BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU
Zarys budowy morfologicznej człowieka
BUDOWA MORFOLOGICZNA CZŁOWIEKA
u człowieka wyróżniamy stronę przednią (brzuszną) i tylną (grzbietową)
strona przednia : głowa, szyja, tors, tułów korpus, para kończyn górnych zakończonych dłońmi, brzuch podzielony na 3 części: nadbrzusze, śródbrzusze, podbrzusze.
U kobiet są gruczoły mleczne zakończone sutkami; srom: wargi sromowe większe i mniejsze oraz łechtaczka.
- u mężczyzn są piersi z sutkami, penis; prącie, fallus, moszna; worek mosznowy
Strona tylna: kark, plecy, pośladki przedzielone szparą między pośladkową, zawsze jest owłosiona.
Owłosiona też jest :
-kresa biała, kończyny górne, k. dolne, tors, twarz, plecy i pośladki. Występuje również owłosienie pachowe i łonowe.
Owłosienie męskie uwarunkowane jest genetycznie i hormonalnie. W niektórych przypadkach u kobiet, rzadziej u mężczyzn, występuje nadmierne owłosienie zwane HIRSUTYZMEM.
W budowie morfologicznej wyróżnia się obszary tzw. OKOLICE CIAŁA np. skroniowa, czolowa, czerwień wargowa, piersiowa, brzuszna, genitalna, łonowa, udowa, policzkowa, kolanowa przednia, piętowa, pośladkowa, m-dzy łopatkowa.
W dermatologii używa się pojęcia DERMATOMY (obszary skóry)
Wyróżniamy w budowie morfologicznej 3 PŁASZCZYZNY PODSTAWOWE:
pośrodkowa/strzałkowa (PLANUM SAGITTALE)- szczyt głowy do krocza
czołowa/ wieńcowa ( PLANUM FRONTTALE)
pozioma ( PLANUM HORIZONTTALE)
Płaszczyzna pośrodkowa daje wrażenia u człowieka pozornej symetrii. Obserwuje się wiele przykładów asymetrii, np.
- kończyna górna prawa jest minimalnie dłuższa i silniejsza od lewej z wyjątkiem mańkuta
- stopa lewa minimalnie dłuższa od prawej
-asymetrię dostrzegamy również w budowie oczu, nosa, czerwieni wargowej, gruczołów mlecznych, piersi
- jadro po stronie lewej jest minimalnie większe i niżej położone w mosznie
- nerka prawa leży nieco niżej niż nerka lewa
- płuco prawe ma 3 płaty, lewe 2 ( ze względu na obecność serca)
- w położeniu i budowie serca, żołądka i śledziony np. pętla jelita cienkiego- 4/5 m
JAMY CIAŁA- CAVUM
Narządy wewnętrzne są chronione i umiejscowione w jamach ciała.
Jamy ciała:
- j czaszki chroniąca mózgowie ( mózg i móżdżek)
- kanał kręgowy chroni rdzeń kręgowy
- j klatki piersiowej - np. przepona ( diaphragma)
- j brzuszna chroni wątrobę, trzustkę i jelita
-miednica ( pelvis cavum)
- j nosowa ( cacum nassi)
- j ustna ( cavum oris)
Rozważając budowę anatomiczną i morfologiczną można precyzować kierunki ciała w przestrzeni:
górny- dogłowowy, superior, oznacza w kierunku głowy lub najwyższej części ciała np. staw ramienny jest położony dogłowowo do miednicy
dolny- doogonowy, interior, w kierunku ogona lub najniższej części ciała np. kość piętowa położona jest doogonowo do kości udowej
brzuszny- przedni anterior, do przodu lub powierzchni brzusznej ciała np. żebra i mostek położone są do przodu w stosunku do serca i płuc
tylny -grzbietowy, posterior, oznacza w kierunku powierzchni grzbietowej ciała. Kręgosłup od tyłu do serca
przyśrodkowy- medialis, oznacza w stronę lini pośrodkowej ( mostek położony przyśrodkowo)
boczny, lateralis, do boku od lini pośrodkowej np. ramiona bocznie w stosunku do tułowia
bliższy - proximalis- proksymalna- bliżej np kość udowa jest położona proksymalnie do kości goleni
dalszy - distalis, dystalny np. kość goleni położona dystalnie do kości udowej
W odniesieniu do warstw skóry oraz mięśni: kierunek powierzchniowy (superficjalis)
-głęboki (profundus)
- powierzchniowy / superficjalizm/
w odniesieniu do dłoni i do przedniej powierzchni przedramienia i ręki
używamy
- kierunku dłoniowy /PALMARIS/
- w odniesieniu do powierzchni stopy /PLANTARIS/ -podeszwowy
Znajomość budowy komórek, tkanek, narządów i układów w organizmie.
KOMÓRKI - (łac. cellula) - najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka organizmów żywych zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych (takich jak przemiana materii, wzrost i rozmnażanie). Jest podstawową jednostką morfologiczno-czynnościową ustroju.
SCHEMAT OD KOMÓRKI DO ORGANIZMU
ETAP I- KOMÓRKI
Cytologia to nauka o komórkach. Ludzki organizm składa się u osoby dorosłej z 30 mln komórek.
1/ Neurony - komórki w układzie nerwowym
a/ komórki glejowe - astroglejowe lub dendroglejowe
b/ komórki jajowe / jaja/
c/ plemnikowe
d/ erytrocyty / komórki krwi/
e/ leukocyty:
*ogranulocyty -nie posiadają ziarnistości / limfocyty,monocyty/
*granulocyty /obojętnochłonne, zasadochłonne,kwasochłonne/
f/ trombocyty
2/ - Hepatocyty -komórki wątroby
-jelitowe -entrocyty
-trzustki - pankreocyty
-nabłonkowe
-okładzinowe żołądka
-czopki i pręciki- siatkówka oka
3/Układ oddechowy
-pulmonocyty
Nefron
Komórki kostne /osteocyty/
Kom mięśniowe /miocyty/
Pomiędzy etapem I a II są zraziki - większe zespoły komórek tworzących dany obszar /zraziki wątrobowe/
Tkanka (łac. textum) - zespół komórek o podobnej budowie, określonych czynnościach, podobnym pochodzeniu, przemianie materii i przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu. Tkanki są elementami składowymi narządów i ich układów. Dział biologii zajmujący się tkankami to histologia
ETAP II TKANKA /jest wyższą wartością /
1/ Pierwsza grupa to tkanki płynne
*limfa - limfocyty
* chłonka,
*osocze
2/ Tkanki stałe
a/ tkanka nabłonkowa
-nabłonek pokrywająco- wyścielający
- nab. Zmysłowy
- nab. Gruczołowy /wydzielniczo-wydalniczy/
-nab rozrodczy
b/ tkanka mięśniowa
- gładkie
- poprzecznie-prążkowana
-sercowa -jest to przykład tkanki mieszanej
c/ ogólno łączna
-łączna zarodkowa
*mezenchematyczna
*galaretowata
-łączna włóknista
*wiotka
*zbita
*siateczkowata
*tłuszczowa
d/ oporowe
-chrzęstna
* szklista / okres płodowy/
*włóknista /stawy/
*sprężysta / małżowina uszna/
-kostna
*gąbczasta
*zbita
ETAP III ORGANY /narządy/ -organografia
narząd, organ, wyodrębniona morfologicznie struktura organizmu zwierzęcego lub roślinnego, wyspecjalizowana w pełnieniu określonej funkcji; w botanice częściej stosowanym terminem jest organ.
-przysadka mózgowa
-tarczyca
-penis
-pochwa /vagina/
-macica
-gonady /jajniki, jądra/
-jama ustna i nosowa
-wątroba
- wyjątek stanowi trzustka / układ pokarmowy, układ hormonalny-insulina/
-gardło / układ pokarmowy,układ oddechowy/
-krtań
-śledziona /układ limfatyczny/
-grasica / u osób młodocianych, układ limfatyczny,układ hormonalny, produkuję tyrozynę
-jądra / układ płciowy męski i układ hormonalny, wytwarza testosteron/
-jajniki /układ rozrodczy kobiet, układ hormonalny -estrogeny,progesteron/
-móżdżek
-rdzeń przedłużony
-rdzeń kręgowy
-jelito cienkie /4-5 m/
-jelito grube/1,5 m/
ETAP IV UKŁADY
Zespół narządów, pełniący okresloną funkcję
1/ Powłokowy /powłoka wspólna/
-owłosienie głowy
-ow łonowe
-ow pachowe
-kresy białe, szpary międzypośladkowe /u mężczyzn/
-kończyny górne, dolne,brzuch,plecy,pośladki /u mężczyzn/
-gruczoły skórne /łojowe/ - serum
-gr potowe
-gr zapachowe /apokryfowe/
-mleczne /kobiety-laktacja -prolaktyna/oksytocyna/
-paznokcie
-skóra / jest narządem/
*zew. To naskórek /6 podwarstw/
*właściwa /najgrubsza/
*tkanka podskórna
2/ układ nerwowy
a/ część somatyczna
-centralny układ nerwowy -ośrodkowy /CUN/
*mózgowie /mózg właściwy, móżdżek, rdzeń przedłużony/
*rdzeń kręgowy
- obwodowy
*12 par nerwów mózgowych /czaszkowe/
* 31 par nerwów rdzeniowych / 8 par rdzeniowych szyjnych,12 par piersiowych,5 par lędźwiowych, 5 par krzyżowych, 1 para guzicznych /ogonowych/
Kręgosłup zawiera od 33 do 34 kręgów:
- 7 kręgów szyjnych C1-C7
-odcinek piersiowy TH 1 - TH 2 /12 kręgów/
-odcinek lędźwiowy 5 kręgów - L1 - L 5
-odcinek krzyżowy 5 kręgów S 1 - S 5
-ogonowy CO 1 - CO 4 -5
Pomiędzy kręgami znajdują się dyski.
b/ część autonomiczna która unerwia narządy wewnętrzne
- wspólna część / sympatyczną/
-przywspólczulną
Te części działają przeciwstawnie względem siebie.
