Poj臋cie aktu administracyjnego
„Akt administracyjny jest podstawow膮 i tradycyjn膮 form膮 dzia艂ania administracji, podobnie jak wyrok jest typow膮 form膮 dzia艂ania s膮du, a akt normatywny - dzia艂alno艣ci parlamentu.”
Akt administracyjny jest opartym na przepisach prawa administracyjnego w艂adczym, jednostronnym o艣wiadczeniem woli organu administracji publicznej, kt贸re okre艣la sytuacj臋 prawn膮 (prawa i obowi膮zki) konkretnie wskazanego adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie. Cech臋 t臋 okre艣la si臋 mianem podw贸jnej konkretno艣ci aktu administracyjnego - konkretny adresat i konkretna sprawa. Ta cecha pozwala na odr贸偶nienie akt贸w administracyjnych od akt贸w normatywnych, kt贸re cechuj膮 si臋 generalnym okre艣leniem adresata i abstrakcyjnym okre艣leniem sytuacji. W aktach administracyjnych adresat z zasady jest okre艣lony imiennie, nie oznacza to jednak, 偶e adresatem aktu administracyjnego musi by膰 tylko jedna osoba - mo偶e to by膰 kilka podmiot贸w, jednak zawsze konkretnie oznaczonych. Mo偶e nim by膰 obywatel lub inny podmiot prawa publicznego lub prywatnego.
Celem aktu administracyjnego jest wywo艂anie skutk贸w prawnych (tworzy on, zmienia, przekszta艂ca prawa i obowi膮zki) na podstawie obwi膮zuj膮cych przepis贸w prawnych. Zdarza si臋 偶e wywo艂uje skutki r贸wnie偶 w sferze innych dzia艂贸w prawa (np. w sferze prawa cywilnego). Przyk艂adowo, decyzja wyw艂aszczeniowa przenosi w艂asno艣膰 nieruchomo艣ci i cho膰 jest aktem administracyjnym, to zasadnicze skutki wywo艂uje w sferze prawa rzeczowego.
Wydawanie akt贸w administracyjnych (post臋powanie administracyjne), jest szczeg贸艂owo uregulowany w kodeksie post臋powania administracyjnego. „Ka偶dy akt administracyjny musi by膰 wydany na podstawie i w celu wykonania obowi膮zuj膮cego prawa. Powinien by膰 wydany przez organ rzeczowo i miejscowo w艂a艣ciwy, zgodnie z prawem materialnym i wreszcie przy zachowaniu odpowiedniej procedury.”
Rodzaje akt贸w administracyjnych
Akty administracyjne mog膮 by膰 klasyfikowane w r贸偶ny spos贸b, wg r贸偶nych podzia艂贸w.
Akty deklaratoryjne i konstytutywne
Podzielone ze wzgl臋du na spos贸b kszta艂towania si臋 stosunk贸w prawnych.
Akty deklaratoryjne
„Akt deklaratoryjny stwierdza powstanie skutk贸w prawnych wynikaj膮cych z ustawy lub innego aktu prawnego. Akty deklaratoryjne same nic nie tworz膮 w porz膮dku prawnym.” . Z aktem deklaratoryjnym mamy do czynienia w贸wczas, gdy pewien stan rzeczy powsta艂 z mocy samego prawa, a organ wydaj膮cy akt orzeka tylko, czy dany stan zaistnia艂. Z tych przyczyn m贸wi si臋, 偶e dzia艂aj膮 one ex tunc od momentu, w jakim dany stan prawny zaistnia艂. Akty te nosz膮 z regu艂y nazw臋 orzecze艅, gdy偶 przypominaj膮 one do pewnego stopnia orzeczenia w sprawach cywilnych.
Przyk艂adem mog膮 by膰 tutaj:
• stwierdzenie nabycia obywatelstwa;
• dyplom uniwersytecki;
• stwierdzenie przyznania emerytury.
Akty konstytutywne
Akt konstytutywny posiada charakter „tw贸rczy. „Tworzy, zmienia lub uchyla stosunek prawny, przy czym skutek prawny powstaje nie z mocy ustawy, ale z mocy aktu administracyjnego, cho膰 wydawanego na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.” Zatem wywo艂uj膮 skutki prawne dopiero od chwili ich wydania (og艂oszenia, dor臋czenia) - ex nunc.
