Pedagogika specjalna - nauka szczegółowa pedagogiki ogólnej, której przedmiotem zainteresowania jest wychowanie i nauczanie osób niepełnosprawnych. jest nauką interdyscyplinarną, współdziała z wieloma naukami psychologicznymi, pedagogicznymi i medycznymi.

Zakres przedmiotu pedagogiki specjalnej ze względu na szczególne utrudnienia ograniczające możliwości rozwojowe jednostki może dotyczyć wyłącznie lub równocześnie : sfery funkcjonowania fizycznego, sfery funkcjonowania psychicznego, sfery funkcjonowania społecznego. W związku z tym w pedagogice specjalnej wyróżniamy następujące działy : pedagogikę zdolnych i uzdolnionych, pedagogikę rewalidacyjną i rehabilitacyjną, pedagogikę leczniczą i terapeutyczną, pedagogikę korekcyjną oraz pedagogikę resocjalizacyjną.

Podmiotem pedagogiki specjalnej są osoby, których rozwój jest lub może być utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej regulacji, ani standardowe metody postępowania pedagogicznego nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować.

Cele pedagogiki specjalnej wg. Marii Grzegorzewskiej

1. Cel humanitarny

Jednostka niepełnosprawna ma szczególne prawo do opieki ze strony ludzi zdrowych i ma prawo uznaną w społeczności ludzi zdrowych.

2. Cel dydaktyczno-wychowawczy

Jednostka niepełnosprawna ma prawo być wykształconą i wychowaną przez odpowiednie służby na miarę swych sił i możliwości.

3. Cel ekonomiczny

Jednostkę niepełnosprawną należy przygotować do przyszłej pracy tak, aby mogła ona utrzymać siebie i ewentualnie swoją rodzinę.

Zadania

1. Pogłębianie treści i metod ogólnych poprzez dostosowanie ich do utrudnionych warunków wychowania

2. Wypracowanie skutecznych metod postępowania z dziećmi odchylonymi

od normy

3. Rozszerzanie zakresu swojej działalności na przypadki krańcowe

4. Wskazywanie dróg optymalnego rozwoju dzieci, które zostały wyeliminowane z normalnego życia

Ortodydaktyka - ( wg. O. Lipkowski ) zajmuje się ustaleniem ogólnych zasad nauczania dzieci z odchyleniami od normy, nie wkracza więc w problematykę szczegółowej dydaktyki i metodyki nauczania dzieci z różnymi rodzajami upośledzeń. Celem o. jest dostosowanie procesu nauczania do specjalnych potrzeb i psychofizycznych właściwości jednostek odchylonych od normy.

Niepełnosprawność - obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla życia ludzkiego. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej lub psychicznej.

Osoba niepełnosprawna - osoba, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.

Dysfunkcjonalność - ( wg. W. Dykcik ) nie jest równoznaczna z niepełnosprawnością, gdyż dotyczy zdrowia fizycznego, dotyczy też uszkodzenia narządu ruchu. W jej ocenie należałoby posługiwać się kryteriami medycznymi lub biologicznymi i uwzględniać czas trwania (krótki) oraz zakres istniejącego uszkodzenia (wąski).

Dysfunkcjonalność organizmu, narządów zmysłowego poznania świata można traktować predyspozycję wywołującą powstanie sytuacji problemowych, w których zachwiana została równowaga pomiędzy zewnętrznymi warunkami życia człowieka i jego ograniczonymi możliwościami.

Inwalidztwo - ( wg. A. Hulek ) inwalidą jest jednostka u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym ( w porównaniu z osobami zdrowymi ) pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności życia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu codziennym oraz w zajęciach w czasie wolnym od pracy.

Biopsychospołeczna koncepcja niepełnosprawności zakłada, iż człowiek funkcjonuje na trzech poziomach: biologicznym, jednostkowym i społecznym, a istotę niepełnosprawności stanowi odchylenie od normalnego poziomu funkcjonowania na każdym z tych poziomów. Odchylenie w poszczególnych wymiarach może przyjąć następujące formy :

• na poziomie biologicznym : zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organów lub układów,

• na poziomie jednostkowym : ograniczenie aktywności i działania,

• na poziomie społecznym : ograniczenie funkcjonowania społecznego.

Klasyfikacja osób niepełnosprawnych - ( wg. Z. Sękowskiej „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej” W-wa 1998, s.27 [ za M. Grzegorzewską ] )

1. niewidomi i niedowidzący

2. głusi i niedosłyszący

3. głuchoniewidomi

4. upośledzeni umysłowo

5. osoby z uszkodzeniem narządów ruchu

6. osoby z trudnościami w uczeniu się wskutek dysharmonii rozwoju

7. społecznie niedostosowani

Etiologia - nauka badająca przyczyny zjawisk, procesów i faktów. W pedagogice specjalnej wskazywanie przyczyn powstawania niepełnosprawności.

Rehabilitacja - łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno - zawodowe, zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu, zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Rehabilitacja jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie , aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe.

Cele rehabilitacji :

1. optymalny, wszechstronny rozwój osobowości,

2. przygotowanie do życia w społeczeństwie,

3. wyrównywanie braków.

Proces rehabilitacji obejmuje :

Leczenie rehabilitacja lecznicza

Edukację rehabilitacja edukacyjna

Integrację ze społeczeństwem rehabilitacja społeczna

Przygotowanie do wykonywania zawodu rehabilitacja zawodowa

Rewalidacja - termin bywa utożsamiany z terminem rehabilitacja. Niekiedy, termin rehab. Stosuje się w odniesieniu do osób z dysfunkcją narządu ruchu, a termin rewalid. w odniesieniu do terapii osób z innymi rodzajami niepełnosprawności ( zwłaszcza osób niepełnosprawnych intelektualnie ). Aktualnie, w Polsce, w związku z przystąpieniem do Unii, zaczynamy rezygnować ze stosowania terminu „rewalidacja”.

Podmiotowość jednostki a rehabilitacja

• Każdy człowiek, w swoisty sposób chce mieć wpływ na swoje życie. Chce decydować, realizować swoje potrzeby, pragnienia i marzenia. Każda jednostka ma prawo do samorealizacji i szczęścia.