Na układ nerwowy składa się układ wegetatywny, czyli autonomiczny oraz układ parasympatyczny, czyli współczulny.
Układ ten koordynuje czynności niezależne od woli. Elementami tego układu są układ współczulny, czyli sympatyczny, którego rolą jest rozszerzanie źrenic, podnoszenie ciśnienia, zwiększenie aktywności gruczołów potowych, przyspieszenie pracy serca.
Układ ten działa antagonistycznie do układu sympatycznego. Układ ten powoduje wprowadzenie organizmu w stan spoczynku, hamuje stres, spowalnia pracę serca, powoduje rozerznie naczyń krwionośnych, zmniejsza wydzielanie potu.
3/ Układ sensoryczny
Narządy zmysłów:
-narząd wzroku - 75% wrażeń
-narz słuchu i równowagi - 20 % wrażeń
-narz węchu /powonienia/
-narz smaku /kubki smakowe/
- dotyku /wrażenia termoregulacyjne/
4/ Układ hormonalny zwany dokrewnym
Można go nazwać wewnątrzwydzielniczym lub endokrynny. Ważna jest:
a/ przysadka mózgowa
b/ szyszynka /melatonina/
c/ tarczyca /gruczoł tarczowy
Kretynizm /matołectwo -niedobór jodu
Kretynizm, matołectwo - obecnie nieużywany termin oznaczający niedorozwój umysłowy ciężkiego stopnia powstały w wyniku wrodzonej pierwotnej niedoczynności tarczycy.Niegdyś choroba ta była bardzo często spotykana wśród ludności zamieszkałej w rejonach górskich. W niektórych wioskach ponad połowa populacji dotknięta była tą przypadłością. W latach 60. XIX wieku Rudolf Virchow udowodnił, że przyczyną choroby jest uszkodzenie tarczycy. W 1922 stwierdzono zależność częstości występowania kretynizmu od zawartości jodu w glebie. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca stosowanie obficie jodowanych soli w miejscach, w których występuje niedobór tego pierwiastka
*Choroba GravesBasedowa
Choroba Gravesa-Basedowa (łac. struma diffusa toxica) - schorzenie autoimmunologiczne o podłożu genetycznym, które najczęściej objawia się nadczynnością tarczycy. Charakterystyczną cechą jest obecność przeciwciał anty-TSHR (skierowanych przeciwko receptorom dla TSH).
d/ grasica /tyrozyna/
e/gruczoły przytarczyczne / 2 pary/
f/ nadnercza / silnie ukrwione/
Rdzenia / hormony: adrenalina, noradrenalina/
Kory /hormony: glikokortykoidy, mineralokortykoidy,androgeny/
g/ trzustka / insulina,glukagon/
h/ gonady
- żeńskie to: jajniki które produkują estrogeny,progesteron, relaksynę
-męskie to jądra produkujące testosteron
5/ Układ krążenia
a/ krwionośny zamknięty-to serce / pompa tłącząco-ssąca/
5 typów naczyń krwionośnych:
- tętnice /arterie/ prowadzą krew z serca na obwód
-żyły / veny/ -krew do serca
- naczynia włosowate
- naczynia zatokowe
-naczynia jamiste / w penisie i łechtaczce/
b/ limfatyczny otwarty - łączy się z innymi żyłami w kątach żylnich
- naczynia limfatyczne włosowate
-węzły chłonne / 300 do 1200 węzłów/
-duże naczynia limfatyczne
Do układu limfatycznego zaliczamy 3 narządy limfatyczne:
-śledziona
-migdałki podniebienne
-grasica
6/ Układ pokarmowy
-jama ustna
*zęby /stałe 32/
*język
*ślina wytwarzana przez śliniaki
*łukowate podniebienne
-gardło
- przełyk - kształt cylindryczny dł. 25 cm
-żołądek
-jelito cienkie / dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte/
-jelito grube / wyrostek robaczkowy, dwa zwieracze odbytu/
Do układu pokarmowego zaliczamy też gruczoły:
-trzustka
-wątroba
-dwunastnica
7/ Układ oddechowy
- górne i dolne drogi oddechowe
Górne: jama nosowa, gardło
Dolne: krtań, tchawica, oskrzela, płuca
8/ Układ moczowy / wydalniczy/
-nerki
-drogi wyprowadzające mocz
*moczowody
*pęcherz moczowy
*cewka moczowa / 3-5 cm/ służy u kobiet do wydalania moczu natomiast u facetów do wydalania moczu i spermy
Cewkę dzielimy na 3 części: sterczowa , błoniasta, gąbczasta
9/ Układ kostny / szkieletowy/- 206 kości u człowieka dorosłego u dzieci 365
-czaszka przednia część: trzewioczaszka
tylna część: mózgoczaszka
Kości czaszki połączone są szwami - szczęka, żuchwa
-klatka piersiowa / mostek, żebra- 12 par żeber( 7 par prawdziwe, 8,9,10 rzekome, 11,12 żebra wolne)/
-kręgosłup
-kości kończyn górnych: część niewolna i wolna
-kończyny dolne - kość udowa, rzepka, strzałka
-miednica / u kobiet jest szeroka i niżej położona u mężczyzn wyżej położona/
-kręgosłup -kręgi szyjne
10/ Układ mięśniowy / 450 mięśni/
- najdłuższy to mięsień krawiecki / od części łonowej do stawu kolanowego/
-najmniejszy w uchu środkowym / 1 mm/
-największy -pośladkowy wielki
-najszybciej działa mięsień oka
-najczęściej działa żwacz / ruchy żuchwy/
-przepona to największy mięsień
Każdy mięsień powinien się składać z białka / aktyna i miozyna/
11/ Układ rozrodczy
Kobieta:
a/ narządy zewnętrzne-srom
*wargi sromowe większe i mniejsze,
*łechtaczka
b/narządy wewnętrzne
* pochwa 7-10 cm,
*macica,
* jajowody,
*jajniki
Mężczyźni: /układ płciowy/
a/narządy zewnętrzne
* moszna,
* penis,
b/ narządy wewnętrzne
* jądra,
*najądrza,
*nasieniowody,
* prostata(gruczoł krokowy),
*gruczoły opuszkowo-cewkowe,
*przewody wytryskowe
Pojęcie życia w ujęciu biomedycznym.
Biologia bios-życie z greckiego; logos-nauka
- to nauka o życiu, jego powstaniu, przejawach i właściwościach
Życie w ujęciu biomedycznym określane jest jako bios, Vita, jest zawsze stanem dynamicznym, przejawiającym się określonymi cechami.
Te cechy to:
- wzrost- dzięki zjawisku mitozy ( występuje podział komórki somatycznej)
- rozwój:
a) zjawisko filogenezy, czyli rozwój rodowy od początku pojawienia się organizmu na Ziemi, do czasów obecnych. Rozważając filogenezę myślimy o populacjach.
b) zjawisko ontogenezy, czyli rozwój osobniczy rozpoczynający się od zapłodnienia (połączenie komórki jajowej i plemnika) do śmierci (kres życia osobniczego na skutek nieodwracalnych zmian w równowadze organizmu)
mortis- letalis - śmiertelny
PRZEJAWY ŻYCIA
- oddychanie/ respiracja
- odżywianie
- wydalanie związane ściśle z układem moczowym, organizm usuwa z moczem ostatecznym produkty rozpadu białek- kwas moczowy, mocznik. Nie usunięcie doprowadza do uremi- mocznicy
- pobudliwość, związana ze sprawnym funkcjonowaniem, układem nerwowym i narządami zmysłów. Jest to zdolność odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego
- ruch- tyczy się zwierząt i roślin (fototropizm, ruch korzeni)
- adaptacja do warunków środowiskowych:
- rozmnażanie- cała populacja musi się rozmnażać, ale nie musi tego robić pojedynczy osobnik
Nie rozmnażają się z wyboru kobiety, mężczyźni, zakonnice, homoseksualiści, zwierzęta homoseksualne. Występowanie tych ostatnich jest zjawiskiem naturalnym, nie dopuszcza do przegęszczenia populacji.
ŻYCIE TO STAN DYNAMICZNY!!!!!
Stanowisko człowieka w świecie przyrody
Na przełomie XVIII i XIX w przyrodnicy wyróżniali 4 królestwa przyrody: nieożywione, roślinne, zwierzęce, ludzkie. Człowieka uważano za „pana stworzeń” , nie mającego nic wspólnego ze zwierzętami. Anatomia porównawcza XIX wieku dostarczyła niezbitych dowodów na przynależność człowieka do dużej grupy zwierząt kręgowych, na szczególną bliskość z gromadą ssaków. Embriologia ukazała dowody mówiące o tym, że komórka jajowa po zapłodnieniu przechodzi takie same stadia rozwojowe co innych ssaków. XIX - wieczny przyrodnik Ludwik Armand de Quatrefages wyrażał pogląd, że to co wyraźnie odróżnia człowieka od zwierząt nie leży w sferze anatomii i fizjologii. Karol Linneusz umieścił człowieka razem z małpami we wspólnym rzędzie naczelnych (1735). Jednocześnie przyjął się pogląd że człowiek jest ukoronowaniem ewolucyjnego rozwoju przyrody.
Z zoologicznego punktu widzenia , człowiek w stosunku do innych zwierząt wyróżnia się posiadaniem takich właściwości jak:
- znaczna wielkość mózgu oraz stopień komplikacji jego struktur
- wyższe czynności psychiczne- świadomość, uczenie się, , przewidywanie, mowa, zachowania społeczne, a co za tym idzie kultura
- wyprostowana postawa ciała i dwunożny chód warunkujące liczne zmiany anatomiczne, zwłaszcza szkieletu, układu mięśniowego jak np. redukcję twarzowej i rozwj mózgowej części czaszki, krzywizny kręgosłupa, wysklepienie stopy czy tez przystosowanie do pracy ręki uwolnionej od funkcji podporowej, uzębienie o zredukowanych kłach, znacznym stłoczeniu zębów w łuku zębodołowym
- jest on nieowłosionym ssakiem lądowym
- cechuje go zwolnienie (retardacja) tempa rozwoju osobniczego(długie dzieciństwo)
Charakterystyczną cechą gatunku Homo Sapiens jest bardzo duża plastyczność do warunków środowiska zewnętrznego.