Wszystkie akty wydawane w ramach uznania administracyjnego, tzw. „akty swobodne”, s膮 aktami konstytutywnymi. Akty te z regu艂y nosz膮 nazwy - zezwolenie, pozwolenie, zarz膮dzenie, nakaz, zakaz.
Przyk艂adem takich akt贸w s膮:
• decyzje o zmianie nazwiska;
• wydanie paszportu;
• zezwolenie na pobyt cudzoziemca;
• pozwolenie na bro艅;
• zakaz wywozu d贸br kultury za granic臋.
Z punktu widzenia proceduralnego podzia艂 ten nie ma wi臋kszego znaczenia. Ma natomiast znaczenie dla ustalenia momentu powstania skutk贸w prawnych, czy powstaj膮 od chwili gdy zostaj膮 spe艂nione przes艂anki (ex tunc) czy z chwil膮 wydania aktu (ex nunc).
Akty administracyjne zewn臋trzne i akty administracyjne wewn臋trzne
Podzielone ze wzgl臋du na charakter stosunku organu wydaj膮cego akt do adresata tego aktu.
Akty zewn臋trzne
W tej grupie znajduj膮 si臋 akty kierowane nie tylko do obywateli i ich organizacji, lecz r贸wnie偶 do jednostek wchodz膮cych w sk艂ad aparatu administracyjnego lecz nie podporz膮dkowanych organizacyjnie organowi wydaj膮cemu akt.
Przyk艂adem mog膮 by膰 tutaj akta:
• do obywateli;
• sp贸艂ki z ograniczon膮 odpowiedzialno艣ci膮;
• przedsi臋biorstwa pa艅stwowego;
• zak艂adu administracyjnego i innych instytucji nie podporz膮dkowanych organizacyjnie organowi wydaj膮cemu akt.
Akty administracyjne zewn臋trzne mog膮 by膰 wydawane w rozmaitych formach, co znajduje odbicie nie tylko w ich nazewnictwie, ale tak偶e w tre艣ci (istocie) danego aktu. Typowym przyk艂adem takiego aktu jest decyzja administracyjna oraz pozwolenia, zezwolenia, koncesje i licencje.
Akty wewn臋trzne
Skierowane s膮 do podmiot贸w podleg艂ych organizacyjnie lub s艂u偶bowo. Tj. do:
• organ贸w;
• instytucji;
• pracownik贸w podleg艂ych s艂u偶bowo organowi wydaj膮cemu dany akt administracyjny.
B臋d膮 to wi臋c akty skierowane do podleg艂ych jednostek organizacyjnych, jak r贸wnie偶 polecenia prze艂o偶onych kierowane do pracownik贸w, kt贸rych stosunek pracy ma charakter administracyjno prawny. Aktem wewn臋trznym b臋dzie np. zarz膮dzenie premiera skierowane do wojewody. Wymienia si臋 zazwyczaj tak偶e akty wynikaj膮ce z w艂adztwa zak艂adowego (np. polecenia skierowane przez dziekana do studenta).
Nie zalicza si臋 do grupy akt贸w wewn臋trznych tych akt贸w kierowanych do pracownik贸w, kt贸re wykraczaj膮 poza zakres podleg艂o艣ci s艂u偶bowej - np. w kwestiach takich jak nawi膮zanie lub rozwi膮zanie stosunku pracy b膮d藕 zmiana tego stosunku. Te akty s膮 traktowane jako akty zewn臋trzne, nie wydaje si臋 ich bowiem w ramach stosunku pracy, lecz zawi膮zuje, znosi lub przekszta艂ca stosunek pracy 艂膮cz膮cy organ z obywatelem.
