I. CHINOLONY (chemioterapeutyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA

• hamują syntezę DNA: wpływają na gyrazę = enzym bakteryjny odpowiedzialny za splątanie i rozplatanie nici DNA

• działają bakteriostatycznie, ale możliwe jest także działanie bakteriobójcze

a. I generacja chinolonów kwas nalidyksowy, kwas pipemidowy

• wykazuje działanie bakteriobójcze na bakterie G(-) p os

• stosowane wyłącznie w zakażeniach dróg moczowych wywołanych drobnoustrojami G(-)

• powyższe leki były powszechnie stosowane, ale ich działanie okazało się niewystarczające, dlatego opracowano kolejne generacje chinolonów

b. II generacja = fluorowane chinolony p os, iv

norfloksacyna

perfloksacyna

cyprofloksacyna

ofloksacyna

grepafloksacyna

sparfloksacyna

• wykazują bardzo szerokie spektrum działania: na bakterie G(-), G(+), bakterie beztlenowe, atypowe (które nie wytwarzają ściany komórkowej, a do rozmnażania wykorzystują komórki ludzkiego nabłonka)

• podawane przede wszystkim doustnie, także dożylnie

• stosowane w zakażeniach różnych układów: dróg moczowych, oddechowych, przewodu pokarmowego, szpiku, zapaleniu opon mózgowych

• największe zastosowanie znalazła cyprofloksacyna (szybko wchłaniana z przewodu pokarmowego - w 70%), niestety z powodu stosowania zbyt małych dawek i zbyt krótkiego czasu terapii wytworzyła się oporność bakterii na nią

• dlatego powstały chinolony III generacji, a w fazie badań są też chinolony IV generacji - przeznaczone do lecznictwa szpitalnego

PRZECIWWSKAZANIA, DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE CHINOLONÓW:

• dysbakteriozy

• objawy żołądkowo - jelitowe

• powodują uszkodzenie chrząstki - przeciwwskazanie do 12 r.ż.

• reakcje alergiczne

• chinolony mają powinowactwo do bakteryjnej gyrazy, dlatego mogą dawać szereg działań niepożądanych - poważne zaburzenia nabłonkowe, zaburzenia transmisji w zakończeniach neuronów = zaburzenia psychoneurologiczne

• są wydawane tylko na receptę, z ograniczeniem dla niektórych okresów rozwojowych: dzieciństwo (do 12 r.ż.), ciąża, laktacja

• można je stosować w leczeniu trądziku

• w trakcie terapii koniecznie należy przyjmować probiotyki

II. AMINOGLIKOZYDY (antybiotyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

działają bakteriobójczo przez hamowanie syntezy białek w komórce bakteryjnej oraz uszkadzają strukturę błony cytoplazmatycznej

• ze względu na dużą siłę działania, ale też znaczną toksyczność, stosuje się je do leczenia ciężkich zakażeń

• szczególnym wskazaniem do ich zastosowania są zakażenia szpitalne, posocznice, zakażenia w rozległych oparzeniach

• stosuje się je raz na dobę (całą dawkę dobową można podać jednorazowo iv lub im), wykorzystując tzw. efekt poantybiotykowy γ polega on na długotrwałym zahamowaniu wzrostu bakterii po krótkotrwałej ekspozycji na działanie leku (lek bardzo szybko przenika do komórek bakteryjnych, ale nie jest z nich szybko usuwany)

a. aminoglikozydy naturalne: streptomycyna, kanamycyna (gruźlica)

b. gentamycyna, neomycyna zewnętrznie + iv, im

streptomycyna:

• jest obecnie rzadko stosowana z powodu toksyczności i oporności

• hamuje rozmnażanie prątków gruźlicy - stosowana w skojarzonej terapii gruźlicy płuc (w połączeniu z co najmniej 3 innymi lekami)

• stosowana także w zakażeniach bakteriami G(-) i niektórymi G(+)

• jest podawana pozajelitowo

neomycyna:

• ze względu na dużą toksyczność stosowana miejscowo

• jest dodawana do kropli i maści do oczu (leczenie zapalenia spojówek), maści/aerozolu na skórę, globulek, czopków doodbytniczych

• zastosowanie w kosmetologii, dermatologii - można stosować ją zewnętrznie w ropnych zakażeniach skóry, owrzodzeniach podudzi

• tylko w jednym przypadku można ją podawać doustnie - by wyjałowić przewód pokarmowy przed zabiegami chirurgicznymi na jelicie grubym oraz u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami pracy wątroby (encefalopatią)

