Wykład 12.03.2005
DOKTRYNY POLITYKI SPOŁECZNEJ
MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Politykę społeczną można ujmować jako:
działalność praktyczną
dyscyplinę naukową.
Na politykę społeczną wpływają doktryny:
doktryna liberalizmu (indywidualizmu)
katolicyzmu społecznego
socjalizmu(kolektywizmu)
konserwatyzmu
agraryzmu
nacjonalizmu
Z wymienionych doktryn pierwsze trzy wywarły największy wpływ na politykę w Polsce. Przyczyniły się do wypracowania różnych koncepcji społecznych.
Ad. 1.
Można traktować ją w sposób ortodoksyjny lub ogólny. Skrajny liberalizm (ortod.) opiera się na czterech zasadach:
wolność jednostki
nienaruszalność własności prywatnej
dążności do bogacenia się
elastyczności ról życiowych.
Skrajny liberalizm zakłada również, że życie społeczne jest regulowane samoczynnie przez swobodną grę sił rynkowych. W stosunku do polityki społecznej liberalizm
jest przeciwny wszelkim interwencją państwa problemy społeczne, w szczególności interwencją polegającym na kształtowaniu płac, skracaniu pracy, nadawaniu przywilejów w obszarze prawa pracy.
Wczesny liberalizm sformułował spiżowe prawo pracy głosząc, że płace robotnicze powinny być kształtowane na poziomie potrzebnym do wyżywienia tej ilości robotników, których może zatrudnić przemysł.
odrzucenie ustawodawstwa socjalnego jako bez celowego i nie racjonalnego.
Liberałowie twierdzą, że socjalka wiąże się z wydatkami, obciążeniem Skarbu państwa i będzie powodowało zmniejszenie zysku i wielkości zatrudnienia. W tym kontekście będzie występowało zjawisko biedy i nędzy. Liberalizm traktuje je jako efekt lenistwa. Uważa się, że nędza powinna pobudzić wysiłek ludziki do pracy dającej człowiekowi dochód.
nierówności społeczne, które związane są z systemem kapitalistycznym stanowią zło, które powinno być usunięte drogą ewolucyjną, ale bez prowadzenia państwowej polityki społecznej. Liberalizm wskazuje 2 możliwości usunięcia nierówności:
zastosowanie progresji podatkowej przy nadmiernych dochodach,
zastosowanie progresji podatkowej przy dziedziczeniu spadku.
liberałowie twierdzą, że polityka społeczna może mieć charakter jedynie doraźny, a więc dotyczyć kwestii socjalnych, które ujawniają się na bieżąco. Nie może mieć charakteru ciągłego, systemowego, co oznacza odrzucenie przez tę doktrynę politykę społeczną władz.
Przedstawiciele doktryny liberalizmu polityki społecznej w Polsce byli:
Władysław Łokietek, który opowiadał się za polityką empiryczną, czyli wynikającą z potrzeby chwili.
Stanisław Głombiński, który postulował łagodzenie kwestii społecznych poprzez różnorodne działania prewencyjne, takie jak edukacja ekonomiczna społeczeństwa, przeciwdziałanie spekulacji, rozwój samorządności.
Roman Dmowski- zwalczał związki zawodowe, które myślą tylko o swoich interesach uważał, że prowadzenie polityki społecznej przez państwo uniemożliwia wzrost gospodarczy i tym samym szkodzi robotnikowi (wydłużenie do 12 godzin pracy). Prowadził nurt narodowy w polityce.
Ferdynand Zweig- prof. UJ. Zwolennik liberalizmu socjalnego. Propagował upowszechnienie własności poprzez przekazywanie akcji przedsiębiorstwa robotnikom zatrudnionym w przemyśle.
Adam Heidel- zwolennik fordyzmu.
Współcześnie doktryna liberalizmu nie występuje w czystej postaci, lecz w postaci złagodzonej określonej mianem neoliberalizmu lub liberalizmu socjalnego. Ze współczesnych teoretyków doktryny liberalizmu trzeba wymienić również Juliana Auleitnera.
