PMP Wykład 22. 17.04.2009 r.
Koncepcja suwerenności.
Samostanowienie ludów (narodów) może odbywać się w drodze wyzwolenia z kolonializmu (system mandatowy i rezolucje z 1960 i 1962 r.). Kraje te skorzystały z zewnętrznego samostanowienia. Są jeszcze terytoria niezależne, które monitoruje ZO ONZ (etapy ich samodzielności). Co roku są przyjmowane przez ZO rezolucje dotyczące wykonania tych dwóch głównych rezolucji z 1960 i 62. Współcześnie samostanowienie zewnętrzne odbywa się w związku z rozpadem lub oderwaniem się części terytorium od państwa (secesja Litwy, Łotwy i innych republik radzieckich może być rozpatrywane i w kontekście ich secesji i rozpadu ZSRR, podobnie z Czechosłowacją i Jugosławią; wydarzenia te przyczyniły się do określenia przez co niektórych lat 90. latami renesansu secesji, którą zaczęto powoli spychać na drugi plan, zaznaczając, że jest niezgodna z prawem mnar.).
Klasyczne podejście do secesji zostało zaprezentowane w Decyzji Komisji Prawników Ligi Narodów dotyczącej Wysp Alandzkich z 1920 r. Wówczas Wyspy te były przedmiotem sporu między nowopowstałą Finlandią a Szwecją. Wg Komisji nie ma ogólnego prawa do oddzielenia się od terytorium państwowego i nie może to dokonać się przez akt woli państwa, którego to terytorium jest częścią, ani tym bardziej innego państwa trzeciego, ponieważ zwłaszcza w ostatnim przypadku państwa trzecie nie mają prawa do roszczenia o oddzielenie terytorium od innego państwa. Gdyby przyznać takie prawo państwom trzecimi to nie dość, że uderzałoby to w pojęcie suwerenności, to stałoby się problemem międzynarodowym, sprzecznym z interesami całej społeczności mnar. „Generalnie rzecz biorąc, wyłącznie do suwerenności każdego ostatecznie ukształtowanego państwa należy przyznanie lub odmowa części jego ludności prawa do określenia jej własnego losu politycznego w drodze plebiscytu lub w inny sposób.” - oznacza to, że jeśli państwo nie jest „ostatecznie ukształtowane” istnieje możliwość secesji części jego terytorium. Stanowisko Komisji Prawników stanowi punkt wyjścia do rozważań na temat secesji. Trzy przypadki secesji:
Quebek - secesja nieudana
Roszczenia o oddzielenie tej prowincji od Kanady pojawiają się już od dość dawna. Sąd Najwyższy Kanady w orzeczeniu z 1998 r. analizował dopuszczalność secesji Quebeku z punktu widzenia prawa konstytucyjnego i prawa międzynarodowego. Opierał się na wielu…., więc jego poglądy są miarodajne. SN stwierdził, że nie ma prawa do jednostronnej secesji części składowych państw suwerennych. Nie ma jednoznacznego zakazu secesji w prawie mnar. Zakłada się, że w pewnych wyjątkowych sytuacjach ludom zamieszkałym w suwerennym państwie przysługuje prawo do samostanowienia zewnętrznego. SN analizował czy społeczność Quebeku jest „ludem”, któremu przysługuje prawo do samostanowienia. Stwierdził, że jest, bo cechuje się odmiennym językiem i kulturą od pozostałej części Kanady. SN badał następnie jakie prawo w ramach samostanowienia ma ludność Quebeku. Przypomniał, że są 2 wymiary samostanowienia - wewnętrzne i zewnętrzne. Z uwagi na ochronę integralności terytorialnej, SN uznał, że w przypadku państwa, którego rząd reprezentuje całość ludności na danym terytorium, reprezentuje na zasadzie równości i niedyskryminacji, a także szanuje zasadę samostanowienia wewnętrznego, to takie państwo ma prawo do ochrony swojej integralności terytorialnej. SN powiedział też, że tylko w 2 przypadkach samostanowienie może być wykonane jako zewnętrzne: 1. w przypadku ludów kolonialnych, 2. w przypadku ludów uciskanych (poddanych obcemu panowaniu lub zdominowane przez obce państwo albo takie, które podlegają eksploatacji, a nie są jednocześnie kolonią; ucisk także jako forma blokady korzystania z zasady samostanowienia wewnętrznego). Dlatego też wg SN ludność Quebeku nie może twierdzić, że odmawia się jej dostępu do władzy itd. zarówno na poziomie krajowym jak i poprzez Kanadę na polu mnar., ludność ta ma również sprawiedliwą reprezentację w legislatywie i sądownictwie krajowym. SN podkreślił również, że niepowodzenia w próbach zmiany konstytucji w kierunku umożliwienia secesji nie oznaczają odmowy prawa do korzystania z samostanowienia wewnętrznego. Należy pamiętać, że w tym przypadku SN przypomniał, że istnieją 2 wyjątki od zasady integralności państwa, które są usprawiedliwione samostanowieniem ludów.
