrzeby) lub dobrowolnych (są sprawą indywidualnych preferencji)

2. ważnym aspektem ryzyka jest jego kontrolowalność

3. ryzyko może mieć charakter katastroficzny (występują one nagle) lub chroniczny (przebieg długotrwały)

4. skutki działań celowych są z reguły opóźnione w czasie.

Procesy decyzyjne. Akt wyboru

Wybór działania jest procesem stricte decyzyjnym, w którym jednostka integruje posiadane dane o sytuacji ryzykownej. Najważniejszym jego komponentem jest akt wyboru, czyli ten moment, w którym następuje akceptacja jednego działania i odrzucenie innych dostępnych opcji, jest to akt wolicjonalny.

Strategia scalania prawdopodobieństwa i użyteczności (SEU)

Podstawowa idea jest dość intuicyjna i zgodna z mądrością obiegową. Zaleca ona wybór takiego działania, które pozwala najlepiej połączyć to, co prawdopodobne, z tym, co wartościowe subiektywnie, a więc to, co możliwe do osiągnięcia, z tym co dla człowieka jest dobre. Strategia ta bierze pod uwagę: prawdopodobieństwo subiektywne antycypowanych wyników i ich użyteczności. SEU wymaga skomplikowanych obliczeń. Strategia zakłada że ryzyko związane z działaniem nie ma żadnych wartości, że nie jest ono zmienną doniosłą. Ponadto SEU przyjmuje, że dwie zmienne: prawdopodobieństwo i użyteczność wyników, są niezależne od siebie.

Strategia scalania korzyści i ryzyka

W przypadku, gdy korzyści podjęcia działania są wyższe niż ryzyko, wówczas działanie to oceniają pozytywnie. Gdy występuje jednak sytuacja odwrotna, gdy przeciętny zysk wymaga hazardu, odrzucają daną opcję. Strategia K-R jest mniej skomplikowana i bardziej intuicyjna. Nie wymaga ona dokonywania złożonych operacji algebraicznych; nie wymaga nawet żeby wyniki działania były określone ilościowo. Bierze pod uwagę poziom ryzyka. Dopuszcza fakt, że ludzie ulegają złudzeniom posybilnym i Walentym. Jest więc bardziej przystosowana do ograniczonych możliwości umysłu ludzkiego.

Radykalnemu poglądowi, że ludzie unikają wszelkiego ryzyka, należy przedstawić twierdzenie bardziej realistyczne, iż istnieje pewien poziom ryzyka, którego podjęcie daje decydentom satysfakcję. W dużej merze decydują o nim aspekty jakościowe działania. Tak więc ludzie chętniej akceptują ryzyko dowolne niż konieczne, kontrolowane niż losowe, chroniczne niż katastroficzne, odroczone w czasie niż natychmiastowe.

Wahania i zmienność decyzji

Wahanie, zwane czasem walką motywów, bardzo często występuje w procesie podejmowania rzeczywistych decyzji, zarówno instytucjonalnych, jak i osobistych. Wahanie może być wywołane zarówno przez czynniki sytuacyjne, jak i przez czynniki osobowościowe, wydłuża proces decyzyjny.

Drugą osobowością jest zmienność decyzji, która może być spowodowana przez wiele czynników. Zaakceptowanie danego działania może wywoływać żal, że jednocześnie inne alternatywy, często równie atrakcyjne, zostały odrzucone. Powraca do analizy sytuacji przeddecyzyjnej i na nowo rozważa za i przeciw każdej opcji.

Sekwencja decyzji ryzykownych

W większości rzeczywistych sytuacji ludzie podejmują nie jedną decyzję, lecz cały ich łańcuch. Tego rodzaju łańcuchy decyzyjne będziemy nazywać sekwencją decyzji (lub decyzjami sekwencyjnymi). Niektórzy psychologowie wolą mówić o decyzjach dynamicznych. Decyzje sekwencyjne są różnorodne. W rzeczywistych sytuacja życiowych takie sekwencje składają się często z kilkunastu

10.11.06

JĘZYK

Język- system reguł i zasad którymi się posługujemy podczas porozumiewania się, pomaga myśleć i ułatwia poznanie świata

Komunikacja- wymiana myśli i uczuć, nie cała przebiega za pomocą języka

Trzy obszary badawcze przyczyniły się do zrozumienia psycholingwistyki- psychologii stosowania języka:

1. lingwistyka- badania nad strukturą i zmianami języka

2. neurolingwistyka- związek pomiędzy mózgiem i językiem

3. socjolingwistyka- związek pomiędzy zachowaniem społecznym a językiem

Cechy języka:

• komunikatywny

• arbitralnie symboliczny- związek pomiędzy symbolem i jego odniesieniem

• regularnie ustrukturalizowany- posiada strukturę

• ustrukturalizowany na licznych poziomach- struktura może być analizowana na więcej niż jednym poziomie

• generatywny, produktywny- produkcja nowych wypowiedzi

• dynamiczny- ulega ewolucji

• funkcja kształcąca, ekspresywna, poetycka, literacka

Mowa- konkretny akt użycia języka

Chomsky wprowadził:

• kompetencja językowa- utajona wiedza umysłowa zawiązana z posługiwaniem się systemem językowym inaczej to taka umiejętność posługiwania się znakami werbalnymi (rozumienie pisanego i mówionego odbieranego języka, jak słowa, zdania i teksty) i niewerbalnymi, które pozwalają nam przekazywać sobie albo innym myśli i emocje

płynność werbalna- umiejętność produkowania różnych rodzaji wypowiedzi lingwistycznych

• realizacja językowa- wykonanie językowe czyli konkretny akt użycia kompetencji językowej

Fon- najmniejsza jednostka wszystkich możliwych dźwięków ludzkiej mowy

Chomsky podzielił kompetencje językowe na cztery jednostki:

Fonem- najmniejsza jednostka mowy języka która umożliwia rozróżnienie dwóch wyrazów

język mowa


fonem głoska

Elementarny dźwięk mowy, który nie posiada znaczenia, w realizacji językowej fonem nazywa się głoską

tama- 4 litery i 4fonemy

niania- 6 liter i 4 fonemy

Morfem- najmniejsza jednostka znacząca, która realizuje się językowo w postaci wyrazu, można podzielić na:

• morfem treściowy- słowa które przenoszą zasadnicze znaczenie

• morfem funkcyjny- uszczegółowiają znaczenie morfemów treściowych lub pomagają im w dopasowaniu do kontekstu gramatycznego, posiadamy w tym morfemy gramatyczne (afiksy i prefiksy)

Fraza- element zdania który składa się z dwóch elementów:

• fraza rzeczownikowa- musi zawierać przynajmniej jeden rzeczownik, który zazwyczaj jest podmiotem zdania

• fraza czasownikowa- zawiera co najmniej jeden czasownik który stwierdza coś na temat podmiotu zdania

Zdanie- wypowiedź, całość zamknięta, przekazuje jakąś myśl

Dyskurs- najpełniejszy poziom analizy lingwistycznej, który dotyczy wykorzystania języka na poziomie wyższym niż zdania, jak w rozmowie i tekstach, często aby zrozumieć dyskurs, polegamy nie tylko na wiedzy o strukturze dyskursu, ale i na szerszej wiedzy na temat kontekstu fizycznego, społecznego czy kulturowego, w jaki prezentowany jest dyskurs