Uproszczone miejsce człowieka w systematyce zoologicznej:
Ranga taksonomiczna |
Człowiek
|
królestwo
|
Zwierzęta
|
podkrólestwo |
tkankowce |
typ |
Strunowce |
Podtyp Gromada |
Kręgowce Ssaki |
Podgromada |
Łożyskowce |
Rząd |
Naczelne |
Podrząd |
Małpy właściwe |
Zespół |
waskonose
|
Nadrodzina |
człekopodobne
|
Rodzina |
człowiekowate
|
Rodzaj |
Istoty ludzkie |
Gatunek |
Człowiek rozumny |
3 drogi zakażenia wirusem HIV
Droga ryzykownych kontaktów seksualnych.
To kontakt z nieznanym partnerem seksualnym o tkz nieznanym statusie seriologicznym. Jest to też kontakt seksualny bez zabezpieczenia barierowego / prezerwatywa/. Kontakt ryzykowny to kontakty seksualne zbiorowe:
-trolizm / 2+1 lub 3 osoby tej samej płci/
-prularizm seksualny / 4 i więcej osób - orgia zbiorowa/
Najwyższe ryzyko zakażenia na drodze seksualnej stanowi kontakt waginalny /dopochwowy/ oraz analny / do odbytniczy/
Mniejsze ryzyko stanowi kontakt oralny i jego 3 odmiany:
-mineta /cummilingnus/
-fellatis /fellare/ -ssać, ciągnąć
-pozycja oralno-genitalno- aktywna 69
Ryzyko w zakazeniu HIV na drodze oralnej wzrasta w momencie wytrysku nasienia do ust, kobieta może mieć mikrouszkodzenia w błonie śluzowej jamy ustnej.
Częściej 4-5 krotnie zarażają się kobiety ponieważ:
-mają specyficzną budowę układu rozrodczego, który jest bogaty w błony śluzowe
-opóźnioną lubrykację /nawilżenie pochwy/ które kształtuje się w fizjologiczną po 30 roku życia
-opóźniona odporność miejscowa w układzie rozrodczym która kształtuje się po 30 rż / jest to dziewictwo systemu immunologicznego/
-ryzykowny kontakt waginalny z wytryskiem nasienia
-promiskuityzm-częsta zmiana partnerów seksualnych
*prostytucja /płatny seks/
*konsumpcjonizm seksualny / wielu partnerów/
Wg danych epistemologicznych w różnych krajach świata kobiety stanowią od 47 do 57% wszystkich zakażonych. Najstarsza zakażona kobieta miała 88 lat.
Najwięcej zakażeń na drodze seksualnej dot osób heteroseksualnych, mniej u osób biseksualnych a najmniej u homoseksualnych.
Zachowania seksualne bezpieczne lub bezpieczniejsze w kontakcie z HIV
-masturbacja solo
-masturbacja wzajemna
-kobiety ze stałym i wiernym partnerem
-kontakty sek w prezerwatywie dostosowanej do rodzaju kontaktów
-seks hiszpański /penis pomiędzy biustem/
-kontakt międzyudowy
-kontakt międzypośladkowy
-pieszczoty ciała
*Kisling-pocałunek z języczkiem
*necking /całowanie górnych okolic ciała/
*petting -całowanie dolnych obszarów ciała
-masaże erotyczne z wyjątkiem masażu rosyjskiego
-dotyk ciała
2 Droga- Zakazenie przez krew
a/ narkomania dożylna
b/ transfuzja krwi
od 1987 roku zakażenie mało prawdopodobne w Polsce, Krajach Europy Zachodniej, USA ponieważ wprowadzono reżim sanitarny. Krew jest badana. Wysokie ryzyko jest w Azji, Afryce,Rumunii i krajach byłego ZSRR.
c/ zabrudzony krwią sprzęt medyczny, kosmetyczny, fryzjerski, do wykonywania tatuażu
d/ przypadkowy kontakt z nieznaną krwią podczas wypadku i katastrof
e/ transplantacja narządów silnie ukrwionych / nerki, serce , na
czyniówka oka/
Droga- Zakażenie z matki na dziecko /droga wertykalna/
a/ w czasie ciąży / łożysko nie stanowi bariery/
b/ w czasie porodu
c/ w czasie karmienia piersią
6.Aparat pojęciowy związany z biologią i medycyną. (opracowanie wg Tritta)
Biologia bios-życie z greckiego; logos-nauka
- to nauka o życiu, jego powstaniu, przejawach i właściwościach
Życie w ujęciu biomedycznym określane jest jako bios, Vita, jest zawsze stanem dynamicznym, przejawiającym się określonymi cechami.
Te cechy to:
- wzrost- dzięki zjawisku mitozy ( występuje podział komórki somatycznej)
- rozwój:
a) zjawisko filogenezy, czyli rozwój rodowy od początku pojawienia się organizmu na Ziemi, do czasów obecnych. Rozważając filogenezę myślimy o populacjach.
b) zjawisko ontogenezy, czyli rozwój osobniczy rozpoczynający się od zapłodnienia (połączenie komórki jajowej i plemnika) do śmierci (kres życia osobniczego na skutek nieodwracalnych zmian w równowadze organizmu)
- medycyna - nauka o zdrowiu i chorobie człowieka. Nauki medyczne dzielą się na na liczne dyscypliny silnie związane z biologią np. anatomia, fizjologia, patologia , immunologia , oraz praktyczne- higiena, epidemiologia a wwłaszcza kliniczne- interna, chirurgia, położnictwo, pediatria, ortopedia, psychiatria, stomatologia.
W medycynie i biologii wyróżniamy dyscypliny:
- morfologia (morphe) - nauka o budowa zewnętrzna
- anatomia (gr. Anatome/rozcinać)- nauka o budowie wewnętrznej
- fizjologia - nauka o czynność komórek, tkanek, narządów,
- patologia- nauka o chorobach, zmiany chorobowe
- cytologia - nauka o komórkach
- histologia - n o tkankach
- organografia - n o narządach
- genetyka- bada zmienność, dziedziczenie
- parazytologia- n o pasożytach
W przypadku tych chorób , wywołanych pasożytami używamy pojęcia ZARAŻENIA
W odniesieniu do bakterii, wirusów i grzybów używamy ZAKAŻENIA
- mikrobiologia- bada mikroorganizmy zagrażające życiu i zdrowiu ( bakteriologia, wirusologia,mykologia- nauka o grzybach)
- higiena - higienos oznacza leczniczą przynoszącą, zdrowie. Nauka zajmująca się zapobieganiem chorobom ( sanitacja, wietrzenie)
- biochemia lekarska - rozważa występowanie składników i substancji w żywych organizmach
- onkologia - n o nowotworach
DYSCYPLINY KLINICZNE W MEDYCYNIE ZWANE SPECJALIZACJAMI:
-neonantologia- choroby noworodków i niemowląt
- pediatra- choroby dzieci
- chirurgia dzieli się na :
Plastyczną
Twardą- kostną-ortopedyczną
Miękką- brzuch, klatka piersiowa
Urazowa- traumatologia
Naczyniowa -żylaki
- ginekologia- choroby układu rozrodczego
- położnictwo- kobieta w trakcie ciąży, porodu i połogu
- andrologia- ch układu płciowego mężczyzn ( nieolodność, skład spermy)
- sexuologia- wszelkie aspekty zycia sexualnego człowieka
- dermatologia- choroby skórne
- wenerologia- choroby , infekcje, przenoszone drogą płciową
- psychiatria- choroby psychiczne (mania, depresja, nerwice)
- neurologia- choroby ukl nerwowego ( stwardnienie rozsiane, guzy mózgu, zapalenie opon mózgowych)
- endokrynologia- ch ukł hormonalnego np. choroby szyszynki
- stomatologia- choroby jamy ustnej i zębów
- INTERNA- choroby wewnętrzne
Podspecjalizacje:
• kardiologia- choroby ukl krwionośnego
• angiologia- ch ukł krwionośnego
• hypertensologia- ch nadciśnieniowe
• laryngologia- ch krtani, gardła, jamy nosowej, j ustnej, uszu
• okulistyka- uszy
• pulmonologia- ch płuc
• gastrologia- żołądek
• enterologia - ch jelit
• hepatologia - ch wątroby
• diabetologia - nauka o pacjentach z cukrzycą
• hematologia- ch krwi np. leukemia
• urologia- ch moczowodów, cewki i pęcherza
• nefrologia - nerki
• reumatologia- stawy
inne pojęcia dodatkowo:
- systematyka - zajmuje się klasyfikacją taksonomiczną i systematyką botaniczną, zoologiczna, antropologiczną. Nauki systematyczne posługują się opisem obiektów i ich klasyfikacją.
- fizjologia- zajmuje się badaniem czynności organizmów 9roślinnych, zwierzęcych, człowieka) jako całości i ich poszczególnych układów i ich narządów w określonych warunkach życia w grupie nauk fizjologicznych wyróżnia się fizjologię roślin, zwierząt i człowieka oraz dyscypliny bardziej szczegółowe takie jak: neurofizjologię, endokrynologię, fizjologię wysiłku fizycznego, naukę o żywieniu. W ramach tych dyscyplin badawczych rozważane są problemy współzależności, jakie zachodzą między pomiędzy budową i funkcją czy między poszczególnymi narządami i układami anatomicznymi.
- ekologia- nauka o strukturze i funkcjonowaniu żywej przyrody, zajmuje się badaniem stosunków wzajemnych między środowiskiem życia a istotami żywymi. Jest ekologia roślin, zwierząt i człowieka, biogeografie. Wyróżnia się dwa kierunki badawcze: autekologię-zajmującą się wpływem czynników biotycznych i abiotycznych na organizmy poszczególnych gatunków , synekologia - zajmująca się wpływem środowiska na poszczególne po[pulsacje, gatunki i całe biocenozy. Jednym z działów ekologii jest ekologia człowieka , to nauka o wzajemnych oddziaływaniach człowieka ze środowiskiem przyrodniczym i społeczno- kulturowym.