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• nefrotoksyczność - aminoglikozydy uszkadzają komórki miąższu nerek, przyczyną jest bezpośrednie działanie endotoksyn powstałych z rozbitych bakterii

• ototoksyczność - uszkodzenie ucha wewnętrznego: aminoglikozydy uszkadzają komórki rzęskowe błędnika prowadząc do zaburzeń słuchu i równowagi

• dysbakterioza - zaburzenia pracy przewodu pokarmowego

• antybiotyk, który najczęściej daje kontaktowe, alergiczne reakcje skórne

• hipertermia

• bóle stawowe

Nie stosować:

• u kobiet w ciąży

• w niewydolności nerek

III. TETRACYKLINY (antybiotyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• hamują syntezę białek częściowo wpływając na modyfikację odpowiedzi immunologicznej komórek skóry - zmniejszają nacieki zapalne

• wykazują działanie wyłącznie bakteriostatyczne

• spektrum szerokie, ale węższe od chinolonów: G(+): gronkowce, paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc; G(-), bakterie atypowe

Wyróżnia się 2 generacje tetracyklin:

a. naturalne: tetracyklina / oksycyklina / chlorocyklina

• wchłaniają się w ok.50% z przewodu pokarmowego

• obecność pokarmu, szczególnie mleka, soli wapnia i magnezu utrudnia ich wchłanianie, ponieważ tetracykliny posiadają właściwość chelatacji = łączenia się z jonami wapnia i magnezu - tworzą się nieczynne kompleksy i lek nie wchłania się z przewodu pokarmowego (stąd w leczeniu doustnym maja znaczenie trzeciorzędne)

• powinny być podawane 1h przed lub 2h po posiłku, nie należy popijać ich mlekiem lub jego przetworami

• stosowane obecnie w zakażeniach dróg żółciowych, rzadziej w zakażeniach przewodu pokarmowego i oddechowego

• stosowane także miejscowo jako mści lub aerozole

*Oxytetracyklina kortyzolowa: Oxycort maść, aerozol - należy stosować krótko (kilka dni), ponieważ przewlekłe stosowanie może doprowadzić do obniżenia odporności skóry, do zaniku naskórka

b. modyfikowane: doksycyklina / minocyklina p os / limecyklina

• są to tetracykliny nowszej generacji

• w odróżnieniu od tetracyklin naturalnych lepiej przenikają przez bariery biologiczne, mają mniejszą tendencję do tworzenia połączeń chelatowych oraz dłuższy czas działania pojedynczej dawki

• można je podawać 4-6h po posiłku zawierającym Ca lub Mg

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE TETRACYKLIN:

• zaburzenia jelitowo-żołądkowe: dyspepsje, biegunki (tetracykliny są wiązane z solami żółciowymi i wydalane do dwunastnicy, przez co powodują zwiększenie wydzielania żółci, która silnie stymuluje perystaltykę = odczyny dyspeptyczne)

• dysbakteriozy

• uszkodzenie wątroby, zaburzenia krzepnięcia (wątroba produkuje białka krzepnięcia krwi)

• reakcje skórne, nadwrażliwość na UVA, UVB (mogą wystąpić reakcje fotoalergiczne lub fototoksyczne - w trakcie leczenia należy nie wystawiać się na działanie UV)

• odkładanie się w kościach i w zawiązkach zębów (przeciwwskazanie do 12 r.ż.)

• uszkodzenie nerek

Nie stosować:

• u dzieci

• w ciąży

• w okresie laktacji

IV. MAKROLIDY (antybiotyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• hamują syntezę białek

• działają bakteriostatycznie na bakterie G(+), G(-), atypowe

Wyróżnia się 2 grupy:

a. erytromycyna i jej cykliczny węglan = davercin

• stare formy makrolidów

erytromycyna:

• jest wrażliwa na kwas solny, podawana w formie tabletek lub kapsułek rozpuszczalnych w dwunastnicy

• jest alternatywą dla osób uczulonych na benzylopenicylinę - to samo spektrum działania

• może być stosowana u kobiet w ciąży i w okresie laktacji w chlamydiowym zapaleniu dróg moczowo - płciowych

• powszechnie stosowana w leczeniu zakażeń paciorkowcowo-gronkowcowych ujść gruczołów potowych i łojowych, zapaleniu płuc, zakażeniach górnych dróg oddechowych

