Wyższa Szkoła Oficerska im. gen. J. Bema
KATEDRA NAUK HUMANISTYCZNYCH
Praca zaliczeniowa
Temat: Charakterystyka nowego polskiego Kodeksu Karnego.
Opracował:
sierż. pchor. Marcin PRZYBYLSKI
Toruń 1998r
Podczas 103 posiedzenia, 19-20 marca 1997 r:, Sejm RP uchwalił ustawy: Kodeks karny; Przepisy wprowadzające Kodeks karny; Kodeks postępowania karnego; Przypisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego oraz Kodeks karny wykonawczy. Po rozpatrzeniu poprawek Senatu i podpisaniu ustaw przez Prezydenta RP, kodeksy opublikowano w Dziennikach Ustaw nr 88, poz: 553; nr 89; poz. 555 i nr 90, poz. 557.
Istota zmian.
Polskie prawo karne poddano głębokiej i kompleksowej reformie. W poprzedniej formacji ustrojowej służyło ono obronie systemu totalitarnego i nierzadko wykorzystywane było do celów politycznych: W warunkach państwa prawa zasadniczo zmieniły się cele prawa karnego. Teraz ma ono chronić godność człowieka zarówno wtedy, kiedy jest pokrzywdzonym; jak i wtedy; kiedy występuje w roli sprawcy przestępstwa. Zgodnie ze standardami europejskimi na nowo ustalono zasady odpowiedzialności karnej, konstrukcję systemu kar i środków karnych, a także zasad ich wymiar. Fundamentalną zasadą nowoczesnego prawa karnego jest założenie, że kary skuteczne wcale nie muszą być surowa.
Warto jednak dodać, że w toku prac legislacyjnych posłowie i senatorowie, pozostając pod wyraźną presją nastrojów społecznych, proponowali ostrzejsze kary za większość przestępstw, nü sugerowała to rządowo-uniwersytecka komisja ds. kodyfikacji karnej.
Nullum crimen sine lege poenali.
W odróżnieniu od Kodeksu Karnego z 1969 r., który w art. 1 stanowi "Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuszcza się czynu społecznie niebezpiecznego" nowe prawo karne określa karność czynu przez określenie warunku formalnego. Czyn karalny musi być ,;zabroniony przez ustawę pod groźbą kary". Uznano, że "społeczne niebezpieczeństwo czynu" jest w istocie postulatem kierowanym do ustawodawcy i jest raczej ideologiczną deklaracją niż kategorią kodeksową, czyli sformułowaniem o charakterze normatywnym.
Art. 2 nowego kodeksie precyzuje warunki karalności w przypadku dopuszczenia do powstania skutku przez zaniechanie. Odpowiada więc sprawca, na którym ciąży szczególny obowiązek zapobieżenia skutkowi, ale - co ważne - przeszkodzenie skutkowi musi mieć charakter prawny. To oznacza, że musi wynikać wprost z normy prawne albo innego aktu mającego charakter prawny, np. z umowy czy nominacji.
Odpowiedzialność subsydiarna i tzw. czynny żal.
W nowym prawie karnym wyraźniej niż dotąd podkreśla się prawnokarne konsekwencje dobrowolnego odstąpienia od usiłowania albo zapobiegnięcia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Przy czym sposób zapobiegnięcia nie ma tu znaczenia. Starania takie, nawet jeśli bezskuteczne, mogą być w ocenie sędziego podstawą do nadzwyczajnego złagodzenia kary. Pod warunkiem jednak, że działania sprawcy były całkowicie dobrowolne (tzw. czynny żal). Odpowiedzialność za przygotowanie jest subsydiarna w stosunku do odpowiedzialności za usiłowanie, jest bowiem możliwa tylko wtedy; kiedy nie zachodzi odpowiedzialność za usiłowanie.
Jedną z ważniejszych idei przewodnich nowego prawa karnego jest dostąpienie i odpowiednie "honorowanie" wszelkich prób odstąpienia od przestępstwa; zapobieżenia jego skutkom czy wreszcie naprawienia powstałych krzywd i szkód. Jest to widoczne zwłaszcza przy przestępstwach majątkowych i gospodarczych. Warunkiem jest jednak dobrowolność kontrakcji. Mniej istotny jest jej skutek.
Obrona konieczna i jej granice.