-etiologia- nauka o zachowaniach zwierząt i człowieka. Dyscyplina ta wyjaśnia genezę zachowań, badając instynkty, motywacje i inne ich elementy.
- socjobiologia- bada zachowania społeczne ludzi i zwierząt. Opierając się na założeniach genetyki, ewolucjonizmu i ekologii, poszukuje źródeł ewolucyjnych zachowań społecznych.
- genetyka- nauka zajmująca się badaniem problemów dziedziczności i zmienności organizmów.
- bionika- nauka stojąca na pograniczu biologii i techniki. Zajmuje się zasadami budowy i funkcjonowania organizmów żywych w celu ich wykorzystania do budowy urządzeń technicznych.
- biometria- wyrosla ze statystyki matematycznej, wyjaśnia i bada prawidłowości i prawa rządzące zmiennością organizmów i populacji biologicznych. Ma zastosowanie w genetyce, antropologii, ekologii, systematyce, medycynie, wychowaniu fizycznym.
- biologia molekularna- zajmuje się badaniem związków między podstawowymi strukturami biologicznymi a ich funkcją np. między budową a funkcją białek.
Biologiczne podstawy seksualności człowieka
Głównym celem badań socjologicznych ludzkiej seksualności jest wyjaśnienie mechanizmów odpowiedzialnych za wybór partnera seksualnego. i długoterminowych relacji interpersonalnych. Obecnie w literaturze, jest jednogłośną opinię, że decyzji o wyborze partnera seksualnego nie tylko emocjonalny składnik, ale także poznawczej. Ze względu na fakt, że wybór partnera jest na podstawie wielu kryteriów i zależy od norm społecznych danej epoki historycznej sprawia, że jama ustna, aby dowiedzieć się biologicznych mechanizmów kontroli partnera. Niemniej jednak kilka mechanizmów biologicznych odgrywając zasadniczą rolę w wyborze partnera seksualnego może być podświetlona. Do najbardziej znanych wspomina się fakt, że kobiety wolą mężczyzn, którzy różnią się w systemie genów MHC
Wedekind e zasugerował, że kobiety są znacznie bardziej prawdopodobne, aby wybrać ludzi, którzy byli nosicielami różnych allelu Jednak pary alleli są podobnie. Obserwuje się opóźnienie decyzji o posiadaniu dziecka. Zdolność wydaje się wzrastać w fazie cyklu miesiączkowego i wydaje się znaczny spadek w fazie lutealnej.
8 .Wymień i opisz etapy rozwoju ontogenycznego człowieka:
Ontogeneza, rozwój osobniczy (gr. on, ontos - byt, genesis - pochodzenie) - nauka zajmująca się rozwojem organizmu - zespołem przemian zachodzących w ciągu życia organizmu - od momentu jego powstania w procesie rozmnażania do śmierci.
W okresie życia popłodowego wyróżnia się:
- okres noworodkowy 1 - 28 dni
- okres niemowlęcy 1 -12 miesięcy
- okres poniemowlęcy, czyli małego dziecka 1 - 3 lata
- okres dzieciństwa 3 -11 - 12 lat (w nim podokresy : przedszkolny 3 - 7 lat i szkolny 8 -11 -
12 lat.)
- okres dojrzewania płciowego 11- 12- 17 lat
- okres młodzieńczy 17- 19 -21 lat
Okres prenatalny
Okres życia płodowego (okres ciąży) trwa 280 dni czyli 40 tygodni. Wyróżnia się w nim :
- fazę jaja płodowego (okres 15 dni od zapłodnienia)
- fazę zarodka (od 16 do 85 dnia ciąży) tj. od zakończenia organogenezy, czyli tworzenia się narządów
- fazę płodu (od 86 dnia do chwili urodzenia się dziecka).
Początkiem rozwoju osobniczego nazywa się zwykle moment zapłodnienia, który następuje wkrótce po zaplemnieniu (zazwyczaj nie później jak w ciągu 36 godzin, bowiem plemniki tracą z czasem energię konieczną do wniknięcia do jaja), a polega na wniknięciu zazwyczaj pojedynczego plemnika do jaja i utworzenia w wyniku tego zygoty. Zygota posiadając normalną (diploidalną) liczbę chromosomów, wykazuje tendencje do kolejnych podziałów. Podziały te mają miejsce wówczas, gdy zygota przesuwa się wzdłuż jajowodu ku macicy, a także przez pewien czas po osiągnięciu macicy, towarzyszą im pewne procesy różnicowania się komórek.
Okres od powstania zygoty do implantacji jej w ścianie macicy zwany jest fazą jaja płodowego. W okresie tym zapłodnione, dzielące się jajo nie jest przymocowane nie ma biologicznego kontaktu z tkankami matki, nie otrzymuje więc pożywienia z zewnątrz. Materiał i energie do podziałów czerpie z niewielkich ilości substancji o wysokich wartościach odżywczych zawartych w jaju. Wraz z implantacją zapłodnionego jaja w odpowiednio do tego przygotowanej ściance macicy rozpoczyna się właściwa faza rozwoju śród macicznego. Dzieli się ona na fazę zarodkową i płodową. Po przymocowaniu jaja do ściany macicy z czasem formuje się owodnia, która zabezpiecza zarodek przed mechanicznymi uszkodzeniami , do owodni usuwane są przez zarodek wydaliny narządów moczowych. Poprzez owodnię prowadzi pępowina, która łączy zarodek z zewnętrzną błoną płodową, czyli kosmówką. Kosmówka dzięki licznym kosmkom zrasta się analogicznie z kosmkami błony śluzowej macicy. W ten sposób zostaje uformowane łożysko. Poprzez łożysko substancje odżywcze przenikają z krwi matki do krwioobiegu płodu.
Zarodek charakteryzuje się dużą wrażliwością na wpływ czynników zewnętrznych, wtedy następuje formowanie się większości wad rozwojowych. W fazie zarodkowej ma miejsce niezmiernie szybki rozwój, już nigdy potem niewystęujący. Przy końcu tej fazy zarodek przybiera postać właściwą jedynie dla człowieka. W fazie zarodka ma miejsce tworzenie się układów i narządów w dalszym rozwoju następują jedynie zmiany wielkości, a nie powstawanie nowych właściwości. Jako pierwsze tworzą się warstwy zarodkowe, które są materiałem z którego formują się wszystkie narządy i tkanki. Warstwy te to: ektoderma, mezoderma i endoderma. Z pierwszej z nich powstają: naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa itp. Z warstwy środkowej mezodermy, powstaje skóra, mięśnie, narządy krążenia i wydalania. Natomiast z endodermy, powstaje tchawica, grasica, trąbka Eustachiusza. W tej fazie rozwijają się również oczy, uszy, usta (z małą żuchwą), nos (zaopatrzony jest w pojedynczy przewód), głowa (bardzo duża i silnie wychylona do przodu). Kończyny są stosunkowo bardzo małe i cienkie, górne i dolne początkowo bardzo podobne do siebie. Tułów jest wydłużony i zaokrąglony, zaopatrzony w dość długi ogon (który ulega potem redukcji). Budowa serca jest już wyraźna, w końcu trzeciego tygodnia przejawiają się już skurcze mięśni. Znaczne rozmiary przybiera wątroba, która zaczyna wydzielanie żółci. Stopień zróżnicowania narządów płciowych pozwala na rozróżnienie płci.
Po zakończeniu fazy płodowej, u noworodka ciało składa się z około 200 milionów komórek, o różnorodnej budowie i funkcji, osiąga średnio 50 - 51 cm. długości i 3,5 kg ciężaru. W trzecim miesiącu rozwoju śród macicznego wielkość głowy stanowi około trzecią część długości ciała, jednak już tylko czwarta część w szóstym miesiącu, a w chwili narodzin nawet nieco mniej niż jedną czwartą. Rozwijają się narządy wewnętrzne do postaci umożliwiającej życie poza organizmem matki. W trzecim miesiącu wyraźna jest już praca nerek, pracuje także serce płodu. Praca serca wyczuwalna jest nawet poprzez ciało matki, rytm jest około dwukrotnie szybszy aniżeli matki. System nerwowy, zapewniający tworzenie się odruchów istnieje już w końcu trzeciego miesiąca, także obserwuje się już pewne ruchy płodu, możliwe dzięki rozwojowi mięśni. W okresie płodowym formuje się już czucie skórne, odczuwanie bodźców termicznych, smaku, węchu, słuchu, ukształtowany zostaje narząd równowagi.
Okres płodowy jest najbardziej dynamicznym etapem rozwojowym w życiu dziecka. Jest to okres bardzo ważny dla prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka po urodzeniu, a nawet dla jego życia. Różne czynniki (fizyczne, chemiczne, zakaźne, wrodzone itp.) działające na płód w łonie matki, mogą doprowadzić do poronienia, porodu przedwczesnego, urodzenie dziecka z wadami rozwojowymi lub innymi odchyleniami od stanu prawidłowego.
2. Okres noworodkowy
Narodziny dziecka są prawdopodobnie najwspanialszym wydarzeniem w życiu każdej rodziny, ale jest to jedno z największych wyzwań dla rodziców. Po urodzeniu i w dalszym rozwoju dziecko ustala na ogół dość harmonijnie swój stosunek do otaczającego je świata. Okresowo zdobywa nowe cechy i czynno-ści, burząc poprzednią równowagę, aby uzyskać nową. Ten okres utraconej równowagi nazywany jest okresem przełomu. Okresami przełomu są: noworodkowy, poniemowlęcy i dojrzewania płciowego. Okresami równowagi są: niemowlęcy, dziecięcy, młodzieńczy.
Dziecko po urodzeniu przechodzi swój pierwszy i najcięższy kryzys życia. Przejście od życia płodowego, w którym wszystkie jego potrzeby były zaspakajane przez organizm matki, do życia poza jej organizmem połączone jest z przekształceniem w okresie noworodkowym wielu czynności życiowych. Są to: uruchomienie samodzielnych mechanizmów oddychania, krążenia, wydalania, trawienia, regulacji temperatury itp. Te czynności przystosowawcze określa się mianem adaptacji noworodka.