• formy: maść erytromycynowa, alkohol erytromycynowy (działanie przeciwbakteryjne, ściągające, odkażające; uczucie pieczenia, podrażnienia)

• można ją łączyć z retinoidami w leczeniu trądziku

• można stosować doustnie, ale wszystkie makrolidy mogą zwiększać wydzielanie żółci

b. klarytromycyna, azytromycyna

klarytromycyna:

• lek półsyntetyczny o znacznie szerszym spektrum działania, trwały w środowisku kwaśnym żołądka, pokarm nie wpływa na jego wchłanianie

• stosuje się ją w trzyskładnikowej skojarzonej terapii zakażenia bakterią spiralną (Helicobacter pylori) błony śluzowej żołądka (objawy: nadżerki, wrzody, perforacja żołądka)

WSKAZANIA KLINICZNE MAKROLIDÓW:

• jak penicylin naturalnych przy penicylinooporności lub alergii

• zapalenie dróg oddechowych (bakterie atypowe, Homophillus)

• zakażenia dróg moczowych (przenoszone drogą płciową)

• zakażenia żołądka - Helicobacter pylori (bakteria spiralna)

• zakażenia skóry, trądzik

• toksoplazmoza ciężarnych (powoduje nawykowe poronienia, możliwa przyczyna bezpłodności) - leczenie spiramycyną

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• zaburzenia jelitowo-żołądkowe: dyspepsje, biegunki

• reakcje alergiczne

• liczne interakcje z lekami (przeciwhistaminowymi, przeciwzakrzepowymi)

V. LINKOZAMIDY (antybiotyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• hamują syntezę białek bakteryjnych

• wykazują działanie bakteriostatyczne

• spektrum (jak makrolidy): gronkowce, G(+), pałeczki beztlenowe

klindamycyna, linkomycyna

• łatwo penetrują tkanki, możliwe jest ich szerokie zastosowanie, ale są zarezerwowane do leczenia zakażeń kości

klindamycyna:

• podawana doustnie, iv, im, zewnętrznie

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• potrafi przez drobne naczynia z jamy kostnej penetrować do beleczek kostnych - stosowana w leczeniu zakażeń kostnych i okołokostnych

• w kosmetologii i dermatologii stosowana jako maść lub żel do użytku zewnętrznego

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• zaburzenia jelitowo-żołądkowe: dyspepsje, biegunki

• rzekomo błoniaste zapalenie jelit

• reakcje skórne

• leukopenia (obniżenie liczby leukocytów we krwi obwodowej)

VI. CHLORAMFENIKOL = detreomycyna (nazwa zwyczajowa w Polsce)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• hamują syntezę białek i lipidów w komórce bakteryjnej

• działanie bakteriostatyczne na bakterie G(+), G(-) i atypowe

• obecnie jest lekiem rezerwowym, stosowanym rzadko ze względu na toksyczne działanie na układ krwiotwórczy (zanik krwinek białych, czerwonych)

• stosowany wyłącznie w lecznictwie zamkniętym podawany iv lub zewnętrznie (w dermatologii - trądzik, czyrak po nacięciu, zakażenia paciorkowcem-liszajec)

WSKAZANIA KLINICZNE (IV, P OS, ZEW):

• dury i paradury - Salmonella, typhi , paratyphi

• zapalenie opon mózgowych

• zakażenia narządów płciowych

• zakażenia skóry - zewnętrznie - maść detreomycynowa (stosowana w zakażeniach skóry, oczu, uszu) lub jako roztwór spirytusowy (40% lub 70%) - działa ściągająco, ale może wysuszać nadmiernie (dodatkowe nadkażenie)

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• uszkodzenie szpiku, krwinek

• „zespół szary” - dzieci (ciężkie, potencjalne śmiertelne powikłanie w przebiegu leczenia wcześniaków i niemowląt po podaniu chloramfenikolu, objawy: rozdęcie brzucha, wymioty, nasilająca się sinica, nieregularny oddech, wiotkość oraz niewydolność krążenia)

• uszkodzenie wątroby, nerek

• reakcje alergiczne

• dysbakteriozy

VII. NITROIMIDAZOLE (chemioterapeutyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• penetrują do wnętrza komórki bakteryjnej, gdzie ulegają redukcji do bardzo aktywnych związków (reaktywne pochodne grupy nitrowej

• stymulacja tworzenia wolnych rodników), które uszkadzają DNA

metronidazol iv, tynidazol

metronidazol:

