Matura z biologii 2002

Opolskie 1. Porównaj przebieg i znaczenie oddychania beztlenowego i tlenowego. 2. Na wybranym przykładzie przedstaw strukturę i funkcjonowanie ekosystemu oraz skutki ingerencji człowieka w ten system. 3. Dziedziczność i zmienność organizmów. Przeanalizuj materiały źródłowe i wykonaj 30 zadań związanych z tematem. Łódzkie 1. Przedstaw podobieństwa i różnice w organizacji i metabolizmie komórek pro- i eukariotycznych. 2. Scharakteryzuj zmienność mutacyjną i rekombinacyjną oraz wyjaśnij ich znaczenie w procesach ewolucji. 3. Morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne przystosowania organizmów roślinnych, zwierzęcych i człowieka do odżywiania się. Podlaskie 1. Wykaż różnorodność białek i ich udział w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. 2. Zmienność organizmów jako podstawowy czynnik ewolucji świata żywego. 3. Różnorodność procesów życiowych organizmów. Przeanalizuj dane źródłowe i w wykonaj 39 zadań związanych z tematem. Śląskie 1. Opisz gospodarkę wodną roślin i wykaż różnorodność przystosowań roślin do pobierania, transportu, gromadzenia i ochrony przed utratą wody. 2. Przedstaw przystosowania, występujące w budowie i czynnościach życiowych kręgowców, do opanowania różnych środowisk. 3. Jedność i różnorodność organizmów żywych. Mazowieckie 1. Budowa i czynności życiowe bakterii oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka. 2. Zasoby przyrody oraz ich wykorzystywanie przez człowieka. 3. Przemiany energii w świecie żywym (temat w postaci zestawu zadań). Świętokrzyskie 1.Scharakteryzuj czynniki, prawidłowości oraz dowody procesu ewolucji. 2. Udowodnij znaczenie organizmów jednokomórkowych w życiu wielokomórkowców oraz ekosystemach naturalnych i gospodarce człowieka. 3. Przedstaw i wykaż, że zapis genetyczny determinuje cechy budowy i funkcji organizmu. Warmińsko - mazurskie 1. Wykaż, że budowa i czynności życiowe bezkręgowców zależą od zajmowanego środowiska i trybu życia. 2. Wykaż koordynacyjną rolę w organizmie człowieka układu nerwowego, hormonalnego i narządów zmysłów. 3. Współzależność struktury i funkcji na poziomie komórki, tkanki i organów u roślin. Zachodniopomorskie, Lubuskie, Wielkopolskie 1. Przedstaw dowody jedności i różnorodności komórki roślinnej i zwierzęcej, porównując ich budowę i funkcje. 2. Przedstaw współzależność między sekwencją nukleotydów w DNA, a sekwencją aminokwasów w białku. 3. Procesy fizjologiczne roślin i zwierząt (pakiet zadań do rozwiązania).