AD. 2.DOKTRYNA KATOLICYZMU SPOŁECZNEGO
Wywodzi się z nauki społecznej kościoła opisana i rozwinięta w kolejnych encyklikach papieskich. Doktryna oparta jest na następujących zasadach:
dobra wspólnego
solidarności
pomocniczości - (subsydiarności)
uczestnictwa
chrześcijaństwa - podstawą jest moralność chrześcijańska
narodowa - państwo jest własnością narodu
demokratyczna - odrzuca indywidualizm i kolektywizm
praworządności - do prawa trzeba mieć szacunek, bo jest podstawą ładu społecznego
sprawiedliwości społecznej - za tą zasadą kryje się ustrój własności indywidualnej jako podstawa bytu rodziny. Upowszechnienie własności ma być celem podziału dochodu, uznanie dla prymatu pracy ludzkiej (praca jest najwyższym dobrem, wymaga ochrony przez państwo), zrównanie pracy i kapitalu w ustawodawstwie.
AD. 3 DOKTRYNA SOCJALIZMU
Doktryna przyjmuje różne postacie np. socjalizmu utopijnego, marksizmu, socjalizmu demokratycznego określanego mianem socjaldemokracji. Ta doktryna opiera się na zasadzie równości.
DEFINICJE POLITYKI SPOŁECZNEJ - jako nauki
Najbardziej klasyczna - Stanisław Rychliński
Polityka społeczna to nauka tworząca usystematyzowany zbiór wskazówek dotyczących usuwania, łagodzenia i przeciwdziałania niesprawiedliwościom, krzywdzie doznawanym przez jednostkę i społeczeństwo w ustroju pracy najemnej. (1938)
Konstanty Krzeczkowski (po II wojnie światowej - 1947)
Polityka społeczna to nauka o zmianach zachodzących w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup społecznych oraz ciał publicznych. Jako dyscyplina naukowa zajmuje się poszukiwaniem sposobów najbardziej celowego przeprowadzenia tych zmian.
Najbardziej współczesna - Julian Auleitner
Naukowym przedmiotem badań polityki społecznej są systemy doktrynalne, które przenikając się i współzawodnicząc między sobą oferują w demokracji i gospodarce rynkowej nowe programy społeczne.
Wymienione definicje wskazują, że polityka społeczna będzie uzależniona od panującej doktryny.
Z definicji Juliana Auleitnera wynika, że polityka społeczna jest wieloprzedmiotowa, że bada i opisuje zmienną rzeczywistość socjalną, że systematyzuje i wartościuje podejmowane działania w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych, wreszcie, że zajmuje się prawami socjalnymi obywateli. Jako nauka polityka społeczna ma charakter interdyscyplinarny, a więc powiązana jest z innymi dyscyplinami naukowymi, a zwłaszcza z:
EKONOMIA -
Polityka społeczna bada społeczne skutki rozwoju gospodarczego i stąd też określenie, że jest córką ekonomii narodowej. Jej związki z ekonomią zaznaczają się z konieczności sfinansowania celów polityki społecznej, a więc:
interwencjonizm na rynku pracy
kosztów ubezpieczenia
wydatków na zabezpieczenie społeczne.
Mówi się, że ekonomia zajmuje się wytwarzaniem dochodu narodowego, a polityka społeczna koncentruje się na jego podziale.
STATYSTYKA -
Związki oczywiste. Obserwacja zjawisk nie byłaby możliwa bez statystyk, badań empirycznych.
HISTORIA -
Jeżeli poszukuje się prawidłowego rozwoju, bada się trendy i tendencje, uwzględnia się czynnik czasu.. Dzięki danym historycznym można się dowiedzieć jak dawniej rozwiązywano dany problem socjalny.
