Wykład 1

(21.02.2007)

Politykę wiąże się z działalnością państwa lub władz publicznych. Pojęcie władzy publicznej jest pojęciem szerszym od państwa. Państwo to władze państwowe + władze samorządowe. Polityka gospodarcza używana jest dla określenia teorii i dla określenia działalności praktycznej.

Nazwa „polityka gospodarcza” wskazuje na to, że polityka gospodarcza jest częścią polityki. Należy ją wiązać z oddziaływaniem państwa na gospodarkę. Polityka państwa dzieli się na polityki szczegółowe np. polityka obronna, społeczna, zagraniczna, oświatowa, gospodarcza (ona z kolei składa się m.in. z polityki przemysłowej, rolnej czy transportowej - według podziału przedmiotowego, a według podziału funkcjonalnego m.in. z polityki płac, fiskalnej, budżetowej). Polityka dzieli się więc na polityki szczegółowe a każda z nich na kolejne polityki szczegółowe itd. Należy przy tym pamiętać, że wszystkie podziały polityki są podziałami sztucznymi. Nikt nie jest w stanie powiedzieć gdzie kończy się jedna polityka i zaczyna druga (np. zakup samolotu F-16 - jedna decyzja ale dotyczyła różnych polityk: obronnej, gospodarczej, zagranicznej). Podział na polityki występuje nie tylko w teorii ale także w praktyce (realnie istnieją ministerstwa do różnych polityk). Nie da się prowadzić jednej polityki bez podziału na szczegółowe. Należy tylko pamiętać, że są to podziały umowne.

Polityka gospodarcza cechuje się wyjątkową złożonością (podobnie jak polityka społeczna). Mimo że jest ministerstwo gospodarki to są jeszcze ministerstwa rolnictwa, czy finansów które też zajmują się sprawami gospodarczymi. Wiele jest podmiotów zajmujących się polityką gospodarczą.

Polityka gospodarcza, a oddziaływanie państwa na gospodarkę.

Politykę od oddziaływania odróżnia celowość. O polityce można mówić tylko wtedy gdy pewne działanie jest celowe. Państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze, czy tego chce czy nie. Nie zawsze jednak to oddziaływanie można nazwać polityką gospodarczą. Oddziaływanie na gospodarkę obejmuje zarówno pożądane, jak i niepożądane efekty działań państwa.

Państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze przynajmniej z dwóch powodów:

1. Jeżeli jest wojsko, policja i administracja to potrzebne są środki na ich utrzymanie. Państwo uzyskuje te środki od obywateli. Obywatel jest zobowiązany do płacenia szeregu podatków, a to wpływa na jego sytuację gospodarczą. Zmienia się struktura konsumpcji, zmieniają się inwestycje, oszczędności. Jeżeli dodatkowo są jakieś ulgi podatkowe to można podejmować działania minimalizujące obciążenia podatkowe (może wzrosnąć popyt na materiały budowlane gdy wprowadzona zostanie ulga budowlana)

2. Państwo gromadzi podatki po to aby je wydawać w formie zamówień publicznych. Oddziałuje więc na gospodarkę również dlatego, że poprzez popyt zmienia strukturę gospodarczą

Pojęcie polityki.

Pojęcie „polityka” funkcjonuje w kulturze europejskiej przynajmniej od 2500 lat. Jest to słowo pochodzenia greckiego, które w swobodnym tłumaczeniu oznacza „sztuka rządzenia państwem”. Słowo to funkcjonuje obecnie zarówno w mowie naukowej jak i potocznej. W mowie potocznej ma ono najszersze znaczenie i oznacza każdą świadomą, zmierzającą do celu działalność. Przy takim rozumieniu podmiotem polityki może być każda osoba.

W znaczeniu naukowym są dwa podejścia:

1. Pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy.

Polityka to ta część stosunków międzyludzkich, których treścią jest panowanie, rządzenie, władza, narzucanie decyzji jednego człowieka lub grupy ludzi innym. Jest to sprawowanie władzy i walka o władzę. Przy takim rozumieniu za podmiot polityki uznawana jest władza publiczna (podmioty sprawujące władzę). Należy też za takie podmioty uznać partie polityczne (bo istnieją po to aby zdobyć władzę). Podmiotami tymi mogą być organizacje społeczne ( tylko te które stawiają sobie za cel wpływanie na ośrodki władzy np. przez kształtowanie opinii publicznej) m.in. związki zawodowe, ale także związki wyznaniowe (jeżeli zajmują stanowisko przy okazji wyborów, oceniają rozporządzenia ministra). Podmiotami mogą być też osoby fizyczne, nie pełniące żadnych funkcji publicznych. Muszą spełnić dwa warunki:

- wypowiadać się w sprawach publicznych

- wypowiedzi o charakterze publicznym tych osób muszą mieć charakter opiniotwórczy, muszą być brane pod uwagę przez ośrodki władzy (często wypowiedzi te są rozpowszechniane przez środki masowego przekazu). Osoby takie są autorytetami (np. byli prezydenci, artyści, naukowcy).

W najwęższym znaczeniu terminu „polityka”, gdy pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy, podmiotami tej polityki są wyłącznie podmioty władzy publicznej (podmioty które mają prawo decydować o ludzkim życiu). Gdy tak rozumiemy politykę to jej podmiotami są wyłącznie podmioty władzy państwowej (bo są wyposażone w aparat przymusu). Ten pogląd jest uzasadniony wyłącznie w państwach demokratycznych (bo np. w hitlerowskich Niemczech był partyjny aparat przymusu niezależny od państwowego).

Wykład 2

(28.02.2007)

2. Pojęciem kluczowym jest pojęcie dobra wspólnego

Wtedy przez politykę należy rozumieć zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. Taką najszerszą wspólnotą jest państwo (niższego rzędu - gmina).

Te dwa podejścia nie są alternatywne, wykluczające się. W podejściu 2 nie neguje się, że polityka wiąże się z władzą. Podejście 1 koncentruje się na odpowiedzi na pytanie czym polityka jest. W podejściu 2 akcentuje się cel sprawowania władzy. Nie każda więc działalność państwa zasługuje na miano polityki (jest to polityka tylko wtedy, gdy celem działań jest dobro wspólne). Wynika stąd, że uprawianie polityki to służba publiczna, działanie dla dobra publicznego ( pro publico bono). Wynikają stąd konsekwencje dla państwa i obywateli. Obywatele tworzą państwo po to by zaspakajało ich wspólne potrzeby. Państwo jest dla obywatela a nie obywatele dla państwa. Państwo ma obowiązek działania dla dobra obywatela. Z tego podejścia (tylko z tego) wyprowadza się podstawowe cele i dwie zasady których państwo powinno przestrzegać.

Zasady:

1. Państwo nie powinno naruszać należytej wolności swych obywateli i słusznej swobody ich działalności. Sformułowania „należytej wolności” i „słusznej swobody” oznaczają, że nie ma wolności i swobody nieograniczonej. Obywatel musi się liczyć z tym, że pewne ograniczenia wolności i swobody są niezbędne w imię dobra wspólnego (obowiązek wojskowy, ograniczenie emisji zanieczyszczeń).

Rozróżnienie wolności i swobody nawiązuje do znanego w socjologii rozróżnienia „wolności do czegoś” i „wolności od czegoś”. Wolność „od” to wolność od różnego rodzaju ograniczeń. Wtedy państwo nie powinno mnożyć bez koniecznej potrzeby różnych ograniczeń obywatela. Powinno się ograniczyć od tworzenia ograniczeń. Słowo „swoboda” należy wiązać z wolnością „do”. Wiąże się z działaniem obywatela zmierzającym do osiągnięcia zamierzonego celu.

Przykład na wolność „od”:

Podstawowym wyrazem wolności w gospodarce rynkowej jest wolność prowadzenia działalności gospodarczej. Obywatel nie musi spełniać żadnych warunków, prosić o zezwolenie. Ma tylko obowiązek poinformowania o rozpoczęciu działalności. ( w Polsce aby założyć firmę trzeba się udać w następującej kolejności do następujących urzędów: Urząd miasta, GUS, Urząd skarbowy). Żaden organ nie może zabronić prowadzenia działalności gospodarczej (w państwach totalitarnych obywatel musiał mieć zgodę). Od tej zasady są wyjątki np. produkcja lekarstw, broni, alkoholu (ograniczenia przedmiotowe). W niektórych przypadkach trzeba spełniać szereg warunków: np. wykształcenie, egzamin państwowy (ograniczenia podmiotowe). Takie ograniczenia obowiązują w zawodzie lekarza, adwokata, zarządcy nieruchomości, maklera, doradcy podatkowego, biegłego rewidenta. Jeżeli chodzi o zawód księgowego to na podstawie umowy o pracę można ten zawód wykonywać, ale jeżeli wykonuje się go na zlecenie to trzeba mieć zezwolenie. Co do niektórych zawodów występują wątpliwości czy należy wprowadzać ograniczenia w dostępie. Tak jest w przypadku doradcy podatkowego. Do połowy lat 90-tych nie było żadnych ograniczeń, pojawiły się dopiero później.