Kosowo - secesja pod znakiem zapytania.
Kosowo ogłosiło niepodległość 17.02.2008 r. jednostronnie, przy poparciu USA i ich sojuszników. Kosowo stanowiło autonomiczną prowincję Republiki Serbskiej, do czasu, kiedy w 1989 r. odebrał mu go Milosewic. W 1991 i 1992 r. cztery republiki z 6 stanowiących Federację Socjalistyczną ogłosiło niepodległość (Słowenia, Chorwacja, Macedonia i Bośnia). W 1992 r. uznano, że Federacja Socjalistyczna przestała istnieć a Federacyjna Republika Jugosławii stała się sukcesorem Federacji Socjalistycznej. W 2003 r. FRJ została zastąpiona Federacją Serbsko - Czarnogórską. W 2006 r. Czarnogóra ogłosiła nieodległość. Od lat 90. Kosowianie prowadzili działania separatystyczne, m.in. powołując armię kosowską. W 1998 r. rząd serbski rozpoczął operację policyjno - wojskową w Kosowie i spowodował tym samym wojskową akcję NATO (bez upoważnienia RB) w 1999 r. Potem RB przyjęła Rezolucję 1244 z 1999 r., która stała się podstawą do utworzenia UNMIK (Misja Narodów Zjednoczonych w Kosowie), będącej z kolei wyrazem administrowania w Kosowie przez ONZ. W 2007 r. na skutek inicjatywy UE - USA - Rosja rozpoczęto negocjacje Serbia - Kosowianie w celu ustalenia ostatecznego statusu Kosowa. Fiasko negocjacji przyczyniło się do ogłoszenia niepodległości przez Zgromadzenie Kosowa. Za tym poszło uznanie 56 państw . Nie wszystkie państwa UE i NATO uznają - Hiszpania, Grecja, Cypr. Uznaniu sprzeciwiły się Rosja czy Mołdowa. Prowincja Kosowa zamieszkała przez w większości ludność albańską (92 % w 2003 r.). W Zgromadzeniu Kosowa jest 10 miejsc zarezerwowanych dla Serbów i 10 miejsc dla innych narodowości. Kosowiańczycy stanowią mniejszość narodową. Gdyby uznać, że mniejszość narodowa = lud, któremu przysługuje prawo do samostanowienia doszlibyśmy do stanu, że wszystkie na całym świecie ogłaszałyby niepodległość.
Deklaracja z 2007 r. o ludach tubylczych - ludy tubylcze korzystają TYLKO z samostanowienia wewnętrznego.
Odrzuca się prawo mniejszości do samostanowienia zewnętrznego. Przypadek Kosowa jest uznawany za specyficzny. Condolizza Rice argumentowała tą specyfikę tak: „Po pierwsze to ludność była uciskana w sensie prawnym, a także ucisku siłowego (czystki etniczne, mordy itd.). Po drugie istnienie przez szereg lat administracji mnar. Kosowo to przypadek sui generis”. Na wniosek Serbii ZO ONZ wystąpiło w Rezolucji z 08.10.2008 r. do MTS z wnioskiem o wydanie opinii doradczej na zapytanie: „Czy jednostronna deklaracja niepodległości ogłoszona przez tymczasowe instytucje rządowe Kosowa jest zgodne z prawem mnar.?”