4) ETYKA -
Zajmuje się wartościowaniem rzeczywistości, a pewne wartości społeczne są realizowane poprzez politykę społeczną (sprawiedliwość, równość, wolność).
5) DEMOGRAFIA
Nauka o ludności. Dostarcza danych o pierwotnym charakterze, danych o populacji. Dane te są wykorzystywane w polityce społecznej chociażby do regulowania rynku pracy (ile jest bezrobotnych - kobiet, mężczyzn), są wykorzystywane do reformy ubezpieczeń, planowania infrastruktury.
6) DEMOSKOPIA -
Nauka o badaniu opinii publicznej. Działania w zakresie polit. społ. Są oceniane za pośrednictwem monitorowania nastrojów grup ludzi np. sondaże, które pokazują, czy działania są akceptowane.
PRAWO -
Wszystkie kwestie socjalne wymagają regulacji prawnych. Każdy ład społeczny będzie wymagał adekwatnego prawa socjalnego.
POLITOLOGIA -
Zajmuje się polityką i życiem politycznym. Interesuje się zwłaszcza konfliktowymi działaniami władzy państwowej, a zwłaszcza działaniami podejmowanymi przez rządzącą partię.
PEDAGOGIKA -
Inaczej andragogika. Nauka o kształceniu, wiele kwestii socjalnych związanych jest z edukacją i oświatą
FILOZOFIA -
Z greckiego - umiłowanie mądrości). Naukowiec uprawiający naukę społeczną musi korzystać z pewnych działów filozofii takich jak logika, aksjologia. Filozofia dostarcza refleksji przyczynach istnienia kwestii społecznych, będzie uczyć wartościowania rzeczywistości.
SOCJOLOGIA -
Zajmuje się strukturami społecznymi. Polityka może wykorzystać metodę socjologiczną wkierunku przemian społecznych.
GEOGRAFIA -
Kwestie polityki społecznej charakteryzują się przestrzennym zróżnicowaniem. Należy uwzględniać czynnik przestrzenny.
PSYCHOLOGIA -
Wiedza ta pozwala łatwiej zrozumieć zachowania się jednostek społecznych oraz pozwala przewidzieć kierunki tych zachowań.
Biorąc pod uwagę okres obecnej transformacji w Polsce za najznamienitszych przedstawicieli nauki polit. społ. można uznać:
Słupińska Janina, która zajmuje się koncepcją dylematów polit. społ.
Danewski Jan - nowe kwestie społeczne.
Szumlich Tadeusz - modelowanie polit. społ.
Księżopolski - badania porównawcze w obszarze polit. społ.
Głąbicka Krystyna - zajmuje się europejską przestrzenią socjalną w krajach UE.
Auleitner Julian 0 doktryny polit. społ.
Mamy wielu naukowców, którzy zajmują się fragmentami polit. społ.
Kabaj Mieczysław - problem bezrobocia
Kurzynowski Adam - specjalista od polityki rodzinnej.
POLITYKA SPOŁECZNA JAKO DZIAŁALNOŚĆ, NAUKA PRAKTYCZNA
DEFINICJE
Stanisław Głębiński - 1913 r.
Definicja określała polit. społ. jako działalność, która łagodzi i załatwia kwestie socjalne w ich licznych i różnorodnych objawach.
Ks. Szymański - 1925 r.
Celem polityki społecznej jest dobro warstwy najemnej.
Auleitner Julian
Polityka społeczna to racjonalna działalność państwa i innych podmiotów publicznych i niepublicznych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno - kulturalnych, mających na celu najbardziej efektywne i sprawiedliwe zaspakajanie potrzeb bytowych obywateli i ich rodzin oraz całego społeczeństwa na poziomie możliwym do osiągnięcia w danym okresie.
Polityka społeczna jest działalnością o charakterze socjalnym, interwencyjnym, lecz także narzędziem kształtowania pożądanych postaw społecznych. Odnosi się ona zarówno do szczebla centralnego jak i do szczebla lokalnego.