Kraków 2000

1. Wykaż związek budowy z funkcją na przykładach wybranych tkanek roślinnych i zwierzęcych, jako wyraz adaptacji organizmów do środowiska życia. 2. Omów skutki działalności człowieka, zarówno negatywne, jak i pozytywne, na przykładzie wybranych ekosystemów. 3. Bezpośrednie i pośrednie dowody na ewolucję organizmów. Wykonaj polecenia zawarte w 30 zadaniach umieszczonych w załączniku. UWAGA: W tekście wyróżnione i oznaczone (*) zostały zadania trudne dla profilu biol.-chem., co zostanie uwzględnione w końcowej punktacji. Zadania te może również rozwiązywać zdający z profilu ogólnego i da mu to szansę uzyskania dodatkowych punktów. Załącznik do tematu 3 Bezpośrednie i pośrednie dowody na ewolucję organizmów. Zadanie 1 (4 pkt) Powstanie teorii ewolucji było poprzedzone intensywnymi badaniami w różnych dziedzinach nauk przyrodniczych. W miarę ich rozwoju nie tylko dawano odpowiedzi na te same pytania, lecz także stawiano nowe. Ukoronowaniem prac przyrodników było ogłoszenie teorii ewolucji w XIX w. Z poniższych poglądów charakteryzujących ewolucję wybierz te, które dotyczą teorii ewolucji J. B. Lamarcka oraz te, które są charakterystyczne dla teorii K. Darwina. 1. Każdy narząd pod wpływem używania doskonali się i rozwija, a pod wpływem nieużywania uwstecznia się i zanika. 2. Na skutek nadmiernej liczebności osobników dochodzi do walki konkurencyjnej, w której przeżywają osobniki najlepiej przystosowane do środowiska. 3. Osobniki, które przeżyły przekazują korzystne cechy przystosowawcze swojemu potomstwu. 4. Zwierzęta obdarzone "czuciem wewnętrznym" zmieniają się za pośrednictwem "wewnętrznej dążności do doskonalenia się". 5. Gatunki charakteryzuje olbrzymia zmienność i nie spotyka się dwóch identycznych osobników. 6. W walce o byt przeżywają osobniki najlepiej przystosowane. 7. Zwierzęta przystosowują się do środowiska, ponieważ jest to niezbędny warunek ich istnienia. Zmiany takie są dziedziczne o ile są wspólne dla obu płci. 8. Organizmy mnożą się w postępie geometrycznym. Zadanie 2 (1 pkt) Zdefiniuj pojęcie ewolucji Zadanie 3 (3 pkt) Przeczytaj uważnie zdania charakteryzujące prawidłowości ewolucji. Zaznacz w odpowiedniej rubryce każdej kolumny znakiem + czy jest to zdanie fałszywe czy prawdziwe. Zadanie 4 (3 pkt) Niezbędnym czynnikiem prowadzącym do wyodrębnienia się gatunku jest izolacja rozrodcza. Wymień 3 możliwe przyczyny powstawania takiego rodzaju izolacji Zadanie 5 (4 pkt) Zmienność rekombinacyjna jest jednym z czynników ewolucji. Jednym z jej głównych źródeł jest proces crossing-over, który ilustruje poniższy schemat a) Dorysuj, jak będą wyglądały chromosomy homologiczne (rys. a), a następnie chromosomy w gametach (rys. b) po zajściu powyższego procesu. b) Napisz na czym polega proces crossing-over. c) Podaj jeszcze jedno źródło zmienności rekombinacyjnej Zadanie 6 (3,5 pkt) Podłożem powstawania nowych gatunków, są nagłe zmiany zachodzące w genach lub chromosomach pod wpływem różnorodnych czynników zwane mutacjami. Zmiany te są dziedziczne i w przyrodzie występują przypadkowo i losowo. Rysunek przedstawia schematyczny układ genów w dwóch prawidłowych chromosomach niehomologicznych. Chromosomy te uległy mutacjom. Przyporządkuj nazwę mutacji odpowiedniemu schematowi: b) Wymień trzy czynniki mutagenne Zadanie 7 (4 pkt) Bezpośrednich dowodów ewolucji dostarcza paleontologia, czyli nauka o organizmach wymarłych. Wykonaj następujące polecenia: a) Wpisz w odpowiednią rubrykę po dwa przykłady różnych rodzajów skamieniałości, czyli resztek, albo śladów organizmów pochodzących z minionych epok geologicznych. Szczątki kopalne (= wykopaliska) ....................................................... Odciski, odlewy ....................................................... Całe organizmy roślinne lub zwierzęce w postaci tzw. inkluzji ..................................................................................................... b) Na poniższych rysunkach rozpoznaj i podpisz żywą skamieniałość. Zadanie 8 (1 pkt) Podaj 2 przykłady metod badawczych stosowanych w paleontologii. Zadanie 9 (1 pkt. + *2 pkt) Formy przejściowe wykazują cechy charakterystyczne dla dwóch różnych grup systematycznych a). Zakreśl prawidłową odpowiedź: Za formy przejściowe u roślin uważane są: a. sagowce b. paprocie nasienne c. psylofity d. brak prawidłowej odpowiedzi *b) Uzupełnij poniższą tabelę: (niestety brak tabeli przepraszamy) Zadanie 10 (3 pkt) Napisz jaki rodzaj narządów (analogiczne czy homologiczne) ilustruje poniższy rysunek. Swoją odpowiedź krótko uzasadnij. Zadanie 11 (3,5 pkt) Z poniżej podanych przykładów pogrupuj i zapisz nazwy narządów homologicznych i analogicznych. Kończyna kreta i ręka człowieka, odnóże przednie turkucia podjadka i kończyna przednia kreta, oko ośmiornicy i oko ryby, skrzydło nietoperza i skrzydło orła, serce żaby i serce ptaka, liść lipy i kolec kaktusa, skrzydło ważki i skrzydło bociana. *Zadanie 12 (1 pkt) Podkreśl prawidłową odpowiedź. Narządami szczątkowymi u roślin są: a. prątniczki u storczyków b. szczątkowe zalążnie w męskich kwiatach niektórych roślin rozdzielnopłciowych c. łuski na łodydze kanianki d. prawidłowe odpowiedzi: a, b, c Zadanie 13 (2 pkt) Wymień po dwa przykłady narządów szczątkowych i atawizmów występujących u człowieka. Zadanie 14 (1 pkt. + * 1 pkt) Rozwój embrionalny zwierząt dostarcza wiele przykładów pokrewieństwa i podobieństwa organizmów. Rysunek przedstawia stadia rozwoju zarodków kręgowców. Na jego podstawie ustal jedną prawidłowość (profil biol.