PODSTAWY NAUKI O FINANSACH

Wykładowca - p. Marian Podstawka

Wykład 1

Literatura:

• D. i S. Kornik „Podstawy finansów” PWN W-wa 2004

• L. Szyszko „Propedeutyka finansów” SGH W-wa 2004

• S. Owsiak „Podstawy nauki o finansach”

• Z. Dobosiewicz „Wprowadzenie do finansów finansów bankowości” W-wa 2005

• L. Oręziak „Finanse UE” PWN W-wa 2005

• W. Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa” DYFIN W-wa 2001

• M. Podstawka „Podstawy finansów - teoria i praktyka” SGGW W-wa 2005

W połowie lutego test wielokrotnego wyboru i niewyboru. 8/15 poprawnych odpowiedzi zalicza.

Temat: Strumienie pieniężne i ich podział.

Problematyka makrofinansowa - finanse publiczne.

Problematyka mikrofinansowa - finanse prywatne.

Podział I strumieni pieniężnych:

1. przychody i wydatki ekwiwalentne - takie strumienie pieniężne, które charakteryzują się tym, że wydatkowi pieniężnemu towarzyszy wzajemne ekwiwalentne świadczenie usług przez inne podmioty.
   Relacja pomiędzy ilością świadczonych pieniędzy przez jeden podmiot, a ilością otrzymanych towarów, pracy i usług jest kształtowana prze rynek.
   
   np. ceny usług, towarów, pracy w sektorze prywatnym
   
   Prawo popytu i podaży - jeżeli jest przewaga popytu nad podażą, to ceny idą w górę. Gdy podaż > popyt => ceny idą w dół
   

2. przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery) - wydatkowi pieniężnemu jednego podmiotu nie towarzyszy wzajemne ekwiwalentne świadczenie usług przez związek publiczno - prawny jakim jest państwo lub organizacja samorządowa.
   
   np. podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, opłaty
   
   W zamian za to mamy emerytury, zasiłki, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, sądownictwo, szkolnictwo, opiekę medyczną.
   
   Relacja ilości pieniędzy świadczonych przez podmioty do świadczonych usług nie jest efektem sytuacji rynkowej, wynika z decyzji politycznych.

Strumienie te pełnią różne role w …

Podział II (kryterium podmiotowe):

1. przychody i wydatki banków.

2. przychody i wydatki gospodarstw domowych.

3. przychody i wydatki przedsiębiorstw.

4. przychody i wydatki firm ubezpieczeniowych.

5. przychody i wydatki państwa i jednostek samorządowych.

W ramach tego podziału można też wyszczególnić strumienie pieniężne ekwiwalentne i redystrybucyjne.

Def.

FINANSE - zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków pieniężnych.

• Publiczne

• Prywatne

Sektor publiczny a finanse publiczne

Str. 12

Sektor publiczny tworzą władze publiczne:

• Państwowe (ustawodawcze, wykonawcze i kontrolne - NIK)

• Samorządowe (ustawodawcze - Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Województwa, wykonawcze - wójt / burmistrz / prezydent, starosta i zarząd, marszałek województwa i zarząd, kontrolne - RIO <Regionalna Izba Obrachunkowa>)

oraz realny majątek publiczny (ziemia, lasy, wody, drogi, parki, budynki użyteczności publicznej, infrastruktura techniczna, państwowe rezerwy paliw, leków itd.) + przedsiębiorstwa sektora publicznego.

Finanse publiczne pozwalają funkcjonować sektorowi publicznemu, Składają się na nie dobra publiczne i społeczne.

Dobra publiczne - dobra, które są dostępne dla ogółu społeczeństwa, a przy korzystaniu z nich nie występuje konkurencyjne wyłączenie jednego produktu względem drugiego (np. bezpieczeństwo wew. i zew.).

Dobra społeczne - dobra, które ze względu na doktrynę mogą mieć konkurencyjne wyłączenie (np. edukacja, ochrona zdrowia).

Władze państwowe wykorzystują finanse publiczne …

Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej I.R. Hicksa (tożsamość dochodowo - wydatkowa)

Założenia:

• W gospodarce istnieją dwa sektory - prywatny i publiczny oraz sektor zagraniczny

• Popyt konsumpcyjny zgłasza tylko sektor prywatny, tak jak popyt na inwestycje

• Tylko sektor prywatny tworzy dochody, a przedsiębiorstwa sektora publicznego nie.

Y = C + G + J + Z

Y - dochody realizowane ze sprzedaży towarów usług w sektorze prywatnym

C - wydatki na konsumpcję w sektorze prywatnym

G - wydatki związane z …

I - wydatki na inwestycje w sektorze prywatnym

Z - efekty wymiany międzynarodowej (dodatnie, gdy eksport jest w przewadze nad importem)

F - transfery sektora publicznego do prywatnego (emerytury, kredyty preferencyjne)

N - odsetki płacone przez sektor publiczny na rzecz sektora prywatnego z racji jego długu publicznego

T - podatki - transfery płacone przez sektor prywatny na rzecz sektora publicznego

Formuła na oszczędności ( w sektorze prywatnym):

S_C = Y + (F + N - T) - C

Formuła na oszczędności w sektorze publicznym:

S_G = T - (F+N) - G

Formuła na oszczędności w handlu zagranicznym:

S_Z = - Z

S_C + S_G + S_Z = Y + (F + N - T) - C + T - (F + N) - G - Z

S =C + G + J + F + N + Z - T - C + T - F - N - G - Z

S = I - ogólne oszczędności w gospodarce

Inwestycje w gospodarce równać się muszą oszczędnościom.