Wnuk - Lipiński E
Polityka społeczna to nieustanne, zorganizowane, świadome działanie nakierowane na utrzymanie względnej równowagi pomiędzy dwiema wartościami tj. wolnością i równością. Te dwie wartości powodują powstawanie dylematów - chaos socjalny.
MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Polityka społeczna państwa może przyjmować różne formy w zależności od charakteru gospodarki rynkowej. Z pewnym uproszczeniem można wyodrębnić trzy typy gospodarki rynkowej podlegające w równym stopniu ingerencji państwa oraz jego odpowiedzialności za bezpieczeństwo socjalne swych obywateli. W każdym typie gospodarka rynkowa opiera się na bezwzględnej dominacji własności prywatnej z różnym jednak rodzajem i zakresem polityki społecznej. Może to być:
1) tzw. POLITYKA LIBERALNA -
Oparta na doktrynie liberalnej, kreuje specyficzny model polityki społecznej nazywany rozmaicie
- modelem liberalnym,
- modelem marginalnym
- modelem rezydualnym.
2) tzw. POLITYKA SOCJALNO - LIBERALNA -
Która, kreuje tzw. Model motywacyjny lub konserwatywny - korporacyjny lub społecznej gospodarki narodowej.
3) tzw. POLITYKA SOCJALNO - DEMOKRATYCZNA -
Która kreuje tzw. Model opiekuńczy lub nazywany modelem instytucjonalno - redystrybującym.
Ad. 1.
Polityka liberalna wychodzi z założenia, że decydująca rolę w zaspakajaniu potrzeb odgrywa rynek z zupełnie marginalnym zakresem doraźnej lub charytatywnej pomocy dla osóc żyjących w skrajnej nędzy.
Potencjalnym obiektem troski społecznej czyni jedynie tych, którzy w rynkowej grze ponieśli porażkę, a więc nie są w stanie zapewnić egzystencjonalnego minimum czyli wyżywienia, dachu nad głową, ci którzy znaleźli się w ubóstwie. Ubodzy mogą uzyskać pomoc od tych, którym powiodło się lepiej, a najskuteczniejszym rozwiązaniem w tej mierze jest zorganizowana na zasadach dobrowolności działalność charytatywna.
Podmiotem tak rozumianej polt. społ. liberalnej jest w pierwszej kolejności obywatel, na którego spada rozwiązywanie kwestii socjalnych, a następnie rodzina, a potem fundacje, instytucje charytatywne, a potem „radź sobie sam”. W hierarchii tych podmiotów państwo zajmuje najniższą pozycję i traktowane jest z dużą nieufnością.
Przykładem państwa opierającego swoją politykę społeczną na tym modelu są:
- USA,
- Wielka Brytania
- Irlandia.
Ad. 2.
Polityka socjalno-liberalna dopuszcza znaczną ingerencję państwa w sprawy socjalne pod warunkiem, ze nie narusza to podstawowych zasad gospodarki rynkowej i nieosłabia motywacji do wydajnej pracy. Wydajność pracy, zasługi i staż pracy stanowią podstawę do udziału w wytwarzanym dochodzie. Prawo do wysokości świadczeń społecznych uzależnione jest od stanowisk pracy i wysokość osiąganych w przeszłości zarobków. Ubezpieczenia socjalne mają charakter powszechny i obowiązkowy i mogą być uzupełniane ubezpieczeniem prywatnym. Za przykład krajów w których prowadzi się politykę socjalną są Niemcy, Włosi, Austria Polska.
Ad. 3.