• Współczesna koncepcja rehabilitacji wymaga większego zaangażowania jednostki w określanie i wybór procesu usprawniania, w ocenę wyników rehabilitacji, a co z tego wynika w adaptację i modyfikacje tego procesu. (Z.Woźniak 1991)

• Ważnym celem rehabilitacji (obok innych) jest kształtowanie właściwego stosunku osób niepełnosprawnych do samych siebie, zwłaszcza : refleksji moralnej, samodzielności w podejmowaniu decyzji, odporności emocjonalnej, optymizmu życiowego i samoakceptacji.

• Ukazywanie jednostce sposobu w jaki może osiągać zamierzone cele, uczenie odpowiedzialności za własne życie, wskazuje jednostce dostępne obszary autonomii i poszerza przestrzeń wpływów oraz kontaktów.

• Odkrycie siebie jako podmiotu to dla jednostki źródło tożsamości.

• Upodmiotowienie jednostki w procesie rehabilitacji to nie tylko ukazanie jej możliwości, ale również pomoc w kierowaniu i wyrażaniu siebie oraz wsparcie w zmaganiu się z własnymi ograniczeniami i przeciwnościami tkwiącymi w otoczeniu.

• Respektując czyjąś podmiotowość należy : poznać kogoś, dostrzegać zachodzące w nim zmiany, wczuwać się w jego sytuację. Trzeba być autentycznym, akceptującym, pełnym empatii.

Podmiotowość podstawą społecznej integracji

• wg. T. Tomaszewskiego na podmiotowość jednostki składają się :

- specyficzna tożsamość człowieka,

- wyraźna indywidualność różniąca go od innych ludzi,

- fakt, ze jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego

samego.

• wg. K. Obuchowskiego „człowiek autonomiczny” dysponuje wiedzą o sobie i świecie, rozumie sens zdarzeń i faktów, ma hierarchię wartości, a stąd wynika stabilizacja jego życia oraz dążenie w „jakimś” kierunku.

• wg. J. Stochmiałka „człowiek jest niepowtarzalną jednostką ze wszystkimi jej mocnymi i słabymi stronami, mającą prawo do samorealizacji i rozwoju w integracji z innymi ludźmi.”

Sposoby reagowania (działania) rehabilitanta

wg. S.Kowalika 1993 w: „Społeczna psychologia kliniczna”

1. reakcja na niepełnosprawność jako predyspozycję,

2. reakcja na sytuacje problemową,

3. reakcja na definicje problemu,

4. reakcja na osobę przeżywającą problem.

Wg. A. Hulka ; pracujemy nie nad osobą niepełnosprawną lecz z osobą niepełnosprawną.

Zasady pracy pedagogicznej z dziećmi odbiegającymi od normy psychofizycznej ( Z. Sękowska s. 29 )

1. zasada wzajemnego szacunku i serdecznej życzliwości oraz zaufania i szczerej komunikacji,

2. zasada jedności nauczania z wychowaniem,

3. zasada maksymalnego zaspokojenia potrzeb fizycznych wychowanka oraz aktywizowania go,

4. zasada indywidualizacji oraz szacunku dla wychowanka i jego trudu,

5. zasada przystosowania wymagań do możliwości wychowanka,

6. zasada terapii w przypadku możliwości choćby minimalnej poprawy stanu zdrowia,

7. zasada „oprzyrządowania” i „protezowania” dziecka,

8. zasada realnego optymizmu i wytrwałości,

9. zasada zaangażowanej emocjonalnie współpracy z dzieckiem,

10. zasada współdziałania z rodzicami dziecka,

11. zasada integracji ze społeczeństwem.

Powyższe zasady nie zwalniają nauczyciela od realizowania zasad wychowania i nauczania obowiązujących w pedagogice ogolnej.

Formy postępowania terapeutyczno - wychowawczego

( W. Dykcik „Pedagogika specjalna” , 1998, s. 75-81 )

1. Wczesna, rozwinięta diagnoza i interwencja

2. Wielostronna stymulacja i uaktywnianie

[ pobudzanie, wzmacnianie (fortioryzacja), wzbogacanie zainteresowań i aktywności twórczej oraz potencjalnych zdolności ]

3. Usprawnianie

[ Postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone. ]

4. Korektura (korekcja, korygowanie)

[ Odnosi się do jakiegoś niesprawnego, nieprawidłowego działania określonych narządów, układów lub zmysłów. ]

5. Kompensacja

[ Złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania (substytucji) deficytów rozwojowych, narządów i przystosowania się na innej możliwej drodze. ]

6. Indywidualizacja

[ Uwzględnienie w procesach rozwojowo-edukacyjnych jednostkowych właściwości człowieka. ]

7. Profilaktyka i prewencja

[ Profilaktyka - działania zmierzające do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych oraz zapobieganie różnym zjawiskom, chorobom i urazom, które mogą prowadzić do niepełnosprawności organizmu lub dysfunkcji narządów.

Prewencja - działania prozdrowotne (np. szczepienia, badania okresowe), opiekuńcze (badania prenatalne i postnatalne) oraz edukacyjne (np. dotyczące żywienia, bhp), nastawione na zapobieganie uszkodzeniom fizycznym, dysfunkcjom intelektualnym, psychicznym i narządów zmysłów (prewencja podstawowa) oraz działania zapobiegające trwałym uszkodzeniom funkcjonalnym lub trwałej niepełnosprawności (prewencja wtórna). ]

8. Wspieranie i wspomaganie

Reakcje rodziców na pojawienie się niepełnosprawności u dziecka

Wg. M. Kościelskiej, w „Oblicza upośledzenia” W-wa 1995, s. 43

1. Lęk

- przed macierzyństwem,

- w czasie trwania porodu,

- przeżycia lękowe po porodzie,

- lęki, emocje związane z rozpoznaniem wady czy niepełnosprawności (niedosyt informacyjny, agresywność w przekazywaniu informacji, wartościowanie informacji),

- przed wrogością otoczenia,

- przed konfrontowaniem z nowymi sytuacjami życiowymi,

- przed przyszłością.