Wokół redakcji art. 25 kodeksu karnego przez cały okres konsultacji rządowych, a następnie prac sejmowych i senackich trwały gorące spory. To, że należy odróżnić dobro społeczne od dobra osoby indywidualnej i temu drugiemu nadać równoprawną rangę - nie budziło wątpliwości. Różnice zdań pojawiły się co do tego, czy pod obroną konieczną wziąć życie oraz zdrowie ludzkie czy „jakiekolwiek dobro chronione prawem”. W rezultacie zwyciężyła wersja obrony koniecznej: Przepis ten spełnia bardzo ważną funkcję interpretacyjna tj. pozostawia w rękach sędziego rozważanie, czy nastąpiło przekroczenie granic obrony koniecznej czy nie, a jeśli tak, to czy można je usprawiedliwić reakcjami ludzkiego organizmu jak np. wzburzenie, strach, przerażenie. A wreszcie pomyłki pod wpływem afektu. Z drugiej stropy, wskutek narastającej brutalizacji życia, dość powszechnej dostępności broni, rosnącej bezkarności przestępców; w tym nierzadko małoletnich - posłowie byli nieustannie atakowani za liberalizację stanowionego prawa. Teoretycy prawa karnego twierdzą, że nie jest to przepis doskonały, ale zrobiono wszystko co ca można było zrobić na tym etapie budowania państwa prawa. W istocie można powiedzieć; że na barki sędziów zrzucono odpowiedzialność za ewentualne ułomności tej normy prawnej.
Stan wyższej konieczności.
Instytucja stanu wyższej konieczności istniała w poprzednim kodeksie. W nowej kodyfikacji zastosowano jednak wyraźny kontratyp, a więc stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność czynu. Polega on na tym, że w razie kolizji dwóch dóbr poświęcone zostaje dobro niższej wartości dla ratowania dobra o wartości wyższej.
Dożywocie zamiast kary śmierci.
Najistotniejszą zmianą w ramach katalogu kar jest rezygnacja z kary śmierci. Projektodawcy wyszli z założenia, że skoro życie ludzkie jest nienaruszalne, to nikt nie może być karany śmiercią i że taka kara nie godzi się ze współczesnym systemem wartości. Jednak do końca procesu legislacyjnego, a nawet do momentu głosowania, nie było pewne, czy rzeczywiście nowy polski kodeks karny zrezygnuje z kary śmierci czy nie. Zabezpieczeniem społeczeństwa przed najgroźniejszymi przestępcami będzie teraz kara dożywotniego pozbawienia wolności. Kary tej nie będzie wolno orzekać wobec sprawcy; który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, a nie 21, jak pierwotnie proponowano.
Zmiana charakteru grzywny.
Zgodnie z nowym kodeksem wprowadza się radykalną zmianę charakteru tej kary. Grzywnę będzie się wymierzać w stawkach dziennych, określając indywidualnie ich liczbę oraz wysokość stawki. Najniższa liczba stawek nie będzie niższa niż 10, a najwyższa nie będzie mogła przekroczyć 360 jednostek. Orzekanie będzie się składać z dwóch etapów: najpierw sędzia rozważy granice sankcji przewidziane przez ustawę, stopień winy oraz szkodliwość czynu, a także indywidualną sytuację sprawcy jego zachowanie. Potem nastąpi ustalenie wysokości stawki dziennej według indywidualnych możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego. Ostatecznie przyjęto; że stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych i się może przekraczać 2000 złotych.
Przepadek korzyści, ale nie bankructwo.
Nowy kodeks karny nie przewiduje kary konfiskaty mienia. Wzorem rozwiązań zawartych w systemach prawnych państw europejskich, zachowano jednak przepadek korzyści pochodzących z przestępstwa. Ideę konfiskaty mienia krytykowano głównie za to, że jest dolegliwością wyrządzeni; nie tyle sprawcy; ale przed wszystkim jago rodzinie. Jeśli zaś chodzi o przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa oraz ewentualnych korzyści z tego tytułu wynikających, to obowiązuje bezwzględna konieczność udowodnienia bezpośredniego, a czasami choćby pośredniego związku profitów z przestępstwem. Ustawodawca dokonał tu ponadto istotnego zawężenia pojęciowego, a mianowicie sąd może orzec przepadek przedmiotów bezpośrednio pochodzących z przestępstwa, chyba że można je zwrócić pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Jak wiadomo, możliwości udowodnienia, jaka cześć majątku pochodzi z przestępstwa, a jaka nie; bywają często ograniczane, a czasem wręcz niemożliwe, mimo silnej presji społecznej; by złodziejom i malwersantom odbierać wszystkie przedmioty zbytku.