-chem. dwie prawidłowości) dotyczącą rozwoju embrionalnego tych organizmów. 1. .... *2. ..... Zadanie 15 (2,5 pkt. + *2pkt) Wszystkie zwierzęta tkankowe w swej ontogenezie przechodzą przez pewne stadia rozwojowe wspólne dla całych wielkich grup systematycznych. a). Uzupełnij poniższy rysunek podpisując przedstawione stadia rozwojowe oraz procesy, w wyniku których one powstają. *b) Wypisz 2 typy bruzdkowania z przykładami u różnych grup zwierzęcych (wystarczy podać po jednym przykładzie). *Zadanie 16 (5 pkt) W wyniku organogenezy powstają różne części organizmu. Wpisz odpowiednio poniżej podane narządy lub ich układy, zgodnie z ich pochodzeniem: trzustka, nerwy rdzeniowe, szkielet, włosy, jelito środkowe, wątroba, układ krwionośny, mózg, mięśnie, nabłonek płuc Zadanie 17 (1,5 pkt) Na podstawie poniższych rysunków, wykaż jedność planu budowy na poziomie komórkowym. Zadanie 18 (3 pkt) Porównanie niektórych struktur w obrębie różnych grup organizmów wykazało, że każdy układ narządów nosi pewne cechy zasadniczego podobieństwa i wykazuje zmienność w pewnym zakresie u przedstawicieli danego typu. Wykorzystując poniższy rysunek mózgów kręgowców wymień 3 najważniejsze tendencje ewolucyjne zauważalne w rozwoju tego narządu. Zadanie 19 (2 pkt) Na podstawie dowodów z fizjologii i biochemii można wnioskować o pokrewieństwie między organizmami. Tabela zawiera zestawienie zawartości pierwiastków w wodzie oceanicznej i płynach fizjologicznych różnych zwierząt, przy czym za 100 przyjęto ilość Na, który jest charakterystyczny zarówno dla wody oceanicznej, jak i dIa płynów ustrojowych. Przedstaw dwa wnioski wynikające z tych danych. *Zadanie 20 (1 pkt) Cytochrom c jest jednym z podstawowych związków biorących udział w oddychaniu i fosforyzacji. Występuje u wszystkich organizmów. Stwierdzono, że około 60 % ogólnej ilości aminokwasów cytochromu jest identycznych w homologicznych pozycjach u pszenicy i człowieka, natomiast między jedną z bakterii i człowiekiem jest 30 % aminokwasów w tych samych pozycjach. Na podstawie powyższego tekstu sformułuj jedną prawidłowość dotyczącą ewolucji genu dla cytochromu c. Zadanie 21 (3 pkt) Białka są podstawowym składnikiem budulcowym i funkcjonalnyrn wszystkich organizmów żywych na Ziemi. Połącz w pary podane w kolumnach: nazwę białka z pełnioną przez niego funkcją. Zadanie 22 (8 pkt) Zawartość kwasów nukleinowych w suchej masie organizmów jest niewielka - Wynosi około 1%. Jednak ich rola jest ogromna. Uzupełnij braki w poniższej tabeli: Zadanie 23 (1,5 pkt) Nazwij i wyjaśnij właściwość kodu genetycznego, która dowodzi istnienia procesu ewolucji. Zadanie 24 (4 pkt) Mutacje genowe to zmiany sekwencji nukleotydów danego genu. Niektóre z nich dotyczą zamiany zasad w DNA. a) Uzupełnij tabelę przedstawiającą mechanizm tego rodzaju mutacji. b) Podaj jeszcze jeden (inny od przedstawionych w punkcie a) rodzaj mutacji genowej c) Wypisz 3 rodzaje skutków mutacji genowych. Zadanie 25 (2,5 pkt) Wykresy przedstawiają efekty działania doboru naturalnego. Rysunki u góry przedstawiają zmienność fenotypów wyjściowej populacji, strzałki wskazują kierunek działania selekcji; u dołu fenotypy populacji po selekcji. a) Podpisz rysunki wykorzystując podane niżej określenia: dobór stabilizujący, dobór różnicujący, dobór kierunkowy. b) Napisz, który z powyższych rodzajów doboru ma największe znaczenie w procesie powstawania nowych gatunków. Zadanie 26 (2 pkt) Wyjaśnij na odpowiednim przykładzie zjawisko melanizmu przemysłowego. Zadanie 27 (1,5 pkt) Zakreśl właściwe określenia charakteryzujące dryf genetyczny: 1. Nieregularne wahania częstości występowania poszczególnych alleli. 2. Jest czynnikiem makroewolucji. 3. Zachodzi w małych populacjach. 4. Doprowadza do powstania nowego gatunku. 5. Zachodzi w dużych populacjach. Zadanie 28 (1,5 pkt) Dobór sztuczny był od wielu wieków stosowany przez człowieka w celu otrzymywania nowych, ulepszonych ras zwierząt i odmian roślin. Podaj 3 przykłady jego zastosowania w hodowli zwierząt lub roślin Zadanie 29 (1 pkt) Każdy gatunek i każda grupa systematyczna zasiedla określony obszar geograficzny, czyli zasięg, który może być albo ciągły, albo rozerwany albo reliktowy. Napisz jaki rodzaj zasięgu przedstawia poniższy rysunek Zadanie 30 (2 pkt) Do doświadczenia pobrano próbki DNA z komórek nabłonkowych człowieka, szympansa i psa. Stosując technikę hybrydyzacji doprowadzono do rozpadu cząsteczek dwuniciowych do jednoniciowych, a następnie przeanalizowano stopień łączenia się ze sobą jednoniciowych łańcuchów DNA. Okazało się, że uzyskano 10% różnic w przypadku porównania DNA człowieka i szympansa, a procent różnic DNA człowieka i psa był większy. Sformułuj hipotezę badawczą oraz wniosek do powyższego doświadczenia. Suma punktów: 82 pkt. UWAGA: W tekście wyróżnione i oznaczone (*) zostały zadania trudne dla profilu biol. - chem. Zostało to uwzględnione w punktacji poniżej. W przypadku zdającego z profilu ogólnego, rozwiązanie tego typu zadań daje mu szansę uzyskania dodatkowych punktów. ROZKŁAD PUNKTÓW I SKALA OCEN:

Poznań 2000

1. Przedstaw potrzeby pokarmowe i sposoby odżywiania roślin. 2. Wykaż w jaki sposób uzewnętrzniają się cechy zakodowane w genach. 3. Przystosowanie organizmów roślinnych i zwierzęcych do warunków środowiska. zawiera zadania wymagające krótkiej lub rozszerzonej odpowiedzi. Niektóre zadania związane są z materiałem źródłowym