„Akty zewn臋trzne wydaje si臋 [..]na podstawie kodeksu post臋powania administracyjnego lub ordynacji podatkowej i s艂u偶y tu ochrona s膮du administracyjnego. Przy aktach wewn臋trznych nie jest to wymagane. W szczeg贸lno艣ci art. 3 3 k.p.a. stanowi, i偶 nie stosuje si臋 kodeksu w sprawach wynikaj膮cych z:
1) nadrz臋dno艣ci i podleg艂o艣ci organizacyjnej w stosunkach mi臋dzy organami pa艅stwowymi i innymi pa艅stwowymi jednostkami organizacyjnymi,
2) podleg艂o艣ci s艂u偶bowej pracownik贸w organ贸w i jednostek organizacyjnych wymienionych w pkt. 1, o ile przepisy szczeg贸lne nie stanowi膮 inaczej.”
Stosunki wewn臋trzne tak jak i zewn臋trzne regulowane s膮 przepisami ustawowymi i rozporz膮dzeniami (aktami normatywnymi) przez co ca艂kowite rozdzielenie sfery zew. i wew. jest niemo偶liwe. Jednak偶e w sferze wewn臋trznej s膮 r贸偶nego rodzaju przepisy zawarte w regulaminach i instrukcjach, kt贸re nie wyst臋puj膮 w prawie powszechnie obowi膮zuj膮cym.
Akty administracyjne zwi膮zane i akty administracyjne swobodne
Podzielone ze wzgl臋du na zakres prawnej regulacji warunk贸w wydania aktu.
Akty administracyjne zwi膮zane, to takie akty, kt贸rych warunki podj臋cia zosta艂y wyra藕nie okre艣lone normami prawa.
Akty administracyjne swobodne, to takie, kt贸rych warunki wydania nie s膮 przez prawo w og贸le okre艣lone lub te偶 okre艣lone zosta艂y w spos贸b ma艂o wyczerpuj膮cy. B臋dzie oparty w wi臋kszej lub mniejszej mierze na tzw. uznaniu administracyjnym, pozwalaj膮cym organowi na wzgl臋dnie swobodne podj臋cie rozstrzygni臋cia. Swoboda ta nie mo偶e by膰 jednak nieograniczona .
Akty zale偶ne od woli adresata i niezale偶ne od woli adresata
Akty zale偶ne od woli adresata, to takie, do kt贸rych wydania konieczny jest uprzedni wniosek adresata o wydanie aktu. Taki akt nie mo偶e by膰 wydany bez zgody strony.
Akty te s膮 niemal zawsze aktami przyznaj膮cymi uprawnienia. Nale偶y tu np. zezwolenie na wykonywanie okre艣lonego zawodu, decyzja o zmianie nazwiska.
Akty niezale偶ne od woli adresata s膮 wydawane z urz臋du, mog膮 te偶 by膰 wydane na wniosek strony lub innej osoby. Wniosek adresata nie jest tu jednak niezb臋dny do wykonania aktu. Takimi aktami z regu艂y nak艂ada si臋 obowi膮zki. Przyk艂adami takich akt贸w mog膮 by膰: decyzja wyw艂aszczeniowa, nakaz rozbi贸rki obiektu budowlanego, decyzja o wydaleniu cudzoziemca.
„Czasami w literaturze takie akty administracyjne nazywane s膮 dwustronnymi i jednostronnymi, co jest myl膮ce, gdy偶 akt贸w dwustronnych, kt贸rych tre艣膰 jest r贸wnorz臋dnie ustalana przez organ i adresata, w administracji publicznej nie ma. W tym rozumieniu wszystkie akty maja charakter jednostronny, gdy偶 organ je wydaj膮cy zawsze zachowuje pozycj臋 nadrz臋dn膮.”
Akty wywo艂uj膮ce skutki cywilno prawne i akty nie wywo艂uj膮ce takich skutk贸w
Akty wywo艂uj膮ce skutki cywilnoprawne
Wszystkie akty administracyjne wywo艂uj膮 skutki w dziedzinie prawa administracyjnego. Niekt贸re z nich mog膮 jednak wywo艂ywa膰 r贸wnie偶 skutki w dziedzinie prawa cywilnego. Przyk艂adem takiego aktu jest decyzja wyw艂aszczeniowa, moc膮 kt贸rej w艂asno艣膰 nieruchomo艣ci zostaje przeniesiona z dotychczasowego w艂a艣ciciela na pa艅stwo (gmin臋).