Znamiona wypadku i katastrofy komunikacyjnej.
Kodeks nie definiuje tych pojęć. W uzasadnieniu projektu kodeksu karnego odsyła się do orzeczenia Sądu Najwyższego oraz definicji wypadku sformułowanej przez międzynarodowe organizacje ruchu drogowego. Wypadkiem jest zatem takie zdarzenie w ruchu, które "pociągnęło za sobą śmierć człowieka lub naruszenia czynności narządów ciała albo rozstrój zdrowia przynajmniej jednej osoby - nie licząc sprawcy - trwającego dłużej niż 14 dni (lekki wypadek)". Zdarzenie, które ograniczyło się do lżejszej szkody, poniesionej przez inną niż sprawca osobę, nie jest karalnym występkiem w ruchu komunikacyjnym, lecz wykroczeniem. Wobec powszechnego obowiązku ubezpieczeń komunikacyjnych i możliwości dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej zrezygnowano z sankcji karnej za lekkie wypadki. Katastrofą natomiast jest takie zdarzenie w ruchu; które już spowodowało znaczne szkody w mieniu, a równocześnie groziło w momencie „jego przebiegu życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu wielkich rozmiarów, tym bardziej gdy nastąpiła śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób lub szkody w mieniu o wielkich rozmiarach”. Przyjmuje się, ze ciężkim przypadkiem jest taki wypadek, którego skutkiem jest śmierć osoby innej niż kierowca albo ciężki uszczerbek na zdrowiu takiej osoby.
Progi stanu nietrzeźwości.
W rozumieniu nowego kodeksu ze stanem nietrzeźwości sprawcy mamy do czynienia, gdy:
zawartość alkoholu we krwi przekracza 0;8 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość,
zawartość alkoholu w 1 dm sześc., wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.
W ostatniej fazie prac legislacyjnych odrzucono koncepcję proponowaną przez rządowych ekspertów, aby, wzorem wielu państw europejskich - podwyższyć progi stanu nietrzeźwości do - odpowiednio: 0,8,promila alkoholu i 0,40 mg stężenia w 1 dm sześć.
Spowodowanie przestępstwa, jakim jest katastrofa w komunikacji, doprowadzenie do jej niebezpieczeństwa albo choćby wypadku przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem innego środka odurzającego; stanowi podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary do górnej granicy ustawionego zagrożenia zwiększonego o połowę. W takich sytuacjach będzie również orzekany zakaz prowadzenia pojazdów na okres l0 lat (patrz art. 39 - katalog środków karnych).
Odpady i materiały promieniujące.
W nowym kodeksie karnym przestępstwa przeciwko środowisku ujęto w oddzielny rozdział. Swoboda prowadzania działalności gospodarczej, coraz bardziej skomplikowane technologie i procesy produkcyjne powodują, że ubocznym, nie zamierzonym często efektem jest powstawanie szkodliwych odpadów, pyłów, gazów, substancji promieniujących i jonizujących. W kodeksie ujęto takie typy przestępstw, które polegają na sprowadzeniu powszechnego, bezpośredniego niebezpieczeństwa przez działanie świadome lub nieświadome oraz niedopełnienie obowiązku, czyli zaniechanie nadzoru. Przepisy te nie mogą być jedynym orężem w walce o bezpieczeństwo naszego środowiska, mogą stanowić jedynie pomocniczą, karnoprawną zaporę.
Budowa na terenach chronionych.
W rozdziale przestępstw przeciwko środowisku ustawodawca umieścił sankcje grzywny; kary ograniczenia wolności albo pozbawieni wolności za niszczenie obiektów chronionych, szkodzenie lub umniejszanie wartości przyrodniczej terenów lub obiektów pozostających pod ochroną prawa. Na takich terenach o walorach przyrodniczych lub turystycznych, a takie w ich otulinie nie można stawiać obiektów budowlanych ani prowadzić działalności gospodarczej zagrażającej środowisku naturalnemu pod karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Dodatkową sankcją za przestępstwa przeciwko środowisku może być fakultatywnie orzekana nawiązka wpłacana na cel społeczny związany ż ochroną środowiska. Zgodnie z art. 47 wysokość jednej nawiązki nie może przekraczać dziesięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji. Jednakże w razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku nawiązkę można orzec w wysokości od trzykrotnego do dwudziestokrotnego najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.