Funkcja konsumpcji wg Johna Case's:

C = A + B * Y_D

A - stała wielkość konsumpcji, niezależna od niczego

B - współczynnik skłonności do konsumpcji, w zależności od dochodów dyspozycyjnych

Y_D - dochód dyspozycyjny

C = b₁ * Y_D + b₂ * A₂

b₁ - współczynnik skłonności do konsumpcji , w zależności od dochodów dyspozycyjnych

Y_D - dochody dyspozycyjne

b₂ - współczynnik skłonności do konsumpcji, w zależności od dochodów pieniężnych

A₂ - dochody pieniężne

Funkcja eksportu netto ( eksport > import):

Z = - q - n*Y*d - m*R

q - stała wartość eksportu, niezależna od niczego

n - współczynnik skłonności do zakupu towarów towarów importu, w zależności od dochodu dyspozycyjnego

Y_D - dochód dyspozycyjny

m - współczynnik skłonności do zakupu towarów towarów importu i eksportu, w zależności od stopy procentowej

R - stopa procentowa

obecnie (wg NBP) R = 4%

Popyt na inwestycje:

I = e - d*R

e - stała wartość I

d - współczynnik skłonności do inwestowania w zależności od stopy procentowej

R - stopa procentowa

Dowód:

weryfikacja: Z = - q - n - Y - m*R

1. Przyczyna - wzrost stopy procentowej R.

2. Wzrost korzyści z oszczędzania.

3. Wzrost popytu na walutę kraju, w którym wystąpił warunek 1)

4. Umocnienie waluty kraju, w którym wystąpił warunek 1)

1 € = 4 PLN przed wzrostem R

1 € = 2 PLN po wzroście R

€	PLN
1000	4000
1000	2000
2000	8000
4000	8000

1 € = 4 PLN E > I

1 € = 2 PLN E = I

1 € = 4 PLN

1 € = 2 PLN E < I

( f. importu netto)

Wzrost stopy procentowej zawsze prowadzi do pogorszenia się relacji korzyści eksporterów a importerów tego kraju.

F. eksportu netto jest ujemnie skorelowana ze wzrostem stopy procentowej.

Wykład 3

Temat: Kategorie finansowe.

Termin kategorii finansowych wprowadził Arystoteles dla określenia rodzajów sądów, poglądów o kształtowaniu się danego zjawiska.

Kategorie finansowe dzielimy na:

1. Przychodowe:

1. Ceny i przychód pieniężny

2. Dochód, zysk, procent, renta pieniężna

3. Wydatek, koszt, amortyzacja

4. Podatki pośrednie, bezpośrednie, od obrotu

5. Pożyczka, kredyt, dług finansowy

Cena - pozwala ująć wartościowo wartość towaru, usługi, innych pieniędzy, pracy, ziemi, kapitału, czynników wytwórczych.

Funkcje cen:

• przychodowa (dochodowa)

• alokacyjna

• redystrybucyjna

• informacyjna

• agregacyjna

Ceny:

• narzędzie rynkowej weryfikacji działalności gospodarczej, ustalenie kosztów i dochodu

• podział dochodu narodowego za sprawą cen, rozmieszczenie wśród różnych grup społecznych towarów, usług, pracy

• podatki (składowe ceny) + ceny dzielą dochody

• wywołują reakcję podmiotów na zmiany cen (obniżenie ceny → zwiększenie dochodu rzeczywistego podatnika, zakup większej ilości towarów i usług)

Cenowa elastyczność popytu - pomiar reakcji nabywcy towaru na zmianę ceny (odnosi się do konsumenta).

Funkcja cenowej elastyczności popytu:

E_PD = 1 popyt jest sztywny (nie reaguje na zmianę ceny - podstawowe produkty, np.
żywność)

E_PD < 1 wzrost ceny o 1% sprawia, że popyt rośnie o mniej niż 1%

E_PD > 1 wzrost ceny o 1% sprawia, że popyt roście o więcej niż 1 %

Cenowa elastyczność podaży - jak podaż reaguje na zmianę ceny, reakcja producenta na zmianę ceny.

Funkcja cenowej elastyczności podaży:

E_PS = 1 podaż sztywna

E_PS < 1 ↑ ceny o 1% → podaż ↑ < 1%

E_PS > 1 ↑ceny o 1% → podaż ↑ > 1%

• reakcja podmiotu gospodarczego - mówi, o ile zmniejszą się zasoby pieniężne podmiotu gospodarczego, jeśli dokona on zakupu po danej cenie.

Uwzględnienie inflacji !!!

Inflacja - stan w gospodarce; jest więcej pieniędzy w obrocie niż towarów i usług.

(W gospodarce rynkowej, która dąży do równowagi musi nastąpić wzrost cen)

spowodowana jest przez brak równowagi, efektem jest wzrost cen.

Przykład:

zysk w zł, w cenach bieżących:

	ROK
		1	2	3
Zysk	80000	94400	100000
Współczynnik inflacji		1,15	1,09

zysk w zł, w cenach porównywalnych:

	ROK
		1	2	3
Zysk wg cen roku 3.	80000*1,09=100280	94499*1,09=102896	100000
Zysk wg cen roku 1.	80000	94499*1,15=82087	100000*1,09=79777

• możliwość mierzenia wartości różnych dóbr, różne jednostki fizyczne sprowadzamy do jednej - ceny

• przychód pieniężny - wyraz skutków działalności gospodarczej, powstaje na skutek sprzedaży towarów i usług

Wpływy pieniężne - kategoria szersza niż przychód pieniężny, obejmuje wszystkie przychody pieniężne: z pożyczek, dotacji, odszkodowań, świadczeń.

Dochód - podstawowa kategoria finansowa, dodatni efekt zastosowanych w procesie produkcji czynników wytwórczych.

D = przychód pieniężny - koszty

Elastyczność dochodowa popytu:

Zysk (kategoria księgowa) = przychód ewidencyjny - koszty ewidencyjne

Procent - dochód otrzymany z kapitału pożyczkowego (cena usługi świadczonej przez pożyczkodawcę), cena korzystania z kapitału obcego.