Leksykon- całkowity zestaw morfemów w danym języku czy w repertuarze językowym danej osoby

Denotacja- ścisła słownikowa definicja słowa

Egzemplarz- jedna z kilku typowych reprezentacji określonego pojęcia czy klasy przedmiotów, czasami kilka egzemplarza jest wykorzystywanych jako zestaw alternatyw dla pojedynczego prototypu w celu wyprowadzania znaczenia pojęcia

W systemie językowy występują trzy podsystemy

• system fonologiczny= fonetyczny- w jaki sposób łączyć dźwięki mowy

• system semantyczny- nadawanie znaczenia dźwiękom mowy

• system syntaktyczny- składnia- wszystkie reguły gramatyczne i ortograficzne, które pozwalają nam budować własne zdania

Kompetencja lingwistyczna- zdolność do posługiwania się określonymi kodami znaków werbalnych i niewerbalnych w procesie skutecznego lub efektywnego przekazywania myśli i uczuć kierujących bądź organizujących oczekiwania odbiorcy i lub nadawcy komunikatu


Nadawca odbiorca

Kanał- gdzie?

Kod- jak?

Szum, zakłócenia

Kompetencja lingwistyczna zakłada istnienie dwóch podstawowych pojęć:

KOD- narzędzie w stosunku do języka jest to wszelki system znaków służących komunikowaniu się, wyróżniamy kody:

• naturalne- stanowi wyposażenie biologiczne różnych gatunków zwierząt, służy komunikacji wewnątrzgatunkowej ale także międzygatunkowej, jesteśmy go w stanie odkrywać, poznawać

• sztuczne- twór człowieka, służący komunikacji międzyludzkiej oraz z nieożywionymi systemami przetwarzania informacji np. pismo, sygnalizacja świetlna, język programowania komputerów

• jednoklasowy- sytuacja gdy występuje jednokrotne kodowanie (sygnalizacja świetlna)

• dwuklasowe- kodowanie zachodzi dwukrotnie (język)- naturalny

ZNAK- przedmiot lub zjawisko, które wskazuje lub zastępuje lub odnosi się do lub oznacza inny przedmiot, zjawisko czy stan rzeczy; jest desygnatem i wyróżnia się trzy rodzaje znaków:

• znak słowo- (wyraz, słowo) posiada swoją formę graficzną i dźwiękową

• znak sygnał- znaki wrodzone dotyczące całej komunikacji niewerbalnej i pojawiają się wcześniej w naszym życiu niż słowa, mogą być akustyczne, dźwiękowe, ruchowe, mimiczne

• znak obraz- jest bardzo mocno powiązany z kulturą w które powstał np. znak czerwonego krzyża, znak McDonalda

Teoria prototypów: pogląd charakteryzujący

Teoria prototypów sugeruje że znaczenie jest wyprowadzane z cech charakterystycznych, które opisują (charakteryzują czy stanowią uosobienie) typowego (rzeczywistego, prototypowego) modelu świata. Ta teoria wprowadza nowy kierunek do naszych prób zrozumienia znaczenia, ustanawiając prototyp jako podstawę znaczenia. Prototypem jest zazwyczaj pierwotny element, na którym opierają się kolejne modele, ale w tej teorii prototypem może być każdy model, który najlepiej reprezentuje klasę, będącą podstawą pojęcia. Ta teoria radzi sobie z faktem, że:

1. gry zdają się w ogóle nie mieć cech definicyjnych

2. drozd jest lepszym przykładem ptaka niż struś

Dzięki sporządzeniu listy właściwości typowych dla danego pojęcia i zestawieniu ilości tych cech posiadanych przez określony egzemplarz można obliczyć wskaźnik podobieństwa rodzinnego, który określa, w jakim stopniu dany egzemplarz jest typowy w stosunku do ogólniejszego pojęcia.

Pojęciami klasycznymi- są słowa, które mogą być łatwo zdefiniowane przez cechy definicyjne

Pojęcia nieostre- zwane również pojęcia naturalne- są słowami, które nie mogą być zdefiniowane, w dużej mierze dlatego że granice tego, co je stanowi są nieostre.

Regulowane funkcjonowaniem lewej półkuli:

1. kompetencja fonetyczna- jest to umiejętność posługiwania się określonymi fonemami charakterystycznymi dla danego języka, uważa się że ta kompetencja ma duży komponent biologiczny czyli jest uwarunkowana biologicznie ale zależy od kontaktu z innymi osobami. Badania: do 6 roku życia byliśmy słuchaczami uniwersalnymi- mogliśmy nauczyć się każdego języka

2. kompetencja leksykalna- umiejętność posługiwania się okręconym słownikiem, wchodzi w skład badania inteligencji człowieka

3. kompetencja semantyczna- pozwala nam na używanie słów zgodnie z ich znaczeniem w odpowiednim kontekście

4. kompetencja syntaktyczna- umiejętność łączenia słów w ciągi zdaniowe zgodnie z obowiązującymi regułami gramatycznymi danego języka

Prawa półkula

1. kompetencja prozodyczna- umiejętność, która pozwala nam wyrazić nasz stosunek emocjonalny do treści, które wypowiadamy bez używania słów ton-> [natężenie, intonacja, modulacja, mimika, gestykulacja]-> czynniki prozodyczne

Neurofizjologiczne podłoże języka- 3 obszary:

1. 
   obszar Broka- mózg=> lewa półkula-> płat czołowy, nad bruzdą Sylwiusza

2. 
   obszar Wernikiego- lewa półkula-> płat skroniowy, tylna część za bruzdą

3. pęczek łukowaty- łączy obszar Broka i obszar Wernikiego




W wyniku uszkodzenia któregoś z obszarów możemy mieć AFAZJE:

• uszkodzenie obszaru Broka-> afazja ekspresywna= motoryczna (wiemy co mamy powiedzieć ale nie możemy) ośrodek ruchowy mowy- mowa zbieżna do mowy telegraficznej

• uszkodzenie obszaru Wernikiego=> afazja Wernikiego= receptywna= sensoryczna; (trudności z rozumieniem mowy, nie rozumienie pojęć, wyrazów) ośrodek słuchowy czuciowy mowy

• uszkodzenie pęczka łukowatego=> afazja przewodzeniowa= kondukcyjna; (trudność z przesyłaniem informacji z obszaru Broka do obszaru Wernikiego, osoba mówi dużo ale nie spójnie)

LEWA PÓŁKULA	PRAWA PÓŁKULA
Przetwarzanie językowe	Rozumienie słuchowe
Mowa	Rozumienie czytanych treści
Używanie języka migowego	Rozumienie i ekspresja językowa
Umiejętność pisania	Wyrażanie wokalnych gestów, rozumienie metafor i innych niedosłownych aspektów języka

Ośrodek wzrokowy mowy- zakręt kątowy na granicy płata ciemieniowego i potylicznego=> prowadzi do aleksji- trudności z rozpoznawaniem znaków graficznych, pisania (zaburzenie objawiające się częściową lub całkowitą niezdolnością słowa pisanego)

Akalkulia- uszkodzenie ośrodków rozpoznawania liczb, okolice skroniowo- potyliczne

Agrafia- uszkodzenie części tylnego zakrętu czołowego, trudności z koordynacją ruchów ręki podczas pisania

Agrafia- posiada zdolność od urodzenia ale została uszkodzona

Dysgrafia- ma trudności od urodzenia

Płeć i język

Dzięki badaniom nad mężczyznami i kobietami uszkodzeniami mózgu Doreen Kiura zaobserwowała różnice związane z płcią w lokalizacji językowych w mózgu. Badani przez nią mężczyźni zdawali się wykazywać silniejszą dominację lewopółkulową dla funkcji językowych niż kobiety; kobiety ujawniały bardziej bilateralne, symetryczne układy funkcji językowych.