Naruszenie praw pracowniczych, niepowiadomienie o wypadku.
Wprowadzenie tych nowych kwalifikacji przestępczych ma spowodować w przyszłości zapewnienie lepszej ochrony praw osób wykonujących pracę zarobkową w systemie wolnorynkowym. Stworzono nowe instytucje chroniące prawa emerytalne i rentowne oraz karalność odmowy przywrócenia do pracy po prawomocnym orzeczeniu właściwego organu. Warto pamiętać, że sankcje za naruszenie obowiązków wynikających z zapewniania bezpieczeństwa i higieny pracy są tylko w kodeksie pracy, ale za takie czyny można ponieść również odpowiedzialność karna.
Przemoc, groźba, niesłuszne oskarżenie i fałszowanie.
Na wstępie rozdziału grupującego przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości znajduje się czyn nic znany kodeksowi z 1969 r.; tj. wpływanie przemocą lub groźbą bezprawną na czynności urzędowe sądu. Wypadki ostatnich lat, w tym seria rozbojów i napaści na sędziów, i prokuratorów w trakcie wykonywania czynności zawodowych, spowodowały zaostrzenie sankcji za akty przemocy lub groźby sędziów, prokuratorów i pracowników administracyjnych sądów. W coraz bardziej skomplikowanej materii dowodowej. Pojawiają się, przypadki fałszowania opinii, tłumaczeń, ekspertyz przygotowywanych z dużym znawstwem przedmiotu. Karalne stało się wreszcie składanie fałszywych zeznań (dotąd sankcjonowane symboliczną karą pieniężną o charakterze porządkowym).
Tajemnica, podsłuch, niszczenie informacji na nośnikach magnetycznych i komputerowych.
W poprzedniej formacji ustrojowej szczególną ochroną otaczano tajemnicę państwową i służbową. Tajemnica prywatna i osobista zajmowała w systemie ochrony prawnokarnej drugorzędną rolę. W obecnej sytuacji, kiedy brakuje przepisów precyzyjnych co jest a co nie jest tajemnicą gospodarczą, bankową czy podatkową, przepisy o ochronie tych dóbr mają charakter przyszłościowy. Do chwili obecnej nie określono też, jaki powinien być zakres ochrony danych osobowych. Nowym rozwiązaniem wprowadzonym do kodeksu karnego jest umieszczenie przestępstwa związanego z ujawnieniem informacji, które funkcjonariusz publiczny uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a których ujawnienie mogło by narazić na szkodę prawnie chroniony interes. Odrębny typ przestępstwa z zaostrzoną sankcją dotyczy utrudniania lub uniemożliwiania gromadzenia albo przekazywania informacji o szczególnym znaczeniu. Dotyczy to informacji ważnych dla obronności kraju; bezpieczeństwa w komunikacji i funkcjonowaniu administracji. Istotna jest tu ochrona informacji, bez względu na to, na jakim nośniku jest ona zarejestrowana. Katalog nośników pozostaje otwarty.
Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu.
Nowe przestępstwa z dziedziny gospodarczej ujęte w rozdziale XXXVI Kodeksu są związane z funkcjonowaniem instytucji wolnorynkowych. Większość tych czynów ujęto już w ustawie ż dnia 12 października 1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego (Dz.U. nr 126, poz. 51). Zajmowanie się sprawami majątkowymi innej osoby polega na przyjęciu na siebie obowiązków opiekuna i zarządcy majątkiem, a więc oznacza dbałość o ten majątek, prowadzenie spraw w taki sposób, aby przynosił założony zysk i zapobieganie stratom. Warunkiem odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 295 jest wyraźne upoważnienie prawne do wykonywania powierzonych czynności.
Takim upoważnieniem może być np. wynikające z umowy spółki z o.o. obowiązek członka jej zarządu; obowiązki syndyka wynikające z decyzji właściwego organu, ale przede wszystkim najpowszechniejszy sposób powierzania obowiązków, czyli umowa.
Mienie znacznej i wielkiej wartości.