Stopa procentowa - kryterium podejmowania decyzji gospodarczych, jej poziom wyznacza dolną granicę efektywności gospodarowania.

Rodzaje procentu:

• odsetki od pożyczonego kapitału

• dyskonto weksli lub papierów wartościowych - forma wynagrodzenia za pożyczenie pieniędzy.
  np.
  wartość weksla = 100zł 100zł - 95zł = 5zł - dyskonto
  cena wykupu = 95zł
  cena przy sprzedaży = 100zł 5% - stopa dyskonta

Odsetki naliczane wg:

• procentu prostego - kapitalizacja odsetek (ważna częstotliwość kapitalizacji)

• procentu złożonego (skapitalizowane)

Przykład:

O - odsetki

K - kapitał pierwotny

d - stopa procentowa

t - czas użytkowania kapitału

Otrzymano kredyt 50000zł na czas 5 miesięcy. Stopa procentowa 2% miesięcznie.

1. odsetki proste:

2. odsetki kapitalizowane:

S_KN - suma skapitalizowana

d - stopa procentowa

K - kapitał

n - liczba okresów kapitalizacji

Przykład 2:

Kredyt 50000zł, stopa procentowa 16% rocznie, na 4 lata.

1. kapitalizacja raz w roku:

I rok

K_P = 50000

16% odsetek po pierwszym roku = 8000zł

S_KN po I roku = 58000zł

II rok

S_KN po I roku = 58000zł

16% odsetek = 9280zł

S_KN po II roku = 67280zł

III rok

S_KN po II roku = 67280zł

16% odsetek = 10765zł

S_KN po II roku = 78045zł

IV rok

S_KN po III roku = 78045zł

16% odsetek = 12487zł

S_KN po IV roku = 90532zł

2. kapitalizacja co kwartał

K_P = 50000zł

4% odsetek = 2000zł

S_KN po 1 kwartale = 52000

4% odsetek = 2080zł

S_KN po 2 kwartale = 54080zł

4% odsetek = 2163zł

S_KN po 3 kwartale = 56243zł

S_KN po I roku = 58493zł

O wielkości sumy skapitalizowanej decyduje szybkość kapitalizacji (im szybsza, tym większa).

Pożyczka - z kapitału własnego, brak określonego celu, czasami jest nieodpłatna.

Kredyt - ze środków obcych, musi mieć cel, zawsze oprocentowany.

2. Dochodowe

3. Dłużne

4. Wydatkowo - kosztowe

1. Wydatek - (ekonomicznie) nabycie cząstki dochodu narodowego

• bieżące przedsiębiorstwo

• inwestycyjne --------||---------

• konsumpcyjne

- (rachunkowo) kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi

2. Koszt - pieniężny wyraz zużycia czynników wytwórczych (majątek trwały, obrotowy, praca, kapitał) w procesie gospodarczym.

Związek między wydatkiem a kosztem:

Nie każdy koszt jest wydatkiem, a przykładem na to jest amortyzacja (koszt, a nie wydatek).

Rodzaje amortyzacji:

• Liniowa - przez cały okres użytkowania środka trwałego odpisujemy w koszty równe stawki,

• Przyspieszona - na początku odpisujemy więcej.

Podział kosztów:

• Koszty stałe - nie wzrastają wraz ze zmianą wielkości produkcji.

• Koszty zmienne - ulegają zmianie wraz ze zmianą rozmiarów produkcji (płace pracowników, koszty surowców).

• Koszt całkowity = koszty stałe + zmienne

• Koszt jednostkowy = koszt całkowity / liczba produktów

• Koszt krańcowy - koszt wyprodukowania ostatniej jednostki produkcji.

5. Podatkowe

Wykład 4

Def.

Finanse publiczne - procesy i zjawiska związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem publicznych środków pieniężnych.

Finanse prywatne

Finanse publiczne a sektor publiczny

Sektor publiczny tworzą władze publiczne, które dzielą się na władze publiczne państwowe i samorządowe oraz realny majątek publiczny (tworzą go drogi, parki, infrastruktura i przedsiębiorstwa państwowe, infrastruktura).

Finanse są treścią sektora publicznego, pozawalają, by sektor publiczny pełnił swoją rolę (dostarczanie dóbr publicznych).

Jest to nauka i praktyka. Można je rozpatrywać w aspekcie instytucjonalnym:

• Budżet państwa

• Budżety jednostek samorządu terytorialnego

• Budżety instytucji ubezpieczenia społecznego

• Budżety publicznych funduszy celowych

W aspekcie podmiotowym:

• Państwowe władze publiczne

• Samorządowe władze publiczne

• Aparat skarbowy

• Władze kontrolne (NIK i RIO)

• Podmioty finansowane z finansów publicznych (administracja publiczna, szkoły, szpitale, jednostki policji, jednostki wojskowe itp.)

W aspekcie prawnym:

• Konstytucja ( 2 IV '97)

• europejska Karta Samorządu Terytorialnego

• ustawa o zamówieniach publicznych

• coroczne ustawy budżetowe

• ustawy podmiotowe

• ustawy o działalności ministra finansów

• ustawy dotyczące opłat i podatków lokalnych, ubezpieczenia społecznego

W ujęciu instrumentalnym:

• podatki (centralne, lokalne)

• opłaty

• składki na ubezpieczenie społeczne

• kredyty, dotacje, subwencje, zasiłki

• publiczne pożyczki (dobrowolne, przymusowe)

Funkcje finansów:

• Redystrybucyjna - za sprawą finansów dokonuje się wtórnego podziału dochodu narodowego, przy czym może się on zachodzić w stosunku do działów gospodarki narodowej (wymiar makro) - poprzez finanse następuje zasilanie tych działów w dochód narodowy, bo same nie tworzą dochodu (np. obrona narodowa, administracja, szkolnictwo, służba zdrowia) oraz wyrównywanie poziomu dochodu w przestrzeni, poziomu rozwoju regionu (aspekt regionalny), lub poszczególnych podatników (ujęcie mikrofinansowe) - korygowanie podziału dochodów pomiędzy poszczególnymi podatnikami (realizacja - polityka podatkowa -> wykorzystuje się mechanizm progresji podatkowej (tkwiącej w polityce podatkowej) - podatnik bogatszy, bardziej aktywny świadczy na rzecz utrzymania sektora publicznego relatywnie więcej niż podatnik biedniejszy) + system zasiłków, ulgi i zwolnienia od podatków, kredyty preferencyjne (np. dla rolnictwa)

• alokacyjna - poprzez, za sprawą finansów dokonuje się alokacji zasobów w gospodarce, realizacja popytu podmiotów gospodarczych, działa tu mechanizm redystrybuowania od bogatszych na rzecz biedniejszych

• stabilizacyjna - wykorzystywanie finansów w przeciwdziałaniu na wahania koniunktury gospodarki (można te fazy przedstawić za pomocą sinusoidy)
  Cykl koniunkturalny w gospodarce - cykliczny rozwój; sprawca - rynek.
  zapobieganie, kreowanie - działanie stopą procentową, wydatki publiczne, polityka podatkowa, kredyty preferencyjne itd.

Przekrój instytucjonalny:

Finanse samorządu terytorialnego: (gminy, powiaty i województwa)

• na podstawie ustawy z '90 r utworzono gminy (2487 gmin)

• na podstawie dwóch ustaw z '98 r utworzono powiaty (314 powiatów ziemskich, 46 powiatów grodzkich) i województwa (obecnie 16)

• struktury te prowadzą gospodarkę finansami publicznymi

• gospodarka finansowa jest prowadzona na podstawie budżetu - rocznego planu dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostki samorządu terytorialnego

• inicjatywa w sprawie budżetu terytorialnego należy do zarządu jednostki terytorialnego (gmina - wójt, burmistrz lub prezydent, powiat - zarząd powiatu lub województwa), najpóźniej do 15 listopada należy przekazać do zaopiniowania do RIO projektu budżetu (miesiąc na wydanie decyzji), podaje się przy tym stan zadłużenia i stan własności komunalnej jednostki zadłużenia

• stan zadłużenia jest uregulowany przez konstytucję, m. in. wg nich: jeżeli dług publiczny państwa jest mniejszy niż 50% PKB, to wówczas jednostka samorządu terytorialnego może być maksymalnie zadłużona z tytułu bieżących spłat kredytów, pożyczek lub poręczeń < 15% dochodów budżetowych tej jednostki, Łączna kwota zadłużenia nie może być większa niż 60% dochodów budżetowych tej jednostki.

• Po otrzymaniu opinii od RIO zarząd jednostki samorządu terytorialnego lub wójt/burmistrz/prezydent jest zobowiązany przedstawić tą opinię organowi stanowiącemu. Jeżeli opinia jest negatywna, to nie powoduje to wstrzymania prac. Organ ma czas na zatwierdzenie do 31 marca, wcześniej podstawą gospodarki jest projekt budżetu. Jeśli budżet nie zostanie ustalony,, to do końca czerwca RIO ma czas na opracowanie nowego budżetu, który wchodzi w życie bez głosowania.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego:

• kwestie te reguluje ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego opracowana na trzy lata (2003-2006 obecnie)

• dochody własne - wpływy z podatków lokalnych (rolny, od nieruchomości, od środków finansowych, od spadków i darowizn, podatek rozliczany kartą podatkowa, od posiadania psów, leśny, od czynności cywilno-prawnych) - wpływy z tych podatków zasilaja tylko budżety gmin, wpływy z opłat (targowa, miejscowa, eksploatacyjna, administracyjna, za koncesję na sprzedaż napojów alkoholowych, adiacencka), udział jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z PIT (od osób fizycznych) i CIT (podatek od przedsiębiorstw, od osób prawnych)

• subwencję ogólną

• dotacje celowe

• środki ze źródeł zagranicznych

Wykład 5

Temat: Podatki i opłaty lokalne.

Podatek - świadczenie przymusowe, pieniężne, powszechne, nieodpłatne, bezzwrotne, nakładane jednostronnie przez związek publiczno-prawny jakim może być państwo bądź organizacja samorządowa.

Cechy podatku:

• przymusowość - nie można nie płacić podatku; realizuje się to za sprawą sankcji i kar, które są zawarte w technikach poboru poszczególnych podatków (inżynierii podatkowej). Podatnik, świadom ich, nie czeka na ich wymierzenie, tylko decyduje się na zapłatę podatku.

• Pieniężny - współczesne podatki wnoszone są w formie pieniężnej (dawniej w postaci pracy, obowiązkowych dostaw produktów rolnych). Jest to technika bardziej liberalna, ponieważ podatnik sam decyduje z czego zrezygnuje, żeby zapłacić podatek.

• Powszechność - osiąga się tę cechę poprzez nakładanie podatków poprzez ustawy, w których nie adresuje się do konkretnego obywatela.

• Nieodpłatny - podatnikowi, z tytułu zapłaty podatku, nie przysługuje żadne kontrświadczenie ze strony związku publiczno-prawnego. ( co najwyżej można mówić o odpłatności zbiorowej)

• Bezzwrotny - raz wpłacony, nie może zostać zwrócony, chyba że został nieprawidłowo naliczony.

• Nakładany jednostronnie - tryb nakładania podatku ma charakter podporządkowania podatnika pod jurysdykcję związku publiczno-prawnego.