Tannen sugeruje, że różnice pomiędzy mężczyznami i kobietami w stylu rozmowy w dużej mierze koncentrują się na odmiennym rozumieniu celów rozmowy. Te różnice kulturowe powodują przyjmowanie przeciwstawnych stylów komunikacji, które mogą prowadzić do nieporozumień, niezrozumień, gdy każdy z partnerów nieskutecznie próbuje zrozumieć drugiego. Według Tannen mężczyźni postrzegają świat jako hierarchiczną organizację społeczną, w której celem komunikacji jest negocjowanie z wyższej pozycji, aby zachować niezależność i uniknąć porażki. Kiedy mężczyzna stara się przewyższyć drugiego i wygrać rywalizację. Natomiast kobiety dążą do ustanowienia kontaktu pomiędzy obu uczestnikami, do udzielenia innym wsparcia i potwierdzenia zrozumienia oraz do osiągnięcia przez komunikację konsensusu.

Przyswajanie języka

Etapy przyswajania języka

Wydaje się, że wszędzie na świecie ludzie przyswajają język ojczysty w bardzo podobnej kolejności w bardzo podobny sposób. W trakcie pierwszych lat życia przechodzimy przez następujące etapy:

1. gruchanie, zawierające wszystkie możliwe fony, jest ustnym wyrazem niemowlęcia, które bada wszystkie fony możliwe do wyprodukowania przez ludzi

2. gaworzenie, które zawiera tylko określone fonemy, charakteryzujące język ojczysty dziecka,

3. wypowiedzi jednowyrazowe- holofrazy

4. wypowiedzi dwuwyrazowe oraz mowa telegraficzna

5. podstawowa dorosła struktura zdaniowa (w wieku około 4 lat) wraz ze stałym wzbogacaniem słownictwa

Dla dziecka ogólnym terminem używanym na oznaczenie mężczyzny może być „tata”, a ogólnym terminem na oznaczenie jakiegokolwiek czworonożnego zwierzęcia może być „pies”. Lingwistyczne określenie tego rodzaju adaptacji to błąd hipergeneralizacji. Stopniowo między wiekiem półtora oraz dwa i pół roku, dzieci zaczynają łączyć pojedyncze wyrazy tak by tworzyć wypowiedzi dwuwyrazowe. Te wczesne przekazy syntaktyczne bardziej przypominają telegramy niż rozmowę, gdyż zwykle pomijane są rodzajniki, przyimki i inne morfemy funkcyjne. Z tego powodu lingwiści określają te wczesne wypowiedzi o bardzo elementarne składni jako mowę telegraficzną. Słownik rozwija się bardzo szybko, powiększając się trzykrotnie od około 300 słów w wieku 2 lat do około 1000 słów w wieku 3 lat. Język 10-letnich dzieci jest zasadniczo taki sam jak język dorosłych.

PRZYBLIŻONY WIEK	CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA WIEKU	INTERAKCJA Z PROCESAMI PRZETWARZANIA INFORMACJI
Prenatalny	Reagowanie na ludzki głos	W miarę jak dźwięki stają się bardziej zrozumiałe, ich percepcja przez niemowlę staje się bardziej selektywna i wzrasta umiejętność ich zapamiętywania
Kilka pierwszych miesięcy	Gruchanie zawierające wszelkie możliwe fony
Mniej więcej drugie półrocze po urodzeniu	Gaworzenie zawierające tylko dystynktywne fonemy charakteryzujące język ojczysty niemowlęcia
Od 1-1,5 roku	Wypowiedzi jednowyrazowe		W miarę jak wzrasta płynność i zrozumienie, rośnie także zdolność do umysłowego manipulowania symbolami językowymi, tak jak postępuje rozwój pojęciowy; gdy dzieci starają się zastosować swoje ograniczone słownictwo do różnorodnych sytuacji, pojawiają się błędy hipergeneralizacji, ale w miarę specjalizowania się słownictwa są one coraz rzadsze
1,5-2,5 lat	Wypowiedzi dwuwyrazowe
2.5-3 latek	Mowa telegraficzna
3-4 lata	Proste zdania odzwierciedlające ogromny rozwój słownictwa, jak i niezwykłe rozumienie syntaksy, pomimo błędów hiperregularyzacji	Nadal rozwija się słownictwo i pojęcia, tak w kategoriach rozumienia, jak i płynności, dziecko internalizuje reguły syntaksy; błędy hiperregularyzacji ujawniają, a jaki sposób dzieci tworzą reguły dotyczące struktur języka
Wiek około 4 lat	Podstawowa dorosła struktura zdaniowa; pewien wzrost złożoności struktur zachodzi aż do końca okresu dorastania; słownictwo nadal ulega poszerzeniu, chociaż w wolniejszym tempie	Wzorce językowe dzieci i ich strategie nabywania języka są bardzo podobne do występujących u dorosłych; jednak strategie metapoznawcze nabywania słownictwa rozwijają się nadal przez całe dzieciństwo

Teoretyczne wyjaśnienia przyswajania języka

Naśladownictwo- mechanizm jest bardzo atrakcyjny ze względu na swoją prostotę; niestety, nie pozwala na wyjaśnienie wielu aspektów przyswajania języka. Na przykład jeżeli naśladownictwo byłoby rzeczywiście głównym mechanizmem, to dlaczego dzieci powszechnie rozpoczynają od produkowania wypowiedzi jednowyrazowych, następnie dwuwyrazowych i innych wypowiedzi telegraficznych, a dopiero później pełnych zdań? Dlaczego nie rozpoczynają od pełnych zdań? Ponadto najpoważniejszy chyba argument przeciwko naśladownictwu jako jednemu mechanizmowi dotyczy naszej produktywności lingwistycznej.

Inny argument przeciwko samemu naśladownictwu stanowi hiperregularyzacja, która zachodzi, gdy małe dzieci nabyły już pewne zrozumienie tego, jak zwykle działa język, i stosują ogólne reguły języka do wyjątków od danej reguły.

Warunkowanie- dzieci słyszą wypowiedzi i wiążą je z określonymi obiektami i wydarzeniami ze swojego otoczenia. Następnie produkują te wypowiedzi i są nagradzane przez swoich rodziców i inne osoby za to że mówią.