Akty nie wywo艂uj膮ce skutk贸w cywilnoprawnych
Te akty s膮 warunkiem do zawarcia umowy, kt贸ra to w艂a艣nie wywo艂uje skutki cywilnoprawne. Przyk艂adem mo偶e by膰 decyzja o sprzeda偶y obywatelowi nieruchomo艣ci przez Skarb Pa艅stwa, kt贸ra to decyzja poprzedza zawarcie umowy sprzeda偶y.
Akty pozytywne i akty negatywne
Podzielone ze wzgl膮du na 偶膮dania adresata (strony).
Pozytywne - to takie akty, kt贸re w ca艂o艣ci uwzgl臋dniaj膮 偶膮danie adresata. Milczenie niekiedy mo偶e oznacza膰 akt pozytywny.
Negatywne - to takie akty, kt贸re odmawiaj膮 ca艂kowicie lub cz臋艣ciowo 偶膮daniu strony. Akt negatywny wymaga wydania przez organ aktu administracyjnego na pi艣mie ze stosownym uzasadnieniem. Odmowne za艂atwienie podania przez organ administracyjny (np. odmowa wydania prawa jazdy) jest r贸wnie偶 aktem administracyjnym, stwarza bowiem dla wnosz膮cego podanie pewn膮 sytuacj臋 prawn膮, np. daje mu prawo wniesienia odwo艂ania. Adresatowi takiego aktu przys艂uguje wyja艣nienie na pi艣mie i prawo odwo艂ania si臋 od takiego aktu.
Akty nakazuj膮ce, kszta艂tuj膮ce, ustalaj膮ce
Podzielone ze wzgl臋du na tre艣膰 rozstrzygni臋cia sprawy.
Akty nakazuj膮ce zawieraj膮 nakazy lub zakazy, zobowi膮zuj膮 do okre艣lonego w nich zachowania si臋 (czynienia, znoszenia lub zaniechania).
Akty kszta艂tuj膮ce prawo ustanawiaj膮, zmieniaj膮 lub znosz膮 konkretny stosunek prawny, okre艣lony status prawny.
Akty ustalaj膮ce ustalaj膮 prawo lub prawnie istotn膮 w艂a艣ciwo艣膰 osoby. Akt ustalaj膮cy stwierdza co wed艂ug obowi膮zuj膮cego prawa obowi膮zuje w konkretnym przypadku. Jest aktem administracyjnym, poniewa偶 ustala sytuacj臋 prawn膮 w spos贸b wi膮偶膮cy i przez to ma charakter reguluj膮cy.
Formy akt贸w administracyjnych
Do formy akt贸w administracyjnych mo偶na zaliczy膰:
• decyzje administracyjne
• zezwolenia;
• koncesje;
• licencje.
„Niezachowanie okre艣lonej formy mo偶e spowodowa膰 niewa偶no艣膰 aktu administracyjnego. Wyodr臋bnia si臋 wi臋c akty formalne i nieformalne. Uwa偶a si臋, 偶e akty formalne to te akty, przy kt贸rych niezachowanie formy przewidzianej przepisami prawa powoduje ich niewa偶no艣膰.”
Decyzja
Wg J. Bocia decyzj膮 jest akt administracyjny stanowi膮cy jednostronne ustalenie organu administracji publicznej o wi膮偶膮cych dla jednostki (i organu) konsekwencjach normy prawa administracyjnego.
Pragn臋 nadmieni膰, i偶 decyzje administracyjne s膮 najbardziej rozpowszechnion膮 kategori膮 akt贸w administracyjnych. Nale偶膮 one jednocze艣nie do tych akt贸w administracyjnych, kt贸re s膮 najpe艂niej regulowane przepisami prawa administracyjnego.
Decyzje wydawane s膮 na podstawie przepis贸w prawa materialnego, a tylko wyj膮tkowo w oparciu o przepisy procesowe, np. decyzja stwierdzaj膮ca wyga艣ni臋cie bezprzedmiotowej decyzji.
Nale偶y pami臋ta膰, 偶e decyzje przyznaj膮 lub odmawiaj膮 przyznawania uprawnienia jednostce.
Adresatem decyzji jest zawsze strona post臋powania.