W art. 115 nowego kodeksu karnego zawarto definicje pojęć niezbędnych do analizy art. 296. Przepis ten wymaga, aby szkoda była „znaczna”. Mienie znacznej wartości ustawodawca zdefiniował jako „mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia”. Natomiast mieniem wielkiej wartości jest „mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza tysiąckrotnego wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia”.
Wyłudzanie pożyczki, kredytu, dotacji, subwencji lub zamówienia publicznego. Przestępstwa asekuracyjne.
Dotychczasowa praktyka dowiodła, że dotychczasowa penalizacja czynów popełnianych dość masowo w formie różnego rodzaju manipulacji w obrocie gospodarczym, jest zbyt ograniczona. W komentarzu do ustawy o ochronie obrotu gospodarczego z 1994 r. Henryk Pracki pisze: W przypadku posłużenia się przez sprawcę do celów przestępczych umową o kredyt, gwarancją kredytową lub umową ubezpieczenia oszustwo zachodzi wtedy, gdy sprawca już w chwili zawierania takiej umowy (czyli od samego początku) działał w tzw. złym zamiarze. Znaczy to, że nie zamierza wywiązać się z zawartej umowy i z góry zakłada, że nie spłaci zaciągniętego kredytu lub że podejmie odszkodowanie z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia, albowiem sam spowoduje zdarzanie uzasadniające wypłatę tego odszkodowania. Pamiętać przy tym należy, że oszustwo jest dokonane dopiero z chwilą, gdy dysponent rozporządzi własnym lub cudzym mieniem, to znaczy podejmie decyzje o wypłacie kredytu lub odszkodowania.
Bezkarność za wycofanie się z przestępstwa.
Intencją wielu przepisów nowego kodeksu karnego jest pozostawienie sprawcy możliwości wycofania się z przestępstwa. Najwyraźniej i najpełniej ilustrują to artykuły umieszczone w rozdziale przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu. Dotychczasowa funkcja prawa karnego sprowadzała się do wykrycia przestępstwa, ujawnienia sprawcy i ukarania go. Teraz prawo tworzy warunki do naprawienia skutków popełnionego przestępstwa, odebrania ewentualnych pożytków, a nawet rezygnacji z funkcji penalnych, co oznacza wręcz bezkarność. Muszą tu być spełnione jednak dwa warunki: pierwszy zakłada pełną i niekwestionowaną dobrowolność odstąpienia od przestępstwa i zapobieżenia jego skutkom lub zaspokojenia roszczeń pokrzywdzonego i drugi wymaga, aby stało się to przed wszczęciem postępowania karnego. Ta instytucja zawiera ważny elementy oddziaływania psychologicznego i moralnego.
Pranie brudnych pieniędzy.
Art. 299, jeden z najobszerniejszych w kodeksie karnym, jest instytucją nową, wprowadzoną na wzór rozwiązań prawnokarnych stosowanych m.in. w Austrii, Niemczech i Szwajcarii. Jego istota polega na wprowadzaniu do legalnego obrotu gospodarczego zysków osiągniętych w wyniku przestępstw popełnianych w zorganizowanych grupach. Jest to krąg tzw. ciężkich przestępstw, obejmujących duże zyski, posiadających struktury i powiązania międzynarodowe i niezwykle trudnych do wykrycia. „Pranie brudnych pieniędzy” odbywa się najczęściej za pośrednictwem oficjalnych instytucji finansowych i kredytowych oraz banków korzystających z prawa do zachowania tajemnicy o przeprowadzanych operacjach. Powstaje tu kolizja interesów. Jak dotąd nie ma u nas odpowiednich przepisów prawnych, na mocy których informacje tych przestępczych transferach mogłyby docierać do odpowiednich organów ścigania.
Kwalifikowany typ przestępstwa.
W par. 5, 6 i 7 ustawodawca określił przesłanki zaostrzające kary za przestępstwo prania brudnych pieniędzy: W przypadku działania w porozumieniu innymi osobami osiągnięcia znacznych korzyści majątkowych wyniku przestępstwa grozi kara pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Podniesiono tu zarówno dolny, jak i górny pułap kary. Oddzielnym zaostrzeniem sankcji jest możliwość orzeczenia przez sąd źródła karnego, jakim jest przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Chodzi tu nawet o te przedmioty, które nic należą do sprawcy, np. cudzy sprzęt do fałszowania pieniędzy lub papierów wartościowych, służący produkcji broni, narkotyków, środków odurzających itd. Chodzi tu o przepadek przedmiotów bezpośrednio, jak i pośrednio związanych z przestępstwem.