17.11.06

Związki między strukturami syntaktycznymi

W 1957 Noam Chmosky zrewolucjonizował badania nad syntaksą, wysuwając przypuszczenie, że aby zrozumieć syntaksę musimy obserwować nie tylko wzajemne związki pomiędzy frazami wewnątrz zdań, ale i związki syntaktyczne pomiędzy zdaniami. Konkretniej mówiąc Chomsky zauważył, że poszczególne zdania i ich diagramy ujawniają osobliwe związki. Chmsky zaproponował prowadzenie badań nad gramatyką transformacyjno- generatywną, która wymaga rozszerzenia badań nad strukturą zdaniową o badania nad regułami transformacyjnymi, kierującymi tym, jak podstawowe sądy mogą być porządkowane, aby tworzyć różne struktury zdaniowe. Chomsky użył terminu struktura głęboka na określenie podstawowej struktury syntaktycznej, która wiąże różne struktury zdaniowe poprzez zastosowanie różnych reguł transformacyjnych, a terminu struktura powierzchniowa na określenie różnych struktur zdaniowych, które mogą wynikać z takich transformacji.

Związki między strukturami syntaktycznymi i leksykalnymi

Według Chomsky`ego każdy element leksykalny zawiera również informację syntaktyczną. Ta informacja syntaktyczna dotycząca każdego elementu leksykalnego wskazuje:

1. kategorię syntaktyczną elementu (rzeczownik lub czasownik)

2. właściwe konteksty syntaktyczne, w których określony morfem może być zastosowany (zaimki jako podmiot a zaimki jako dopełnienie)

3. każdą idiosynkratyczną informację na temat leksykalnych zastosowań morfemu (traktowanie czasowników nieregularnych)

Zwiększenie złożoności leksykonu umysłowego umożliwia nam drastyczne uproszczenie liczby i złożoności reguł, których potrzebujemy w naszej umysłowej syntaksie. Np. przez dołączenie idiosynkratycznego traktowania czasowników nieregularnych do naszego leksykonu umysłowego eliminujemy konieczność posiadania odmiennych reguł syntaktycznych dla każdego czasownika.

Nie wszyscy psychologowie poznawczy podzielają wszystkie poglądy Chomsky`ego, szczególnie liczni nie zgadzają się z przypisywaniem tak znaczącej roli syntaksie (formie) w porównaniu z semantyką (znaczeniem).

Role tematyczne dzielimy na:

1. agens- ten, który wykonuje działanie

2. odbiorca- bezpośredni odbiorca działania

3. beneficjent- pośredni odbiorca działania

4. instrument- środki za pomocą których działanie jest urzeczywistniane

5. lokalizacja- miejsce, w którym zachodzi działanie

6. źródło- gdzie rozpoczyna się działanie

7. cel- do czego zmierza działanie

Język w kontekście poznawczym

Skrypty- wspólne rozumienie cech aktorów, obiektów i sekwencji działań w opisywanej sytuacji, które ułatwią komunikację w trakcie rozmowy na temat danej sytuacji.

Żargon- wyspecjalizowane słownictwo powszechnie używane w danej grupie, zawodzie lub branży

Dialekt- język ludności wiejskiej używany na pewnym obszarze kraju, różni się od języka ogólnopolskiego przede wszystkim zasobem słów oraz cechami fonetycznymi a także gramatycznymi: fleksją, słowotwórstwem i składnią

Dialektyzm- element języka właściwy jakiejś gwarze, wprowadzony do wypowiedzi sformułowanej w płaszczyźnie ogólnej; ze względu na warstwę języka, której dotyczą dialektyzmy, wyróżnia się słownikowe, fonetyczne, słowotwórcze, fleksyjne

Gwara- pojęcie podrzędne wobec dialektu; język ludności wiejskiej używany na niewielkim terytorium kraju, termin ten jest używany czasem także na określenie środowiskowej odmiany języka

Przejęzyczenie- niezamierzone błędy w tym co się mówi, zwykle na skutek fonologicznego lub semantycznego pomieszania fonemów, morfemów czy nawet większych jednostek językowych

Akty mowy

AKT MOWY	OPIS
Stwierdzenie (zwane też przedstawieniem)	Akt mowy za pomocą którego jakaś osoba przekazuje przekonanie, że dane stwierdzenie jest prawdziwe
dyrektywa	Próba sprawienia przez mówiącego, aby słuchacz coś zrobił, na przykład odpowiedział na pytanie
zobowiązanie	Zobowiązanie się mówiącego do zaangażowania się w jakieś przyszłe działanie
ekspresja	Twierdzenie dotyczące stanu psychicznego mówiącego
Deklaracja (zwana również wykonującą)	Akt mowy za pomocą którego sam fakt wypowiedzenia twierdzenia przynosi zamierzony nowy stan rzeczy

Pośrednie akty mowy

RODZAJ POŚREDNIEGO AKTU MOWY	PRZYKŁAD POŚREDNIEJ PRÓBY O INFORMACJĘ
Zdolność	Jeżeli powiesz do kelnerki w restauracji: „Czy może mi pani powiedzieć, gdzie jest toaleta?” a ona odpowiada: „Tak oczywiście mogę” jest szansa, że nie zrozumiała o co chodzi. Pytanie o jej zdolność do wskazania ci toalety była pośrednią prośbą o to, by podała ci jej dokładną lokalizację.
Pragnienie	„Byłbym wdzięczny, gdyby mi pani powiedziała, gdzie jest toaleta” twierdzenie zawierające podziękowania z góry są w rzeczywistości sposobami na sprawienie, aby ktoś zrobił to co chcemy.
Przyszłe działanie	„Czy powie mi pani, gdzie jest toaleta?” pytanie o czyjeś przyszłe działanie stanowi inny sposób wyrażenia pośredniej prośby.
Powody	Nie musisz wypowiadać powodów przypuszczenia, że są dobre powody do spełnienia prośby. Na przykład możesz zakładać, że masz takie powody, aby kelnerka powiedziała ci, gdzie jest toaleta „Chciałbym dowiedzieć się gdzie jest toaleta”.

Niekiedy akty mowy mają charakter pośredni, co oznacza, że osiągamy nasze cele, mówiąc nie wprost. Jeden ze sposobów komunikowania się nie wprost polega na pośrednich prośbach, poprzez które wyrażamy prośbe, ale nie formułujemy jej bezpośrednio. Istnieją cztery podstawowe sposoby wyrażania pośrednich próśb:

1. pytanie lub sformułowanie stwierdzenia dotyczącego zdolności

2. wypowiadanie pragnienia

3. wyrażanie przyszłego działania

4. cytowanie powodów

POSTULAT	MAKSYMA
Maksyma ilości	Przekazuje w rozmowie tyle informacji, ile potrzeba, ale nie więcej niż to konieczne
Maksyma jakości	Twoje wypowiedzi w rozmowie powinny być wiarygodne; oczekuje się od ciebie, że powiesz to, co twoim zdaniem jest prawdą
Maksyma odpowiedniości	To co mówisz powinno odpowiadać celom rozmowy
Maksyma sposobu	Powinieneś starać się unikać wyrażeń niejasnych, mętnych wypowiedzi i celowego zaciemniania tego, co chcesz powiedzieć.