Polityka socjalno - demokratyczna oparta o model opiekuńczy. Ta polityka dąży do zapewnienia wszystkim obywatelom jednakowego niepodlegającego żadnym komercyjnym przymusom dostępu do szerokiej gamy świadczeń i usług socjalnych. Jest to koncepcja „państwa dobrobytu” zasadzająca się na tym, że państwo ponosi odpowiedzialność za ogólne warunki życia społeczeństwa, a jego wyspecjalizowane agendy struktury instytucjonalnej zapewniają pomoc w znalezieniu pracy oraz ochronę socjalną każdemu wg potrzeby. W tym modelu sprawy socjalne nie są domeną działalności charytatywnej, lecz szeroko pojmowanej polityki społecznej. A zatem podstawowym podmiotem polityki jest państwo a następnie różne podmioty pozapaństwowe np. fundacje.
Wyróżnienie tych 3 rodzajów polityki, a w ślad za nimi modeli polityki nie oznacza, że są one konstrukcjami idealnymi. Są konstrukcjami bardziej teoretycznymi a rozwiązania stosowane w różnych krajach świata oparte są z reguły na kompilacji wybranych elementów z poszczególnych modeli. Aktualnie w UE można wyodrębnić 4 podstawowe modele polityki społecznej:
MODEL KONTYNENTALNY
Oparty jest na polityce socjalno-liberalnej czyli model motywacyjny. Charakterystyczny dla Niemiec Francji Włoch Austrii Belgii Luxemburga. Jest to model społecznej gospodarki rynkowej, występuje również w Polsce.
Model wyrasta z tradycji bismarkowskiej, a więc podstawowe świadczenia socjalne są w nim związane z partycypacją na rynku pracy dzięki czemu uzyskuje się prawo do ubezpieczeń społecznych. Te świadczenia ostatnio uzupełniane są przez zasiłki przyznawane na nieco innych zasadach. Relatywnie wysokie koszty pracy w tych krajach wynikają z wysokich świadczeń emerytalno-rentowych. Stosunkowo duża część populacji tych krajów nie jest zatrudniana ale ci którzy pracują są bardziej wydajni niż w innych grupach krajów.
Ponieważ model ten obejmuje najdłuższych stażem członków UE. Najbardziej wpływowe Francja, Włochy odgrywają największą rolę w kształtowaniu polityki społ. UE.
MODEL ANGLOSASKI
Oparty jest na doktrynach liberalnych (marginalny Wielka Brytania, Irlandia). Nie jest to model klasyczny, a więc taki jak w USA, bo w obu tych krajach europejskich polityka społeczna gwarantuje wszystkim obywatelom pewne minimum dochodów oraz korzystanie z usług publicznych np. w ochronie zdrowia.
Wydatki publiczne są zdecydowanie niższe niż w Europie, a świadczenia społeczne mają na ogół charakter niezróżnicowanych świadczeń pieniężnych.
System anglosaski ewoluuje czego wyrazem jest wprowadzenie do tego systemu szereg świadczeń związanych z płaceniem składek.
MODEL NORDYCKI
Inaczej nazywany skandynawskim, socjaldemokratycznym, redystrybucyjnym. Charakterystyczny dla Szwecji Danii, Finlandii, Holandii. Typowe cechy dla tego modelu to stosowanie uniwersalnych zasad w przyznawaniu licznych świadczeń pieniężnych oraz opieka nad obywatelami „od kolebki aż po grób”. Model ten cechuje się powszechnością i wysokim poziomem usług opiekuńczych i edukacyjnych dla dzieci a także rozwiniętymi świadczeniami i usługami dla osób starszych i niepełnosprawnych.
MODEL ŚRÓDZIEMNOMORSKI
Zwany elementarny, rudymentarny. Występuje w krajach Europy Południowej. Określany też krajem pasa łacińskiego - Hiszpania, Portugalia Grecja.
Charakteryzują się one stosunkowo słabo rozwiniętą polit. społ., a szereg grup społecznych w tych krajach nie było objętych świadczeniami. Sytuacja ta ulega stopniowej zm ianie, ale nie w kierunku modelu nordyckiego tylko kontynentalnego.
Funkcję tego modelu w znacznym stopniu wyznacza zasada pomocniczości, kościół prowadzi w tych krajach rozwiniętą działalność charytatywną.