Ochrona żywych zasobów przyrody - zwierzęta
Natura 2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej.
Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych.
Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów:
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO),
specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO).
Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały przeniesione do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Lista gatunków zwierząt objętych programem Natura 2000 zamieszczona jest w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej. Ujęte w nich są wszystkie grupy zwierząt:
bezkręgowce (m.in. jelonek rogacz, biegacz urozmaicony)
ryby (m.in. różanka, koza)
płazy i gady (m.in. żółw błotny, traszka karpacka)
ptaki (m.in. głuszec, bocian czarny)
ssaki (m.in. bóbr europejski, żbik)
Programy rolnośrodowiskowe
Program rolnośrodowiskowy jest systemem wsparcia finansowego dla rolników gospodarujących w tradycyjny sposób, zgodnie z wymogami ochrony środowiska i przyrody. Program ma się przyczynić do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i zachowania bioróżnorodności na tych terenach.
Program rolnośrodowiskowy 2007-2013 obejmuje 9 pakietów rolnośrodowiskowych, wśród których dwa z nich dotyczą ochrony ptaków i siedlisk:
Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk poza obszarami Natura 2000
Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk na obszarach Natura 2000
Każdy z dwóch pakietów składa się z 10 wariantów rolnośrodowiskowych. Tylko jeden wariant dotyczy ochrony siedlisk lęgowych ptaków na i poza obszarami Natura 2000, jest to tak zwany „Pakiet ptasi”. Pozostałe warianty dotyczą użytkowania siedlisk.
Wymogi pakietów przyrodniczych
1. Opóźniony termin pierwszego pokosu
Zbyt wczesne koszenie niszczy lęgi ptaków gniazdujących na łąkach. Ponadto większość roślin łąkowych kwitnie dopiero wczesnym latem a niektóre pod koniec sierpnia. Opóźnienie pierwszego pokosu umożliwia im wydanie nasion.
2. Koszenie od środka do zewnątrz łąki
Koszenie od środka do zewnątrz ułatwia zwierzętom ucieczkę przed kosiarką. Ma to duże znaczenie dla małych zwierząt żyjących na łąkach, takich jak żaby, gryzonie i ptaki.
3. Pozostawianie niewielkich fragmentów nieskoszonej łąki
Dzięki pozostawieniu niewielkich, nieskoszonych fragmentów łąki, mogą na niej przetrwać później zakwitające trawy i zioła. Takie miejsca są też schronieniem dla owadów, np. rzadkich gatunków motyli.
4. Podwyższona wysokość koszenia
Odpowiednio wysokie koszenie pozwala znacznie zmniejszyć zabijanie drobnych zwierząt oraz umożliwia rozwój typowych roślin łąkowych. Zaleca się podwyższenie kosiarki rotacyjnej lub stosowanie kosiarki listwowej. Niektóre łąki, np. łąki bagienne należy kosić nawet powyżej 10 cm, aby nie uszkadzać kęp turzyc i warstwy mszystej.
5. Obowiązek usunięcia lub złożenia w stogi skoszonego siana do 2 tygodni po pokosie
Sprzątanie siana pozwala na lepsze naświetlenie runi i umożliwia roślinom kiełkowanie i wzrost. Ułatwia też wysiewanie i rozprzestrzenianie się nasion. Tradycyjne stogi układane na łąkach stanowią miejsce schronienia i rozrodu dla owadów i małych ssaków.
6. Brak nawożenia lub jego ograniczenie
Umiarkowane nawożenie lub brak nawożenia pozwala przetrwać roślinom przystosowanym do mało żyznych warunków. Nie są one wówczas zagłuszane przez gatunki azotolubne.
7. Ograniczona obsada zwierząt na pastwisku
W celu ograniczenia zmniejszania się wydajności łąki i bogactwa gatunkowego roślin i zwierząt należy wypasać stada średniej wielkości.
Gatunki kluczowe w programach rolnośrodowiskowych
biegus zmienny (Calidris alpina schinzii)
błotniak łąkowy (Circus pygargus)
czajka (Vanellus vanellus)
derkacz (Crex crex)
dubelt (Gallinago media)
krwawodziób (Tringa totanus)
kszyk (Gallinago gallinago)
kulik wielki (Numenius arquata)
rycyk (Limosa limosa)
wodniczka (Acrocephalus paludicola)
Biegus zmienny (Calidris alpina schinzii)
Biegusy zmienne wykazują bardzo silne przywiązanie do swoich miejsc lęgowych i w ciągu kolejnych lat zakładają gniazda w tej samej okolicy. Gnieżdżą się w rozproszeniu, choć w niektórych okolicach gnieżdżą się tak licznie, że mówi się o kolonii lęgowej. Podczas wędrówek i na zimowiskach, jak większość siewkowych, występują w stadach.
Błotniak łąkowy (Circus pygargus)
Błotniak łąkowy gniazduje zazwyczaj pojedynczo, lecz w korzystnych warunkach siedliskowych i żerowiskowych także w skupiskach liczących kilka, a nawet kilkanaście par. Jest to gatunek plastyczny, na co dowodem jest przystosowanie się do gnieżdżenia się w uprawach polnych na skutek zanikania terenów bagiennych.
Czajka (Vanellus vanellus)
Czajka jest aktywna okołodobowo, stosunkowo często żeruje w nocy, samce niekiedy nawet tokują w środku nocy. Gatunek jest silnie terytorialny na lęgowiskach. Poza okresem lęgowym bardzo towarzyska, z reguły w stadach, często po kilkadziesiąt lub kilkaset osobników.