Opłata - świadczenie przymusowa, pieniężne, powszechne, bezzwrotne, odpłatne, nakładane jednostronnie przez związek publiczno-prawny. Wnoszącemu ja przysługują konkretne kontrświadczenia ze strony związku publiczno-prawnego. (np. opłata targowa, eksploatacyjna, za licencję na sprzedaż alkoholu itp.)

Elementy techniki podatkowej:

• Podmiot podatku - krąg osób, na których ciąży obowiązek zapłaty podatku. Wyróżniamy w nim: osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

• Przedmiot podatku - co jest opodatkowane. Wyróżnia się tu: dochód, przychód, obrót, otrzymanie spadku, darowizny, posiadanie majątku, psa, otrzymanie i wydanie dochodów itp.

• Podstawa opodatkowania - wyceniony przedmiot opodatkowania. Może mieć charakter wartościowy (jeżeli jest wyceniony w pieniądzu) lub być wymierzony za pomocą innych miar (np. wymierzenie powierzchni, współczynniki przeliczeniowe w podatku od gruntów itd.)

• Skala podatkowa - zestawienie stawek podatku, które odnosimy do podstawy opodatkowania celem wymierzenia podatku. Mogą mieć charakter stawek proporcjonalnych (podatek liniowy, np. podatek rolny od gruntów, leśny) i progresywnych (ciągłych lub skokowych - w miarę wzrostu podstawy opodatkowanie, podatek przypadający na jednostkę jest coraz większy, do pewnego momentu) oraz regresywnych (w miarę wzrostu podstawy opodatkowania, podatek przypadający na jednostkę jest coraz mniejszy; w praktyce raczej nie występuje).

• Ulgi i zwolnienia - ulgi - mogą mieć charakter podmiotowy i przedmiotowy. Zwolnienia mogą mieć charakter systemowy (z definicji, należą się każdemu podatnikowi) lub fakultatywny (uznaniowe, od organu stanowiącego, np. Rada Gminy).

Rodzaje podatków:

• Kryterium - przedmiot opodatkowania:

• Majątkowe - przedmiotem opodatkowania jest posiadany, sprzedawany, dziedziczony majątek podatnika (np. podatek rolny, leśny od spadków i darowizn)

• Dochodowe - przedmiotem opodatkowania jest dochód podatnika (PIT i CIT)

• Od obrotu - przedmiotem opodatkowania jest obrót (przyrost wartości dodanej) (VAT)

• Kryterium - relacja podatku do dochodów podatnika

• Bezpośrednie - odnoszą się do ogółu dochodów podatnika

• Pośrednie - odnoszą się do części dochodów podatnika, którą on przeznacza na zakup towarów towarów usług

• Kryterium - władztwa podatkowego (Uprawnienia związku publiczno-prawnego do nakładania podatków, ustalania stawek, ulg i zwolnień oraz do poboru wpływów z podatków)

• Lokalne - władztwo podatkowe mają gminy

• Centralne - władztwo podatkowe ma państwo

1. Podatek od spadków i darowizn:

• Regulowany ustawą z 20 lipca 1983r.

• Podlega systematycznej nowelizacji, ostatnia w 2003r.

• Podmiot tego podatku

• Obowiązek tego podatku ciąży na głównie na osobach fizycznych, rzadziej na osobach prawnych (przedsiębiorstwa)

• Przedmiotem opodatkowania jest nabycie przez osoby fizyczna własności rzeczy i praw majątkowych tytułem spadku, darowizny, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku oraz nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci

• Podatkowi nie podlega nabycie w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i pokrewnych, nabycie środków z pracowniczego programu emerytalnego, nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku otwartego funduszu emerytalnego

• zwalnia się od podatku nabycie własności i prawa wieczystego gospodarowania gospodarstwem rolnym, z wyjątkiem budynków mieszkalnych i budynków i urządzeń wykorzystywanych do specjalistycznej produkcji rolniczej (np.szklarnia, pieczarkarnia, wylęgarnia drobiu itp). Zwolnieniu podlega nabycie w drodze darowizny pieniędzy i innych rzeczy przez osobę zaliczaną do pierwszej grupy podatkowej, ale w kwocie nie przekraczającej 9000zl od jednego darczyńcy (a od dwóch 2 razy więcej) pod warunkiem, że osoba ta przeznaczy je na cele mieszkaniowe. Zwolnieniu podlega nabycie przez współmałżonka lub zstępnych zakładu wytwórczego, usługowego, handlowego, pod warunkiem, że zakład ten będzie prowadzony przez nabywcę w stanie nie pogorszonym przez co najmniej 5 lat.

• Wszystko podlega wyłączeniu, jeżeli umowa zostaje zawarta w oparciu o ubezpieczenie rolnicze (obejmuje to tylko użytki rolne).

Zstępny - osoba z pokolenia niżej niż dana generacja.

Wstępni - osoby z pokoleń poprzedzających daną generację.

Wykład 6

T.: Finanse samorządu terytorialnego

Władze centralne + samorządowe tworzą razem władze publiczne.

Cechy łączące:

• Nieprywatny majątek i nieprywatne fundusze, które są niezbędne do realizacji ich ustrojowych funkcji

• Szczególny sposób pozyskiwania dochodów, polegający na tym, że zarówno władze centralne, jak i władze samorządowe sięgają do dochodów innych podmiotów.

Fundamentalne sprawy dla ustroju gmin rozstrzygnęła ustawa z 8 marca 1990r. o samorządzie terytorialnym.

Zadania władne gminy:

• Ład przestrzenny, gospodarka terenowa i ochrona środowiska

• Drogi gminne, ulice, mosty, place oraz organizacja ruchu drogowego

• Wodociągi oraz zaopatrzenie w wodę, kanalizacją, usuwanie śmieci komunalnych, utylizację odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną

• Lokalny transport zbiorowy

• Ochrona zdrowia

• Pomoc społeczna w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze

• Komunalne budownictwo mieszkaniowe

• Oświata, w tym przedszkola i szkoły podstawowe

• Kultura, w tym biblioteki komunalne i inne placówki upowszechniania kultury

• Kultura fizyczna, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe

• Targowiska

• Itd.