Dziecko rodzi się z krzykiem, po którym powietrze po raz pierwszy wchodzi do płuc i wypełnia sklejone pęcherzyki płucne. Płuca rozprężają się, w naczyniach płucnych zaczyna krążyć krew. Od tego momentu zapotrzebowanie organizmu w tlen odbywa się poprzez drogi oddechowe, około 75% noworodków zaczyna oddychać w pierwszej minucie życia. Okres noworodkowy charakteryzuje pewien zastój rozwoju przy jednoczesnym intensywnym przystosowaniu się wielu funkcji organizmu do czynników otaczającego środowiska zewnętrznego. Noworodekprzejawia ogólną aktywność ruchową. Ruchy są chaotyczne nieskoordynowane i występują spontanicznie na bodźce zewnętrzne. Ze względu na ogromne przemiany, jakie zachodzą w organizmie dziecka, okres noworodkowy zaliczany jest do okresów przełomu.
3. Okres niemowlęcy
Pierwszy rok życia jest okresem zdumiewającego wzrostu i rozwoju. Niemowlę ma charakterystyczny wygląd. Posiada ono stosunkowo dużą głowę, krótką szyję, duży tułów. Dziecko w tym okresie ma obfitą tkankę tłuszczową, która nadaje mu okrągłe zarysy. Niemowlę jest bardzo wrażliwe na wpływy zewnętrzne. Dla prawidłowego rozwoju musi być prawidłowo żywione. Pierwszy okres życia jest okresem, w którym szczególne często zagrażają dziecku choroby wynikające z niedoboru, na przykład krzywica (z niedoboru witaminy D), oraz niedokrwistość (brak żelaza). Dlatego prawidłowe żywienie jest bardzo ważne.
Najwłaściwszym pokarmem dla niemowlęcia jest pokarm matki. Najbardziej lapidarnie motywował to kiedyś prof. Wł. Szenajch. Mawiał on: „mleko krowie jest w sam raz dobre dla cielaka, a dziecku potrzebne jest mleko kobiety.” Pokarm matki jest sterylny, bezpośrednio z miejsca produkcji przekazywany do spożycia. Zawiera on składniki, które odgrywają istotną rolę w procesach odporności przeciw zakaźnej. Karmienie piersią stwarza także okazję do bezpośredniego, intymnego kontaktu dziecka z matką.
Rozwój w okresie niemowlęcym jest szczególnie intensywny. Mówimy o rozwoju psychoruchowym, ponieważ w tym okresie nie można odróżnić tych dwóch komponentów rozwoju. Noworodek to człowiek kompletnie zależny od otoczenia - bezradny, mało ruchliwy, niezdolny do samodzielnego poruszania. Nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem. Nie rozumie ludzkiej mowy i nie mówi. W pierwszym roku życia dziecko przede wszystkim osiąga spionizowaną postawę ciała. Niemowlę osiągając pionizację uczy się manipulować ręką. Nie jest to wcale takie proste. Dłoń ludzka skoordynowana ze wzrokiem stanowi niedoścignionej doskonałości narzędzie pracy. Pionizacja ciała pozwala na opanowanie lokomocji. Co prawda w pierwszym okresie niemowlęta poruszają się „na czworakach”, raczkując, ale jest to przejściowa faza rozwoju. Pod koniec roku zazwyczaj dziecko już staje i chodzi. Nie jest to jeszcze chód zbyt pewny, ale pierwszy krok na drodze rozwoju motorycznego w tym zakresie.
Dziecko uczy się poznawać otoczenie - wykształca w sobie zdolność emocjonalnego reagowania na osoby bliskie, przede wszystkim na matkę. Zdolność poznawania i co istotne, zdolność przywiązywania się do matki jest bardzo ważną cechą. W tym właśnie okresie kształtują się zasadnicze elementy rozwoju uczuciowego.
W ciągu pierwszego roku życia dziecko opanowuje mowę. Rozumie, co do niego się mówi po intonacji głosu, po wyrazie twarzy rozmówcy, uczy się poznawać zabarwienie uczuciowe ludzkiej mowy. Pod koniec roku zazwyczaj samo mówi i choć rozwój mowy trwać będzie jeszcze długo, to jest to istotny postęp. Równie ważną cechą okresu niemowlęcego jest umiejętność opanowania zwieraczy - dziecko uczy się sygnalizować potrzeby fizjologiczne.
Rozwój niemowlęcia odbywa się dzięki właściwym warunkom higieniczno - zdrowotnym, ale także dzięki wpływom środowiska. Trzeba pamiętać, że bodźcem do rozwoju dziecka, do pokonywania wielkich i różnorodnych trudności jest przykład człowieka dorosłego. Dziecko wychowywane bez dorosłych nie nauczy się chodzić, mówić ani rozumieć ludzkiej mowy. Dlatego ten okres jest bardzo ważny i wymaga wiele troski i starań ze strony rodziców.
4. Okres poniemowlęcy
Wiek poniemowlęcy to drugi i trzeci rok życia. Tempo rozwoju somatycznego jest teraz znacznie wolniejsze, mniejsze jest zapotrzebowanie na pokarmy, znika podskórna tkanka tłuszczowa, dziecko staje się znacznie szczuplejsze, ale za to sprawniejsze. Dziecko doskonali swoją motorykę i mowę, przez co staje się bardziej niezależne, samodzielne, poznaje otoczenie.
Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest ogromne zapotrzebowanie na ruch. Nazywamy to „głodem ruchu i wrażeń”. Dzieci źle znoszą monotonne zajęcia - z trudem skupiają się nad jedną czynnością na dłużej. Wielka ruchliwość prowadzi do zmęczenia, trzeba więc dbać, by dziecko dużo spało.
W okresie poniemowlęcym dzieci chorują zazwyczaj na choroby zakaźne. Obecnie szczepienia wyeliminowały większość tych chorób. Zwiększają się także ilości urazów. Dziecko ruchliwe pozbawione doświadczenia wykazuje brak rozwagi i na przykład dotyka płomienia świecy, czy skacze ze znacznej wysokości, ponieważ nie umie jej ocenić.
W trzecim roku życia dziecko zaczyna stawiać pytania: „ co to jest?”
W tym okresie dziecko powinno już opanować świadome oddawanie moczu i kału. Uzębienie mleczne ustala się w pełnym zakresie (20 zębów). W związku z tym zmienia się sposób żywienia dziecka, które coraz bardziej przechodzi z pokarmów papkowatych i półstałych na stałe.
5. Okres dzieciństwa
Okres dzieciństwa (3 - 11 - 12 lat) trudno jest zamknąć w sztywnych granicach wieku. Początek ustala się z chwilą, gdy dziecko na tyle wydoroślało, że porusza się swobodnie (chodzi, biega), dość łatwo porozumiewa się z otoczeniem za pomocą mowy, świadomie oddaje mocz i stolec oraz ma wszystkie zęby mleczne. Ze względów praktycznych wyróżnia się w nim podokresy przedszkolny i szkolny.
a) przedszkolny
Wiek przedszkolny, trwający od trzeciego do siódmego roku życia, cechuje dalsza stopniowa zmiana sylwetki dziecka. Głowa powiększa się nieznacznie, wzrasta natomiast tułów i kończyny, które wydłużają się wyraźnie. Pod koniec szóstego roku życia sylwetka dziecka nabiera pewnych cech typowych dla danej płci: u chłopców ulega rozrostowi pas barkowy, u dziewcząt pas biodrowy. Kości i mięśnie rosną szybko, wzrasta także siła mięśniowa i sprawność motoryczna. W dalszym ciągu jednak słabsze są więzadła, co bywa przyczyną występowania urazów i wad postawy, zwłaszcza skrzywień kręgosłupa. Rozwojowi i usprawnieniu ulegają narządy wewnętrzne: serce, płuca, układ pokarmowy, których czynności bardziej zbliżają się do funkcji organizmu dojrzałego. Normalizuje się tętno i ciśnienie krwi, zmienia się liczba oddechów. Układ limfatyczny w wieku 3 - 7 lat ulega znacznemu przerostowi, co można tłumaczyć samoobrona organizmu przed częstymi w tym wieku zakażeniami. Wzmożona pracaukładu limfatycznego objawia się powiększeniem migdałków, węzłów chłonnych. W następnym okresie rozwojowy układ limfatyczny ulega regresji. Pod koniec wieku przedszkolnego rozpoczyna się zmiana uzębienia mlecznego na stałe.
Prawidłowo rozwijające się dziecko we wczesnym wieku przedszkolnym powinno posiadać zdolność koordynacji ruchów. Dotyczy to zarówno koordynacji ruchów głowy, tułowia i kończyn. W miarę dorastania dziecko stopniowo udoskonala i usprawnia się ruchowo.
W okresie przedszkolnym ustala się prawo - lub lewostronna lateralizacja, to znaczy przewaga lewej lub prawej ręki, nogi i oka. Do tego wieku małe dziecko jest zazwyczaj oburęczne, choć już wykształca zwykle większą sprawność ręki prawej, predysponowanej u przeważającej większości osobników do wykonywania codziennych czynności. Ręka lewa spełnia na ogół funkcje pomocnicze. Większość istniejących urządzeń do zabawy, sportów, gier, pracy zawodowej i domowej, przystosowana jest dla ludzi praworęcznych. Dlatego też praworęczność, jeżeli jest ona dominująca, powinna być realizowana jak najwcześniej, najlepiej właśnie w wieku przedszkolnym. Jeżeli jednak leworęczność już się utrwaliła, nie należy dążyć do zmiany, gdyż u dziecka leworęcznego przestawionego na rękę prawą mogą powstać reakcje nerwowe.