Derkacz (Crex crex)
Derkacz jest gatunkiem aktywnym przez całą dobę. Wiosną szczyt aktywności godowej przypada na godziny przedwieczorne oraz nocne. W tym czasie ptaki intensywnie odzywają się charakterystycznym ”crex-crex” lub ”der-der”. Jest gatunkiem dość towarzyskim, zwłaszcza wiosną i latem. Jedynie samice samotnie wysiadują jaja i wodza pisklęta.
Dubelt (Gallinago media)
Przeważnie prowadzi samotniczy tryb życia, jedynie na tokowiskach dochodzi do gromadzenia się ptaków. Aktywny w dzień, ale toki rozpoczynają się o zmierzchu i trwają w nocy. Trudny do wypłoszenia, zrywa się spod samych nóg. Wędruje nocą.
Krwawodziób (Tringa totanus)
Jest aktywny głównie za dnia, ale zarówno na lęgowiskach, jak i zimowiskach powszechnie żeruje również w nocy. W Polsce z reguły występuje w niewielkich stadkach liczących kilkanaście osobników. Na lęgowisku jest hałaśliwy - wczesną wiosną samce melodyjnie jodłują w lotach tokowych, a późną wiosną ptaki wodzące pisklęta niemal bezustannie pokrzykują, oblatując człowieka i siadając na palikach pastwisk.
Kszyk (Gallinago gallinago)
Kszyk jest gatunkiem zarówno dziennym, jak i nocnym. Wędruje głównie nocą. Tokuje najchętniej o świcie i o zmroku lub przez całe jasne noce. Samce na terytoriach lęgowych wydają charakterystyczny „beczący” dźwięk. W okresie lęgowym jest terytorialny. Poza sezonem, na żerowiskach może łączyć się w duże stada.
Kulik wielki (Numenius arquata)
W okresie lęgowym gatunek monogamiczny, terytorialny, jednak często gniazduje w grupie stosującej wspólną obronę przed drapieżnikami. W okresie wędrówek najczęściej występuje w stadach po kilkanaście lub kilkadziesiąt ptaków. Po wyprowadzeniu młodych, na przełomie czerwca i lipca, ptaki opuszczają terytoria lęgowe. W kolejnych latach kuliki lubią wracać w to samo miejsce gniazdowania.
Rycyk (Limosa limosa)
Aktywny głównie za dnia, lecz żerowanie, a niekiedy i loty tokowe maja miejsce również w godzinach nocnych. Bardzo hałaśliwy na lęgowiskach. Na przelotach i zimowisku często występuje w dużych stadach liczących setki, a nawet tysiące osobników.
Wodniczka (Acrocephalus paludicola)
Wodniczka to gatunek aktywny w ciągu dnia i o zmierzchu, wędrujący nocą. Nie tworzy skupień. W porze lęgowej samce w rozproszeniu śpiewają wśród turzycowisk. Samice prowadzą samotniczy tryb życia. Przedstawiciele obu płci żerują, poruszając się na piechotę w turzycach i są trudne do zauważenia.
Gatunki towarzyszące
Gatunkom kluczowym współtowarzyszą inne, często liczniejsze gatunki zasiedlające te same użytki zielone. Ptaki te mogą zamieszkiwać nieco inne mikrosiedliska. Jednak występowanie tych mikrosiedlisk jest stałym komponentem cennych ornitologicznie łąk i pastwisk. Stwierdzenie gatunków towarzyszących może być wskazówką dotyczącą występowania innych, cenniejszych ptaków.
Lista obejmuje następujące gatunki ptaków:
świergotek łąkowy (Anthus pratensis)
pliszka żółtą (Motacilla fl ava)
pokląskwa (Saxicola rubetra)
kląskawka (Saxicola torquata)
świerszczak (Locustella naevia)
potrzeszcz (Miliaria calandra)
cyranka (Anas querquedula)
batalion (Philomachus pugnax)
brodziec pławny (Tringa stagnatilis)
sowa błotna (Asio flammeus)
kraska (Coracias garrulus)
pliszka cytrynowa (Motacilla citreola)
Poleski Park Narodowy
W Parku prowadzona jest czynna ochrona następujących gatunków zwierząt:
żółw błotny,
strzebla błotna,
cietrzew, ptaki szponiaste, sowy, bocian czarny i biały, kraska, gągoł, dudek, wodniczka, dubelt, derkacz, kropiatka, kuropatwa, bąk, bączek, zielonka i in.
bóbr, wilk, dzik, jeleń, łoś, wydra, jenot.
Żółw błotny
Ochrona czynna gatunku polega na:
Lokalizacji i ochronie gniazd żółwi przed drapieżnikami
Zbieraniu jaj z gniazd zagrożonych i zniszczonych
Hodowli młodych żółwi w okresie zimowym
Ocenie efektywności hodowli i wsiedlania młodych żółwi
Wykaszaniu i wycinaniu zakrzaczeń oraz fragmentarycznej mineralizacji obszarów lęgowisk wraz z wywozem pozyskanej biomasy
Koszeniu i profilowaniu skarp rowów w miejscach bytowania i wywozie pozyskanej biomasy
Wykupie gruntów - miejsc bytowania i lęgowisk żółwia