• podany iv zapobiega rozsiewowi zakażeń okołooperacyjnych (podawany przed zabiegami)

• może być stosowany doustnie (w zakażeniach lambliowych - pasożyt dróg żółciowych), doodbytniczo, dopochwowo,zewnętrznie jako krem Rozex, 2% maść lub 2% żel naskórny (po zastosowaniu żelu częściej występuje odczyn rumieniowy skóry właściwej); w postaci gąbek podczas zabiegów ortopedycznych (w zakażeniach kostnymi beztlenowcami); podczas zabiegów stomatologicznych (gąbka lub nić)

• zamiast metronidazolu można podać w jednorazowej skondensowanej dawce Kinidazol

WSKAZANIA KLINICZNE DLA NITROIMIDAZOLI:

• zakażenia bakteriami beztlenowymi i względnie beztlenowcami tkanek o małym dostępie tlenu

• choroby przyzębia

• profilaktyka okołooperacyjna

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• przy podaniu zewnętrznym - rumień, pieczenie, świąd

• przy podaniu ogólnym:

• objawy żołądkowo-jelitowe (metaliczny smak w ustach - ponieważ jest wydzielany ze śliną)

• bóle głowy w trakcie terapii

• leukopenia

VIII. SULFONAMIDY (chemioterapeutyki)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• hamują syntezę kwasu foliowego przez bakterie (poprzez hamowanie enzymu biorącego udział w syntezie folianów), a jest on niezbędny do podziałów komórki bakteryjnej

• działanie bakteriostatyczne tylko w fazie rozmnażania bakterii

• spektrum:

- ziarenkowce G(+) - rzeżączka

- pałeczki G (-) - biegunki bakteryjne

- bakterie atypowe - zakażenia błony śluzowej

- pierwotniaki - choroby odzwierzęce, malaria

*z czasem wytworzyły się szczepy, które syntetyzują foliany w inny sposób - skuteczność sulfonamidów zmniejszyła się i przestano je szeroko stosować

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• zaburzenia krwinkowe - szpikowe

• ostre i przewlekłe reakcje alergiczne (swędząca wysypka, gorączka z silnymi reakcjami skórnymi)

• sulfonamidy przenikając do krwi łatwo łączą się z albuminami i białkami powierzchniowych komórek (głównie leukocytów)

• ta umiejętność połączenia się z białkiem, a potem rozdzielenia doprowadziła do rozwinięcia się alergii na sulfonamidy

• w jej wyniku może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego

• to powinowactwo do białek krwi wykazują także pochodne sulfonamidów: tiazydowe leki moczopędne i sulfonamidowe leki przeciwcukrzycowe

• odczyny wątrobowe i trzustkowe

• toksyczność przy filtracji nerkowej

• interakcje z lekami moczopędnymi, doustnymi, przeciwcukrzycowymi, psychotropowymi

ZASTOSOWANIE:

• miejscowo (zewnętrznie) γ sulfacetamid (krople do oczu)

γ sulfadiazyna srebra (maść na skórę)

*argosulfan (subst. czynna: sól srebrowa sulfatiazolu) - szeroko stosowany w zakażeniach bakteriami tlenowymi i beztlenowymi G(+) i G(-) - po poparzeniach skóry, urazach mech., na odleżyny, przewlekłe owrzodzenia podudzi

• rozpuszczalne w wodzie γ sulfafurazol (do odkażania dróg moczowych)

• nierozpuszczalne w wodzie γ sulfaguanidyna (podawana droga pokarmową niszczyła bakterie i pierwotniaki wywołujące choroby infekcyjne - niestety nastąpił znaczny wzrost oporności na nią)

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego, reumatoidalne zapalenie stawów γ sulfasalazyna - terapia trwa od 3 m-cy do kilku lat; wchłania się częściowo z przewodu pokarmowego i dodatkowo powoduje zahamowanie chorób reumatoidalnych

KOTRIMOKSAZOL = sulfametoksazol + trimetoprim

• występuje w lekach: Bactrim, Biseptol

• hamuje na dwóch różnych etapach metabolizm kwasu foliowego (różne enzymy szlaku kwasu foliowego)

• oba związki wchodzące w skład kotrimoksazolu potęgują swoje działanie, efektem jest zahamowanie syntezy puryn w komórce bakteryjnej = synergizm hiperaddycyjny