Przyk艂adowe decyzje administracyjne:
• decyzja o zmianie nazwiska ma艂oletniego dziecka ( ustawa z dnia 5 listopada 1956r. o zmianie imion i nazwisk oraz ustawa z dnia 5 marca 2005r. o zmianie ustawy o zamianie imion i nazwisk oraz….);
• decyzja w sprawach 艣wiadcze艅 pomocy spo艂ecznej (ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy spo艂ecznej).
Decyzje o szczeg贸lnej nazwie
Zezwolenie
„Zezwolenie jest form膮 aktu administracyjnego ustalaj膮cego uprawnienia w sferze prawa administracyjnego lub wyra偶aj膮cego zgod臋 na dokonanie przedsi臋wzi臋cia lub podj臋cie czynno艣ci dopuszczonej normami prawa administracyjnego.”
Art.75 ustawy o swobodzie dzia艂alno艣ci gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. zawiera katalog pozycji, na kt贸re wymagane jest zezwolenie:
• w specjalnych strefach ekonomicznych;
• w prawie o ruchu drogowym (np. na kierowanie tramwajem);
• w prawie bankowym;
• w prawie lotniczym;
• w prawie farmaceutycznym;
• w prawie pocztowym.
Zdarza si臋, 偶e ustawodawca przyjmuje dla tej formy aktu administracyjnego inne okre艣lenia, na przyk艂ad pozwolenie, karta, zgoda.
Przyk艂adem jest tutaj:
• pozwolenie na budow臋 lub rozbi贸rk臋 obiektu budowlanego;
• pozwolenie na kierowanie tramwajem.
Zezwolenia wydawane s膮 na czas nieokre艣lony lub nieoznaczony.
Zezwolenia na dzia艂alno艣膰, dla kt贸rej okre艣lono szczeg贸lne warunki jej wykonywania, mog膮 by膰 cofni臋te w przypadku nieprzestrzegania tych warunk贸w przez osob臋 korzystaj膮c膮 z zezwolenia.
Koncesja
Wg Jana Bocia koncesja jest aktem administracyjnym, kt贸ry osobie fizycznej lub prawnej nadaje uprawnienia do wykonywania okre艣lonej dzia艂alno艣ci, najcz臋艣ciej produkcyjnej lub us艂ugowej.
Koncesjonowanie wprowadza si臋 w przypadku dzia艂alno艣ci, kt贸re maj膮 szczeg贸lne znaczenie ze wzgl臋du na bezpiecze艅stwo pa艅stwa lub obywateli albo inny wa偶ny interes publiczny. Art. 54 Konstytucji RP zakazuje koncesjonowania prasy.
Rodzaje dzia艂alno艣ci koncesjonowanej wymienione s膮 enumeratywnie w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia艂alno艣ci gospodarczej. W my艣l art. 46 wspomnianej ustawy dzia艂alno艣ci膮 koncesjonowan膮 jest:
1. bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz sk艂adowanie odpad贸w wg贸rotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach g贸rniczych;
2. wytwarzanie i obr贸t materia艂ami wybuchowymi, broni膮 i amunicj膮 oraz wyrobami i technologi膮 o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;
3. wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, przesy艂anie, dystrybucja i obr贸t paliwami i energi膮;
4. ochrona os贸b i mienia;
5. rozpowszechnianie program贸w radiowych i telewizyjnych;
6. przew贸z lotniczy.
Wszystkie z wymienionych rodzaj贸w dzia艂alno艣ci koncesjonowanej s膮 szczeg贸艂owo uregulowane w stosownych ustawach. Z uwagi na to, 偶e katalog dzia艂alno艣ci koncesjonowanej jest katalogiem zamkni臋tym to wprowadzenie koncesjonowania innych dziedzin dzia艂alno艣ci gospodarczej wymaga zmiany wspomnianej ustawy.
Koncesja jest udzielana na czas okre艣lony. Czas ten nie mo偶e by膰 kr贸tszy ni偶 5 lat i nie d艂u偶szy ni偶 50 lat. chyba, 偶e przedsi臋biorca b臋dzie wnioskowa膰 o udzielenie koncesji na czas kr贸tszy.
„Wydaj膮c koncesj臋 organ administracyjny obowi膮zany jest wnikliwie zbada膰 stan faktyczny poprzedzaj膮cy wydanie koncesji, w szczeg贸lno艣ci za艣 powinien zbada膰 czy koncesjonariusz spe艂nia warunki dotycz膮ce sposobu wykonywania koncesjonowanej dzia艂alno艣ci.”