Człon 2 - „należyta swoboda” - wolność „do”

Państwo może dać pełną swobodę w prowadzeniu działalności gospodarczej ale może też samo podjąć działalność gospodarczą. Ograniczenie swobody działania występuje bo znaczna część popytu może zostać zaspokojona przez przedsiębiorstwa państwowe. Konkurowanie z nimi jest często niemożliwe. Klasyczna ekonomia mówi, że w dwóch sytuacjach uzasadnione jest prowadzenie działalności przez państwo:

- gdy wymaga tego interes publiczny (infrastruktura)

- gdy prowadzenie danej działalności jest niezbędne a obywatele nie chcę lub nie mogą się podjąć tej działalności (np. autostrady w Polsce)

Zasada 2. Państwo powinno przestrzegać ustalonego przez siebie porządku prawnego. Jeżeli prawo jest ustanowione to musi ono obowiązywać w takim samym stopniu obywatela i państwo. Występuje jednaj tendencja do tego, że państwo nie wymaga do siebie przestrzegania prawa. Dlatego wprowadzona została zasada trójpodziału władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza). Realna szansa, że państwo będzie przestrzegać prawa występuje gdy sądy są niezależne. Tylko gdy sąd jest niezależny w razie konfliktu obywatela z państwem obywatel będzie traktowany równorzędnie. Sąd stoi na straży by władza wykonawcza i ustawodawcza przestrzegały prawa. Parlament może uchwalić ustawę niezgodną z konstytucją, lub minister może wydać niewłaściwe rozporządzenie i wtedy powinny zareagować odpowiednie organy sądowe. Jest to istotne z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej. Urzędnicy muszą się liczyć z tym, że ich decyzja dotycząca działalności gospodarczej obywatela może być zaskarżona do sądu.

Cele państwa w drugim rozumieniu polityki:

1. Dobrobyt obywateli - fundamentalny cel państwa. Ale nie chodzi tutaj o dobrobyt każdego obywatela z osobna. Tak było w systemie komunistycznym.( „komunizm to sprawiedliwy podział nędzy”). Prowadziło to do ubezwłasnowolnienia obywatela. W im większym stopniu człowiek jest wolny tym bardziej musi się troszczyć o siebie. Im większa pomoc państwa tym większe ograniczenie swobody obywatela. Obowiązkiem państwa jest tworzenie warunków do tego aby każdy obywatel mógł o siebie zadbać, aby miał szansę życia w dobrobycie. O ten dobrobyt jednak musi się sam zatroszczyć. Państwo ma tworzyć warunki m.in. system prawny który sprzyja działalności gospodarczej. Obowiązkiem państwa jest też wprowadzenie warunków technicznych umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej (np. infrastruktura). Obowiązkiem państwa jest tworzenie warunków umożliwiających obywatelom zdobycie odpowiedniego wykształcenia.

2. Odnosi się do tych obywateli, którzy z przyczyn losowych, ze względu na wiek, z przyczyn rodzinnych nie są w stanie zatroszczyć się sami o siebie. Państwa ma obowiązek chronić tych obywateli i pomagać tym obywatelom.

Pierwszy cel wiąże się z polityką gospodarczą a drugi z polityką społeczną.

GENEZA POLITYKI GOSPODARCZEJ

Polityka gospodarcza, zarówno działalność praktyczna jak też dziedzina wiedzy pojawiła się w pierwszej połowie XX wieku. Ich powstanie (wiedzy i praktyki) wiąże się z dwoma wydarzeniami:

1. przyjęcie w ZSRR nakazowo rozdzielczego systemu kierowania gospodarką narodową

2. kryzys gospodarczy w 20/30 latach, który dotknął państwa o gospodarce rynkowej ( w ZSRR też był ale miał inną genezę - przymusowa kolektywizacja, spadek produkcji żywności, śmierć głodowa tysięcy ludzi)

Aby zrozumieć, że te wydarzenia wiążą się z rozwoje polityki gospodarczej należy cofnąć się do wieku XIX. Wtedy dominowały poglądy, liberalne. Rola państwa w sferze gospodarczej została ograniczona do minimum. Zgonie z tymi poglądami liberalnymi rola państwa powinna zostać ograniczona do tworzenia reguł gry. Powinno ono tylko ustanowić porządek gospodarczy (zbiór norm prawnych regulujących życie gospodarcze) i przestrzegać tego porządku.