Dynamikę rozwoju psychicznego dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzują przede wszystkim przemiany w sferze społecznej, emocjonalnej i dynamice procesów poznawczych. W połowie wieku przedszkolnego zwiększa się aktywność intelektualna, dociekliwość, następuje rozkwit wyobraźni i zdolności fantazjowania. Wydłuża się możliwość skupiania uwagi w czasie zajęć dydaktyczno - rozwojowych w przedszkolu. Pojawia się twórczość plastyczna, która jest źródłem wrażeń i przeżyć estetycznych. Życie emocjonalne charakteryzuje się żywą dynamiką, impulsywnością i chwiejnością równowagi. W ostatniej fazie okresu przedszkolnego zwiększają się przejawy woli i możliwości opanowania reakcji impulsywnych, umiejętności współdziałania w zabawie z rówieśnikami, przestrzeganie norm moralno - społecznych i umiejętność podporządkowania się wymaganiom życia zbiorowego.
Typowymi zachowaniami dziecka w wieku przedszkolnym w poszczególnych etapach rozwoju psychicznego są: w 3,5 roku życia dzieci często się popisują, okazują dumę z osiągnięcia celu, umieją współdziałać w grupie (dzielą się zabawkami, nie przeszkadzają w zabawie innym dzieciom). Widoczne są także początki posługiwania się widelcem, szczoteczką do zębów. Czwarty rok życia to okazywanie radości w sposób gwałtowny i przesadny. Hałaśliwość, częste objawy agresji, niecierpliwość, niedbałość, egocentryzm (ja, dla mnie, moje itp.). Zadawanie wielu pytań „po co”, „dlaczego”. Piąty rok życia to małe wyczucie niebezpieczeństwa przy dobrej sprawności ruchowej. Bieganie po schodach bez trzymania się poręczy lub ściany. Dożo fantazjowania w wypowiedziach. Znajomość dni tygodnia. Umiejętność rozpoznania i nazwania co najmniej czterech kolorów. Orientacja z czego są zrobione niektóre przedmioty. Szósty rok życia to wykonywanie najprostszych czynności porządkowych w domu. Sprawne chwytanie i odrzucanie piłki. Budowanie zdań złożonych z 6 - 7 słów. Odróżnianie prawej i lewej strony ciała. Siódmy rok życia to towarzyskość, zaradność, umiejętność organizowania zabawy z rówieśnikami z podziałem ról i zadań. Rozszerzenie zakresu zainteresowań. Mniejsza impulsywność reakcji uczuciowych. Pojawia się poczucie odpowiedzialności. Przejawiają się zainteresowania nauką szkolną.
b) szkolny
Okres szkolny zamyka się w szerokich granicach wieku od siódmego do około dwunastego roku życia, nic więc dziwnego, że różnice rozwojowe u dzieci końcowych roczników tego okresu są bardzo znaczne. Dotyczy to zarówno rozwoju somatycznego, jak psychicznego i społecznego.
Ważną cechą somatyczną okresu szkolnego jest rozwój uzębienia stałego. Znamienną cechą jest znikanie tkanki limfatycznej, która u dziecka w wieku przedszkolnym była znacznie rozwinięta. Wyraźnie zaznacza się szereg różnic, w rozwoju somatycznym, zależnych do płci. Dotyczy to zarówno tempa, jak i rytmu rozwoju fizjologicznego. W wieku szkolnym zauważalny jest intensywny rozwój psychoruchowy. Występuje znaczna koordynacja ruchów, zręczność, a nawet precyzja, ruchy są harmonijne i płynne. Dla prawidłowego rozwoju układu mięśniowego konieczne jest systematyczne trenowanie mięśni i stawów, trzeba jednak zwracać uwagę, aby praca mięśni była rozkładana równomiernie na poszczególne grupy mięśniowe.
Miarą dojrzałości psychofizycznej sześciolatka - siedmiolatka, oraz umiejętności podjęcia przez niego nauki szkolnej jest osiągnięcie tak zwanej „dojrzałości szkolnej”. Dziecko szybko rozszerza wiadomości o otaczającym je świecie, systematyzuje je i nawiązuje do konkretnych sytuacji życiowych.
Na przeobrażenia w osobowości dziecka w wieku szkolnym, zwłaszcza w sferze intelektualnej, główny wpływ ma zmiana dominującej w okresie przedszkolnym formy działalności - zabawy w naukę szkolną. Okres ten charakteryzuje rozwój uczuć wyższych i intelektualizacja emocji. Przeobrażenia w rozwoju mowy, zwiększają jej funkcję symboliczną i związek z myśleniem, które stopniowo przechodzi od konkretno - wyobrażeniowego do słowno - logicznego. Doskonali się spostrzegawczość oraz zdolność do wyodrębniania poszczególnych cech spostrzeganych przedmiotów i ich uogólniania. Dużą rolę zaczyna odgrywać samodzielna lektura, pod której wpływem wzbogacają się rodzaje aktywności zabawowej.
Typowymi zachowaniami dziecka w wieku szkolnym są: aktywność społeczna, umiejętność współżycia w zespole. Treść zabaw intelektualizuje się. Występują różnice zainteresowań w zależności do płci. U chłopców zamiłowanie do prac technicznych, majsterkowania. U dziewczynek do szydełkowania, szycia, roboty na drutach. Umiejętność panowania nad własnym zachowaniem, powstrzymywanie się od działania pod wpływem emocji. Tendencje do chwalenia się. Duże poczucie sprawiedliwości, świadomości moralnej i skali stosowanych ocen. Zwiększa się aktywność i samodzielność myślenia, pojawia się porównanie, abstrahowanie, uogólnienie. Odczuwana jest potrzeba obcowania z rodzicami, ale ich autorytet stopniowo się zmniejsza. Zaczynają dominować wzory rówieśników.
6. Okres dojrzewania płciowego
Kolejną fazą rozwoju jest okres dojrzewania płciowego. Pierwszą cechą charakterystyczną dojrzewania jest jego indywidualny przebieg, zarówno w sensie czasu występowania jak i nasilenia różnych objawów. W okresie dojrzewania wiek metrykalny przestaje mieć znaczenie. Do okresu dojrzewania dzieci - równolatki różnią się zaawansowaniem w rozwoju tylko w niewielkim stopniu i każdy bez trudu „na oko” określi wiek pierwszy raz napotkanego dziecka. W okresie dojrzewania trudno jest to uczynić. Dziewczynka 15 - letnia może być kobietą dojrzałą somatycznie, a więc już nie rośnie i od dawna miesiączkuje, ale może być także jeszcze dzieckiem, które dopiero zaczyna dojrzewać.
W okresie tym waga ciała powiększa się wolniej. Proporcje ciała ulegają zmianie. Głowa wydłuża się, głównie dzięki wzrostowi szczęki górnej i żuchwy. Rosną łuki brwiowe, małżowiny uszne, nos wydłuża się, zmienia się rysunek ust, gałki oczne są głębiej osadzone. W związku ze zmianą twarzy mija dziecięcość rysów, początkowo twarz brzydnie, aby po okresie dojrzewania osiągnąć już dorosły wyraz.
U chłopców występuje wzrost krtani (jabłko Adama), wydłużenie strun głosowych i zmiana tonacji głosu (mutacja). Zaczyna się silny rozwój pasa barkowego. Na ciele pojawia się stopniowo owłosienie: u chłopców koło części płciowych, pod pachami, na twarzy, tułowiu, u dziewcząt typowy trójkąt owłosienia koło części płciowych i owłosienie pod pachami. U chłopców wzrastają moszna i jądra, następnie długość prącia. Około szesnastego roku życia pojawiają się polucje. U dziewcząt rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym. Powiększają się wargi sromowe, pochwa i macica, zachodzą zmiany w błonie śluzowej pochwy i w jej florze bakteryjnej. Rozwija się etapami pierś kobieca (powiększenie brodawek sutkowych, powiększenie sutka). Około trzynastego roku życia występuje pierwsza miesiączka (wahania w czasie od 9 do 16 roku życia).
Kolejność procesów dojrzewania
( lata: 10 - 12 12 -14 14 -16 16 - 18 18 - 19 21 -23)
a. dziewczęta
Zaokrąglenie bioder, początek rozwoju piersi i owłosienia łonowego, szczyt skoku wzrostowego, wzrost warg sromowych, pochwy, macicy, zmiany błony śluzowej pochwy. Dalszy rozwój piersi, pigmentacja brodawek sutkowych, powiększenie się owłosienia łonowego, wyraźny rozwój bioder, miesiączka. Typowa sylwetka kobieca, pełny rozwój piersi, pełne owłosienie łonowe i pod pachami, stopniowe subtelnienie rysów twarzy, trądzik, miesiączkowanie z jajeczkowaniem.Zakończenie wzrastania kośćca.
Brak cech pokwitania.
b. Chlopcy
Powiększenie się jąder i prącia, opuszczenie moszny, początek owłosienia na twarzy i koło części płciowych.Szczyt skoku wzrostowego, owłosienie pachowe, zmiana głosu (mutacja), trądzik, męski typ owłosienia łonowego, owłosienie twarzy, polucje.Głos czysty, męski, owłosienie tułowia i brzucha, wzrost krtani (jabłko Adama).Męska budowa ciała.Zakończenie wzrastania kośćca.
Proces przeobrażenia dziecka w człowieka dorosłego, określany przez psychologów tradycyjnych jako „okres burzy i naporu” różni się przede wszystkim od poprzednich faz rozwojowych treścią, przebiegiem, intensywnością i dynamiką przeżyć emocjonalnych. Cechą typową dla dorastania jest nasilenie krytycyzmu. Powszechne jest dążenie do swobody i niezależności, jako przejaw osoby dorosłej. Charakterystyczną cechą okresu dorastania jest intensywny rozwój intelektualny. Kształtuje się myślenie abstrakcyjne, formalne, logiczne, hipotetyczno -dedukcyjne. Rozwój samoświadomości i samooceny doprowadza do wykrystalizowania się obrazu samego siebie oraz poczucia własnej odrębności.