2. Żałoba

rozpacz, smutek, apatia, depresja, kryzys tożsamości rodziców (utrata własnego „Ja”; mam dziecko niepełnosprawne tzn. sam jestem niepełnowartościowy)

Czynniki „leczące” żałobę : czas, przeformułowanie celów życiowych, wsparcie społeczne.

3. Wrogość

- w okresie ciąży,

- wobec służb medycznych,

- wobec dziecka ; wywołana zmęczeniem, poczuciem wstydu i upokorzenia.

4. Miłość

Różne jej rodzaje : symbiotyczna, poświęcająca się i rekompensująca, wstydliwa, przebojowa, z oddali, zracjonalizowana, nieodwzajemniona, własna, rozumna, za wszelką cenę dążąca do normalności, uszczęśliwiająca.

Wg. I. Obuchowskiej, w „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie”

W-wa 1995, s. 21

1. Okres szoku

rozpacz, żal, lęk, poczucie krzywdy, beznadziejności i bezradności

Objawy : obniżony nastrój, reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, agresja słowna), reakcje i stany nerwicowe (zaburzenia snu, łaknienia, stany lękowe).

2. Okres kryzysu emocjonalnego (okres rozpaczy, depresji)

poczucie zawodu, przygnębienia, niespełnionych nadziei, poczucie klęski życiowej, osamotnienia, skrzywdzenia przez los

Objawy : bunt i wrogość wobec siebie nawzajem, wobec świata, zjawisko odsuwania się ojca od rodziny

3. Okres pozornego przystosowania się

nieracjonalne próby przystosowania się, poszukiwanie „cudownego” leku, brak racjonalnych działań rehabilitacyjnych, „przenoszenie” miłości i oczekiwań na zdrowe rodzeństwo

4. Okres konstruktywnego przystosowania się

Stosowanie zabiegów rehabilitacyjnych, rewalidacyjnych i wychowawczych, dominowanie uczuć pozytywnych

Oligofrenopedagogika

Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią oraz praktyką wychowania i nauczania osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Cele oligofrenopedagogiki

1. Wykrywanie i ustalenie ogólnych prawidłowości w rozwoju psychofizycznym i społecznym osób niepełnosprawnych intelektualnie.

2. Określanie celów i zadań pracy rewalidacyjnej w zależności od stopnia niepełnosprawności intelektualnej.

3. Ukierunkowanie pracy rewalidacyjnej w zakresie doboru treści, form i środków dydaktyczno - wychowawczych.

Definicje upośledzenia umysłowego/niepełnosprawności intelektualnej

Pojęcie upośledzenia umysłowego jest pojęciem bardzo szerokim ze względu na zróżnicowanie jego stopni oraz szerokiego spektrum towarzyszących mu zaburzeń ; sprawności motorycznej, w zachowaniu, emocjonalności i motywacji oraz dysfunkcji.

Jedną z pierwszych prób zdefiniowania niedorozwoju umysłowego traktowanego jako przejaw zaburzenia rozwoju centralnego układu nerwowego podjął E.Kraepelin w 1915 roku. Terminem „oligofrenia” objął on wszystkie postacie niedorozwoju umysłowego, różne pod względem etiologii i obrazu klinicznego, które posiadają wspólną cechę ; totalne opóźnienie rozwoju psychicznego.

Dzięki rozwojowi takich nauk pomocniczych jak : fizjologia, genetyka, biochemia czy pediatria, co raz więcej wiemy o etiologii i patogenezie niedorozwoju umysłowego. Zależnie jednak od ujęcia tego zagadnienia i przyjętych kryteriów oceniających ten stan umysłu wyróżniamy różne definicje upośledzenia umysłowego.

Z. Sękowska (1998) wyróżnia trzy grupy wspomnianych definicji ;

1. kliniczno - medyczną,

2. praktyczną,

3. psychologiczno - społeczną.

Definicje z gr.1 zwracają uwagę na etiologię i patogenezę niedorozwoju umysłowego, a w konsekwencji traktują go jako objaw choroby.

Przykłady ;

Wg. L. Korzeniowskiego (1969), oligofrenia, czyli niedorozwój umysłowy to wrodzone i istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego, które opóźnia lub wręcz uniemożliwia naukę szkolną.

M. Grzegorzewska wyróżniając dwa terminy dotyczące osób upośledzonych umysłowo : oligofrenia i otępienie, stoi na stanowisku iż „oligofrenią nazywamy niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa ; występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych czynności nerwowych” ( cyt. za : J. Wyczesany, 2002, s.23 ). Otępienie, zdaniem tej autorki „występuje później , jako osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych” ( tamże ).

Zdaniem T. Gałkowskiego (1967) upośledzenie umysłowe ma charakter globalny, a obniżona sprawność intelektualna spowodowana jest wrodzoną anomalią. Nieprawidłowość ta sprawia, że kora mózgowa jest niezdolna ( w mniejszym lub większym stopniu ) do procesów myślowych.

Do 2. grupy zalicza się definicje sformułowane dla potrzeb prawnych i administracyjnych. Przykładem może tu być wspominana przez Z.Sękowską (1998) angielska ustawa o zdrowiu psychicznym z 1959 roku, która niedorozwój umysłowy włączyła do zaburzeń psychicznych i wyróżniła jego dwie kategorie ; znaczne obniżenie sprawności umysłowej oraz obniżenie sprawności umysłowej.

3., najliczniejszą grupę definicji upośledzenia umysłowego stanowią definicje psychologiczno - społeczne. Ich autorzy, dokonując oceny niedorozwoju umysłowego uwzględniają różne kryteria.

Przykłady ;

Wg. A.M. Clarke i A.D.B. Clarke (1969) niedorozwój umysłowy to funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej, powstałe w okresie rozwojowym, któremu towarzyszy obniżenie zdolności przystosowania się.

E. Doll, charakteryzując upośledzenie umysłowe jako nieodwracalny stan niedojrzałości społecznej powstały w okresie rozwoju i będący skutkiem zahamowania rozwoju inteligencji pochodzenia konstytucjonalnego, wyróżnił 6 kryteriów występujących w powiązaniu, gdy mamy orzec o występowaniu niedorozwoju umysłowego :

1. niedojrzałość społeczną,

2. spowodowaną przez niską sprawność umysłową,

3. o charakterze rozwojowym,

4. nie przemijającą w miarę dojrzewania,

5. pochodzenia konstytucjonalnego,

6. nieodwracalną.