UCZENIE SIĘ PRZEZ WARUNKOWANIE

Proces uczenia się:

• nabywanie umiejętności przejawiające się w zmianach zachowania

• proces prowadzący do modyfikacji zachowania jednostki w wyniku jej uprzednich doświadczeń

• uczenie się przejawia się w zmianach zachowania J. Altan (1970) wyróżnił 3 rodzaje zachowań

• trzy formy programowania nerwowego wyznaczającego te zachowania:

1. zachowanie o sztywnych programie morfogenetycznym- który nie ulegają żadnym modyfikacjom pod wpływem nowych doświadczeń (oddychanie, praca serca) [zachowanie uwarunkowane genetycznie-> zachowanie macierzyńskie, które zależą od poziomu hormonu oksytocyny]

2. zachowanie o dającym się modyfikować programie epigenetycznym, zawierające znaczne komponenty wrodzone do którego realizacji niezbędny jest pewien udział doświadczenia (wiele zachowań instynktownych)-> mają komponent genetyczny ale można je modyfikować pod wpływem doświadczenia np. habituacja, reakcja

3. zachowanie programowane przez uczenie się- pod wpływem doświadczenia lub kontaktu ze środowiskiem są to formy zachowań kształcące się w wyniku indywidualnych doświadczeń

Behawioryzm- kierunek w psychologii zajmujący się przede wszystkim badaniem zachowań, które można obserwować, oraz rolę środowiska jako czynnika determinującego zachowanie

Behawioryści powiedzieliby, że przyczyną jest niewłaściwe stosowanie lub ignorowanie zarówno przez dentystę, jak i przez właściciela psa oraz matkę podstawowych zasad uczenia się- praw, o których będziemy niżej mówić.

Dla psychologów natomiast uczenia się to każda stosunkowo trwała zmiana w zachowaniu następująca w wyniku doświadczenia (z wyjątkiem zmian związanych z dojrzewaniem, zmęczeniem, kalectwem lub chorobą).

Warunkowanie- podstawowy rodzaj uczenia się obejmujący związki bodźców środowiska z reakcją organizmu.

Warunkowanie klasyczne

Iwan Pawłow (1849-1936) w 1904 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.

Po kilkakrotnym przyprowadzeniu psa do laboratorium zwierzę zaczynało się ślinić, zanim włożono mu do pyska pokarm. Widok, lub zapach jedzenia, naczynie, w którym je przechowywano, nawet widok osoby, która podawała mięso, lub odgłos jej kroków wystarczył, aby psu pociekła z pyska ślina.

Pierwotny odruch wydzielania śliny składa się, zdaniem Pawłowa, z bodźca bezwarunkowego (BB- termin określający bodziec, który wywołuje reakcję odruchową bez uczenia się), czyli pokarm, oraz z reakcji bezwarunkowej (RB- termin określający reakcję odruchową, wywołaną przez bodziec bez uczenia się), czyli wydzielanie śliny.

Według Pawłowa uczenie zachodzi wtedy, gdy pewne bodźce obojętne są regularnie łączone bodźcami bezwarunkowymi. Bodziec obojętny staje się wówczas bodźcem warunkowym (BW- termin określający początkowo obojętny bodziec, który zaczyna wywoływać reakcję warunkową po skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym), wywołujący zachowanie wyuczone, czyli reakcję warunkową (RW- reakcja wywołana przez bodziec warunkowy, która pojawia się po skojarzeniu bodźca warunkowego z bodźcem bezwarunkowym), która zazwyczaj przypomina pierwotną reakcję nie wyuczoną.

Proces, w którym bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym nazwano warunkowaniem klasycznym- czasami mówi się również o warunkowaniu Pawłowa.

BB-> RB

BO+BB-> RB

BW+BB-> RW

BW->RW

BO- bodziec obojętny jakby ostrzeżenie, zawsze musi być przed BB

• bardzo krótki odstęp czasowy między nimi

• BO nie musi być wyraźny, nie można wywoływać tego u najedzonego psa

Optymalne warunkowanie zachodzi również, gdy bodziec warunkowy poprzedza bodziec bezwarunkowy, a nie występuje po nim lub równocześnie.

Wygasanie- słabnięcie i stopniowe zanikanie wyuczonej reakcji. Następuje w warunkowaniu klasycznym, gdy bodziec warunkowy przestaje się łączyć z bodźcem bezwarunkowym.

Samoistne odnawianie się reakcji- ponowne pojawienie się wyuczonej reakcji po jej pozornym wygaśnięciu.

Warunkowanie wyższego rzędu- w warunkowaniu klasycznym procedura, w której bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym przez skojarzenie z utrwalonym już bodźcem warunkowym

2 bodźce BO+BW->RW

2BW->RW

Generalizacja bodźca- po uwarunkowaniu tendencja do reagowania na bodziec, który jest podobny do zastosowanego w warunkowaniu pierwotnym. W warunkowaniu klasycznym występuje, gdy czynnik przypominający bodzie warunkowy powoduje reakcję warunkową.

Lustrzanym odbiciem generalizacji jest różnicowanie bodźców- skłonność do zróżnicowanych reakcji na dwa lub więcej podobnych bodźców.

Uwarunkowanie lękowe

Nieprzyjemne wrażenia i negatywne emocje, np. lęk, mogą być również uwarunkowane klasycznie. Według behawiorystów większość lęków to reakcje warunkowane na bodźce, które początkowo były obojętne. Aby lęk przetrwał, pierwotne zdarzenie powodujące uwarunkowanie nie musi być zapamiętane.

Jeśli lęk przed określonym przedmiotem lub sytuacją jest irracjonalny i przeszkadza w normalnych czynnościach, określa się go jako fobię:

• lęk wysokości- akrofobia

• lęk przed zamknięciem- klaustrofobia

• lęk przed brudem i zarazkami- mizofobia

• lęk przed niektórymi zwierzętami, jak ślimaki, psy, owady czy myszy- zoofobia

• lęk przed przemawianiem lub występem publicznym, przed korzystaniem z publicznych hoteli i restauracji- fobie społeczne

• lęk przed otwarta przestrzenią, pustymi placami i ulicami lub przeciwnie przed zatłoczonymi- agorafobia

• lęk przed kolorem purpurowym- porfirofobia

• lęk przed burzą- brontofobia

• lęk przed trzynastką- trikaidekafobia

odwarunkowywanie- w warunkowaniu klasycznym proces łączenia bodźca warunkowego z bodźcem wywołującym reakcję niezgodną z niepożądaną reakcją warunkową, polega na kojarzeniu czegoś nieprzyjemnego z przyjemnym. Nazwano to systematycznym odwrażliwianiem (desensybilitacja) zastosowano później w leczeniu fobii u dorosłych.

Teoretycy uczenia się uważają warunkowanie klasyczne za niewidzialny mechanizm kierujący naszymi upodobaniami i uprzedzeniami, gustami i reakcjami emocjonalnymi.

Warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie instrumentalne- proces w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji

Warunkowanie instrumentalne badano od początku wieku. Edward Thorndike (1898), wówczas młody doktorant, dokonał przełomowych spostrzeżeń, obserwując koty, które próbowały wydostać się z klatki, aby zdobyć znajdujący się na zewnątrz kawałek ryby. Według prawa efektu Thorndike`a reakcja została „wpojona” przez zadowalający efekt (uzyskanie pokarmu). Przeciwnie- efekty nieprzyjemne lub niezadowalające „wygaszają” zachowanie. Thorndike twierdził, że zachowanie jest kontrolowane przez jego konsekwencje.