Katowice 2000

Pytania i odpowiedzi przygotował Andrzej Folwaczny I. Reakcja enzymatyczna Schemat przedstawia przebieg i hamowanie reakcji enzymatycznej. Zapoznaj się z rysunkiem i rozwiąż zadania. 1. Na podstawie schematu A opisz etapy reakcji enzymatycznej. 2 pkt. Odp. Uwzględnienie trzech etapów, wskazanie na to, że enzym pozostaje niezmieniony. 2. Uzasadniając swą odpowiedź, podaj, czy schemat A przedstawia reakcje anaboliczną czy kataboliczną. 2 pkt. Odp. Reakcja kataboliczna; doszło do wytworzenia dwóch cząsteczek z jednej, podczas reakcji wyzwolona została energia. 3. Wyjaśnij, w jaki sposób enzym rozpoznaje substrat podczas reakcji. 1 pkt Odp. Centrum aktywne enzymu posiada specyficzną budowę odpowiadającą strukturze przestrzennej substratu. 4. Objaśnij, w jaki sposób inhibitor może blokować reakcje enzymatyczną. 1 pkt Odp. Inhibitor wiąże się z centrum aktywnym enzymu tworząc kompleks, który nie ulega rozpadowi. Powoduje to unieczynnienie cząsteczki enzymu. II. Faza jasna fotosyntezy Zapoznaj się z rysunkiem i odpowiedz na pytania. 5. Określ, jaki jest efekt padania światła na barwnik fotosyntetyczny. 1 pkt Odp. Emisja elektronu. 6. Wymień wszystkie produkty fazy jasnej przedstawione na powyższym schemacie. 1 pkt Odp. NADPH + H+, ATP, O2 7. Opisz, co dzieje się z produktami fotolizy wody podczas fazy jasnej fotosyntezy. 3 pkt. Odp. H+ - wiąże się z NADP-; OH-stanowi źródło elektronu i powstaje z niej tlen i woda; e-redukuje NADP. 8. Określ, jaką rolę spełniają przedstawione na schemacie cytochromy. 1 pkt Odp. Cytochromy: umożliwiają syntezę ATP lub są przenośnikami elektronów, umożliwiają uzupełnienie ubytku elektronu w chlorofilu. III. Drogi przepływu informacji Schemat przedstawia (oznaczone od I do VIII) możliwe i nie występujące w przyrodzie drogi przepływu informacji genetycznej. 9. Wskaż i nazwij możliwe w przyrodzie drogi przepływu informacji genetycznej, np. III - replikacja. Dla profilu BCH - Wypisz oddzielnie numer drogi przepływu informacji genetycznej występującej w przyrodzie wyjątkowo. Podaj, gdzie zachodzi i na czym polega. 2 pkt. Odp. IV - transkrypcja, VII - translacja. BCH: V - odwrotna transkrypcja u wirusów. 10. Wykonaj schematyczny rysunek ilustrujący replikację podanego fragmentu cząsteczki DNA. 1 pkt IV. Budowa korzenia Ilustracja przedstawia przekrój przez korzeń oraz dwa rodzaje tkanki przewodzącej. 11. Nazwij elementy oznaczone literami: r, s, t, u. 2 pkt. Odp. r - skórka (ryzoderma), s - kora pierwotna (tkanka miękiszowa), t - drewno, u - łyko. 12. Wymień dwie funkcje spełniane przez tkankę korzenia oznaczoną literą r. 1 pkt Odp. Pobieranie wody, ochrona tkanek leżących głębiej. 13. Podaj, która z przedstawionych na rysunku tkanek transportuje do korzenia produkty fotosyntezy. 1 pkt Odp. u - łyko. 14. Opisz przystosowania tkanki u do przeprowadzanego transportu. 2 pkt. Odp. Komórki wydłużone z dużymi wakuolami, żywe z krążącą wewnątrz cytoplazmą, połączenie cytoplazmy komórek za pomocą plazmodesm gwarantuje ciągłość transportu, komórki transportujące oddzielone od komórek towarzyszących pełniących funkcje odżywcze. 15. Porównując tkanki u i t wymień dwie cechy wspólne i dwie różnice w budowie i/lub funkcjach wskazanych tkanek. 2 pkt. Odp. V. Trawienie Ilustracja przedstawia eksperyment, podczas którego do probówek z zawiesiną skrobi dodawano jednakowe objętości wody destylowanej, soku żołądkowego lub soku trzustkowego. 16. Określ, czy i jakiej reakcji spodziewasz się w probówkach P, R, S. Wyjaśnij swoje stanowisko. 3 pkt. Odp. P - brak reakcji, dodanie wody nie ma wpływu na skrobię; R - brak reakcji, w soku żołądkowym brak enzymów trawiących skrobię; S - rozkład (hydroliza, trawienie) skrobi. 17. Podaj: 3 pkt. a) poprawną nazwę reakcji, której ulega skrobia b) nazwy produktów pośrednich i produktu końcowego reakcji c) nazwę enzymu, który tę reakcję katalizuje Odp. a) hydroliza, b) maltoza (dekstryny poprawne lecz nie wymagane), c) amylaza trzustkowa. 18. Określ, jaki wpływ na przebieg zachodzących w poszczególnych probówkach procesów będzie miało zakwaszenie środowiska do pH 4. Wyjaśnij swoje stanowisko. 2 pkt. Odp. Brak zmian w probówkach P i R. W probówce S zakwaszenie powoduje inhibicję enzymu (zatrzymanie reakcji). 19. Wymień po trzy składniki soku żołądkowego i trzustkowego. 4 pkt. Odp. Sok żołądkowy - dowolne enzymy spośród występujących w soku, woda, HCI; sok trzustkowy - dowolne enzymy spośród występujących w soku, woda VI. Cykl życiowy glonu katleria 20. Ustal, które pokolenie (X czy Y) jest sporofitem. 1 pkt Odp. Y - sporofit. 21. Określ, które pokolenie tej rośliny (X czy Y) jest pokoleniem dominującym. Wyjaśnij swoje stanowisko. 1 pkt Odp. X - gametofit, większe rozmiary. 22. Uzasadniając swą odpowiedź podaj, czy glon ten jest rośliną jednopienną czy dwupienną. 2 pkt. Odp. Dwupienną, występuje okaz męski i żeński. 23. Wyjaśnij, czym różni się sposób rozmnażania obu pokoleń glonu. 2 pkt. Odp. Pokolenie X (gametofit) produkuje gamety, których zapłodnienie prowadzi do wytworzenia pokolenia Y (sporofitu). Pokolenie Y (sporofit) wytwarza zarodniki, które kiełkując tworzą pokolenie X (gametofit). VII. Wydzielanie insuliny 24. Odczytaj ze schematu, jaki jest bezpośredni i pośredni efekt działania insuliny. 2 pkt. Odp. Efekt bezpośredni - przenikanie glukozy do komórek; efekt pośredni - obniżony poziom glukozy we krwi. 25. Podaj dokładną nazwę widocznego na schemacie mechanizmu regulacji. 1 pkt Odp. Ujemne sprzężenie zwrotne. 26. Narysuj schemat ilustrujący regulację wydzielania glukagonu, który jest antagonistą insuliny. 2 pkt. Odp. VIII. Doświadczenie Fredericka Griffith'a Rysunek przedstawia doświadczenie Fredericka Griffith'a z roku 1928 nad transformacją bakterii Diplococcus pneumoniae. Było ono ważnym etapem na drodze do udowodnienia, że DNA jest nośnikiem informacji dziedzicznej. Przeanalizuj rysunek. 27. Na podstawie rysunku opisz własnymi słowami przebieg tego doświadczenia (jakie czynności były kolejno wykonywane). 