Autor wyjaśnia swoją definicję jako :

1. Funkcjonalną niezdolność do rozsądnego kierowania swoimi sprawami, nieumiejętność utrzymania siebie bez wydatnej pomocy otoczenia oraz nieumiejętność wywiązywania się z podstawowych obowiązków obywatelskich.

2. Niski stopień inteligencji, że powoduje społeczną niedojrzałość, która nie jest tutaj rezultatem ani fizycznego kalectwa, ani fizycznego zniedołężnienia, ani też niepomyślnych warunków społeczno - ekonomicznych.

3. Zatrzymany rozwój umysłowy ; wprowadza to rozróżnienie między niewydolnością umysłową wynikającą z upośledzenia umysłowego, a demencją właściwą dla chorób psychicznych i padaczki.

4. Zahamowanie nie przemijające w miarę dojrzewania: jest to stan, z którego się nie „ wyrasta”, który się nie zmienia pod wpływem leczenia, usprawniania czy zastosowania pomyślnych warunków społeczno -ekonomicznych poza wytwarzaniem właściwych nawyków i zrutynizowania czynności.

5. To stan uwarunkowanym dziedzicznym brakiem zdolności do osiągnięcia normalnego rozwoju lub jest to stan powstały wskutek niesprzyjających wydarzeń (uraz, choroba, zaniedbanie) , które oddziaływując na organizm uniemożliwiły mu normalny rozwój.

6. Niższy poziom funkcjonowania umysłowego jest stanem trwałym, nieodwracalnym. ( za: J. Wyczesany, 2002, s. 18-19 )

„Według M. Kościelskiej pojęcie upośledzenia oznacza różne typy zaburzeń rozwoju o odmiennej patogenezie, których wspólnym wyróżnikiem jest to, że ograniczają dziecku realizację społecznych wymagań.” ( J. Wyczesany, 2002, s. 19).

Wspomniani dotychczas autorzy, pojęcia ; niedorozwój umysłowy, upośledzenie umysłowe czy oligofrenia traktowali zamiennie, aczkolwiek tym ostatnim terminem częściej posługuje się medycyna niż pedagogika specjalna i psychologia. (zob. Z.Sękowska 1998, s. 214)

Zamienność terminów znajduje uzasadnienie przede wszystkim w znaczeniu słownikowym tych pojęć. Przedrostek oligo- w złożeniach wyrazów oznacza bowiem ; niewiele, niewielu czy też nieliczny, a w medycynie ; brak, niedobór, upośledzenie czy niedomaganie. ( zob. W. Kopaliński 1983, s.302) Ponadto, termin oligofrenia wywodzi się z greckich słów ; oligos - mały, mało oraz phren - myśl, umysł.

Odróżnienia terminu upośledzenie umysłowe od niedorozwoju umysłowego dokonuje J. Kostrzewski. Według tego autora „ upośledzenie umysłowe” oznacza „istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Terminem „ niedorozwój umysłowy , inaczej oligofrenią, J. Kostrzewski nazywa te przypadki upośledzenia , które powstały w okresie rozwojowym ( tj. w okresie okołoporodowym lub później )” ( J. Wyczesany, 2002, s. 21 ).

J. Kostrzewski (1981) proponuje następujący podział dysfunkcji intelektualnych

DYSFUNKCJE INTELEKTUALNE

GLOBALNE PARCJALNE

niedorozwój umysłowy

(oligofrenia)

upośledzenie upośledzenie

umysłowe określonej funkcji

ogólne otępienie

(demencja)

zahamowanie rozwoju zahamowanie rozwoju

intelektualnego określonej funkcji

obniżenie poziomu obniżenie poziomu

intelektualnego rozwoju określonej funkcji

opóźnienie rozwoju opóźnienie rozwoju

intelektualnego określonej funkcji

Dysfunkcje globalne

Poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych jest istotnie niższy od przeciętnego i nie jest to stan spowodowany czynnikami środowiskowymi lub zaburzeniami w sferze emocjonalno - motywacyjnej.

Dysfunkcje parcjalne

Ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego jest prawidłowy, a od normy odbiega tylko jedna lub kilka funkcji wtedy rozpoznajemy parcjalną dysfunkcję intelektualną.

Zahamowanie rozwoju intelektualnego to zatrzymanie rozwoju, które może być okresowe (rokujące powrót do normy) lub mieć charakter trwały. Niezmienność wieku inteligencji dziecka doprowadza w konsekwencji do dwóch lub więcej odchyleń standardowych od normy dla wieku metrykalnego i staje się stanem niedorozwoju umysłowego.

Obniżenie poziomu intelektualnego charakteryzuje wynik pomiaru funkcjonowania intelektu mieszczący się w zakresie jednego odchylenia standardowego od normy pomimo, że do pewnego momentu rozwój intelektualny przebiegał prawidłowo.

Opóźnienie rozwoju intelektualnego cechuje się wolniejszym tempem rozwoju spowodowanym czynnikami chorobotwórczymi lub środowiskowymi.

Wg. WHO (1980) upośledzenie umysłowe to istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia. W definicji tej ukazuje się upośledzenie umysłowe jako zjawisko, którego skutki widoczne są w funkcjonowaniu społecznym jednostki.

W ujęciu DSM - IV z 1994 roku, rozpoznając upośledzenie umysłowe musimy brać pod uwagę trzy kryteria ( A, B, C ). Według tej definicji, upośledzenie umysłowe to ; istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego ( kryterium A ), któremu towarzyszą istotne ograniczenia w zakresie zachowań adaptacyjnych w zakresie przynajmniej dwóch sprawności ( kryterium B ) i objawy te wystąpiły przed 18 rokiem życia ( kryterium C ).

O niepełnosprawności intelektualnej w DSM - IV mówimy wówczas, gdy sprawność intelektualna, mierzona testami standaryzowanymi, wynosi ponad 2 odchylenia standardowe od normy. Zachowania adaptacyjne dotyczą natomiast takich sprawności jak :

- komunikowanie się słowne,

- porozumiewanie się,

- samoobsługa,

- radzenie sobie z obowiązkami domowymi,

- umiejętności interpersonalne,

- korzystanie ze środków wsparcia społecznego,

- kierowanie sobą,

- zdolności szkolne,

- praca,

- sposoby spędzania czasu wolnego,

- troska o zdrowie.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów, obowiązująca od 1 I 1980 r.