Państwo nie powinno ingerować w przebieg procesów gospodarczych ( w alokację zasobów, decyzje produkcyjne i w procesy podziałów). O tym powinien decydować rynek.

Wydarzenie 1 - system nakazowy (połowa lat 20-tych). Całą gospodarkę traktowano jako jedno wielkie przedsiębiorstwo kierowane przez władze partyjne i rząd. W tym systemie państwo starało się przejąć kontrolę nad wszystkimi procesami gospodarczymi. Nastąpiło więc przejście z jednej skrajności w drugą. Z pełnej swobody gospodarki do jej totalnej kontroli. Zaczęła być prowadzona bardzo aktywna polityka gospodarcza (tam się mówiło o `planowaniu gospodarczym” a nie o polityce gospodarczej).

Od 1917 (powstanie ZSRR) do połowy lat 20-tych w ZSRR funkcjonowały dwa systemy

1. system komunizmu wojennego - równy podział tego czego w praktyce nie było

2. NEP -Nowa Ekonomiczna Polityka - próba odrestaurowania gospodarki rynkowej. Jeszcze Lenin to zaczął wprowadzać, dopiero Stalin od tego odstąpił i zaczął wprowadzać system nakazowo-rozdzielczy.

Wydarzenie 2 - wielki kryzys. Doktryna była taka: jeżeli państwo nie będzie ingerowało to wszystkim będzie się żyło dobrze. Wszystkie negatywne zjawiska przypisywano działaniom państwa. Okazało się jednak, że gdy państwo w gospodarkę nie ingeruje to i tak występują załamania i kryzysy. Gdy w państwach zachodnich gwałtownie spadł poziom stopy życiowej to zaistniała nawet obawa rewolucji w tych państwach. Zmienił się pogląd dotyczący wpływu państwa na gospodarkę. Wiąże się z tym nazwisko Keynes'a. Zaproponował on żeby państwo ingerowało w gospodarkę aby ją ustabilizować, by zniwelować dużą amplitudę wahań koniunkturalnych.

W tym celu miały zostać zastosowane narzędzia o charakterze monetarnym i fiskalnym. Państwo zaczęło prowadzić aktywną politykę gospodarczą.

Wykład 3

(07.03.2007)

NARZĘDZIA MONETARNE:

Stopa procentowa banku centralnego:

Celem układu gospodarczego (przedsiębiorstwa) jest zysk. Miernikiem oceny działalności układu jest stopa zysku:

r_z = Z/kap (zysk/kapitał)

Inwestor będzie inwestował tam, gdzie stopa zysku jest najwyższa. Stopa zysku jest porównywalna dla wszystkich przedsiębiorców (bez względu na wielkość firmy). Stopa procentowa banku centralnego jest punktem odniesienia dla inwestorów. Jeżeli stopa zysku jest niższa od oprocentowania lokat to inwestorzy będą skłonni zakładać lokaty. Rośnie stopa procentowa banku centralnego, rośnie stopa procentowa banków komercyjnych, maleją inwestycje, maleje poziom aktywności gospodarczej, rosną lokaty. Wzrost stóp procentowych banku centralnego powoduje schładzanie gospodarki i obniżenie aktywności gospodarczej. Drugim narzędziem jest REZERWA OBOWIĄZKOWA banków komercyjnych w banku centralnym.

NARZĘDZIA FISKALNE:

W okresie dobrej koniunktury gospodarczej wpływy do budżetu są wysokie. Przy zachowaniu równowagi bilansowej państwo pozbywa się (wydaje) nadwyżkę pieniędzy - tworzy nowy popyt i stymuluje koniunkturę. W przeciwnej sytuacji - w okresie słabej koniunktury, państwo w celu domknięcia budżetu, ogranicza wydatki (pogłębia kryzys). Propozycja Keynes'a: w okresie dobrej koniunktury ograniczać wydatki i tworzyć nadwyżki, w okresie słabej koniunktury realizować poprzednie nadwyżki, wydawać i stymulować popyt. W ten sposób Keynes chciał zmniejszać rozmiary amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego. Taka sytuacja miała miejsce do II wojny światowej. W latach 50. państwa obok funkcji stabilizacyjnej zaczęła wyznaczać cele pozytywne (ochrona obywateli, optymalizacja kondycji państwa).