2 pkt. Odp. a) wstrzyknięto zjadliwe bakterie - mysz zachorowała; b) podano bakterie niezjadliwe - mysz była zdrowa; c) bakterie zjadliwe zabite - mysz była zdrowa; d) bakterie zjadliwe zabite i niezjadliwe żywe - mysz zachorowała. Następnie dokonano wysiewu materiału pobranego od myszy d i wyhodowano szczep zjadliwy. 28. Podaj, jaka cecha bakterii jest sprzężona z jej zjadliwością. 1 pkt Odp. Otoczka. 29. Wskaż, w której próbie doświadczenia (a, b, c czy d) zaszedł proces płciowy zwany transformacją. 1 pkt Odp. d. 30. Przedstaw wynik doświadczenia i uzasadnij, dlaczego sugeruje on, że informacja dziedziczna jest przenoszona przez chemiczny składnik zawarty w martwej bakterii. 2 pkt. Odp. W wyniku doświadczenia wiadomo, że: Myszy są zdrowe po podaniu bakterii niezjadliwych lub zjadliwych zabitych, chorują po podaniu bakterii zjadliwych żywych lub zjadliwych zabitych razem z niezjadliwymi żywymi. Jedynie czynnik chemiczny mógł spowodować pojawienie się cechy zjadliwości, ponieważ bakterie zjadliwe w próbie d były martwe. 31. Podaj, w jaki sposób można wykazać, że czynnikiem odpowiedzialnym za zjadliwość jest DNA. BCH - Zaprojektuj doświadczenie (hipoteza i plan), które należałoby wykonać, aby udowodnić, że czynnikiem odpowiedzialnym za zjadliwość jest DNA. 2 pkt. Odp. Należy wyizolować DNA komórek zjadliwych i wszczepić go myszom wraz z żywymi komórkami szczepu niezjadliwego. BCH - Uczeń stawia hipotezę, planuje przebieg doświadczenia: kontrola, powtórzenia. IX. Krzyżówka genetyczna Załóżmy, że istnieją Wuzle, które mogą mieć ciało pałeczkowate, owalne lub okrągłe. Krzyżowanie Wuzli daje takie wyniki: - pałeczkowate x owalne = 52 pałeczkowate, 50 owalnych - pałeczkowate x okrągłe = 99 owalnych - owalne x okrągłe = 51 owalnych, 50 okrągłych - owalne x owalne = 24 pałeczkowate, 53 owalne, 26 okrągłych. 32. Przedstaw hipotezę wyjaśniającą sposób dziedziczenia kształtu ciała Wuzli w oparciu o prawa G. Mendla. Uzasadnij odpowiedź. 2 pkt. Odp. Kodominacja (współdominowanie), krzyżowanie owalnych (heterozygot) daje stosunek 1:2:1, cechą pośrednią jest kształt owalny. Pałeczkowate i okrągłe muszą być homozygotami, bo ich potomstwo jest jednakowe (99 owalnych), ale inne niż rodzice (z cechą pośrednią). 33. Przyporządkuj kształtom Wuzli wszystkie prawdopodobne genotypy. 2 pkt. Odp. Owalne - Aa, pałeczkowate - aa, okrągłe - AA Owalne - Aa, pałeczkowate - AA, okrągłe - aa. X. Zależności w ekosystemie Wykres przedstawia zmiany w liczebności organizmów oraz stężeniu soli mineralnych w ekosystemie wodnym w ciągu jednego roku. 34. Wyjaśnij współzależność między przebiegiem krzywych ilustrujących ilość soli mineralnych oraz producentów. 2 pkt. Odp. Zależność jest odwrotnie proporcjonalna (dopuszczalne wszelkie opisowe ujęcia tej reguły np. ze wzrostem ilości producentów spada ilość soli mineralnych), sole mineralne są wykorzystywane przez producentów. 35. Maksimum liczebności producentów przypada na przełom kwietnia i maja. Podaj, kiedy konsumenci pierwszego rzędu osiągają maksimum liczebności i spróbuj przewidzieć, kiedy należy się spodziewać maksimum liczebności konsumentów wyższych rzędów. Wyjaśnij tę zależność. 3 pkt Odp. Maksimum liczebności konsumentów I rzędu - przełom maja i czerwca; maksimum liczebności konsumentów wyższych rzędów - przełom czerwca i lipca. Warunkiem wzrostu ilości (biomasy) konsumentów jest wzrost ilości (biomasy) poziomu troficznego stanowiącego źródło pokarmu, zatem osiągnięcie maksimum liczebności wyższych poziomów troficznych następuje po maksimum poziomu niższego. Analiza przyczyn spadku liczebności i istnienia samego maksimum nie jest wymagana. 36. Podaj, które elementy biotopu są głównymi czynnikami ograniczającymi rozwój producentów w następujących miesiącach: a) czerwcu, b) grudniu. W obu wypadkach wyjaśnij krótko swoje stanowisko. 3 pkt. Odp. Czerwiec - sole mineralne; brak substancji odżywczych. Grudzień - światło i temperatura; zbyt niska temperatura powoduje spowolnienie procesów życiowych, niedostatek światła powoduje obniżenie tempa fotosyntezy. XI. Archeopteryks Rysunek przedstawia praptaka (Archeopteryx lithographica). 37. Podaj trzy cechy charakterystyczne dla: a) gadów, b) ptaków widoczne na rysunku praptaka. 4 pkt Odp. Cechy gadzie: zęby, wolne palce na skrzydłach, długi ogon; cechy ptasie: pokrycie ciała piórami, skrzydła, przekrój ciała (sylwetka). 38. Uzupełnij tabelę opisującą stanowisko systematyczne praptaka. 3 pkt. Odp. a) zwierzęta, b) strunowce, c) podtyp, d) gromada, e) Archeopteryx, f) lithographica. XII. Dziedziczenie cech Mysz ma brunatną sierść i czarne oczy. Obie cechy są dominujące i nie są sprzężone ze sobą. Cechy recesywne to biała sierść i czerwone oczy. 39. Oznacz literami poszczególne allele i wypisz wszystkie możliwe genotypy myszy. 2 pkt. Odp. A - brunatna sierść, a - biała, B - czarne oczy, b - czerwone. AABB, AaBB, AABb, AaBb. 40. Podaj fenotyp i genotyp partnera, z którym należy skrzyżować tę mysz, aby ustalić jej genotyp. 1 pkt Odp. Biała sierść i czerwone oczy - aabb. 41. Wypisz genotypy i fenotypy potomstwa tej pary w każdym z możliwych przypadków. Wyciągnij wniosek z doświadczenia. 5 pkt. Odp. AaBb x aabb = AaBb, Aabb, aaBb, aabb - wszystkie fenotypy; (1:1:1:1) AABB x aabb = AaBb - brązowe czarnookie, (4:0) AaBB x aabb = AaBb - brązowe czarnookie, aaBb - białe czarnookie (1:1) AABb x aabb = AaBb - brązowe czarnookie, Aabb - brązowe czerwono- okie, (1:1). Krzyżowanie z homozygotą recesywną (testowe) pozwoli ujawnić w potomstwie wszystkie geny badanego rodzica. W każdym z przypadków fenotyp potomstwa jest inny (w innych stosunkach ilościowych). 42. Zilustruj schematycznym rysunkiem przykładowe (możliwe) rozmieszczenie alleli odpowiedzialnych za barwę oczu i sierści na chromosomach u heterozygotycznej pod względem wymienionych cechy myszy. 2 pkt. Odp. XIII. Czaszki 43. Określ, która z czaszek należy do człowieka rozumnego (Homo sapiens sapiens) i podaj dwie cechy, które na to wskazują. 2 pkt. Odp. Y. Brak wałów nadoczodołowych, proporcje i wzajemne położenie mózgo- i trzewioczaszki, obecność "bródki".