( Źródło : J. Wyczesany 2002, s. 25 )

Stopień rozwoju umysłowego	Skala
		Wechslera I.I	Termana - Merill I.I
Rozwój przeciętny (odchylenie mniejsze i równe 1)	85 - 110	84 - 100
Rozwój niższy niż przeciętny (odchylenie od -1 do -2)	70 - 84	69 - 83
Niedorozwój umysłowy lekki (odchylenie od -2 do -3)	55 - 69	52 - 68
Niedorozwój umysłowy umiarkowany (odchylenie od -3 do -4)	40 - 54	36 - 51
Niedorozwój umysłowy znaczny (odchylenie od -4 do -5)	25 - 39	20 - 35
Niedorozwój umysłowy głęboki	0 - 24	0 - 19

Inna, obowiązująca klasyfikacja, zawierająca w sobie elementy definicji to ICD-10 ( International Classificationn of Diseases) , będąca międzynarodowym systemem diagnozy nozologicznej. Wg. ICD-10 upośledzenie umysłowe lekkie to istotnie niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne, charakteryzujące się ilorazem inteligencji 70 lub mniej. W dalszej części autorzy podają współwystępujące deficyty lub upośledzenia zdolności przystosowania się, które jednoznacznie wywodzą się z DSM - IV. Pozostałe stopnie upośledzenia umysłowego, podobnie jak we wspomnianej klasyfikacji z 1994 roku, przedstawione są poprzez iloraz inteligencji oraz krótką charakterystykę.

Przyczyny niepełnosprawności intelektualnej

(Podział ze względu na okres powstania niepełnosprawności.)

PRENATALNE PERINATALNE POSTNATALNE

- wiek matki Mają najczęściej Urazy fizyczne,

- zaburzenia chromosomalne charakter uszkodzeń choroby mózgu,

- niedotlenienie, mechanicznych ciężkie zaburzenia

np. przy padaczce matki i niedotlenienia metabolizmu,

i niektórych schorzeniach, w czasie porodu niekorzystne warunki

- uszkodzenia chemiczne, psychospołeczne

mechaniczne i radiacyjne,

stosowane i nadużywane leki,

- choroby infekcyjne matki,

- zaburzenia metabolizmu

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim

Dynamika rozwoju dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim jest zróżnicowana. Często, w młodszym wieku rozwój pozornie nie odbiega od normy, a dopiero w miarę wzrastania powiększa się różnica pomiędzy poziomem rozwoju dziecka upośledzonego a prawidłowo rozwiniętymi rówieśnikami.

Niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim charakteryzuje niższy,

niż u jednostek w normie intelektualnej, poziom czynności orientacyjno - poznawczych. Różnice te dotyczą m.in. percepcji wzrokowej, słuchowej itp.

Spostrzeżenia są uboższe, mniej dokładne. Przy analizie spostrzeganych wzrokowo przedmiotów, zwierząt, roślin itp. osoby te wyodrębniają znacznie mniej istotnych cech obiektu niż pełnosprawni rówieśnicy. W wykrywaniu różnic pomiędzy analizowanymi obiektami, osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim często pomijają cechy istotne.

Uwaga osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim jest dowolna i słabo podzielna. Wraz z wiekiem oraz pod wpływem nauczania wzrasta ona, jednak wciąż jest gorsza niż u osób o prawidłowym rozwoju umysłowym ( R. Kościelak, 1989 ).

Pamięć niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim to przede wszystkim pamięć krótkotrwała, uwarunkowana przeskakiwaniem impulsów między komórkami nerwowymi bez utrwalania ich w postaci śladów pamięciowych, czego efektem jest szybki proces zapominania.

Z badań R. Kościelaka ( 1978 ) wynika, że z niepełnosprawnością intelektualną wiąże się przede wszystkim upośledzenie pamięci logicznej, co prowadzi do trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. Konsekwencją trudności w trwałym zapamiętaniu treści powiązanych logicznie są pojawiające się u tych osób konfabulacje i zmyślenia, przeinaczenia faktów czy też dodawanie faktów z doświadczeń własnych.

Zdaniem H. Borzyszkowskiej ( 1985 ) podstawową trudnością występującą u niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim jest utrudnione przechodzenie tych osób od poznania zmysłowego do racjonalnego, od poziomu konkretnego ( uogólnienia ) do abstrakcyjnego ( wyższego ). Stąd też myślenie niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim ma charakter konkretno - obrazowy. Szukając analogii w koncepcji J. Piageta można powiedzieć, że osoby te osiągają okres operacji konkretnych. „Upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim cechuje nie tylko zwolnione tempo myślenia, lecz również brak powściągu myślowego, pochopność sądów i decyzji” (R. Kościelak,1989, s.51 ).

Rozwój myślenia osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim przebiega w warunkach wadliwego funkcjonowania procesów poznawczych: małowartościowych spostrzeżeń, obniżonej wierności pamięci, słabej wyobraźni, ubóstwa słownika, słabego rozumienia znaczenia pojęć.

Jak zauważa T. Gałkowski ( 1979 ), ze względu na upośledzoną funkcję uogólniania i abstrahowania, myślenie tych osób ma charakter bezpośredni, oparty na konkretach.

Przebieg myślenia, rozumowań i wnioskowania u osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim, w powtarzających się w życiu sytuacjach przebiega stale tymi samymi torami. Myślenie jest więc sztywne, szablonowe, nie uwzględniające zmian, które zachodzą w otoczeniu. Osoby te nie korzystają nawet z przykrych doświadczeń jakich doznały, nie potrafią spojrzeć krytycznie na swoje zachowanie i postępowanie w rozmaitych sytuacjach życiowych.