PAŃSTWO ZAWSZE INGERUJE W GOSPODARKE:

• Z przyczyn strategicznych - stabilizacja lub ekspansja (poziom uzbrojenia państwa jest funkcją rozwoju gospodarki)

• Z powodu płac - ekipa rządząca jest finansowana z środków publicznych, przez co będzie się starać rozwijać gospodarkę.

Nauki podstawowe - cel: poznanie praw rządzących rzeczywistością

Nauki stosowane - cel: formułowanie zasad, metod, sposobów umożliwiających przekształcenie rzeczywistości zgodnie z wolą kierującego

ZASIĘG

NAUKA

POLITYKA GOSPODARCZA - XIX w., twórca - niemiecki profesor prawa państwowego Rhu (?). Polityka gospodarcza powstała na styku klasycznej teorii angielskiej ekonomii i prawa. Wiek XIX to okres, w którym rola państwa była ograniczona do minimum (trudny moment do rozwoju). Przez co przez ok. pół wieku polityka gospodarcza nie rozwijała się niemal wcale. Sytuacja zmieniła się w połowie wieku (kryzys gospodarki globalnej - szczególnie w Europie). Po II wojnie światowej, władze socjalistyczne zamieniły politykę gospodarczą na planowanie gospodarki narodowej (zmiana ustroju - zmiana nazwy). W Polsce przedmiot był wykładany do końca lat 50., później zmieniono nazwę na planowanie i politykę ekonomiczną. Po dojściu do władzy Gomółki planowane były daleko idące zmiany ustrojowe - ograniczenie roli planu nakazowego do sektorów strategicznych dla państwa (surowce, energetyka, zbrojeniówka, itp.), a reszta sektorów zaspokajających potrzeby konsumentów miały być wolne. Połączono więc elementy kapitalizmu z ustrojem socjalistycznym i stąd nazwa planowanie i polityka ekonomiczna. Plany nie zostały wprowadzone, ale nazwa pozostała. W latach 80. znikło „planowanie”, pozostała polityka ekonomiczna. Polityka wiąże się więc z teorią ekonomii i prawem.

ZWIĄZEK POLITYKI EKONOMICZNEJ Z TEORIĄ EKONOMII

„Polityka gospodarcza polega na wykorzystywaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia celu” - Oskar Lange. Warunkiem odniesienia sukcesu w polityce gospodarczej jest znajomość praw ekonomii. Polityka nie może ignorować tych praw, działać przeciw nim, ale musi umiejętnie wykorzystywać te prawa. „Polega to na wprowadzaniu do rzeczywistości pewnych przyczyn, aby wywołać pewne skutki” - O. Lange.

Prawa ekonomiczne mają charakter przyczynowo skutkowe, natomiast w polityce dwa kluczowe pojęcia to cel i środek.

Przyczyna może być skutkiem jeśli spełni warunek pozytywnego wpływu na stopień realizacji przynajmniej jednego celu polityki gospodarczej. Musi być jednak spełniony drugi warunek (wystarczający) podmiot polityki musi tą przyczynę kontrolować (decydować o jej wystąpieniu i osiągnięciu określonej wartości). Przykład - stopa procentowa (istnieje i ma wartość); normy prawne (wywołują skutek i są kontrolowane). Występuje więc koniunkcja wystąpienia i kontroli.

Cele polityki gospodarczej to specyficzne skutki teorii ekonomii i są to te skutki, które podmioty polityki chcą wywołać.

Wykład 4

(14.03.2007)

Teoria ekonomi nie daje ani pełnych ani pewnych podstaw do prowadzenia polityki gospodarczej.

Charakter praw ekonomicznych to cechy tych praw. Znaczenie mają dwie cechy:

1. Historyczny charakter - oznacza, że prawa te nie są wieczne, zmieniają się w czasie. Są kształtowane w zbiorze wielu warunków społecznych, politycznych, ekonomicznych, a nawet technicznych. Wraz ze zmianą tych warunków zmieniają się prawa.