• działanie bakteriostatyczne

• stosowany w zakażeniach bakteriami G(+) i G(- )(wrażliwe) układu pokarmowego, moczowego, dróg oddechowych (III rzut), skóry

IX. LEKI PRZECIWGRUŹLICZE (przeciwprątkowe)

I RZUTU - PODSTAWOWE	II RZUTU - UZUPEŁNIAJĄCE
ryfampicyna	streptomycyna (pozajelitowo)
izoniazyd	etionamid
etambutol	cykloseryna (pozajelitowo)
pirazynamid	kanamycyna (pozajelitowo)
	kwas p-aminosalicylowy

• podstawowe zasady leczenia gruźlicy to systematyczność, odpowiedni czas trwania kuracji i stosowanie terapii skojarzonej

• minimalny czas leczenia gruźlicy to 6 m-cy

• stosowanie w leczeniu gruźlicy kilku leków równocześnie jest konieczne ze względu na występowanie oporności pierwotnej prątków na stosowane leki przeciwgruźlicze

• leki przeciwgruźlicze stosuje się w jednej dawce dziennej

• leczenie przeprowadzane jest w 2 fazach:

I FAZA (leczenie intensywne):

- przez pierwsze 2-3 m-ce

- celem jest zahamowanie mnożenia się oraz zabicie szybko namnażających się prątków

- podaje się równocześnie 4: najczęściej ryfampicynę, izoniazyd, pirazynamid i etambutol lub zamiennie z nim streptomycynę

- dzięki tej terapii pacjent przestaje być zakaźny dla otoczenia

II FAZA(leczenie podtrzymujące):

- celem jest podtrzymanie wyników terapii oraz zapobieganie nawrotom choroby

- stosuje się dwa leki, najczęściej ryfampicynę i izoniazyd

• tylko 1 lek działa prątkobójczo γ izoniazyd (działa na wszystkie rodzaje prątków): stosowany w terapii skojarzonej hamuje rozwój oporności prątków; daje bardzo dużo działań niepożądanych po podaniu w dużych dawkach - podaje się małe dawki i łączy z lekiem II rzutu

• zakażenie gruźlicze może dotyczyć skóry (kończyny, twarz; leczenie trwa powyżej roku); opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, kości

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• etambutol γ zapalenie nerwu wzrokowego

• izoniazyd γ neurotoksyczność (polekowe uszkodzenie układu nerwowego), hepatotoksyczność (zdolność do zaburzania funkcjonowania lub uszkadzania komórek wątroby lub całego tego narządu)

• pirazynamid γ fotodermatozy, hepatotoksyczność, atropatie

• kwas p-aminosalicylowy γ hepato-, nefro-, gastrotoksyczność

PREBIOTYKI / PROBIOTYKI

Probiotyki

• związki chemiczne (oligosacharydy, np. insulina) lub środki spożywcze modyfikujące środowisko przewodu pokarmowego, by ułatwić rozmnażanie komensalnej flory probiotycznej:

• bakteryjnych pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus

• ziarniaków G(+) Streprococcus

• Bifidobakterii

• drożdżaków Saccharomyces boulardi

• zadaniem probiotyków jest korzystne dla zdrowia działanie w przewodzie pokarmowym, poprzez immunomodulację oraz zachowywanie prawidłowej flory fizjologicznej

Prebiotyki

• związki cukrowcowe będące pożywką dla mikroorganizmów probiotycznych

• substancje obecne lub wprowadzane do pożywienia w celu stymulacji rozwoju prawidłowej flory jelit, poprawiająca w ten sposób zdrowie (może to być naturalny składnik diety np. skrobia, błonnik pokarmowy lub suplementy diety o charakterze prozdrowotnym)

• w odróżnieniu od probiotyku prebiotyk nie zawiera żadnych mikroorganizmów, a jedynie substancje stymulujące

DZIAŁANIE PRE- I PROBIOTYKÓW:

• obniżenie rozwoju patogennej flory na powierzchni śluzówki (drożdżyce)

• podwyższenie odporności komórkowej

• zmniejszenie przenikania antygenów i immunizacji organizmu (alergii pokarmowej)

• hamowanie powstawania nowotworów jelita grubego

• należy je stosować przez okres terapii oraz 2-3 tyg. po jej zakończeniu

• przy braku uczulenia na białko mleka krowiego, można spożywać naturalnie zakwaszone mleko (kefiry, prawdziwe jogurty, maślankę), kiszonki (ogórki, kapusta, grzyby)

---