Typowymi zachowaniami młodzieży w okresie dorastania są: nasilenie krytycyzmu w stosunku do wszystkiego, a zwłaszcza do rodziców i otoczenia dorosłych. Odczuwanie potrzeby uwolnienia się spod kurateli dorosłych. Przekora wobec dorosłych, krnąbrność i nieposłuszeństwo. Narastające konflikty z rodzicami, kryzys ich autorytetu i osłabienie więzi emocjonalnych. Podatność na wpływy grupy rówieśniczej. Zawieranie przyjaźni indywidualnych oraz w ramach „paczek” rówieśników. Szukanie kontaktów heteroseksualnych, tworzenie się „par”. Tendencje do naśladowania zewnętrznych form „dorosłości” w postaci palenia papierosów, picia kawy. Dominacja na zmianę trzech rodzajów przeżyć: stanów obronnych (przejawiających się uczuciem lęku, niepokoju, smutku, nieśmiałości, zakłopotania), stanów agresywnych (gniewu, zazdrości, nienawiści, wrogości) oraz uczuć pozytywnych (czyli radości, wzruszenia, miłości, podniecenia). W końcowym stadium tego okresu wykształcają się uczucia wyższe - społeczne, moralne, etyczne - predysponujące do angażowania się w programy społeczne, polityczne, religijne oraz do uniesień patriotycznych. Skłonności do prowadzenia dyskusji i refleksyjnego myślenia. Doskonalenie wszystkich funkcji poznawczych, osiąganie pewnej sprawności czynnościowej poszczególnych narządów zmysłów.
7. Okres młodzieńczy
Okres dojrzewania to burzliwe przemiany, rozchwianie proporcji, funkcji. Okres młodzieńczy to okres stabilizacji, osiągnięcia harmonii. Dojście do pełnej dojrzałości płciowej nie jest zakończeniem rozwoju fizycznego i psychicznego. W dalszym ciągu u dziewcząt i chłopców wyraźnie zwiększa się waga ciała, natomiast w nieznacznym stopniu wzrost. Praca narządów ciała jest już w pełni dojrzała. Jedynie mózg ulega nadal zmianom, stad dalszy rozwój i bogacenie się życia psychicznego.
8. Okres dojrzałości -ok 21/25 - 40/50 rok życia
Po 25. roku życia i zakończeniu okresu wzrostu procesy kataboliczne i anaboliczne zachodzące w organizmie człowieka równoważą się, jednak właściwości i wydolność poszczególnych układów zaczynają stopniowo spadać i zaczyna się ich regres, co trwa do około 60. roku życia. Stopniowo obniżają się również zdolności poznawcze człowieka, lecz rosnące doświadczenie życiowe pozwala na bardziej logiczne myślenie, przewidywanie i działanie. Przeważnie jest to również okres stabilizacji psychicznej.
U kobiet, pomiędzy 40. a 55. rokiem życia następuje menopauza (klimakterium). Wyznacza ona koniec naturalnej zdolności kobiety do zajścia w ciążę i rodzenia dzieci. Średnio występuje około 52. roku życia i faktycznie wszystkie kobiety kończą ten proces przed ukończeniem 58 lat. Menopauza jest wyzwalane poprzez spadek poziomu estrogenów - hormonów jajnika, które regulują procesy rozrodcze i nadają kobiecie charakterystyczne żeńskie cechy.
Pierwszą oznaką zbliżającej się menopauzy są zmiany zachodzące w cyklach miesiączkowych. Cykle te stają się krótsze lub się wydłużają, a obfitość krwawienia zmniejsza się lub zwiększa. Czasem zdarzają się kilkumiesięczne przerwy, po których następuje kilka miesiączek w odstępach 2-3 tygodni. Oprócz ustania miesiączek, menopauza powoduje wiele zmian fizycznych i psychicznych. Najczęściej występują dwie z nich:
- Uderzenia gorąca - charakteryzujące się nagłym przypływem fali ciepła, zazwyczaj w górnej połowie ciała, z towarzyszący zaczerwienieniem twarzy i poceniem, po którym występuje zimny dreszcz. Większość takich epizodów trwa zaledwie kilka minut, lecz ich intensywność i częstość bywa bardzo różna. Gdy organizm przystosuje się do zmienionych poziomów hormonalnych, uderzenia gorąca ustępują.
- Suchość i zmiany zanikowe pochwy - spowodowane są ścienieniem zewnętrznej warstwy błony śluzowej wyściełającej pochwę. Zmiany te mogą prowadzić do bólów w czasie stosunków i trwałego zapalenia pochwy.
Do innych objawów związanych z menopauzą należą: kołatanie serca, suchość i swędzenie skóry, bóle głowy, bezsenność, zwiększenie masy ciała, przerzedzenie owłosienia głowy i łonowego przy jednoczesnym wzmożonym wzroście włosów na twarzy, mogą pojawić się problemy z pamięcią i zmiany nastrojów.
Po upływie roku od ostatniej miesiączki menopauza jest zakończona i kobieta w chodzi w okres pomenopauzy, który obecnie stanowi około 1/3 całego jej życia.
Równorzędnie do menopauzy u kobiet, u mężczyzn występuje andropauza. Jak wiadomo, menopauza, czyli trwałe zahamowanie czynności gonad po 50. roku życia, dotyczy niemal całej (100%) populacji kobiet, natomiast andropauza dotyczy tylko 10% mężczyzn. Mimo, że w miarę starzenia się mężczyzn, odsetek ten narasta, nie można doszukiwać się zbyt daleko posuniętej analogii pomiędzy menopauzą u kobiet i andropauzą u zdrowych mężczyzn, spośród których u wielu czynność rozrodcza i hormonalna gonad może być zachowana do późnej starości.
W miarę starzenia się, poczynając już od 30. roku życia, obniża się poziom głównego androgenu nadnerczowego dehydroepiandrosteronu (DHEA) i jego metabolitu siarczanu dehydroepiandrosteronu (S-DHEA). Zmniejsza się też wydzielanie hormonu szyszynki - melatoniny. Stopniowo obniża się także poziom testosteronu oraz wolnego testosteronu. Wzrasta natomiast poziom estradiolu i białka wiążącego hormony płciowe (Sex Hormone Binding Globulin - SHBG). W następstwie tego ilość biologicznie dostępnego testosteronu ulega dalszemu zmniejszeniu.
Narastające wraz z wiekiem niedobory hormonalne prowadzą do zaburzeń procesów oksydoredukcyjnych, nagromadzenia wolnych rodników, rozwoju oporności na insulinę, nadciśnienia, hiperlipidemii, miażdżycy i zmian zakrzepowych. Sprzyjają też zmniejszeniu odporności komórkowej i humoralnej oraz rozwojowi nowotworów.
Starzenie się ustroju i zanik czynności rozrodczych i hormonalnych u mężczyzn wiąże się ze stopniowym zmniejszeniem wydzielania:
- DHEA - po 30. roku życia (adrenopauza)
- GH i IGF-I - po 40. roku życia (somatopauza)
- melatoniny (melatoninopauza)
- testosteronu po 50. roku życia (andropauza).
Okres starzenia się - od 40/50 rok życia, indywidualnie różnie
Rozpoczyna się po około 60. roku życia. W tym okresie zaczyna zaznaczać się przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi, w związku z czym rozpoczyna się i postępuje stopniowa degradacja tkanek i narządów, co znacznie ogranicza wydolność organizmu. Procesy starzenia się mózgu i tkanki nerwowej doprowadzają do ograniczenia możliwości intelektualnych i psychicznych. Jeżeli w jakimś okresie życia człowiek przebył liczne choroby lub był pod działanie szkodliwego wpływu środowiska, procesy degradacyjne w jego organizmie mogą ulec znacznemu przyspieszeniu. Procesy te często są wybiórcze i dotyczą jedynie niektórych ważnych życiowo narządów, przy zachowaniu doskonałej wydolności innych. Starzenie się, jak żaden inny okres, w dużym stopniu zależy od uwarunkowań indywidualnych i zachodzi z różną szybkością u poszczególnych ludzi. Jeżeli wydolność ważnych życiowo organów (jednego lub kilku) spadnie poniżej normy zapewniającej utrzymanie homeostazy organizmu, dochodzi do zatrzymania jego podstawowych funkcji życiowych i naturalnej śmierci człowieka. Ma to związek m.in. z polepszaniem się warunków, w jakich żyją ludzie, ze wzrostem świadomości w zakresie higieny i odżywiania się oraz coraz efektywniejszą profilaktyką i opieką medyczną.
IV. Bibliografia (opracowanie Internet)
1. „Vademekum pediatrii” Górnicki Bolesław
2. „Wielki poradnik medycyny dla każdego” Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Cebo - Foniok, Amber Warszawa 1999r.
3. „Domowy poradnik medyczny” Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr hab. med. Kazimierza Janickiego, PZWL Warszawa 1988r.
4. „Rozwój biologiczny człowieka” Napoleon Wolański, PWN Warszawa 1977r.
5. „Czynniki rozwoju człowieka” Napoleon Wolański, PWN Warszawa 1981r
6. „O dorastaniu i dojrzewaniu” Andrzej Jaczewski, Jerzy Żmijewski PZWL Warszawa 1973r.
W ontogenezie występuje życie: (opracowanie wg Tritta)
- wewnątrzmaciczne - zapłodnienie, zygota, okres zarodkowy, embrionalny i płodowy
- zewnątrzmaciczne- rozpoczyna się od momentu wydalenia płodu z kanału rodnego matki, lub przez cesarskie cięcie
0-1 m-c- noworodek
Okres niemowlęcy - do 1 roku
Okres po niemowlęcy -2 rok życia
Okres dziecięcy - przedszkolny
Okres dziecięcy szkolny - późno dziecięcy
Okres dojrzewania - dziewczyny szybciej dojrzewają (białe) 11/13 lat czarne 7/8 lat; chłopcy dojrzewają 2 lata później
Pierwszą oznaką dojrzewania:
- u dziewczynki jest MENARCHE - pierwsza miesiączka
- u chłopca- ZMAZY NOCNE- polucje, czyli samoistne wytryski
Okres młodzieńczy - do 25 roku życia
Okres pełnej dojrzałości i stabilizacji życiowej - 26 do 60 roku życia
Okres starzenia się :
- wczesna starość od 60 do 80 roku życia
- późna starość > 80 roku życia ( rasa żółta najdłużej żyje)
DYMORFIZM PŁCIOWY najłatwiej jest zaobserwować w okresie dojrzewania i w okresie pełnej dojrzałości płciowej. Słabiej zaobserwować w okresie dziecięcym i późnej starości.