Teoria ekonomii nic nie mówi o okresie od 0 do 1 ale polityka ekonomiczna jest prowadzona. Teoria nie daje więc podstaw do podejmowania decyzji.

Przykład:

W 1990 r. w Polsce rozpoczął się etap transformacji gospodarczej. Nie było żadnego rodzaju podstaw do prowadzenia takiej polityki (bo nigdy wcześniej w żadnym państwie taki proces nie miał miejsca).

2. Prawa ekonomiczne mają charakter stochastyczny. Potwierdzają się jako tendencja. Z tych praw wynika, że na ogół skutek A wywołuje przyczynę B (na ogół spadek cen wywołuje wzrost popytu). Nie ma gwarancji, że powtórzy się to w każdej sytuacji.
   

Przykład:

W roku 2004 przez kilka pierwszych miesięcy w Polsce ceny materiałów budowlanych rosły i popyt też rósł.(przyczyną był wzrost podatku VAT na materiały budowlane wraz z wejściem Polski do UE)

W formułowaniu praw ekonomicznych uwzględnia się jedynie przyczyny najistotniejsze i takie które się powtarzają. Czynniki, które mogą uchodzić za nieistotne w konkretnej sytuacji mogą istotnie wpłynąć na procesy gospodarcze. Jeżeli polityka ekonomiczna jest prowadzona zgodnie z prawami ekonomicznymi to może się zdarzyć, że cel nie zostanie osiągnięty bo prawo ekonomiczne nie zadziałało w danej sytuacji.

Ta druga przyczyna wynika ze sposobu wnioskowania w teorii ekonomicznej. Wnioskowanie wyróżnia trzy sposoby: dedukcja, indukcja, redukcja.

Wnioskowanie dedukcyjne polega na tym, że ze zdań wyprowadza się zdania kolejne, które z tych wcześniejszych logicznie wynikają. Wnioskowanie dedukcyjne jest wnioskowanie subiektywnie pewnym. Oznacza to, że stopień pewności z jakim uznajemy wniosek jest równy stopniowi pewności z jakim uznaliśmy przesłanki. Subiektywna pewność oznacza, że jeżeli przesłanka jest prawdziwa to prawdziwy jest wniosek.

Wnioskowanie indukcyjne polega na tym, że wyprowadza się wniosek ogólny z przesłanek stanowiących poszczególne przypadki tego wniosku. Wnioskowanie indukcyjne polega na uogólnieniu obserwacji. Nie ma żadnej gwarancji, że pomimo wywołania skutku B przez przyczynę A nawet w 1000 przypadków ta zależność się powtórzy w przypadku 1001. Wnioskowanie to jest subiektywnie niepewne, co oznacza, że stopień prawdopodobieństwa z jakim uznajemy wniosek jest mniejszy od stopnia prawdopodobieństwa ja jakim uznaliśmy przesłanki. Przesłanki mogą być prawdziwe a wniosek fałszywy.

Teoria ekonomii zaczyna swoje wnioskowanie od wnioskowania indukcyjnego. Dopiero potem ekonomia stosuje dedukcję. Jeżeli u podstaw ekonomi jest wnioskowanie niepewne ( indukcja) to takie prawa ekonomii mogą być niepewne. Stąd wynika że teoria ekonomii nie daje pełnych podstaw do prowadzenia polityki ekonomicznej.

Są tylko dwie nauki, które stosują wyłącznie wnioskowanie dedukcyjne: matematyka i logika formalna.

Stopień pewności praw formułowanych przez różne dziedziny jest różny. Panuje ogólny pogląd, że stopień pewności praw formułowanych przez nauki przyrodnicze jest większy niż w przypadku nauk społecznych. W naukach przyrodniczych można bowiem stosować eksperyment. W naukach społecznych wszystkie czynniki ulegają jednocześnie zmianie. Nie można zmienić tylko jednego czynnika. Trudno jest zatem powiązać przyczynę i skutek. W grupie nauk społecznych prawa ekonomiczne uważa się za relatywnie pewne. Człowiek w sferze ekonomicznej na ogół stara się postępować w sposób racjonalny. Stąd relatywnie duża pewność praw ekonomicznych.