Mowa dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim rozwija się ze znacznym opóźnieniem, ale podobnie jak myślenie podlega prawom rozwoju. Mowa jest czynnością złożoną, w której realizację, poza sferą słuchową, zaangażowanych jest wiele struktur mózgowych, kierujących oraz scalających pracę układów autonomicznych i funkcjonalnych biorących udział w odbiorze i nadawaniu mowy. Charakterystyczną cechą opóźnienia w rozwoju mowy u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim jest mały zasób słów rozumianych lub czynnie używanych ( ubogi słownik ) oraz późne wykształcenie się mowy zdaniowej. Skutkiem tego niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim z trudem przyswajają sobie nowe słowa, określenia i zwroty, co powoduje, że operują stale tymi samymi, schematycznymi wypowiedziami, wiele używanych słów wypowiadanych jest bez rozumienia ich znaczenia. W mowie często posługują się zbyt szerokimi uogólnieniami.

Wśród cech charakteryzujących osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim wymienić należy „zwolnione tempo pracy oraz brak samodzielności w działaniu, pomysłowości i planowości w trakcie pracy (J.Wyczesany,2002,s.32).

J. Kostrzewski ( 1984 ) dokonując charakterystyki tych osób zwraca uwagę na niedorozwój ich uczuć wyższych oraz mniejszą wrażliwość i powinność moralną. Częściej także, niż u osób o prawidłowym rozwoju umysłowym, można zaobserwować w ich reakcjach niestałość emocjonalną, impulsywność, agresywność, niepokój, trudności w zakresie samokontroli oraz nieadekwatną samoocenę.

Niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim charakteryzują się obniżonym poziomem sfery uspołecznienia. Jednakże ich rozwój społeczny jest wyższy niż rozwój intelektualny ( R. Zazzo, 1974 [w:] R. Kościelak, 1989 ).

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym

Niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym charakteryzuje jeszcze mniej dokładne, niż u niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim, spostrzeganie otaczającej je rzeczywistości. Zaburzenia w obrębie analizatorów powodują, że proces spostrzegania przebiega wolniej, a same spostrzeżenia są niedokładne oraz nie wyodrębniają istotnych cech przedmiotów i zjawisk ( R. Kościelak, 1989 ).

Uwaga niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym jest głównie uwagą mimowolną i bywa ona często rozpraszana. Charakterystyczne cechy uwagi tych osób to : słaba koncentracja, wąski zakres oraz brak podzielności i nadmierna ruchliwość. W zakresie pamięci występują trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu zapamiętanego materiału. Jak zauważa R. Kościelak ( 1989, s.47 ) „pamięć umiarkowanie upośledzonych charakteryzuje się małą dokładnością, krótkotrwałością, wąskim zakresem, wolnym tempem zapamiętywania i przypominania (...). Zapamiętywanie ułatwione jest przez powiązania treści z ruchem, z konkretną sytuacją.”

Niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym pozostają w fazie myślenia przedoperacyjnego i ma ono charakter konkretno - obrazowy.

Jak stwierdza J. Wyczesany ( 2002 ) w myśleniu tych osób występują utrudnienia zarówno w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych jak i w rozumieniu stosunków logicznych. Niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym tylko w nielicznych przypadkach przejawiają inicjatywę i samodzielność.

R. Kościelak ( 1989, s.54 ) uważa, że osoby o tym stopniu niepełnosprawności intelektualnej wykazują „niedostateczną zdolność, a często brak zdolności do panowania nad popędami, jak też niedostateczny rozwój moralny, wypływający z trudności rozumienia pojęć moralnych.”

Badania Bilskiej, o których wspomina J. Kostrzewski ( 1981 ), wskazują na występujące w tej grupie niepełnosprawnych intelektualnie, częściej niż wśród niepełnosprawnych w stopniu lekkim, zachowania gwałtowne i destruktywne, zachowanie antyspołeczne, zamykanie się w sobie, bunt itp. Rozwój społeczny niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym charakteryzuje dość żywa potrzeba kontaktów społecznych oraz różnorodność zachowań społecznych - od właściwych do niewłaściwych.

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym i głębokim

W niepełnosprawności intelektualnej ; znacznej oraz głębokiej stwierdza się znaczne upośledzenie procesów orientacyjno - poznawczych. W zależności od głębokości upośledzenia, występuje dość duża rozpiętość w poszczególnych sprawnościach i funkcjach „od braku percepcji, koncentracji uwagi mimowolnej, zdolności zatrzymania w pamięci elementarnej treści - do cząstkowego ich występowania” ( R. Kościelak, 1989 ). W myśl koncepcji J. Piageta, osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu znacznym lub głębokim na ogół nie są w stanie przekroczyć stadium sensoryczno - motorycznego ( R. Kościelak,1989 ).

Zdaniem H. Olechnowicz ( 1979 ) u niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu znacznym występują bogate potrzeby psychiczne oraz objawy przywiązania, sympatii i antypatii, a także intuicyjne uczucia moralne. Osoby te potrafią okazać przyjaźń, serdeczność, bądź upór i rezerwę. Często przejawiają zaburzenia w zachowaniu manifestujące się gwałtownymi, agresywnymi reakcjami, brakiem podporządkowania, bądź też zamykaniem się w sobie.

W przepadku głębokiego stopnia niepełnosprawności intelektualnej występują proste emocje zadowolenia i niezadowolenia oraz stany podwyższonego lub obniżonego nastroju, a czasem nieumotywowane wahania nastroju ( R. Kościelak, 1989 ).

Osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu znacznym lub głębokim cechuje prawie całkowity brak czynności regulacyjnych. Żyją one chwilą bieżącą, nie przejawiają inicjatywy i samodzielności. W ciągu całego swojego życia potrzebują opieki oraz pielęgnacji.

Tyflopedagogika

Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką kształcenia osób niewidomych, ociemniałych ( utracili wzrok po 5 roku życia ) i niedowidzących.