U kobiet występuje układ rozrodczy, natomiast u mężczyzny - płciowy
Określ korelację między medycyną a pedagogiką na przykładzie wybranych dyscyplin np. tyflopedagogiki, sur5dopedagogiki
Rola pedagoga w zakresie profilaktyki HIV i Aids
AIDS- Zespół nabytego niedoboru odporności-Acquired Immune Deficiency Syndrome (internet- Końcowe stadium zakażenia HIV charakteryzujące się bardzo niskim poziomem limfocytów CD4, a więc wyniszczeniem układu immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw. choroby wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia płuc) mogące zakończyć się śmiercią pacjenta.)
HIV- Ludzki wirus niedoboru odporności, HIV (ang. human immunodeficiency virus) - wirus z rodzaju lentiwirusów, z rodziny retrowirusów. Atakuje głównie limfocyty T-pomocnicze (limfocyty Th). Wiriony mają budowę kulistą i otoczone są otoczką lipidową, zawierającą liczne białka (glikoproteiny: gp120 u HIV-1 i HIV-2 oraz gp41 u HIV-1 i gp36 u HIV-2). Pod osłonką znajduje się płaszcz białkowy, czyli kapsyd, kryjący materiał genetyczny wirusa (RNA) i enzymy: odwrotną transkryptazę,integrazę. Wywołuje AIDS. Dotychczas poznano 2 typy wirusa:
HIV-1
Za odkrywców wirusa HIV uznaje się dwóch niezależnych naukowców:
- Luck Montagnier - 1983
-Robert Gallo-1984
Rola nauczyciela:
|
Co może taki pedagog zrobić:
|
Dzięki takiemu nauczycielowi:
|
Przedstaw nadrzędną rolę ośrodkowego układu nerwowego i jego wpływ na procesy poznawcze i emocjonalne.
Co to jest ośrodkowy układ nerwowy?
Ośrodkowy układ nerwowy
Ośrodkowy ( centralny ) układ nerwowy ( OUN ) zbudowany jest z mózgowia i rdzenia kręgowego. W centralnym układzie nerwowym tkanka nerwowa tworzy istotę biała oraz istotę szarą. Istota biała to skupienie włókien nerwowych tworzących drogi nerwowe, istota szara natomiast jest skupieniem ciał neuronów. W mózgowi istota szara znajduje się przede wszystkim na powierzchni - w postaci kory nerwowej. Mózgowie jest zbudowane z 5 zasadniczych części. Licząc od przodu, wyróżnia się następujące części mózgowia: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne, rdzeń przedłużony.
Najbardziej pierwotną częścią naszego mózgowia jest rdzeń przedłużony. Od dołu łączy się z rdzeniem kręgowy, od góry przechodzi w most. W rdzeniu przedłużonym znajdują się drogi nerwowe ( wstępujące i zstępujące ), a także bardzo ważne ośrodki nerwowe kontrolujące takie elementarne, odruchowe funkcje życiowe jak: ruchy oddechowe i częściowo pracę serca, połykanie, żucie oraz ssanie.
Móżdżek zbudowany jest z dwóch pobrużdżonych półkul móżdżku, które pokryte są trójwarstwową korą móżdżku. W korze tej zachodzi integracja impulsów docierających między innymi z ucha wewnętrznego. Dzięki temu możliwe jest utrzymanie równowagi i wyprostowanej postawy ciała. W móżdżku także zachodzi koordynacja złożonych ruchów dowolnych. Móżdżek wytwarza też niewielkie impulsy odpowiedzialne za lekkie fizjologiczne napięcie mięsni szkieletowych, czyli tonus. Nawet niewielkie uszkodzenie móżdżku może spowodować bardzo poważne zaburzenia, między innymi niezborność ruchową - zaburzenia koordynacji pracy mięśni szkieletowych, czyli ataksję lub szybkie męczenie się mięsni - astenię.
Śródmózgowie jest niewielkim odcinkiem pnia mózgu związanym miedzy innymi z przetwarzaniem bodźców wzrokowych i słuchowych oraz koordynacją pracy mięsni gałki ocznej. Międzymózgowie przede wszystkim stanowi centrum koordynacji nerwowej i hormonalnej. W międzymózgowiu znajdują się ważne ośrodki motywacyjne układu nerwowego: pokarmowy ( głodu oraz sytości ), pragnienia, agresji i ucieczki oraz termoregulacyjny i rozrodczy. Ośrodki międzymózgowia silnie wpływają na nasze stany motywacyjne: zdobywania ( dążenia do zaspokojenia jakiejś potrzeby ) oraz unikania ( dążenia do odrzucenia bodźca ). Kontrolę nad ośrodkami motywacyjnymi międzymózgowia sprawują odpowiednie struktury kresomózgowia. Największą częścią mózgowia jest kresomózgowie. Tworzą je dwie półkule mózgowe połączone spoidłem wielkim. Powierzchnia kresomózgowia jest silnie pofałdowana - widać na niej uwypuklenia, czyli zakręty oddzielone wpukleniami, czyli bruzdami. W każdej półkuli wyróżniamy charakterystyczne płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny. Dla kresomózgowia charakterystyczna jest kora mózgu, która tworzy 6 warstw komórek nerwowych ( tzw. kora nowa ). Komunikacja miedzy półkulami kresomózgowia odbywa się drogami nerwowymi przebiegającymi w spoidle wielkim.
Rdzeń kręgowy jest jak infostrada po której bardzo szybko przebiegają informacje w naszym organizmie. Jak wiadomo, ta cześć ośrodkowego układu nerwowego ciągnie się w kanale kręgosłupa. Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego widać, że istota szara tworzy wewnątrz skupienie w kształcie litery H. Można tu wskazać rogi przednie brzuszne oraz tylne grzbietowe. W rogach przednich znajduje się skupienie ciał licznych neuronów ruchowych. Ich wypustki wychodzą z rdzenia, współtworząc następnie nerwy rdzeniowe. Z kolei przez korzenie grzbietowe do rdzenia kręgowego wnikają wypustki neuronów czuciowych. W istocie białej rdzenia kręgowego znajdują się liczne włókna tworzące drogi nerwowe wstępujące ( prowadzące impulsy do mózgowia ) i zstępujące ( prowadzące impulsy z mózgowia do narządów wykonawczych ).
Co to są procesy emocjonalne i poznawcze?
Procesy poznawcze:
procesy poznawcze służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, kształtującej zachowanie (służą poznawaniu otoczenia). Można również stwierdzić, że są to procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji - zachowania.
Procesy emocjonalne: procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, czyli wartościują stymulację( bodziec)
Źródła emocji:
głównym źródłem emocji są wszelkie bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś,
przedmioty lub obiekty, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Komuś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem itd.,
potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość,
kontakt z samym sobą- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji,
słowa- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale też w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia.
Rola OUN
O.u.n warunkuje równowagę w organizmie (homeostaza)
Odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego
Regulowanie zwrotne na bodźce ,dostosowane do siły i rodzaju bodźca
Zapamiętywanie i przechowywanie w formie śladów informacyjnych wywołanych w pamięci.
Wpływ Ośrodkowego układu nerwowego na procesy poznawcze i emocjonalne jest związany z budową tego układu.
Mózg : waga ok. 1,5 kg, leży w mózgoczaszce, chroniony przez opony mózgowe. Między nimi znajduje się plyn mózgowo rdzeniowy-amortyzuje wstrząsy.
Dzieli się on na:
Kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie(móżdżek), zamózgowie(rdzeń przedłużony)
Kresomózgowie :
- w jego obrębie podział na półkule mózgowe, które łączą się się spoidłem wielkim. Odbiór bodźców następuje na krzyż.
Rola poszczególnych płatów w mózgu:
Płat czołowy odpowiada za:
planowanie
myślenie
pamięć
wolę działania i podejmowanie decyzji
ocenę emocji i sytuacji
pamięć wyuczonych działań ruchowych, np. taniec, nawyki, specyficzne schematy zachowań, wyrazy twarzy
przewidywanie konsekwencji działań
konformizm społeczny, takt
uczucia błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia.
Skutki uszkodzeń płata czołowego to np.:
obniżenie uczuciowości wyższej: utrata uczuć społecznych, poczucia odpowiedzialności, ambicji, labilność uczuciowa, skłonność do opowiadania niemądrych żartów i często niewybrednych historyjek o treści erotycznej
Płat ciemieniowy odpowiada za:
orientację przestrzenną
celowe ruchy
rozpoznawanie ruchu
czucie temperatury, dotyku, bólu (górna część)
umiejscowienie wrażeń czuciowych
integrację ruchu i wzroku
integrację czucia i wzroku
rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych.
Skutki uszkodzeń płata ciemieniowego:
całkowita niepodzielność uwagi
niezdolność do skupiania wzroku na określonym miejscu
trudności w orientacji przestrzennej
trudności w integracji wrażeń wzrokowych w jedną całość oraz koordynacji ruchu oczu i rąk
niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu, problemy w troszczeniu się o siebie
niezdolność do odróżnienia kierunków (lewy płat)
trudności w liczeniu i matematyce
niezdolność do nazwania obiektu
niezdolność do umiejscowienia słów pisanych (okolice lewego zakrętu kątowego)
problemy z czytaniem
brak świadomości niektórych obszarów przestrzeni i części ciała (prawy płat)
zaprzeczanie niesprawności
trudności w rysowaniu i konstruowaniu obiektów
zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe)
Płat skroniowy odpowiada za:
mowę,
pamięć werbalną, zapamiętywanie,
rozpoznawanie obiektów,
słuch muzyczny i wrażenia dźwiękowe,
analizę zapachów.
Skutki uszkodzenia płatów skroniowych:
zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków;
zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe;
problemy w rozpoznawaniu i opisywaniu widzianych obiektów; trudności w rozpoznawaniu twarzy
upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych;
trudności w rozumieniu mowy (lewa półkula)
uszkodzenia prawej półkuli mogą spowodować słowotok
problemy z przypominaniem;
zaburzenia zachowań seksualnych;
zaburzenia kontroli zachowań agresywnych.