Ustawowa gwarancja bezkarności.
Paragraf 8 art. 299 jest kolejnym przykładem zmiany funkcji prawa karnego, kiedy premiuje się działania na rzecz odstąpienia od przestępstwa i ujawnienia informacji o okolicznościach popełnienia przestępstwa, a przede wszystkim personaliów współsprawców. Ustawodawca zapowiada rezygnację z funkcji penalnych, jednak pod warunkiem że ujawnienie będzie dobrowolne i że fakt ujawnienia mógł zapobiec popełnieniu kolejnego przestępstwa. Z uwagi na wyjątkową groźbę przestępstw o powiązaniach międzynarodowych zastosowano swoisty półśrodek - już za podjęcie starań zmierzających do ujawnienia szczegółów o przestępstwie sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Redakcja tego paragrafu podyktowana była: racjonalnym podejściem do przestępczości gospodarczej i realną oceną możliwości wykrycia takich czynów.
Ochrona wierzycieli.
W nowym kodeksie prawnym objęto karalnością umyślne oraz lekkomyślne działanie na szkodę wierzyciela lub wierzycieli. Norma ta pryzmuje katalog czynności, którymi może posłużyć się sprawca. Wyjaśnienia wymaga „pozorne obciążanie składników majątku”. Chodzi tu głównie o takie czynności cywilnoprawne, na podstawie których całość lub część majątku dłużnika tylko formalnie zostaje przeniesiona na inną osobę, co poprzedza zwykle porozumienie stron, że operacja ta będzie miała charakter pozorny Taki charakter może mieć fikcyjne ustanowienie, hipoteki, zastawu, darowizny itd. W istocie właścicielem majątku nadal pozostaje dłużnik. W myśl art. 83 Kodeksu cywilnego taka prawna umowa z mocy prawa jest nieważna.
Groźba niewypłacalności.
Przestępstwo z art. 300 - wcześniej zamieszczone; podobnie jak inne tego typu czyny, w ustawie z· dnia 12 października 1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego - powodu je trudności interpretacyjne przez sam fakt, iż zawiera pojęcia nie znane dotąd polskiemu prawu gospodarczemu. Jak można ustalić moment i warunki „grożącej niewypłacalności lub upadłości", a zwłaszcza czas, w którym wyzbywanie się przez sprawcę całego i majątku może już rodzić odpowiedzialność karną, przypomnimy, niewypłacalność odnosi się zarówno do faktów gospodarczych, jak i osób fizycznych. Natomiast upadłość może dotyczyć wyłącznie podmiotów gospodarczych, a czym stanowi art.1 par.1 Prawa upadłościowego, który brzmi: „...Podmiot gospodarczy, który zaprzestał płacenia długów; będzie uznany za upadłego..." W komentarzu do ustawy o ochronie obrotu gospodarczego czytamy: niewypłacalność to stan poprzedzający rzeczywistą niewypłacalność lub upadłość, ale na tyle bliski i realny. Zgodnie z Prawem upadłościowym, podmiot gospodarczy zobowiązany jest, nie później niż w ciągu dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości, chyba że wniósł o otwarcie postępowania ugodowego.
Pozorne bankructwo.
O ile poprzedni czyn karalny polegał na określonym zachowaniu w warunkach grożącej dłużnikowi niewypłacalności, o tyle czyn z art. 301 przewiduje odpowiedzialność za doprowadzenie do takiego stanu, a więc gdy występuje zamiar popełniania przestępstwa (par.1 i 2). Na uwagę zasługuje to, że podmiotem omawianego czynu może być dłużnik kilku wierzycieli. Rozszerzając interpretację przepisu należy dopuścić, iż może tu występować wierzycieli kilkunastu i więcej natomiast przepis nic obejmuje sytuacji, gdy zbankrutuje dłużnik, który ma tylko. jednego albo dwóch wierzycieli. Ustawodawca wyszedł z założenia, że szkodliwość społeczna pozornego bankructwa, w przypadku gdy, dłużnik ma co najmniej kilku wierzycieli, jest większa niż w sytuacji ro2rschunlców pojedynczych, jednostkowych. Warto też pamiętać, że między utworzeniem nowej firmy (par.1) i przeniesieniem na jej konto swojego majtku a udaremnieniem lub choćby ograniczeniem zaspokojenia należności wierzycieli musi zaistnieć związek przyczynowy Chodzi tu więc o klasyczne przestępstwo skutkowe mające postać umyślną.