Tą ogólną zasadę uściślił i rozszerzył na złożone formy zachowania Burrhus Frederic Skinner (1904-1990). Nazywając swoje podejście „radykalnym behawioryzmem”, ponieważ wyklucza fizjologię z opisu zachowania, Skinner twierdził, że wystarczy znać zewnętrzne przyczyny działania i jego skutki.

Podczas gdy inni psychologowie, zwłaszcza humaniści, opowiadają się za istnieniem wolnej woli, Skinner nieugięcie broni determinizmu. Jego zdaniem wolna wola jest złudzeniem.

RI- - - ->BB->RB (wzmocnienie i kara)

„uniknięcie” kary= wzmocnienie negatywne

Wzmacnianie i karanie

Typ konsekwencji jest związany ze wzmocnieniem. W tym przypadku czynnik wzmacniający- bodziec lub zdarzenie- nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Czynnik wzmacniający jest rodzajem nagrody, dlatego, ajk wielu psychologów, nie mamy zastrzeżeń do używania słów „nagroda” i „czynnik wzmacniający” jako synonimów.

Kolejny typ konsekwencji jest związany z karaniem. Z karaniem mamy do czynienia wtedy, gdy bodziec lub zdarzenie następują po reakcji osłabia ją lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej powtórzenia. Czynnikami karzącymi mogą być wszelkie przykre bodźce lub zdarzenia.

Pozytywne i negatywne czynniki wzmacniające i karzące

Wzmocnienie pozytywne- procedura wzmocnienia, w której po reakcji pojawia się lub intensyfikuje bodziec wzmacniający, wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość

Wzmocnienie negatywne- procedura wzmacniania, w której po reakcji bodziec nieprzyjemny zostaje usunięty, zanika lub słabnie, wskutek czego reakcja się nasila luz większa się jej częstotliwość

		CO NSTĘPUJE PO REAKCJI?
				Obecność bodźca	Brak bodźca
CO SIĘ DZIEJE ZZ REAKCJĄ?	Reakcja się nasila	Wzmocnienie pozytywne Sumienność w wykonywaniu zadań domowych wzrasta, kiedy następstwem jest pochwała	Wzmocnienie negatywne Stosowanie aspiryny wzrasta, gdy następstwem jest złagodzenie bólu głowy
		Reakcja słabnie	Wzmocnienie pozytywne Nawyk obgryzanie paznokci słabnie, kiedy następstwem jest gorzki smak pokrywającej je substancji	Wzmocnienie negatywne Zwyczaj parkowania w strefie zabronionej słabnie, kiedy następstwem jest strata pieniędzy (mandat)

Pierwotny czynnik wzmacniający-bodziec o naturalnym działaniu wzmacniającym, przede wszystkim zaspokajający potrzeby fizjologiczne np. pożywienie

Pierwotny czynnik karzący- bodziec o naturalnym działaniu karzącym np. wstrząsy elektryczne

Wtórny czynnik wzmacniający- bodziec, który nabiera właściwości wzmacniających przez skojarzenie z innymi czynnikami wzmacniającymi

Wtórny czynnik karzący- bodziec, który nabiera właściwości karzących przez skojarzenie z innymi czynnikami karzącymi

Metody warunkowania instrumentalnego

Wygasanie- w warunkowaniu instrumentalnym, tak samo jak w klasycznym jest procesem, w którym uprzednio wyuczona reakcja przestaje się pojawiać. W warunkowaniu instrumentalnym wygasanie następuje, gdy czynnik wzmacniający, który podtrzymywał reakcję, zostaje usunięty lub nie jest dostępny przez dłuższy czas.

Konsekwencje bezpośrednie i odroczone

Na ogół im wcześniej czynnik wzmacniający lub karzący pojawia się po reakcji, tym silniejszy jest efekt. W warunkowaniu instrumentalnym o wszystkim decyduje synchronizacja.

Generalizacja i różnicowanie bodźców

W warunkowaniu instrumentalnym podobnie jak w klasycznym może nastąpić generalizacja bodźca. Jest to tendencja do pojawiania się (lub zanikania) reakcji wzmacnianej (lub karanej) w obecności określonego bodźca, zachodząca w obecności innego, podobnego bodźca. Różnicowanie bodźca- tendencja do pojawiania się reakcji w obecności określonego bodźca i niepojawiania się jej w obecności innego bodźca podobnego, lecz różniącego się w jakiś sposób. Nieco inne różnicowanie zachodzi, gdy zwierzę lub człowiek uczy się reagować na bodziec tylko wtedy, gdy pojawia się on w obecności innego bodźca, zwanego bodźcem różnicującym- sygnalizuje, czy reakcja będzie “opłacalna”. Kontrola bodźcowa- kontrolowanie pojawienia się reakcji przez bodziec różnicujący.

Uczenie się zgodnie z rozkładem

Bodźce wzmacniające mogą być stosowane według różnych rozkładów, czyli schematów czasowych. Podczas przyswajania reakcji uczenie jest zazwyczaj szybsze, jeśli reakcja będzie wzmacniana za każdym razem gdy się pojawi. Procedura wzmacniania każdej reakcji jest nazywana wzmacnianiem regularnym. Kiedy reakcja zostanie już utrwalona, będzie bardziej odporna na wygaszanie, jeśli będzie nagradzana według nieregularnego lub sporadycznego rozkładu wzmacniania, gdzie wzmacnia się tylko niektóre, nie wszystkie reakcje. Konieczna liczba reakcji lub czas potrzebne do uzyskania zapłaty mogą być stałe lub zmienne. Połączenia wzorca liczbowego z czasowym i stałego ze zmiennym tworzą cztery podstawowe typy schematów nieregularnych.

a) w rozkładzie o stałych proporcjach (SP)- wzmocnienie pojawia się po stałej liczbie reakcji. W rozkładzie SP-2 wzmocnienie następuje po co drugiej reakcji, w rozkładzie SP-3 po co trzeciej reakcji itp.

• powoduje bardzo duże nasilenie reakcji

• spadek wydajności bezpośrednio po wzmocnieniu

b) w rozkładzie o zmiennych proporcjach (ZP) wzmocnienie pojawia się po pewnej średniej liczbie reakcji, lecz liczba ta jest zmienna. Schemat ZP-5 powoduje wzmocnienie średnio po pięciu reakcjach, choć czasem może to być jedna, innym razem dwie, sześć, siedem lub jeszcze inna liczba reakcji, aż ich średnia wyniesie pięć

• bardzo wysoki, stały poziom reagowania

• bardziej odporna na wygaszanie niż w rozkładzie o stałych proporcjach

c) w rozkładzie o stałych odstępach czasowych (SO) wzmocnienie reakcji następuje tylko po upływie stałego czasu od poprzedniego wzmocnienia. W schemacie SO-10 szczur dostaje kolejną porcję pokarmu, gdy naciska drążek co dziesięć sekund. Wcześniejsze naciskanie drążka nie przyspiesza nagrody. Zwierzęta tresowane w rozkładzie o stałych odstępach czasowych wyrabiają sobie silne poczucie czasu

• po wystąpienie wzmocnienia często w ogóle przestają reagować

• pod koniec przerwy reakcje pojawiają się znowu, uzyskując największe natężenie bezpośrednio przed wzmocnieniem

d) w rozkładzie o zmiennych odstępach czasowych (ZO) wzmacnianie reakcji pojawia się w różnych odstępach czasowych od czasu poprzedniego wzmocnienia. Schemat ZO-10 oznacza, że odstęp czasowy wynosi średnio 10 sekund, lecz jest zmienny dla każdego wzmocnienia. Ponieważ zwierze lub człowiek nie może przewidzieć, kiedy nastąpi nagroda, poziom reakcji jest stosunkowo niski, lecz stały.