Warszawa 2000

Tematy: 1. Na przykładzie wybranego zwierzęcia lub wybranej rośliny nasiennej wykaż zależność między środowiskiem życia organizmu a jego budową i funkcjonowaniem. 2. Zgodnie ze współczesną wiedzą i na dowolnie wybranych przykładach zanalizuj przyczyny, mechanizmy i skutki doboru naturalnego. 3. Regulacja i koordynacja czynności życiowych u ssaków (temat w postaci zestawu zadań). W przypadku wyboru tematu 3 należy wnikliwie zanalizować materiały źródłowe i uważnie przeczytać polecenia, a następnie udzielić zwięzłej odpowiedzi w miejscu na nią przeznaczonym. Polecenia lub pytania podkreślone są dodatkowymi zagadnieniami, przeznaczonymi dla uczniów z klas o rozszerzonym programie nauczania biologii, np. klas biologiczno-chemicznych. 3. Regulacja i koordynacja czynności życiowych u ssaków 1. Wyjaśnij, co oznacza użyte w temacie określenie "regulacja czynności życiowych". 2. Wyjaśnij, czym różni się koordynacja różnych czynności organizmu od ich regulacji. Wskaż także dwa typowe dla ssaków układy koordynujące czynności życiowe organizmu. 3. Określ różnicę pomiędzy pojęciem "zmysł" a pojęciem "narząd zmysłu". 4. Zanalizuj zacytowaną niżej słownikową definicję hormonu, a potem odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia: Hormon jest chemicznym przekaźnikiem, niosącym informację biologiczną od jednej komórki lub grupy komórek organizmu do jego innej komórki lub komórek. a) Wskaż, w jaki sposób w organizmie ssaka hormony są przenoszone na duże odległości. b) Wskaż, w jaki sposób (z wykorzystaniem jakiego płynu ciała?) hormon ssaka może być przenoszony do sąsiadujących komórek i tkanek. c) Wyjaśnij, od czego zależy, czy dana tkanka odbierze określony sygnał hormonalny. d) Wyjaśnij, czy zgodnie z cytowaną wyżej definicją można do grupy hormonów zaliczyć transmitery układu nerwowego, np. acetylocholinę. e) Wskaż, jaki bodziec, płynący z organizmu, ale zewnętrzny wobec gruczołu, może wywołać produkcję i wydzielanie hormonu w tym gruczole. 5. "Wydzielana przez tarczycę kalcytonina obniża poziom wapnia we krwi przez wbudowywanie go do kości, zaś wydzielany przez przytarczyce parathormon podnosi poziom wapnia we krwi przez uwalnianie go z kości". W oparciu o przytoczoną wyżej informację narysuj schemat regulacji poziomu wapnia we krwi. Uwzględnij następujące elementy: tarczycę, przytarczyce, kości, wbudowywanie wapnia, uwalnianie wapnia, kalcytoninę, parathormon, wysoki i niski poziom wapnia we krwi. 6. Zanalizuj poniższą informację, a potem wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania: Podwzgórze wysyła do przysadki mózgowej hormon (jedną z liberyn) stymulujący wydzielanie przez przysadkę tyreotropiny. Ta zaś, po dotarciu do tarczycy, powoduje wydzielanie przez nią tyroksyny, przyspieszającej przemiany metaboliczne w wielu tkankach ciała. a) Wskaż narządy wydzielające hormony, występujące w tym układzie (wymień je). b) Wyjaśnij, który z tych narządów pełni rolę nadrzędną i na czym ona polega. c) Wyjaśnij, w jakiej postaci do podwzgórza dociera informacja zwrotna regulująca wydzielanie odpowiedniej liberyny. Jak nazywa się i jak działa mechanizm regulacyjny, o którym tu mowa? d) Wyjaśnij, co oznacza określenie "hormon tropowy" (w tym przypadku można je odnieść do tyreotropiny). e) Wyjaśnij, czy przedstawiony tu układ regulacji hormonalnej szybko czy wolno przestraja poziom podstawowego metabolizmu tkanek i wykaż zasadność takiego rozwiązania. 7. Opisz, w jaki sposób układ nerwowy współpracuje z układem hormonalnym dla zapewnienia bardzo szybkiej mobilizacji organizmu do wysiłku w sytuacji nagłego zagrożenia. 8. Zanalizuj zamieszczony poniżej rysunek, a następnie wykonaj polecenia: a) Określ, czy przewodzenie synaptyczne ukazane na rysunku ma charakter elektryczny, czy chemiczny. b) Dorysuj w odpowiednim miejscu schematu symbole receptorów, z którymi łączą się cząsteczki neurotransmitera (podpisz je!). c) Określ, czy przewodzenie impulsu po błonie neuronu, czy też przewodzenie synaptyczne jest wolniejsze (wyjaśnij swą opinię). d) Wyjaśnij, dlaczego długie wypustki neuronów i mała liczba synaps po drodze przyspieszają przebieg impulsów na znaczną odległość. e) Wyjaśnij, dlaczego synapsy są niezbędne w układzie nerwowym. 9. Zanalizuj zamieszczony poniżej rysunek ucha wewnętrznego człowieka, a następnie: a) Określ, narządem jakich zmysłów jest ucho wewnętrzne. b) Wyjaśnij, czemu służy takie jak na rysunku wzajemne ułożenie kanałów półkolistych. c) Określ, jak działa płyn wypełniający kanały półkoliste (jak powstają bodźce, które są tu przetwarzane na impulsy nerwowe). d) Wyjaśnij, do czego służy woreczek i łagiewka. e) Wyjaśnij, czym różni się działanie płynu wypełniającego ślimak od działania płynu wypełniającego kanały półkoliste. 10. Zanalizuj zamieszczony poniżej wykres i wykonaj polecenia: a) Określ w przybliżeniu częstotliwość dźwięków najlepiej słyszalną dla młodzieży w Twym wieku. b) Określ, w kierunku jakich dźwięków (wysokich czy niskich?) przesuwa się wrażliwość słuchu wraz z wiekiem (do jakich częstotliwości). c) Wyjaśnij, na czym będzie zapewne polegało doregulowanie wysokości tonów w magnetofonie używanym na przemian przez dziadka i przez wnuczka (który ustawi tony niższe, a który - wyższe?). d) Określ, czy wykres przedstawia pełny zakres wrażliwości ucha ludzkiego na dźwięki (uzasadnij swoją opinię). 11. Zanalizuj zamieszczony poniżej wykres dotyczący postrzegania barw przez człowieka, a następnie wykonaj polecenia lub odpowiedz na pytania: a) Określ, co ten wykres przedstawia (króciutko opisując lub tytułując go). b) Określ wiek, w którym wrażliwość oka ludzkiego na większość barw jest największa. c) Na podstawie wykresu określ w przybliżeniu przedział wiekowy, w którym zmiany wrażliwości oka na większość barw są najszybsze. d) Biorąc pod uwagę cały zakres zmienności krzywych na wykresie, spróbuj określić, na jakie dwie barwy wrażliwość ludzkiego oka jest w długim przedziale czasu największa, i powiąż to spostrzeżenie z jakąś sytuacją codzienną, w której tę wiedzę zastosowano. e) Jakiej barwy nie należy zalecać dla młodzieży jako barwy ostrzegającej w sygnalizacji świetlnej? 12. "Odruch jest jednostkową, stereotypową czynnością układu nerwowego, zaś łuk odruchowy stanowi jej anatomiczne podłoże". W oparciu o to określenie i swą wiedzę: a) Wymień cztery struktury anatomiczne niezbędne do utworzenia w organizmie najprostszego łuku odruchowego. b) Wskaż i wyjaśnij kryterium podziału odruchów na bezwarunkowe i warunkowe. c) Podaj przykład odruchu bezwarunkowego i przykład odruchu warunkowego. d) Wyjaśnij, czy łuk odruchowy zbudowany w taki sposób, jak to określono w podpunkcie a), może czy też nie może być łukiem odruchu warunkowego. e) Skomentuj stwierdzenie: "Odruchy zwalniają mózg od myślenia". f) Oprócz podziału odruchów na bezwarunkowe i warunkowe można je podzielić na somatyczne i wegetatywne. Wskaż, na czym - w tym przypadku - opiera się kryterium podziału odruchów i podaj po jednym przykładzie odruchu somatycznego i wegetatywnego. 13. Wegetatywny (autonomiczny) układ nerwowy reguluje czynności organizmu w znacznej mierze w oparciu o antagonistyczne współdziałanie swych dwóch podukładów. Nazwij te podukłady i podaj przykład jakiejś czynności ciała regulowanej przez nie antagonistycznie (określ w tym przypadku rolę każdego z podukładów). 14. Jednym z parametrów, regulowanym precyzyjnie w organizmie ssaka, jest temperatura ciała. Zanalizuj uważnie poniższy schemat tej regulacji, a następnie wykonaj polecenia lub odpowiedz na pytania: a) Wskaż układy zaangażowane w utrzymywanie stabilnej temperatury ciała ssaka poprzez regulację wymienionych wyżej czynności jego ciała: b) Poszczególnym reakcjom ciała, zmierzającym do zwiększenia oddawania ciepła i obniżenia temperatury przypisz odpowiedni(e) układ(y) koordynujący(e), zaangażowany(e) w przebieg tej reakcji: - rozszerzanie naczyń krwionośnych ................................. - zmniejszanie aktywności ruchowej ................................. - zwiększanie wydzielania potu ..................................... - zwiększanie częstości oddechów ................................. - obniżanie natężenia metabolizmu ................................ c) Po stronie reakcji związanych z wytwarzaniem ciepła wskaż te, które nie mają swych antagonistycznych odpowiedników w reakcjach związanych z oddawaniem ciepła. d) Wyjaśnij, czy w analizowanym przypadku regulacji temperatury ciała ssaka można (a może - należy?) używać szerszego terminu - koordynacja czynności życiowych.