Fundamentalne sprawy dla ustroju powiatów rozstrzygnęła ustawa z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym.

Zadania własne powiatu mają charakter ponadgminny:

• Edukacja publiczna

• Promocja i ochrona zdrowia

• Pomoc społeczna

• Polityka prorodzinna

• Wspieranie osób niepełnosprawnych

• Transport zbiorowy i drogi publiczne

• Kultura i ochrona zabytków

• Kultura fizyczna i turystyka

• Geodezja, kartografia i kataster

• gospodarka nieruchomościami

• administracja architektoniczno-budowlana

• gospodarka wodna

• ochrona środowiska i przyrody

• rolnictwo, leśnictwo, rybactwo śródlądowe

• porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli

• ochrona przeciwpożarowa

• przeciwdziałanie bezrobociu

• ochrona konsumenta

• utrzymanie obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

• obronność

• promocja powiatu

• współpraca z organizacjami pozarządowymi

Fundamentalne sprawy dla ustroju województw rozstrzygnęła ustawa z 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa.

Zadania własne województwa mają charakter regionalny:

• pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej

• pobudzanie aktywności gospodarczej

• zwiększanie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa

• zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń

• kształtowanie i zachowanie ładu przestrzennego

• edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe

• promocja i ochrona zdrowia

• kultura oraz ochrona zabytków

• pomoc społeczna

• polityka prorodzinna

• modernizacja terenów wiejskich

• zagospodarowanie przestrzenne

• ochrona środowiska

• gospodarka wodna

• transport zbiorowy i drogi publiczne

• kultura fizyczna i turystyka

• ochrona praw konsumenta

• obrona

• bezpieczeństwo publiczne

• przeciwdziałanie bezrobociu

Ustawa o finansach publicznych uregulowała u sposób jednolity dla jednostek samorządu terytorialnego (JST) wszystkich szczebli zasady opracowywania i uchwalania ich budżetów. Rolę sejmu spełniają organy stanowiące JST (rada gminy, rada powiatu, sejmik wojewódzki), a rolę rządu zastępuje zarząd JST na czele którego stoi: wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek.

Dochodami należnymi HST są:

• dochody własne

• subwencja ogólna

• dotacje celowe z budżetu państwa

Dochodami potencjalnymi JST są:

• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi

• środki pochodzące z Unii Europejskiej

• inne środki określone w odrębnych przepisach

Budżet JST jest rocznym planem finansowym uchwalonym w formie uchwały budżetowej na rok kalendarzowy. Obejmuje dochody i wydatki oraz przychody i rozchody JST.

Źródłami dochodów własnych gminy są:

1. wpływy z podatków:

1. od nieruchomości

2. rolnego

3. leśnego

4. od środków transportu

5. od czynności cywilnoprawnych

6. dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej

7. od posiadania psów

8. od spadków i darowizn

2. wpływy z opłat

1. skarbowej

2. targowej

3. miejscowej

4. administracyjnej

5. eksploatacyjnej

6. innych stanowiących dochody gminy

3. dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych

4. dochody z majątki gminy

5. spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy

6. dochody z kar pieniężnych pieniężnych grzywien

7. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej

8. odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę

9. odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy

10. odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy

11. dotacje z budżetów innych JST

12. inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów

Od 1 stycznia 2004r. zmieniono formułę obliczania udziału gminy w dochodach z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych PIT. Udział gminy wzrósł z 27,6% do 39,34%.

Jeśli chodzi o udział gminy w dochodach z podatku dochodowego od osób prawnych CIT wzrósł z 5% do 6,71% w 2004r.

Źródła dochodów własnych powiatu składają się z dwóch grup:

1. Dochody z różnych tytułów niepodatkowych:

1. Wpływy z opłat stanowiące dochody powiatu, uiszczane na podstawie odrębnych przepisów

2. Dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych

3. Dochody z majątku powiatu

4. Spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu

5. Dochody z kar pieniężnych pieniężnych grzywien określonych w odrębnych przepisach

6. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku w realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami

7. odsetki od udzielonych pożyczek

8. odsetki od nieterminowo przekazywanych należności

9. odsetki od środków gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu

10. dotacje z budżetów innych JST

11. inne dochody należne powiatowi

2. udział we wpływach z podatków dochodowych:

1. od osób fizycznych PIT (10,25%)

2. od osób prawnych CIT (1,4%)

Ze względu na niewystarczającą, w stosunku od zadań, bazę dochodową w systemie zasilania finansowego powiatów zasadniczą rolę odgrywają transfery w formie subwencji ogólnej i dotacji celowej.

Źródłami dochodów własnych województw są:

• dochody uzyskiwane przez wojewódzkie jednostki budżetowe oraz wpłaty od wojewódzkich zakładów budżetowych

• dochody z majątku województw

• spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa

• dochody z kar pieniężnych i grzywien

• 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami

• odsetki od udzielonych pożyczek

• odsetki od nieterminowo przekazywanych należności

• odsetki od środków gromadzonych na rachunkach bankowych województwa

• dotacje z budżetów innych JST

• inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na obszarze województwa (15,9%)

Ze względu na niewystarczającą, w stosunku do zadań, bazę dochodową w systemie zasilania finansowego województw zasadniczą rolę odgrywają transfery w formie subwencji ogólnej i dotacji celowej.

Wnioski:

• Województwa maja najlepszą strukturę wydatków, bo najwięcej inwestują.

• Gmina ma najwięcej obowiązków.

• Gminy coraz bardziej się zadłużają.

• Gmina najwięcej dochodów czerpie z podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku od nieruchomości.