Kształtowanie

Aby reakcja mogła być wzmocniona musi się najpierw pojawić. Kształtowanie- procedura warunkowania instrumentalnego, w której są wzmacniane stopniowe przybliżenie pożądanej reakcji. Jest stosowane gdy spontaniczne pojawienie się reakcji zgodnej z oczekiwaniami jest mało prawdopodobne. Czyli kształtowanie polega na wzmacnianiu tendencji w pożądanym kierunku i na egzekwowaniu zachowań stopniowo coraz bardziej podobnych do końcowej, pożądanej reakcji. Reakcje wzmacniane w kierunku reakcji końcowej nazywamy stopniowymi przybliżeniami

Warunkowanie instrumentalne w realnym życiu

modyfikacja zachowań- zastosowanie technik warunkowania do uczenia nowych reakcji bądź redukowania lub eliminowania złych nawyków albo zachowań niekorzystnych. Gospodarka żetonowa- technika modyfikacji zachowań, w której do kształtowania zachowań wykorzystuje się wtórne czynniki wzmacniające, nazywane żetonami, są takimi jak punkty i bony, które same w sobie nie mają wartości, ale są wymienialne na pierwotne czynniki wzmacniające lub inne wtórne czynniki wzmacniające.

Problem kary

W związku ze złożonością zagadnienia- słuszna w założeniu, lub uproszczone działania, których celem jest wyciągnięcie konsekwencji wobec dopuszczających się wykroczeń- jako metoda regulowania zachowań mają również inne wady:

• często wymierza się kary nieadekwatne lub w stanie pobudzenia, nie zastanawiając się nad własnym postępowaniem

• ukarany często reaguje lękiem, obawą lub złością, negatywne reakcje emocjonalne stwarzają zazwyczaj więcej problemów niż rozwiązuje kary

• skutek kary jest czasami krótkotrwały, ściśle uzależniony od obecności karzącej osoby lub od okoliczności

• większość złych zachowań trudno ukarać od razu

• kary dostarczają niewiele informacji, jeżeli kara następuje bezpośrednio po złym zachowaniu, może ukaranemu wskazać, czego nie powinien robić

• działanie, które ma być karą, może się okazać wzmocnieniem, ponieważ oznacza zainteresowanie

Ze względu na wymienione wyżej wady większość psychologów uważa, że kary, zwłaszcza surowe, są kiepskim sposobem eliminowania niepożądanych zachowań i raczej powinny być traktowane jako ostateczność. Stosowanie kary nie może oznaczać fizycznego znęcania się, lecz powinno być połączone z informacją, jaki rodzaj zachowań byłby bardziej odpowiedni. Po karze powinno w miarę możliwości następować wzmocnienie pożądanego zachowania.

Problem z nagrodą

Zewnętrzne czynniki wzmacniające- wzmocnienia nie związane ściśle z wzmacnianą czynnością, przykładem mogą być pieniądze, pochwała, order, uścisk dłoni, oklaski.

Wewnętrzne czynniki wzmacniające- wzmocnienie ściśle związane ze wzmacnianą czynnością takie, jak zadowolenie z pracy i uznanie.

Świat w oczach behawiorystów

W roku 1913 artykuł Watsona “Psychologia, jak widzą ją behawioryści”- nazywana czasem “manifestem behawiorystów”- przekształciła amerykańską psychologię.

Przesądy

Po raz pierwszy przesąd zademonstrował Skinner (1948) umieściwszy osiem gołębi w klatce zmontowanej w ten sposób, że jedzenie było wydawane co 15 sekund, nawet gdy ptak nie wykonał żadnego ruchu. Gołębi podobnie jak szczury, zazwyczaj są w ruchu, dlatego gdy dostawał karmę zazwyczaj coś robił, co było wzmacnianiem podania pokarmu. Oczywiście, zachowanie było wzmacniane całkiem przypadkowo, lecz mimo to pojawiało się coraz częściej, po czym następowało kolejne wzmocnienie. W krótkim czasie sześć gołębi wyćwiczyło swego rodzaju stałe rytuały- obracanie się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, unoszenie i opuszczanie głowy, potrząsanie głową lub czyszczenie piór. Żadne z tych zachowań nie miało najmniejszego wpływu na pojawienie się czynnika wzmacniającego, ptak po prostu stawał się “przesądny”. Jakby sądził że otrzymanie pokarmuzalezy od jego zachowania.

Wgląd

Forma uczenie się polegająca na rozwiązaniu problemu dzięki (często nagłemu) zrozumieniu, jak powiązane są elementy sytuacji lub jak można je przeorganizować, aby dojść do rozwiązania, to uczenie się jakby w mgnieniu oka, nagle “widzisz”, jak rozwiązać równanie.

24.11.06

SPOŁECZNE I POZNAWCZE TEORIE UCZENIA SIĘ

Teoria społecznego uczenia się (Donld, Miller 1950) stwierdzili że u człowieka procesy uczenia się mają charakter społeczny, polegają na obserwacji innych ludzi w kontekście społecznym

• ludzie będą zmieniać swoje postępowanie zależnie od warunków (Mischel 1984, 1990)

• udział w praktyce wiąże się z wykazaniem umiejętności towarzyskich, z drugiej jednak strony osoby towarzyskie częściej uczestniczą w prywatkach niż samotnicy (Snyder, Ickes 1985)

Podejście teorii społecznego uczenia się różnią się od behawioryzmu podkreślaniem interakcji pomiędzy jednostkami a ich środowiskiem. Radykalni behawioryści przedstawiają stosunek środowiska do zachowania zasadniczo jako linię prostą















fdggdfg

Teoretycy społecznego uczenia się twierdzą, że środowisko, cechy osobowości oraz zachowanie tworzą koło, którego wszystkie elementy wzajemnie na siebie oddziałują. Interakcje osoby i środowiska, nazywamy wzajemnym determinizmem, można przestawić jak uczyniono to poniżej:








Walter Mischel i Albert Bandura, nazywają własne teorie poznawczą teorią społecznego uczenia się (Mischel 1973) lub społeczną teorią poznawczą (Bandura 1986)

Poza behawioryzmem

Nowoczesne teorie społecznego uczenia się wyznaczają trzy kierunki badań, które odróżniają je od tradycyjnego behawioryzmu:

1. uczenie się przez obserwację i rola modeli

2. procesy poznawcze takie jak spostrzeganie i interpretacja zdarzeń

3. przekonanie motywujące, np. trwałe oczekiwanie sukcesu lub porażki oraz wiara (albo zwątpienie) w zdolność opanowania nowych umiejętności i osiągnięcia celów

Uczenie się przez obserwację

Proces uczenia się, w którym jednostka uczy się nowych reakcji, raczej obserwując zachowanie innych (modele) niż przez bezpośrednie doświadczenie; w behawioryzmie nazywa się to warunkowaniem zastępczym, jest to uczenie się przez oglądanie, co inni robią i co dzieje się kiedy to robią.