bla

2000 (Gdańsk) 1. Wykaż przystosowania w budowie organów roślin okrytonasiennych do pełnionych przez nie funkcji i życia w różnych warunkach środowiska. 2. Przedstaw zmiany ewolucyjne w budowie i funkcjach układów oddechowych kręgowców w powiązaniu ze środowiskiem i trybem ich życia. 3. Procesy i zjawiska na różnych poziomach organizacji życia. Zadania do tematu trzeciego I. Wstęp Zadanie 1 (4 pkt) Dobierz w pary wymienione poniżej funkcje życiowe organizmów (oznaczone cyframi od I do VIII) oraz odpowiadające im definicje z zestawu oznaczonego literami od a do h: I - wydalanie; II - fotosynteza; III - defekacja; IV - traspiracja; V - rozmnażanie; VI - wrażliwość; VII - oddychanie komórkowe; VIII - rozwój a - usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych; b - wyparowywanie wody przez żywe rośliny; c - zdolność organizmu do wydawania potomstwa; d - całkowite lub częściowe utlenianie glukozy; e - usuwanie nadmiaru zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii; f - zdolność reagowania organizmu na działanie bodźców; g - wytwarzanie materii organicznej ze związków nieorganicznych, przy udziale energii świetlnej; h - różnicowanie się budowy i funkcji tkanek i narządów. II. Poziom komórkowy Zadanie 2 (2 pkt) Schemat przedstawia fragment komórki zwierzęcej. Rozpoznaj struktury oznaczone na powyższym schemacie cyframi 1 i 2 oraz określ ich podstawowe funkcje. Zadanie 3 Nośnikiem informacji genetycznej jest DNA występujący w jądrze komórkowym, chloroplastach i mitochondriach. Na poniższym schemacie przedstawiono fragment DNA jądrowego. Zanalizuj go i wykonaj zadania: 3a, 3b. Zadanie 3a (1 pkt) Nazwij typ wiązania oznaczony na schemacie cyfrą 1. Zadanie 3b (2 pkt) Nazwij związki chemiczne oznaczone na powyższym schemacie cyframi od 2 do 5. Zadanie 4 Na wykresie przedstawiono zmiany ilości materiału genetycznego (c) w dzielącej się mitotycznie komórce. Zanalizuj dane przedstawione na wykresie i wykonaj zadania 4a, 4b. c - liczba cząsteczek DNA n - liczba chromosomów Zadanie 4a (1 pkt) Nazwij proces zachodzący w fazie S. Zadanie 4b (1 pkt) Wyjaśnij rolę procesu zachodzącego w fazie S w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej we wszystkich komórkach danego organizmu. Zadanie 5 (2 pkt) Poniżej podano rodowód jednej z rodzin pokazujący dziedziczenie grup krwi w systemie ABO. Kółka oznaczają kobiety, kwadraty mężczyzn. Wewnątrz kółek i kwadratów podano grupy krwi poszczególnych członków rodziny. Na podstawie analizy rodowodu podaj prawdopodobne genotypy osób oznaczonych na schemacie cyfrą 1 i 2. Zadanie 6 (1 pkt) Wybierz odpowiedź, w której prawidłowo określono typ mutacji chromosomowej przedstawiony na poniższym wykresie. A - delecja B - inwersja C - duplikacja D - translokacja Zadanie 7 (3 pkt) Schemat przedstawia przebieg fotosyntezy. Na podstawie analizy schematu określ elementy składowe siły asymilacyjnej i ustal, jaką rolę pełnią w fazie ciemnej fotosyntezy. Zadanie 8 Zanalizuj schemat przedstawiający proces syntezy i rozkładu ATP, a następnie wykonaj zadanie: 8a, 8b, 8c. ADP+Pi+energia ----> ATP Zadanie 8a (2 pkt) Określ, na czym polega zjawisko fosforylacji ADP i defosforylacji ATP. Zadanie 8b (1 pkt) Wymień znane ci rodzaje fosforylacji. Zadanie 8c (2 pkt) Podaj dwa procesy zachodzące w komórce, w których może być wykorzystana energia uwalniana z ATP. Zadanie 9 Żywe komórki roślinne (np. skórki liścia spichrzowego cebuli) i zwierzęce (np. erytrocyty człowieka) umieszczono kolejno w roztworze hyperosmotycznym, a następnie hypoosmotycznym. Efekty obserwowano pod mikroskopem i opisano je w tabeli, której wzór zamieszczono poniżej. Rodzaj roztworu, w którym umieszczono komórki Efekty obserwowane w komórkach roślinnych Efekty obserwowane w komórkach zwierzęcych hyperosmotyczny hypoosmotyczny ... Na podstawie powyższych informacji wykonaj zadania 9a, 9b, 9c. Zadanie 9a (2 pkt) W zaproponowanej powyżej tabeli opisz efekty, jakie można zaobserwować w przeprowadzonym doświadczeniu. Zadanie 9b (2 pkt) Wyjaśnij, jakie zjawisko fizyczne wywołuje obserwowane efekty. Zadanie 9c (3 pkt) Narysuj komórkę skórki liścia spichrzowego cebuli, przedstawiając na rysunku zmiany zachodzące w niej po umieszczeniu w roztworze hyperosmotycznym. Zaznacz podstawowe elementy jej budowy. III. Poziom organizmalny Zadanie 10 Schemat przedstawia przebieg spermatogenezy i oogenezy u człowieka. Zanalizuj go i wykonaj zadania 10a, 10b, 10 c. Zadanie 10a (1 pkt) Ustal, gdzie w organizmie człowieka zachodzi oogeneza i spermatogeneza. Zadanie 10b (2 pkt) Określ, na czym polega zasadnicza różnica dotycząca efektu końcowego obu procesów. Zadanie 10c (1 pkt) Nazwij typ rozmnażania, w którym uczestniczą komórki rozrodcze powstające w procesie spermatogenezy i oogenezy. Zadanie 11 (1 pkt) Schemat przedstawia przemianę pokoleń u roślin. Miejsce mejozy wskazano na schemacie cyfrą: A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 Zadanie 12 "Proteazy - enzymy proteolityczne przewodu pokarmowego człowieka syntetyzowane są i uwalniane w postaci nieczynnych proenzymów, które uaktywniają się dopiero w świetle przewodu pokarmowego". Przeczytaj uważnie powyższą informację i wykonaj zadania 12a, 12b. Zadanie 12a (1 pkt) Na wybranym przykładzie przedstaw mechanizm aktywacji dowolnego proenzymu w przewodzie pokarmowym człowieka. Zadanie 12b (2 pkt) Wyjaśnij, dlaczego enzymy proteolityczne wydzielane są do światła przewodu pokarmowego w formie nieczynnych proenzymów. Zadanie 13 (2 pkt) Mierzono stężenie cukru we krwi chorego psa, któremu operacyjnie usunięto trzustkę. Wyniki przedstawiono na poniższym wykresie. Zinterpretuj wyniki uzyskane w czasie pomiaru. Zadanie 14 Przeczytaj uważnie poniższy tekst i wykonaj zadania: 14a, 14b. (...) "W pewnym eksperymencie zaobserwowano, że szczury karmione pożywieniem o niskiej wartości kalorycznej zachowują równowagę energetyczną przez zjadanie większych jego ilości. U szczurów karmionych pożywieniem o wysokiej wartości kalorycznej (...) obserwujemy po kilku dniach zmniejszenie ilości pobieranego pokarmu. Dokładny mechanizm tej regulacji nie jest całkiem jasny, wiemy jednak, że kluczową rolę odgrywa w nim rejon podzwgórza mózgu. Zniszczenie określonych fragmentów podwzgórza ogromnie zmienia ilość przyjmowanego pokarmu, obniżając ją lub podwyższając. Dokładnie umiejscowione uszkodzenie części podwzgórza może powodować tak ogromne wzmożenie przyjmowania pokarmu, że zwierzę nie przestaje jeść i tuczy się tak, że nie może chodzić". (...) Knut - Schmidt - Nielson "Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska", PWN Zadanie 14a (1 pkt) Sformułuj problem badawczy w opisanym eksperymencie. Zadanie 14b (2 pkt) Zaproponuj schemat ilustrujący mechanizm regulacji pobierania pokarmu opisany w powyższym tekście. Zadanie 15 Zanalizuj schemat przedstawiający działanie adrenaliny na komórki wątroby i wykonaj zadania: 15a, 15b. Zadanie 15a (2 pkt) Miejscom oznaczonym cyframi 1, 2, 3 i 4 przyporządkuj odpowiednio: receptor, nieczynna fosforylaza, glukoza, ATP. Zadanie 15b (2 pkt) Wyjaśnij, jakie jest znaczenie przedstawionego działania adrenaliny na komórkę wątroby, w sytuacji stresowej dla organizmu. Zadanie 16 (2 pkt) Schemat przedstawia kłębuszek nerkowy (naczyniowy), który jest elementem nefronu. wykonaj zadania: 15a, 15b. Określ, jakie jest znaczenie różnej średnicy tętniczek: doprowadzającej i odprowadzającej, dla procesów zachodzących w kłębuszku naczyniowym. Zadanie 17 (2 pkt) Schemat przedstawia czerwone krwinki różnych zwierząt. Z zestawu krwinek oznaczonych literami A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, wybierz przynajmniej trzy należące do ssaków i uzasadnij swój wybór. Zadanie 18 (2 pkt) "Płuca ssaków są dobrze ukrwione i w ich bardzo elastycznych naczyniach krwionośnych może się pomieścić 12 proc. ogólnej krwi organizmu". Podaj (w przybliżeniu) jaka jest objętość krwi (w dowolnie wybranych jednostkach objętości) znajdującej się w płucach dorosłego człowieka. Uzasadnij odpowiedź. Zadanie 19 Na ilustracji przedstawiono fototropizm siewki gorczycy hodowanej w "kulturze wodnej". Zanalizuj ilustrację i wykonaj zadania: 19a, 19b, 19c. Zadanie 19a (1 pkt) Określ, jaki typ fototropizmu wykazuje łodyga i korzeń siewki gorczycy. Zadanie 19b (3 pkt) Wyjaśnij, jaki jest mechanizm fototropizmu łodygi siewki gorczycy. Zadanie 19c (1 pkt) Na wybranym przykładzie wyjaśnij, jakie znaczenie ekologiczne mają dla roślin tropizmy. Zadanie 20 Na wykresie przedstawiono wpływ szybkości wiatru na transpirację cyprysika. Zanalizuj wyniki przedstawione na wykresie i wykonaj zadania: 20a, 20b. Zadanie 20a (3 pkt) Wyjaśnij, w jaki sposób wiatr wpływa na proces transpiracji. Zadanie 20b (2 pkt) Wymień przynajmniej dwa (inne niż wiatr) czynniki środowiskowe wpływające na intensywność transpiracji. IV. Poziom ponadorganizmalny Zadanie 21 Schematy A, B i C przedstawiają rodzaje rozmieszczenia osobników w obrębie areału populacji. Zanalizuj je i wykonaj zadania: 21a, 21b. Zadanie 21a (2 pkt) Wybierz rodzaj rozmieszczenia osobników najczęściej spotykanych w przyrodzie, nazwij go i podaj przykład dwóch gatunków, dla których charakterystyczny jest ten rodzaj rozmieszczenia. Zadanie 21b (2 pkt) Podaj jedną zaletę i jedną wadę, wybranego w zadaniu 21a, rodzaju rozmieszczenia osobników w obrębie areału populacji. Zadanie 22 Wykresy A i B przedstawiają wyniki dwóch eksperymentów - wspólnej hodowli dwóch gatunków chrząszczy: Calandra oryzae i Rhizopertha dominica. Zanalizuj dane przedstawione na wykresach i wykonaj zadania 22a, 22b. Warunki hodowli A: * temperatura 29,1 stop. C * wilgotność 14 % Warunki hodowli B: * temperatura 32,3 stop. C * wilgotność 14 % Uwaga - chrząszcze na ilustracji nie są przedstawione w ich naturalnej wielkości. Zadanie 22a (2 pkt) Określ typ interakcji obserwowany w obu eksperymentach i uzasadnij odpowiedź. Zadanie 22b (2 pkt) Wyjaśnij, jaki czynnik zadecydował o różnym wyniku obserwowanej interakcji w hodowli A i B. Zadanie 23 Schemat przedstawia obieg azotu w przyrodzie. Zanalizuj go i wykonaj zadania 23a, 23b. Zadanie 23a (2 pkt) Nazwij i krótko scharakteryzuj proces, który przeprowadzają bakterie nitryfikacyjne. Zadanie 23b (1 pkt) Określ, jakie znaczenie dla roślin ma proces scharakteryzowany w zadaniu 23a.