• Powiaty są w większym stopniu są uzależnione od państwa - transfery wynoszą ok.70% dochodów (brak podatków lokalnych).

• Główne źródło dochodów powiatu - podatek dochodowy od osób fizycznych.

Subwencja - transfer ogólny.

Dotacja - transfer na konkretny cel.

Wykład 7

T.: Podatek od nieruchomości.

Podatek od nieruchomości - regulowany ustawą z 1992r. o podatkach i opłatach lokalnych; nowelizacja - 30 X 2002r.

System podatków lokalnych tworzy 8 odrębnych podatków:

• Od nieruchomości

• Od środków transportowych

• Posiadania psa

• Inne - oddzielnie, regulują je odrębne ustawy

Podatnicy podatku od nieruchomości:

• Osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, będące:

• właścicielami nieruchomości

• posiadaczami nieruchomości

• użytkownikami wieczystymi

• posiadaczami nieruchomości - własności skarbu państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego

• posiadaczami nieruchomości należącej do agencji nieruchomości rolnej bądź też do gospodarstwa państwowego, lasy państwowe

Podmioty zwolnione z podatku od nieruchomości:

• szkoły wyższe

• szkoły

• placówki szkolenia nauczycieli (publiczne i niepubliczne)

• placówki Polskiej Akademii Nauk

• zakłady pracy chronionej

• zakłady aktywności zawodowej

• jednostki badawczo - rozwojowe

• inne podmioty (samorządy) także mogą zostać zwolnione

Właściciel - osoba, która posiada własność, czyli może rozporządzać nieruchomością i czerpać z tego korzyści (zapis w księdze wieczystej)

Posiadasz samoistny - potencjalny spadkobierca, jeszcze bez prawa własności (dzieci po śmierci rodziców)

Użytkownik wieczysty - ustanowiony na 99 lat, jako użytkownik nieruchomości (inny właściciel); płaci się % od wartości

Ustawa w latach 1997 - 1999:

• bezpłatne przekształcenie wieczystego użytkownika we właściciela

Obecnie:

• obowiązuje przekształcenie odpłatne (można starać się o bonifikatę)

• rzeczoznawca ustala wartość wieczystego użytkownika i wartość własności - różnica do zapłaty

Co podlega opodatkowaniu?

Przedmiotem opodatkowania w podatku od nieruchomości są:

• grunty

• budynki lub ich części

• budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Opodatkowaniu nie podlegają:

• grunty sklasyfikowane jako użytki rolne, grunty zadrzewione, zakrzewione, lasy (z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej)

• grunty pod wodami płynącymi, kanałami żeglownymi (z wyjątkiem jezior i gruntów zajętych pod zbiorniki retencyjne lud elektrownie wodne)

• nieruchomości zajęte na potrzeby gmin, powiatów, województw (samorząd terytorialny)

• grunty i budowle dróg publicznych

• budowle kolejowe i grunty pod nimi, wykorzystane na potrzeby publicznego transportu kolejowego

• grunty i budowle portów morskich

• grunty zajęte na potrzeby lotnisk użytku publicznego

• budynki gospodarcze - działalność leśna, rolnicza, rybacka (działy specjalne produkcji rolniczej)

• grunty i budynki - zabytki (konserwowane)

• grunty we władaniu muzeum rejestr.

• grunty w parkach narodowych, rezerwatach przyrody

• budowle wałów obronnych

• nieużytki, użytki ekologiczne

• budynki i budowle nawowybudowane lub modernizowane, wykorzystywane na potrzeby grupy producentów rolnych

Przedmiot opodatkowania:

• powierzchnia gruntów i budynków

• wartość bieżąca budynków

• wartość po ostatecznym odpisie amortyzacyjnym

Podstawa opodatkowania:

• suma powierzchni gruntów i budynków

• suma wartości bieżącej budynków

Minister finansów podaje co roku maksymalne stawki podatków. Gmina ustala od 50% do 100% wartości górnych stawek.

Aktualne stawki:

• od gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 0,62 zł/m²

• od gruntów pod jeziorami - 3,38 zł/ha

• od pozostałych gruntów - 0,30 zł/m²

• od budynków lub ich części:

• b. mieszkalne - 0,50 zł/m² powierzchni użytkowej

• b. związane z prowadzeniem działalności gosp. - 17 zł/m²

• b. - obrót kwalifikowany materiałem siewnym - 8,6 zł/m²

• pozostałe budynki (np. domy letniskowe) - 5,78 zł/m²

• budowle - 2%

Podatek rolny od gruntów.

Podatek rolny (od gruntów i od działów specjalnych) reguluje ustawa z 15 X 1984r.

Podatnicy:

• osoby fizyczne, prawne, jednostki administracyjne nie posiadające osobowości prawnej będące:

• właścicielami gruntów

• samoistniejącymi, wieczystymi użytkownikami

• użytkownikami gruntów skarbu państwa, jednostek samorządu terytorialnego, agencji nieruchomości rolnej, gospodarstw państwowych, lasy państwowe

Podmioty zwolnione od podatku:

• patrz podatek od nieruchomości

Zakres przedmiotowy - podatek obejmuje:

• użytki rolne

• użytki rolne zadrzewione, zakrzewione

• grunty pod stawami

• grunty pod budownictwem inwentarzowym (jeżeli wchodzi w skład gosp. rolnego)

Gospodarstwo rolne - suma gruntów przekracza 1 ha fizyczny i 1 ha przeliczeniowy.

Wykład 8

T.: Finanse podmiotów gospodarczych.

WPROWADZENIE DO TEMATU FINANSÓW PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH.

Podstawowe cele i instrumenty zarządzania finansami przedsiębiorstwa.

Finanse przedsiębiorstwa - procesy i zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych na cele działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. (s. 285)

Procesom tym towarzyszy zarządzanie finansami przedsiębiorstwa.

Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa - pozyskiwanie źródeł finansowania jego działalności oraz lokowanie środków finansowych w składniki majątkowe w celu osiągania maksymalnych korzyści.

Korzyści osiągane przez przedsiębiorstwo:

• w postaci dywidend (część zysku, którą wypłaca się właścicielom przedsiębiorstw)

• wzrost wartości posiadanych udziałów

• umocnienie pozycji przedsiębiorstwa na rynku

Cele (korzyści) krótkoterminowe i długoterminowe - istnieją między nimi antynomie (sprzeczności)

Cel krótkoterminowy - np. zwiększanie dywidend (konsumpcja - cele bieżące)

Cel długoterminowy - np. poprawa jakości usług i produktów, umacnianie pozycji na rynku

Efektywność zarządzania finansami (strategii finansowej) - służy do tego

1. stopa zyskowności kapitałów własnych, która jest określana jako stosunek zysku do wartości kapitałów własnych.

2. nadwyżka finansowa (cash flow) - kategoria finansowa, która oprócz zysku netto zawiera także amortyzację. (zysk netto+amortyzacja) Służy ocenie efektywności strategii finansowej przedsiębiorstwa, pokazuje jaki wynik finansowy osiągnęła firma w rzeczywistości. (s.288)
   Amortyzacja - koszt umowny, a nie rzeczywisty, stanowi koszt rachunkowy, którego uwzględnienie w rachunku kosztów spowoduje, że mamy wynik finansowy, jakim jest zysk netto, niższy (bo koszty są powiększone o amortyzację), ale w praktyce przedsiębiorstwo tego kosztu nie ponosi.
   
   Firma do swojej działalności wykorzystuje kapitały własne i obce.

Kapitały własne - udziały właścicieli; część zysku, która przeznacza się na zwiększenie korzyści krótkoterminowych

Kapitały obce - środki, które pochodzą z zewnątrz: z pożyczek, kredytów, zobowiązania długoterminowe

ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA DECYZJI FINANSOWYCH

• koniunktura gospodarcza - cykl koniunkturalny, który składa się z:

• ożywienia - wzrost popytu

• rozkwitu

• kryzysu - spadek opłacalności, popytu itd.

• depresji

• inflacja - stan gospodarki, w której dochodzi do rozchwiania równowagi (nierównowaga), gdzie ilość pieniędzy przeważa nad ilością towarów i usług; jej efektem jest wzrost cen:

• galopująca (hiperinflacja) - efekt gorącego pieniądza (nosząc go w kieszeni, parzy nas - rano możemy kupić np. 2 razy więcej towarów niż popołudniu)

• umiarkowana

• polityka fiskalna - polityka podatkowa, wiąże się z deficytem budżetowym, który można zmniejszać przez wzrost podatków, a gdy to nie skutkuje, aby go pokryć można zaciągnąć kredyt lub wyemitować papiery wartościowe przez władze państwowe (wtedy proponuje się w papierach wartościowych o wyższej stopie dyskonta; w efekcie czego banki podnoszą stopy procentowe oprocentowania kredytów)

• interwencjonizm państwowy (polityka monetarna) - jest realizowana za pośrednictwem banku centralnego, którego naczelnym zadaniem jest dbanie o stabilność pieniądza krajowego (co może realizować przez wzrost stóp procentowych) oraz ograniczanie/przeciwdziałanie zjawisk inflacyjnych w gospodarce. Do tych celów wykorzystuje on stopy procentowe i rezerwy.

• Subwencjowonie kredytów

• Ustalanie kursu walut

WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE

Funkcje pieniądza:

• Miernik wartości - funkcja teauryzacji

• Umożliwia wymianę dóbr i usług - funkcja cyrkulacji

• Towar - funkcja towarowa

Wartość pieniądza zależy od:

• Relacji pomiędzy ilością pieniądza, a ilością towarów i usług

• Cen

W warunkach inflacji siła nabywcza pieniądza ulega deprecjacji - zmniejsza się

W warunkach deflacji pieniądz ulega aprecjacji - wartość pieniądza zwiększa się

Dewaluacja - obniżenie wartości pieniądza krajowego w stosunku do wartości innych walut.

Rewaluacja - wzrost wartości pieniądza krajowego w stosunku do wartości innych walut.

Wartość pieniądza jest zmienna w czasie, a zmienność tą powodują zjawiska inflacyjne lub deflacyjne. Gdyby założyć, że zjawiska te nie występują, to i tak wartość pieniądza jest zmienna, bo inną wartość ma pieniądz stojący (dyspozycyjny, który możemy na bieżąco inwestować), a inna pieniądz przyszły (na który trzeba dopiero oczekiwać). Im dłuższy czas zamrożenia (czyli tego oczekiwania na ten pieniądz), tym mniejsza jego aktualna wartość.

Pieniądz przyszły może mieć postać należności u wierzyciela (nasze pieniądze za przekazane wierzycielowi towary) bądź też zobowiązania, które występują o dłużnika (to my mamy zobowiązania).

Stopa procentowa ceną pieniądza.

Cena korzystania z obcego pieniądza ma postać stopy procentowej (inaczej odsetek).

Stopa procentowa powinna uwzględniać:

• wynagrodzenie wierzyciela za czas oczekiwania na zwrot pieniądza,

• koszt ryzyka niewypłacalności dłużnika,

• utrzymanie realnej wartości pieniądza

Formuła realnej stopy procentowej:

d_r = (d - i ) * 100/ 100 + i

d_r - realna stopa procentowa

d - nominalna stopa procentowa

i - wartość inflacji

Przykład:

zdeponowanie na 15% w skali roku, przy 20% inflacji pieniędzy prowadzi do utraty wartości (deprecjacja) w stopniu 4,17%

d = 15%

i = 20%

d_r = - 4,17%

---