Funkcjonowanie narządu wzroku

Aspekt fizjologiczny Aspekt psychologiczny

(widzenie) (percepcja wzrokowa)

Czynności narządu wzroku wpływające na jego funkcjonowanie

1. czynności motoryczne gałek ocznych

2. czynności optyczne

3. czynności wzrokowe (reagowanie na bodźce świetlne, przekazanie pobudzeń nerwowych poprzez nerwy wzrokowe do ośrodka wzroku)

1. widzenie centralne (ostrość wzroku)

2. widzenie obwodowe (pole widzenia), (dostrzeganie dużych przedmiotów, obiektów w ruchu, całości zjawisk)

3. widzenie stereoskopowe (obuoczność = widzenie trójwymiarowe)

4. widzenie barw

5. widzenie nocne

4. czynności percepcyjne (analiza, synteza i interpretacja obrazów)

Uszkodzenia analizatora wzroku

1. Uszkodzenie widzenia centralnego ( obniżenie ostrości wzroku )

Występuje wówczas, gdy człowiek nie widzi przedmiotów o określonej

wielkości z odległości z jakiej widzi oko pełnosprawne (miarowe).

[tablice Snellena]

MIĘDZYNARODOWA KLASYFIKACJA OBNIŻENIA OSTROŚCI WZROKU
KATEGORIA	STOPIEŃ USZKODZENIA OSTROŚCI WZROKU	OSTROŚĆ WZROKU PO KOREKCJI	TERMINOLOGIA (NAZWA)
Wzrok w granicach normy	-	od 0,8 do 1,0	wzrok całkowicie normalny
		lekki	poniżej 0,8	wzrok prawie normalny
	Słabowzroczność	umiarkowany	poniżej 0,3	słabowzroczność umiarkowana
		znaczny	poniżej 0,1	słabowzroczność znaczna
	Ślepota	głęboki	poniżej 0,05	słabowzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
		prawie całkowity	poniżej 0,02	ślepota prawie całkowita - poczucie swiatła
		całkowity	0,00	ślepota całkowita

2. Uszkodzenie widzenia obwodowego ( ograniczenia i ubytki pola widzenia )

120º

150º ok. 200º

Formy uszkodzeń pola widzenia :

a) koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia ;

- niewielkie (średnica pola 120º i mniej),

- umiarkowane (średnica pola 60º i mniej),

- znaczne (średnica pola 20º i mniej)

- głębokie (średnica pola 5º i mniej)

- widzenie lunetowe (widzenie tylko bardzo małą częścią siatkówki - jak

przez dziurkę od klucza),

b) widzenie połowiczne (ślepota połowiczna), polegające na wypadnięciu

połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie,

c) inne uszkodzenia pola widzenia, np. wysypkowe mroczki

Etiologia wady wzroku

1. Wada wrodzona :

- czynniki genetyczne ( wada dziedziczna )

- czynniki działające w okresie życia płodowego bądź w czasie porodu ( np. : choroby matki, niektóre leki, używki, wcześniejszy lub patologiczny poród )

2. Wada nabyta : uszkodzenie mózgu, narządu wzroku, perforacje, choroby bakteryjne i alergiczne o nie zawsze znanym pochodzeniu

Następstwa uszkodzenia analizatora wzroku

1. Konsekwencje fizyczno - zdrowotne

Charakterystyczna postawa ciała : lordoza szyjna, kifoza piersiowa, lordoza lędźwiowa, wysunięte do przodu ramiona, cofnięta głowa i tułów, „koguci chód”, gorsza statyka ciała.

Blindismy - zespoły tików, odruchów obrony, póz i gestów będących reakcją na niezidentyfikowane obiekty oraz efektem braku mimitycznej kontroli własnych zachowań.

2. Konsekwencje orientacyjno - poznawcze

Znaczne ograniczenie w ruchu powoduje ograniczenie w orientacji przestrzennej. Trudności w kształtowaniu pojęć.

„Zmysł przeszkód”

1. człon zmysłowy, powstający na tle specyficznych wrażeń słuchowo - dotykowych, a także zapachowych ( kompensacji )

2. człon intelektualny polegający na zrozumieniu przeszkody

3. człon emocjonalny w postaci obawy, lęku przed grożącym niebezpieczeństwem

4. reakcja ruchowa jednostki mająca na celu uniknięcie zetknięcia się z przeszkodą przez zmianę kierunku, zwolnienie chodu, zatrzymanie się itp.

1. Konsekwencje psychospołeczne

Zaburzone poczucie własnej wartości. Trudności w pełnym uczestnictwie w życiu społecznym.

Cele rehabilitacji :

1. Akceptacja utraty wzroku i rozwój motywacji do wysiłków na rzecz gotowości do uczenia się sztuki życia za pomocą nienaruszonych zmysłów i sprawności.

2. Nauka pisma systemem Brailleʹa.

3. Nauka orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się.

4. Nawyki prozdrowotne.

5. Nauka czynności życia codziennego.

Ćwiczenia specjalne kształcące orientację w przestrzeni ;

- nauka technik ochraniających,

- ustalanie kierunku marszu,

- poznawanie właściwości otoczenia,

- odnajdywanie upuszczonych przedmiotów,

- korzystanie z pomocy przechodnia,

- posługiwanie się laską,

- chodzenie po schodach i korzystanie ze schodów ruchomych,

- korzystanie ze środków komunikacji miejskiej.

Surdopedagogika

Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu, a więc osób niedosłyszących i niesłyszących.

Cele surdopedagogiki :

1. przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez umożliwienie korzystania z posiadanych resztek słuchowych drogą ćwiczeń bądź przez pobudzenie nerwu słuchowego i CUN ( wszczep ślimakowy ),

2. przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnianie procesów poznawczych, zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji bodźców słuchowych, w tym mowy dźwiękowej.

Klasyfikacje uszkodzeń słuchu :

1. ze względu na czas wystąpienia utraty słuchu

- prelingwalna ( przed nabyciem mowy ustnej )

- interlingwalna ( dziecko zaczęło uczyć się mowy, ale nie opanowało jeszcze całego systemu symboli słownych i zwrotów językowych )

- postlingwalna ( po opanowaniu mowy ustnej ) OSOBY OGŁUCHŁE

7. ze względu na stopień uszkodzenia słuchu

- osoby niesłyszące : wada słuchu jest tak znaczna, że uniemożliwia

odbieranie mowy za pomocą słuchu, w sposób naturalny,

- osoby niedosłyszące : wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową

Stopnie upośledzenia percepcji słuchowej ( tabelka )

8. ze względu na miejsce uszkodzenia analizatora :

- centralne,

- obwodowe : przewodzeniowe, odbiorcze, mieszane.