Kielce 1999

1. Przedstaw i uzasadnij rolę witamin, enzymów i hormonów w regulacji procesów życiowych organizmu człowieka. 2. Organizmy plechowe - ich budowa, czynności życiowe, znaczenie i rola w ekosystemach. 3. Teoria listków zarodkowych w procesie rozwoju embrionalnego, kształtowania się tkanek i układów oraz ustalania rodowodu ewolucyjnego zwierząt.

Warszawa 1999

Biologia Matura 1999 - sesja wiosenna (wszystkie szkoły młodzieżowe) Zależność między budową i funkcją na różnych poziomach organizacji życia Uwaga: Polecenia podkreślone są dodatkowymi zadaniami w ramach tej samej punktacji przeznaczonymi dla uczniów z klas o rozszerzonym programie nauczania biologii, np. klas biologiczno-chemicznych. Informacja do zadań: 1, 2, 3, 4 Fragment nici polinukleotydowej DNA Zdanie 1 (2 pkt.) Napisz nazwy związków chemicznych, które na powyższym schemacie oznaczono symbolami stosowanymi w nazewnictwie biologicznym: A........., T.........., G.............., C............ Zadanie 2 (2 pkt.) Wymień trzy związki tworzące jeden nukleotyd DNA i wyjaśnij, co to jest nić polinukleotydowa. Określ, jakie wiązania chemiczne występują między związkami w nici polinukleotydowej. Zadanie 3 (3pkt.) Wyjaśnij, na czym polega komplementarność organicznych zasad azotowych. Podaj dwie pary zasad komplementarnych występujące w cząsteczce DNA oraz określ liczbę wiązań wodorowych między tymi zasadami. Zadanie 4 (3 pkt.) Przedstaw budowę cząsteczki DNA, uwzględniając liczbę nici polinukleotydowych, sposób ich połączenia oraz strukturę przestrzenną łańcucha. Informacja do zadań: 5, 6, 7, 8, 9. Schemat przepływu informacji genetycznej w komórce Zadanie 5 (2 pkt.) Uzupełnij tabelę, wpisując literowe symbole nukleotydów DNA lub RNA Kwas Nukleinowy Sekwencja nukleotydów fragment nici polinukleotydowej DNA, na której będzie zachodziła transkrypcja A T T G A C C A T T G C A T A fragment drugiej nici polinukleotydowej DNA - komplementarny do tej z rubryki pierwszej . Fragment mRNA utworzony w wyniku transkrypcji DNA przedstawionego w rubryce pierwszej . Zadanie 6 (1 pkt.) Określ, jaka cecha budowy kwasów nukleinowych umożliwia wierne przepisanie informacji genetycznej z DNA na RNA. Zadanie 7 (1 pkt.) W wyniku translacji powstało białko składające się ze 180 aminokwasów. Oblicz, ile nukleotydów mRNA kodowało te aminokwasy. Zadanie 8 (6 pkt.) W poniższej tabeli przedstawiono stwierdzenia dotyczące replikacji DNA. Jeśli uważasz, że dane stwierdzenie jest prawdziwe - wstaw literę P w wolną kratkę obok tego zdania, a jeśli fałszywe - wstaw literę F. Stwierdzenia P lub F Substratami do syntezy nowej nici DNA są trifosfonukleotydy . Proces replikacji DNA jest egzoergiczny . Każdy chromosom w komórce eukariotycznej ma tylko jedno miejsce inicjacji replikacji . Polimeraza DNA katalizuje syntezę nowej nici polinukleotydowej . W widełkach replikacyjnych synteza obu nici polinukleotydowych odbywa się w sposób ciągły . DNA replikuje się w sposób semikonserwatywny . Zadanie 9 (2 pkt.) Wymień dwie cechy budowy DNA, które umożliwiają wierność procesu replikacji. Określ role ligazy w tym procesie. Informacja do zadań: 10, 11, 12 Schemat budowy klejnotki Schemat budowy plemnika Zadanie 10 (3 pkt.) ustal, które dwa procesy uwzględnione w informacji do zadania nr 5 zachodzą w komórce klejnotki, warunkując jej budowę i procesy metaboliczne - odpowiedź krótko uzasadnij. Zadanie 11 (2 pkt.) ustal, jaki proces uwzględniony w informacji do zadania nr 5 bezpośrednio poprzedza podział komórki klejnotki - odpowiedź krótko uzasadnij. Zadanie 12 (2 pkt.) Wyjaśnij, jakie znaczenie w życiu klejnotki mają chloroplasty, wić i urzeźbienie pellikuli. Zadanie 13 (3 pkt.) Uzasadnij, że akrosom, mitochondria i wić są niezbędne w budowie plemnika. Informacja do zadań: 14, 15, 16, 17 Mechanizm odpowiedzi immunologicznej warunkowany przez przeciwciała Zadanie 14 (4 pkt.) Uzupełnij opis odpowiedzi immunologicznej - wpisz w wolne kratki schematu określenia dla zachodzących procesów. Zadanie 15 (3 pkt.) Wyjaśnij pojęcia: limfocyt, antygen, przeciwciało. Zadanie 16 (2 pkt.) Ustal, ile antygenów neutralizuje jedno przeciwciało i wyjaśnij, dlaczego. Wyjaśnij, na czym polega pamięć immunologiczna. Zadanie 17 (4 pkt.) Przedstaw interpretację zamieszczonego obok wykresu, uwzględniając rolę komórek pamięci. Wykres pierwotnej i wtórnej odpowiedzi immunologicznej Zadanie 18 (2 pkt.) Wyjaśnij, dlaczego szczepionki wzmagają odporność organizmu na infekcje. Podaj przykład choroby człowieka, na którą stosowane są szczepionki w naszym kraju. Zadanie 19 (2 pkt.) Określ cel stosowania surowic odpornościowych. Podaj przykład sytuacji, w której zasadne jest podanie odpowiedniej surowicy. Informacja do zadań: 20, 21, 22, 23. Substancja międzykomórkowa tkanki kostnej składa się z białkowych włókien kolagenowych, bezpostaciowej istoty podstawowej o charakterze białkowym oraz soli mineralnych, w szczególności fosforanu i węglanu wapnia. Przeprowadzono doświadczenie, polegające na tym, że oczyszczony kawałek kości umieszczono w naczyniu z kwasem azotowym o określonym stężeniu. Po kilkunastu dniach okazało się, że tkanka kostna utraciła swoistą twardość, stała się giętka i z łatwością dawała się kroić. Zadanie 20 (1 pkt.) Zinterpretuj wyniki tego doświadczenia - wyjaśnij, dlaczego tkanka kostna utraciła swoistą twardość. Zadanie 21 (4 pkt.) Wymień trzy funkcje tkanki kostnej w organizmie człowieka. Krótko uzasadnij, że budowa tej tkanki decyduje o jej funkcji w organizmie. Zadanie 22 (2 pkt.) Niektórzy ludzie cierpią na osteoporozę. Określ, na czym polega ta choroba. Wyjaśnij, jaką rolę w warunkowaniu osteoporozy może pełnić stężenie parathormonu (PTH) w organizmie człowieka. Zadanie 23 (2 pkt.) Uzasadnij, że przebywanie noworodków i małych dzieci na długich spacerach w nasłonecznione dni jest istotnym warunkiem prawidłowego ukształtowania się ich szkieletu. Informacja do zadań: 24, 25, 26. W tabeli zestawiono informacje o budowie dwóch tkanek roślinnych TKANKA BUDOWA tkanka A żywe, wydłużone komórki o zgrubiałej (celulozowej) ścianie komórkowej tkanka B martwe, wydłużone lub różnokształtne komórki o zgrubiałej (zdrewniałej) ścianie komórkowej Zadanie 24 (2 pkt.) Ustal, jak nazywa się tkanka A i tkanka B. Zadanie 25 (2 pkt.) Uzasadnij, że takie rozmieszczenie tych tkanek (patrz - schemat przekroju przez łodygę) jest bardzo korzystne dla funkcjonowania łodygi. Zadanie 26 (1 pkt.) Jedna z tych tkanek jest surowcem do produkcji niektórych tkanin, sznurów, nici. Ustal, która z nich. Informacja do zadań: 27, 28, 29, 30 Kwiat A Kwiat B Kiełkujące ziarno pyłku Zadanie 27 (3 pkt.) Wyjaśnij, na czym polega wiatropylność i owadopylność u roślin okrytonasiennych. Podaj po jednym przykładzie takich roślin. Zadanie 28 (2 pkt.) Ustal, który z tych kwiatów (A czy B) w szczególny sposób dostosowany jest do wiatropylności - odpowiedź krótko uzasadnij. Zadanie 29 (2 pkt.) Wymień dwie cechy budowy kwiatu, które umożliwiają jego zapylanie przez owady - odpowiedź krótko uzasadnij. Zadanie 30 (2 pkt.) Określ, w której części kwiatu wytwarzane są ziarna pyłku i wyjaśnij, w jaki sposób pyłek przekazuje materiał genetyczny do zalążka. Określ, z czego powstają jądra plemnikowe. Zadanie 31 (2 pkt.) ustal, które oznaczenie literowe na schemacie dotyczy owodni i wyjaśnij, jaką rolę pełni ta błona płodowa. Zadanie 32 (5 pkt.) Zaproponowano podpisy do schematu krążenia płodowego. Dopasuj te podpisy do odpowiednich oznaczeń schematu - w tym celu wstaw stosowne oznaczenia literowe w kratki obok danych propozycji podpisów. Żyła, którą krew zarodka zasila jego ciało w niezbędne substancje . Tętnica, którą krew zarodka wyprowadza zbędne substancje z jego ciała . Naczynia włosowate zarodka . Żyła układu krwionośnego matki . Tętnica układu krwionośnego matki . Zadanie 33 (4 pkt.) Określ, jakie substancje przenikają z krwi matki do zarodka oraz z krwi zarodka do matki. Zadanie 34 (3 pkt.) Uzasadnij, że budowa łożyska umożliwia sprawną wymianę substancji między organizmem matki i zarodka. Wyjaśnij, co to jest łożysko omoczniowe. Informacja do zadań: 35, 36, 37, 38. Przekrój przez skórkę liścia Przekrój przez skórę człowieka Zadanie 35 (3 pkt.) Uzasadnij, że budowa skórki zabezpiecza liść przed nadmierną utratą wody oraz umożliwia sprawną transpirację i wymianę gazową. Zadanie 36 (5 pkt.) Zaproponuj podpisy do oznaczeń cyfrowych budowy skóry człowieka Zadanie 37 (4 pkt.) Wykaż, że skóra człowieka pełni funkcję ochronną, kontaktuje organizm z otoczeniem, uczestniczy w procesie termoregulacji i wspomaga proces wydalania. Informacja do zadań: 38, 39. Stonka jest szkodnikiem upraw ziemniaków - jej larwy zjadają liście tych roślin. Stwierdzono, że pewien gatunek bakterii glebowych produkuje substancję nazywaną Bt, która jest trująca dla tych owadów i nieszkodliwa dla ludzi. Współcześnie substancja Bt stosowana jest w dwojaki sposób: metoda 1 - uprawy ziemniaków opryskiwane są roztworem Bt produkowanym na skalę przemysłową; metoda 2 - wyizolowano gen bakteryjny odpowiedzialny za syntezę Bt i wprowadzono go do genomu pewnych odmian ziemniaków - dzięki temu liście tych roślin produkują Bt. Zadanie 38 (1 pkt) Odmiana ziemniaków przedstawiona w metodzie 2 jest przykładem rośliny transgenicznej. Wyjaśnij, co to są organizmy transgeniczne. Zadanie 39 (1 pkt) Ustosunkuj się do współczesnych metod stosowania Bt w uprawie ziemniaków - podaj jeden argument, którym uzasadnisz swoje stanowisko.

---