Erytrea - secesja udana
Ogłosiła secesję w 1993 r. w stosunku do Etiopii, po kilkuletniej wojnie domowej. Erytrea była w XIX i pocz. XX w. samodzielna. Po ataku Włoch na Abisynię (Etiopię) połączono Etiopię z Erytreą. Odłączenie Erytrei odcięło Etiopię od morza. Armia etiopska ostatecznie poniosła klęskę. Obecnie Etiopia i Erytrea powołały Komisję ds. Roszczeń (zajmuje się roszczeniami związanymi z konfliktem zbrojnym, odszkodowawcze, dla ofiar, za zniszczony majątek, relacje między prawem humanitarnym a prawami człowieka) oraz Komisję ds. terytorialnych (delimitacja terytorium).
Aktualnie secesja jest obecna w wielu państwach. Secesje zakończone sukcesem - Bangladeszu od Indii, Timoru Wschodniego od Portugalii a potem Indonezji. Secesje nieudane lub tlące się - Kraj Basków, Szkocja, Padania (we Włoszech), Naddniestrze, Cypr Północny, Kaszmir w Indiach, Tajwan - Chiny, Katanga - Kongo, Biafra - Niger (1967-70), Somaliland - Somalia, Tamilowie - Sri Lanka, Teksas - USA, Puerto Rico - USA.
UZNANIE Państwa
Samo powstanie w skutek samostanowienia jest kwestią faktu. Jeszcze w okresie międzywojennym wskazywano, że powstanie, przekształcenie lub upadek państwa na skutek wojny czy rewolucji bardziej dotyczy kwestii politycznej niż prawnej. W konwencji o prawach i obowiązkach państw (panamerykańskiej) z 1993 r. Art. 3. Istnienie polityczne państwa nie zależy od uznania przez inne państwa. Nawet przed uznaniem to państwo de facto ma prawo do ochrony swojej niepodległości, zachowania swojej egzystencji i bytu oraz wykonywania swojej legislacji i sądownictwa. Uznanie powinno być bezwarunkowe i nieodwołalne, a konsekwencją uznania jest traktowanie państwa uznanego za osobę prawa mnar. Rozwiązania z Konwencji z 1933 r. zostały powtórzone w Karcie OPA z 1948 r. Po II WŚ nie powstał dokument, który by dotyczył uznania . Jest ono regulowane przez prawo zwyczajowe, orzecznictwo, znaczenie ma również doktryna.
Podstawową rolę odgrywa praktyka państw. Na 193 państwa mają ogólne uznanie, a 192 są w ONZ, a Stolica Apostolska ma status obserwatora (jest określone jako państwo). 9 państw nie ma powszechnego uznania, w tym 3 mają ograniczone uznanie: Tajwan (uznawany przez 22 państwa ONZ i Stolicę Apostolską; do 1972 r. był w ONZ potem zastąpiły go Chiny), Kosowo (uznanie przez 56 państw ONZ i Tajwan), Sahrawi (de facto w Saharze Zachodniej; uznanie przez 46 państw ONZ przy czym w większości uznaje się, że jest tam część administracji marokańskiej). 6 państw nie ma prawie żadnego uznania Republika Południowej Abchazji i Osetii (2 państwa ONZ), Cypr Północny (uznaje Turcja), Republika Górnego Karabachu, Republika Somalilandu, i Naddniestrze. Istnieje 38 zamieszkałych terytoriów zależnych - należą do Australii, Nowej Zelandii, WB, Francji, Danii, USA. 5 terytoriów ma charakter szczególny - Wyspy Alandzkie, Hong Kong, Makao, terytoria palestyńskie.