9. uszkodzenie analizatora słuchu współwystępujące z innymi niepełnosprawnościami ( sprzężenia )

Etiologia wady słuchu

1. Wada wrodzona :

- czynniki genetyczne ( wada dziedziczna )

- czynniki działające w okresie życia płodowego bądź w czasie porodu ( np. : konflikt serologiczny, choroby matki, niektóre leki, używki, wcześniejszy lub patologiczny poród )

2. Wada nabyta : m.in. ostre lub przewlekłe choroby ucha, choroby zakaźne, choroby wysokogorączkowe, urazy chemiczne, mechaniczne lub psychiczne ( głuchota psychogenna ).

Metody porozumiewania się :

1. metoda migowa - umowne znaki migowe określają dane pojęcie ( osoby, rzeczy, zjawiska, czynności itp. )

2. daktylografia - każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak daktylograficzny

3. fonogesty - umowne ruchy dłoni wykonywane na wysokości twarzy osoby mówiącej, pomagają w odczytywaniu mowy ustnej (uzupełniają ją)

4. mowa kombinowana

5. metoda ustna

6. metoda totalnej komunikacji określana częściej jako filozofia - to prawo dziecka do wykorzystywania wszystkich dostępnych mu form porozumiewania się w rozwoju kompetencji językowej. Obejmuje ona spontaniczne gesty, mowę ustną, czytanie, pisanie i inne środki dostępna obecnie ( np. komputer ) lub w przyszłości.

Pedagogika terapeutyczna

Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek przewlekle chorych oraz z dysfunkcją narządu ruchu.

Zdrowie - stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej. Z fizjologicznego punktu widzenia z. Jest to pełna zdolność organizmu ; do utrzymania równowagi pomiędzy nim i środowiskiem zewnętrznym, do prawidłowego reagowania na zmiany środowiska i adaptacji do tych zmian.

Choroba - reakcja organizmu na działanie czynnika chorobotwórczego. Wyraża się zaburzeniami we współoddziaływaniu narządów i tkanek. Początek choroby może być nagły ( np. w ch. zakaźnych ) lub powolny ( np. w ch. nowotworowych ). Przebieg ch. może być gwałtowny ( w ch. ostrych ) lub długotrwały i wyniszczający ( w ch. przewlekłych ).

Choroba przewlekła - choroba o stosunkowo łagodnym przebiegu, powodująca patologiczne zmiany w organizmie, zwłaszcza w przypadku zaniedbań i nieprawidłowego leczenia. Jako kryterium długotrwałości choroby niektórzy autorzy przyjmują okres co najmniej 4 tygodni, inni - kilku miesięcy.

Choroby przewlekłe trwają długo, charakteryzują się nieodwracalnością zmian patologicznych i koniecznością stałego leczenia. Konsekwencje chorób przewlekłych dla rozwoju dziecka dotyczą rozwoju poznawczego, ruchowego i emocjonalnego.

Klasyfikacje ; chorób przewlekłych i dysfunkcji aparatu ruchowego

Choroby przewlekłe i dysfunkcje narządu ruchu najczęściej systematyzuje się uwzględniając kryterium lokalizacji procesu chorobowego lub uszkodzenia.

CHOROBY PRZEWLEKŁE :

1. układu oddechowego ( np. astma, gruźlica ),

2. jamy nosowo - gardłowej i uszu,

3. układu krążenia,

4. układu kostno - stawowo - mięśniowego i tkanki łącznej ( np. gorączka reumatyczna, reumatoidalne zapalenie stawów ),

5. układu moczowego,

6. systemu wydzielania wewnętrznego ( np. cukrzyca ),

7. związane z nieprawidłową przemianą materii i niewłaściwym sposobem odżywiania ( np. otyłość ).

DYSFUNKCJE APARATU RUCHOWEGO :

1. pochodzenia mózgowego ( np. dziecięce porażenie mózgowe, spastyczne i wiotkie porażenia i niedowłady kończyn po wylewach do mózgu, zespoły ruchów mimowolnych i zaburzenia koordynacji ruchowej ),

2. pochodzenia rdzeniowego, które są następstwem np. choroby Heinego-Medina, rozszczepu kręgosłupa, urazu kręgosłupa i rdzenia lub postępującego zaniku mięśni czy dystrofii mięśniowej ),

3. układu kostno - stawowego np. zwichnięcie stawu biodrowego, stopa końsko - szpotawa, schorzenia reumatyczne,

4. brak kończyn ( wrodzony lub po amputacji ).

Formy ograniczeń w zaspokojeniu potrzeb i realizacji różnych rodzajów aktywności przez dzieci przewlekle chore lub z dysfunkcją narządu ruchu

1. Długotrwałe unieruchomienie dziecka chorego opóźnia jego rozwój ruchowy, stresuje je i może wyzwalać negatywne emocje ; przygnębienie, rozdrażnienie, poczucie krzywdy, złość.

2. Ograniczenie samodzielności dziecka i uzależnienie go od innych osób prowadzi do opóźnienia procesu usamodzielniania się dziecka, kształtowania się jego woli i motywacji do działania.

3. Izolacja dziecka od środowiska przyrodniczego i społecznego. Tęsknota i poczucie osamotnienia naruszają jego sferę emocjonalną.

4. Ograniczenie możliwości uczenia się i osiągania dobrych wyników w nauce.

Rodzaje terapii pedagogicznej - ( wg. J. Doroszewskiej )

• terapia spoczynkowa ( odciążeniowa )

• terapia za pomocą hamowania pozakresowego ( sen ),

• terapia najniższego poziomu czynnościowego,

• terapia zmniejszonych obarczeń,

• terapia za pomocą zamiany bodźców uprzednio obciążających na inne,

• terapia odciążeniowa za pomocą uchylania przykrych skojarzeń,

• terapia odciążeniowa za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań,

• terapia czynnościowa ( obciążająca )

• terapia zabawowa,

• terapia zajęciowa ( np. arteterapia, muzykoterapia, choreoterapia, aromoterapia, hipoterapia ),

• terapia ruchowa

• ergoterapia ( terapia poprzez pracę, także szkolną ).

23

---