Lekkomyślność i niegospodarność.
W par.3 omawianego przepisu zawarto przypadek lekkomyślnego bankructwa, polegającego na trwonieniu majątku, zaciąganiu zobowiązań lub doprowadzaniu do transakcji w oczywisty sposób. Trwonienie majątku to posługiwanie się nim bez zaplanowanych korzyści, bez uzasadnionej potrzeby, z ewidentną szkodą lub działania o charakterze niszczącym lub marnującym określone dobra. I w tym przypadku odpowiedzialności karnej podlega dłużnik mający kilku, a więc więcej niż dwóch wierzycieli.
Fałszowanie dokumentacji, działalności gospodarczej.
W przypadku gdy osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą potwierdzi prowadzenie dokumentacji innej osobie a ta dopuści się jej sfałszowania, może również odpowiadać karnie za przestępstwu z tego artykułu, popełnione samodzielnie albo w porozumieniu z osobą prowadzącą działalność gospodarczą. W przepisie tym nie wymaga się prowadzenia dokumentacji. Taki obowiązek wynika z ustawy o obowiązku prowadzeniu rachunkowości finansowej lub z przepisów podatkowych określających wymogi dokumentacyjne. Z punktu widzenia przepisów karnych dokumentacja działalności gospodarczej służy uwiarygodnieniu podmiotu gospodarczego, jeśli jest ona prowadzona w sposób rzetelny lub niezgodny z prawem, to - zdaniem ustawodawcy - fakt ten stanowi zagrożenie dla obrotu gospodarczego. Jest to klasyczne przestępstwo skutkowe, co oznacza, że odpowiedzialności karnej podlega me ten; kto prowadzi dokumentację nierzetelną, ale ten, kto wyrządził przez takie działanie szkodę majątkową drugiej osobie fizycznej, firmie, organizacji nie posiadającej osobowości prawnej lub Skarbowi Państwa. Kodeks karny, zgodnie z reformą systemu prawnego zapoczątkowanego 1989 r:; zrównuje ochronę interesów prawnych Skarbu Państwa z ochroną interesów majątkowych innych osób prawnych i fizycznych. Zgodnie z definicją, szkoda majątkowa obejmuje również utratę spodziewanych korzyści.
Wprowadzanie oferentów w błąd.
Kodeks karny, uwzględniając nowe formy i techniki popełniania przestępstw gospodarczych, wprowadził karalność udaremniania instytucji wolnorynkowych, polegające w tym przypadku na np. niedopuszczaniu chętnych do przetargu albo celowe wprowadzanie oferentów w błąd co do miejsca, czasu lub warunków przetargu publicznego. Warunkiem odpowiedzialności za ten czyn jest działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Przejawem utrudniania przetargu może być rozpowszechnianie nieprawdziwej informacji o rzeczywistej wartości przedmiotu lub nieruchomości wystawionej do przetargu, a także o kondycji finansowej partnerów gospodarczych oferujących rzecz lub obiekt do przetargu. Karze podlega również przemilczanie istotnych okoliczności w związku z publicznym przetargiem, mających znaczenia dla kupna lub sprzedaży przedmiotu przetargu.
BIBLIOGRAFIA:
Janina Kołtowsaka-Rudnik, Nowe prawo karne, Wydawnictwo prawnicze GALL, Gazeta Prawna, nr. 52.
Nowe prawo karne dla praktyków, Wydawnictwo prawnicze GALL, Katowice 1997.
Urszula Kalina-Prasznic, Encyklopedia prawa, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1998.
Irena Fredrisz-Michalska, Nowe kodeksy karne z uzasadnieniem, Wydawnictwo Prawnicze Sp. zo.o.,Warszawa 1998.
Marek Gęsicki, Mały leksykon prawniczy, Wydawnictwo Difin - Centrum Doradztwa i Informacji, Warszawa 1997.
Adam Łopatka, Encyklopedia prawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlu i Prawa, Warszawa 1998.