Organ koncesyjny mo偶e cofn膮膰 koncesje np. gdy koncesjonariusz narusza warunki koncesji.
Licencja
Poj臋cie licencji wg J. Bocia brzmi nast臋puj膮co: ”Licencja jest aktem administracyjnym ustalaj膮cym uprawnienia do wykonywania okre艣lonej dzia艂alno艣ci (niekoniecznie o charakterze gospodarczym) lub pracy zawodowej, gdy wykonywanie takiej dzia艂alno艣ci zwi膮zane jest z posiadaniem odpowiednich kwalifikacji.”
Licencja 艂膮czy w sobie element nabycia uprawnienia do wykonywania okre艣lonej dzia艂alno艣ci oraz element zezwolenia na t臋 dzia艂alno艣膰.
Przyk艂adem licencji s膮 akty administracyjne:
• ustalaj膮ce uprawnienia dla przewodnik贸w turystycznych (licencje przewodnickie);
• licencje pracownik贸w ochrony;
• ustalaj膮ce uprawnienia dla personelu lotniczego (licencje lotnicze);
• licencje s臋dziego sportowego (licencje sportowe);
Mog膮 przyjmowa膰 inne nazwy (np. patent 偶eglarski).
Licencja udzielona jest na czas oznaczony lub na czas nieoznaczony.
Cofn膮膰 licencje mo偶e organ, kt贸ry jej udzieli艂 ale tylko w 艣ci艣le okre艣lonych prawem przypadkach na przyk艂ad, gdy nie s膮 przestrzegane warunki okre艣lone w akcie licencji lub te偶, gdy posiadacz licencji utraci艂 uprawnienia do prowadzenia dzia艂alno艣ci obj臋tej licencj膮
Wadliwo艣膰 aktu administracyjnego
Akt administracyjny jest prawid艂owy, je偶eli odpowiada wszelkim przes艂ankom stawianym mu przez porz膮dek prawny.
Ot贸偶 prawid艂owy akt administracyjny powinien zawiera膰 nast臋puj膮ce kryteria (wg J. Bocia):
• musi by膰 wydany zgodnie z prawem materialnym, co oznacza, 偶e prawo musi wyra藕nie zezwala膰 na rozstrzyganie o prawach i obowi膮zkach okre艣lonych podmiot贸w w drodze aktu administracyjnego;
• musi by膰 wydany zgodnie z prawem ustrojowym, co oznacza, 偶e musi by膰 wydany przez organ administracji publicznej kompetentny, zar贸wno rzeczowo, jak i miejscowo;
• musi by膰 wydany zgodnie z prawem procesowym, czyli w odpowiednim trybie, okre艣laj膮cym zar贸wno spos贸b jego podejmowania, jak i spos贸b kontroli;
• musi by膰 wydany z w艂a艣ciwym wykorzystaniem samodzielno艣ci prawnej, przyznanej organowi przez normy prawa materialnego, ustrojowego i procesowego.
Akty administracyjne, kt贸re nie spe艂niaj膮 w/w warunk贸w, uznane s膮 aktami wadliwymi.
Niezgodno艣膰 aktu administracyjnego z przepisami mo偶e by膰 powa偶na lub b艂aha, w zale偶no艣ci od tego, jakiej sprawy dotyczy. Im wi臋ksza jest niezgodno艣膰 aktu administracyjnego z obowi膮zuj膮cym prawem - a wi臋c im powa偶niejsza jest wadliwo艣膰 - tym wi臋kszy wp艂yw wywiera to na wa偶no艣膰 aktu administracyjnego.
Wady nieistotne i istotne
Wady nieistotne
Wadliwo艣膰 nieistotna, jest takim rodzajem wadliwo艣ci, kt贸ry nie poci膮ga za sob膮 ani niewa偶no艣ci, ani potrzeby uchylenia aktu. Jako przyk艂ad mo偶na wskaza膰 niepowo艂anie stanowiska s艂u偶bowego przy podpisie osoby, kt贸ra wyda艂a decyzj臋, czy brak pouczenia o prawie odwo艂ania si臋 do wy偶szej instancji. Nale偶膮 tu b艂臋dy pisarskie, rachunkowe.