Uczenie się przez obserwację rozpoczyna się bardzo wcześnie. Najnowsze badania wykazały, że dzieci, które jeszcze nie umieją mówić, posługują się mimiką której uczą się przez obserwację i naśladowanie innych.

Procesy poznawcze

Uczenie się utajone- jest to forma uczenia się nie ujawniona natychmiast tylko w widocznej reakcji; występuje bez wyraźnego wzmocnienia. Również liczne umiejętności człowieka pozostają utajone, dopóki okoliczności nie pozwolą lub nie zmuszą, aby się ujawniły.

Tolman (1948) twierdził że człowiek posiada mapę poznawczą, czyli psychiczną reprezentację układu przestrzennego labiryntu. Mapa poznawcza sąsiedztwa pozwala nam trafić pod właściwy adres, nawet gdy nigdy tam nie byliśmy, mapa poznawcza rodzinnego miasta umożliwia znalezienie trzech różnych nie znanych nam dróg prowadzących do kina.

Indywidualne różnice w spostrzeganiu i interpretacji pomagają zrozumieć, dlaczego uczenie się przez obserwację nie prowadzi do takich samych rezultatów u wszystkich obserwatorów.

Przekonania motywujące

Motywacja- oznacza proces psychiczny u ludzi i zwierząt który powoduje dążenie do celu. Jak twierdzi Bandura (1994) motywacja i ocena własnych osiągnięć odbywa się poprzez wyznaczanie celów, wykorzystywanie rezultatów i planowanie kierunku działania. Najważniejsze przekonania, które kształtują i motywują zachowanie, to z punktu widzenia społecznego uczenia się: poczucie kontroli nad własnym życiem, poziom optymizmu oraz wiara we własne siły.

Lokalizacja kontroli

Utrwalone oczekiwania tworzą samospełniające się przepowiednie (oczekiwanie które spełnia się w wyniku tendencji do działania w celu jego potwierdzenia) wówczas gdy człowiek przewidując swoje szanse, zachowuje się tak żeby przewidywania się spełniły (Jones 1977).

Lokalizacja kontroli- ogólne przekonanie, że skutki własnego postępowania są przez nas kontrolowane (umiejscowienie wewnętrzne) lub znajdują się poza naszą kontrolą (umiejscowienie zewnętrzne).

Do pomiaru lokalizacji kontroli Rotter (1966) opracował tzw skalę I/E składającą się z par zdań twierdzących. Badani mieli wybierać z każdej pary twierdzenie, z którym najbardziej się zgadzają. Oto dwa przykładowe zestawy:

1. wiele nieszczęśliwych zdarzeń w życiu człowieka jest w pewnym stopniu wynikiem pecha

2. niepowodzenie człowieka są skutkiem popełnionych błędów

1. osiągnięcie sukcesu zawodowego wymaga ciężkiej pracy, szczęście na ogół nie ma z tym nic wspólnego

2. otrzymanie dobrej pracy zależy od bycia na właściwym miejscu we właściwym czasie

Choć wewnętrzna lokalizacja kontroli jest korzystna, nie gwarantuje automatycznie zdrowia psychicznego ani poczucia własnej wartości oraz niekoniecznie musi być opłacalna dla każdego i w każdej sytuacji.

Lokalizacja kontroli zależy od pozycji i doświadczenia społecznego, będąc równocześnie motywem dokonywania zmian w społeczeństwie.

Styl wyjaśniania

Martin Seligman (1975) otóż ludzie popadają w depresję, gdy ich próby kontrolowania otoczenia kończą się niepowodzeniem, kiedy nie mogą uniknąć bólu i nieszczęścia. Wyuczona bezradność jest behawiorystycznym wyjaśnieniem objawów wyczerpania i apatii w stanie depresji. Z czasem Seligman przeformułował swoją teorię, łącząc wyuczoną bezradność z lokalizacją kontroli. Wynik owego połączenia nazywa Seligman (1991) stylem wyjaśniania, uwzględniając typowe sposoby uzasadniania nieoczekiwanych przykrych wydarzeń, jakie nas spotykają.

Poczucie własnej skuteczności

Wiara w zdolność uzyskania własnym wysiłkiem pożądanych rezultatów (takich jak opanowanie nowych umiejętności)

Według Bandury (1994) poczucie skuteczności czerpiemy z czterech źródeł:

1. doświadczenia w nabywaniu nowych umiejętności i pokonywaniu przeszkód w drodze do sukcesu

2. doświadczenie zastępcze podobnych do nas osób (modeli) odnoszących sukces i kompetentnych

3. zachęta i perswazja innych

4. ocen własnego stanu fizjologicznego

Osoby których cele związane są z osiągnięciami, dążą do dobrych wyników, wysokich ocen i unikania krytyki. Osoby, których cele związane są z uczeniem się, dążą do zwiększania swoich umiejętności i sprawności (Dweck 1990).

Uczenie się ról płci

Tożsamość płciowa- poczucie własnej męskości lub kobiecości, niezależnie od przestrzeganiu lub nieprzestrzegania reguł typizacji płci (transseksualiści to osoby u których identyfikacja płci nie zgadza się z płcią biologiczną: mężczyzna czuje się kobietą uwięzioną w męskim ciele, kobieta zaś odwrotnie)

Socjalizacja płciowa- proces, w którym dzieci ucz się zachowań, postaw i oczekiwań związanych w ich kulturze z rolą męską lub żeńską, zwana czasami typizacją płci

Schematy płci

Psychiczna sieć informacji, przekonań i oczekiwań dotyczących męskości i kobiecości, czyli dzieci zaczynają dzielić ludzi na dwie podstawowe kategorie: na mężczyzn i kobiety. Płeć jako poznawcza „zasada organizująca” pojawia się we wczesnym okresie życia, zanim dziecko potrafi mówić. Gdy tylko dzieci zdobędą umiejętność rozróżniania mężczyzn i kobiet, zaczynają zachowywać się w sposób typowy dla swojej płci, wolą bawić się z dziećmi tej samej płci i wybierają typowe zabawki. Schematy płci mogą zmieniać się w ciągu życia, dopasowując do nowych doświadczeń, lecz zawsze będą miały wpływ na nasze poglądy i postępowanie.

INFORMACJE

OPERACJE

REGUŁY

analiza

synteza

pojęcia

spostrzeżenia

wyobrażenia

matrycowe

naturalne

wytwórcze

odtwórcze

MYŚLENIE

I czynności przeddecyzjyne (wartości):

* przewidujemy co się zdarzy

* konsekwencje

posługujemy się prawdopodobieństwem subiektywnym- nasze przekonanie, poznawcza pewność do ograniczenia ryzyka decyzji

II akt wyboru

III realizacja

Czynniki środowiskowe (wzmacniające, karzące)

zachowanie

Motywujące poglądy, spostrzeżenia, wartości, emocje, znaczenia

Czynniki środowiskowe (wzmacniające, karzące)

zachowanie

---