Odnośnie istoty uznania powstały 2 teorie - deklaratoryjna i konstytutywna. Teoria deklaratoryjna - uznanie nie ma skutku w postaci tworzenia państwa, a jedynie potwierdza jego istnienie. Tak stwierdziła Komisja Arbitrażowa Badintera w opinii 1 z 1991 r. - „….. efekty uznania przez inne państwo mają charakter czysto deklaratoryjny.” W opinii 8 z 1998 r. komisja Badintera powiedziała, że uznanie przez inne państwa ma tylko wartość deklaratoryjną - dowód przekonania, że ta jednostka polityczna jest bytem politycznym i w związku z tym przysługują jej prawa i obowiązki. Teoria konstytutywna - bez uznania państwo tak jakby nie istniało. W doktrynie istnieją też koncepcje mieszane - deklaratoryjna po stronie uznawanego i konstytutywna po stronie uznającego. Powstanie państwa jest kwestią stanu faktycznego. Odmowa uznania oznacza tyle, że między tymi państwami nie zostaną nawiązane żadne dyplomatyczne. Nie przeszkadza to, by oba były jednocześnie członkami tej samej organizacji (bo to członkostwo nie jest wystarczającym wyrazem uznania i są potrzebne działania między państwami).
Uznanie jest jednostronne i dotyczy tylko państw (po obu stronach). Są sytuacje, kiedy państwa w ramach org. mnar. wyznaczają pewne standardy uznania - Karta OPA, Rada UE w Zasadach uznawania państw, które powstają po rozpadzie Jugosławii z 1996 r., Rada Europejskiej Współpracy Politycznej.
Uznanie to wyraz kompetencji państwa, nie ma więc obowiązku. Jest to akt ocenny i polityczny. Uznanie nie oznacza ustanowienia stosunków dyplomatycznych.
Uznanie może być indywidualne lub zbiorowe. Uznanie na ogół było traktowane jako bezwarunkowe. Obecnie ta bezwarunkowość dotyczy uznania de facto, które jest nieodwracalne i bezwarunkowe (masło maślane ;/). Uznanie de iure może mieć charakter warunkowy. 1825 r. - kiedy zaczęły się wyłączać kolonie hiszpańskie w Ameryce Południowej, msz WB G. Canning sformułował 4 warunki uznania: powstanie państwa powinno być notyfikowane, efektywność sprawowania władzy na danym terytorium, władza powinna być sprawowana w sposób wystarczająco stabilny i jednolity, spełniają zakaz handlu niewolnikami. USA przyjęły podobną politykę: nowe państwo powinno mieć zdolność do obrony i powinno w sposób trwały zrzucić monarchię. Obecnie warunkowanie uznania dokonuje się przez oświadczenie WE - nie będą uznawane jednostki, które powstaną w rezultacie agresji, uznanie musi być powiązane z rozważeniem konsekwencji dla państw sąsiednich, konieczność przestrzegania praw człowieka i mniejszości, zasada rządów prawa, zapewnienie bezpieczeństwa w regionie, nie rozprzestrzenianie broni jądrowej).
Uznanie może legitymować secesję. Odmowa uznania niekoniecznie oznacza zakaz uznawanie jakichkolwiek skutków prawnych państwa nieuznawanego. W 1971 r. MTS w opinii doradczej dla Namibii dotyczącej skutków prawnych dla państw, wynikających z przedłużającej się obecności RPA w Namibii niezależnie od stanowiska RB. Fakt, że RPA nielegalnie okupuje terytoria Namibii nie może prowadzić do szkód wobec ludności Namibii. Niektóre akty nielegalnych władz powinny być uznawane, bo odmowa ich uznania będzie rodziła niekorzyści dla ludności. Do tej opinii odwołał się w 2001 r. ETPCz w sporze Grecja - Turcja o odmowę uznania Tureckiej Republiki Cypru Północnego. Odmowa uznania TRCP nie może prowadzić do negatywnych skutków dla ludności. Należy uznawać orzecznictwo sądów krajowych TRCP, by uznać możliwość wyczerpania środków krajowych w postępowaniu przed ETPCz. Uzasadnieniem uznania niektórych aktów władz państwa nieuznawanego jest to, że życie dalej się tam toczy i należy starać się, by było ono prowadzone w normalnych warunkach. W szczególności akty, które dotyczą prawa prywatnego, ale też niekiedy akty prawa publicznego (np. ustalenie immunitetu sądowego jednostki). Sprawa ta była o tyle ważna, że ogólnie nie uznaje się występowania procesowego państw nieuznawanych (dlatego też Grecja wytoczyła sprawę Turcji, a nie bezpośrednio TRCP).
Uznania nie wolno wycofywać.