Jedynym sposobem uprawnienia wadliwo艣ci aktu jest jego sprostowanie lub uzupe艂nienie. Jednak takie wadliwo艣ci nie powoduj膮 utraty mocy obowi膮zuj膮cej przez akt administracyjny.
Wady istotne
„Akty dotkni臋te wadami istotnymi mog膮 by膰 - w spos贸b przewidziany prawem - czy to na wniosek adresata, czy te偶 z urz臋du, przez organ nadzorczy - uchylane lub zmieniane. Takie akty nazywamy aktami wzruszalnymi; m贸wi si臋 o wzruszalno艣ci aktu administracyjnego.”
O tym, kt贸re wady powoduj膮 niewa偶no艣膰 aktu, stanowi膮 w spos贸b wyra藕ny obie procedury (art. 156 k.p.a. i art. 247 ordynacji podatkowej).
Art. 156 k.p.a. uznaje za niewa偶ny akt administracyjny, kt贸ry:
• zosta艂 wydany przez niew艂a艣ciwy rzeczowo organ;
• zosta艂 wydany bez podstawy prawnej lub z ra偶膮cym naruszeniem prawa;
• dotyczy sprawy, kt贸ra zosta艂a poprzednio rozstrzygni臋ta ostateczn膮 decyzj膮;
• zosta艂 skierowany do osoby nie b臋d膮cej stron膮 w sprawie;
• w razie wykonania wywo艂a艂by czyn zagro偶ony kar膮;
• zawiera inn膮 wad臋, powoduj膮c膮 niewa偶no艣膰 aktu z mocy wyra藕nego przepisu prawa. Przyk艂adem mo偶e tu by膰 art. 11 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony 艣rodowiska,kt贸ry zawiera og贸ln膮 klauzul臋: „Decyzja wydana z naruszeniem przepis贸w dotycz膮cych ochrony 艣rodowiska jest niewa偶na".
Akty zaskar偶alne (wzruszalne) s膮 skuteczne dop贸ki nie zostan膮 zmienione lub uchylone przez w艂a艣ciwy organ administracji. Zmiana lub uchylenie takiego aktu dzia艂a ex tunc czyli od chwili zmiany.
Nale偶y zauwa偶y膰, 偶e akt administracyjny mo偶e by膰 zmieniony lub uchylony nie tylko z powodu istotnej wadliwo艣ci. Przepisy prawa administracyjnego dopuszczaj膮 tak偶e zmian臋 lub uchylenie prawid艂owo wydanych akt贸w administracyjnych na podstawie przepis贸w k.p.a.
Nieakty
Poza poj臋ciem aktu administracyjnego stoj膮 tzw. nieakty.
S膮 to czynno艣ci podejmowane:
• przez organy oczywi艣cie niew艂a艣ciwe;
• z pomini臋ciem wszelkiej procedury.
Nie le偶膮 w sferze prawa, np, przydzia艂 lokalu przez kierownika budowy.
Domniemanie wa偶no艣ci
Ka偶dy akt administracyjny chroniony jest domniemaniem wa偶no艣ci, co ma zapobiec samodzielnemu ocenianiu aktu przez zainteresowane podmioty i swobodnemu decydowaniu, czy go wykona膰. Nawet taka decyzja, kt贸ra jest dotkni臋ta bardzo powa偶n膮 wad膮 powinna by膰 traktowana jako obowi膮zuj膮ca do chwili uchylenia. Nie jest to domniemanie prawid艂owo艣ci wydanych akt贸w lecz 偶e do czasu udowodnienia sytuacji przeciwnej akt taki obowi膮zuje prawnie jako ca艂kowicie poprawny.
Instytucje wzruszalno艣ci i niewa偶no艣ci wadliwych akt贸w administracyjnych stanowi膮 w gruncie rzeczy gwarancje praworz膮dno艣ci dzia艂a艅 administracji publicznej. Pozwalaj膮 eliminowa膰 z obrotu prawnego akty niezgodne z prawem, a tego wymaga zasada praworz膮dno艣ci.