3. Złożoność polityki gospodarczej.
   

Polityka gospodarcza jest zjawiskiem tak wieloaspektowym, że nie może ograniczyć się do wykorzystania praw ekonomii, ale musi również korzystać z innych nauk. Związki z innymi naukami są szczególnie mocne w przypadku teorii prawa. Związki polityki gospodarczej z prawem mają zupełnie inny charakter niż z teorią ekonomii. Mają one bardzo merytoryczny charakter. Prawo jest dla polityki gospodarczej narzędziem. Politykę gospodarcza prowadzi się przede wszystkim za pomocą norm prawnych.

Pierwszy aspekt związków polityki gospodarczej z prawem: wszelkie działania państwa prawa muszą mieć podstawy prawne. Możliwości prowadzenia polityki gospodarczej zależą od tego jakie zostaną stworzone podstawy prawne do prowadzenia takiej działalności. Państwo musi zbudować system, porządek gospodarczy, aby mogło sprawować politykę gospodarczą. Od jakości norm prawnych zależy stopień realizacji celów polityki gospodarczej. Im bardziej stabilne są normy prawne tym wyższe prawdopodobnie jest ich jakość. Z nieprecyzyjnego formułowania przepisów wynika ogromna niepewność. Podstawowa przyczyna ciągłych nowelizacji norm prawnych to ich wadliwość. Czasem normy mogą nie służyć realizacji celów.

+ CEL

A

_

B

Zachowanie A zostało przewidziane przez ustawodawcę i prowadzi ono do realizacji celu natomiast zachowanie B nie zostało przewidziane (jest to tzw. luka prawna). Wpływa ono niekorzystnie, nie jest zamiarem ustawodawcy.

Kolejną (trzecią) dyscypliną wiedzy z którą polityka gospodarcza ma silne powiązania jest ekonometria. Związek ten ma narzędziowy charakter. Z punktu widzenia polityki gospodarczej zadaniem ekonometrii jest budowa modeli ekonometrycznych gospodarki narodowej. Mogą one być całościowe lub cząstkowe (dotyczące pewnych gałęzi, działów, regionów). W modelach tych zmiennymi są cele polityki gospodarczej.

C=A(W, Sr)

W - warunki działania

Sr - środki polityki gospodarczej

C - stopień realizacji celów

Stopień realizacji celów jest funkcją warunków działania i środków polityki gospodarczej.

Warunki to te zmienne, które wpływają na stopień realizacji celów ale podmiot polityki nie ma na nie wpływu (np. ceny surowców na rynkach światowych, kursy walut).

Środki polityki gospodarczej to te zmienne, które wpływają na stopień realizacji celów i są pod kontrolą podmiotu polityki.

Podmiot polityki nie jest nigdy do końca autorem sukcesów, ani też nigdy do końca nie odpowiada za niepowodzenia.

Pierwszy wariant wykorzystania modeli:

Punktem wyjścia jest prognoza warunków działania. Spośród środków dysponowanych należy wybrać te środki, które zostaną użyte. Model ekonometryczny ma dać odpowiedź jaki osiągniemy stopień realizacji celów, jeśli w prognozowanych warunkach zastosujemy określony zestaw środków (otrzymamy kilka wariantów stopnia realizacji celów).

Drugi wariant wykorzystania model:

Pierwszy krok to też ustalenie warunków, ale w drugim ustalamy cel, który chcemy osiągnąć. (np. stopa bezrobocia musi zmniejszyć się o..., saldo handlu z zagranicą nie powinno przekraczać...). Cel jest wyraźnie zdefiniowany.

Modele ekonometryczne to nie jest narzędzie doskonałe. Cele polityki gospodarczej mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy (to samo dotyczy warunków i środków). W modelach ekonometrycznych uwzględniane są jedynie zmienne o charakterze ilościowym. W tych modelach kluczowe znaczenie ma podana wcześniej funkcja. Jej parametry są ustalane na podstawie przeszłości a na jej podstawie podejmuje się decyzje dotyczące przyszłości. Pewne jest że wszystko się nie powtórzy. Kolejna słabość dotyczy warunków. W modelach uwzględniane są tylko te najistotniejsze warunki. Pomija się zmienne uznane za małoważne. Im więcej uwzględnimy warunków działania tym model jest bardziej skomplikowany (mniej czytelny). Musimy więc zebrać dużo informacji np. z przedsiębiorstw, gmin, powiatów, województw. To wiąże się z dużymi nakładami różnych środków.

Polityka gospodarcza musi brać pod uwagę jak w danych warunkach sytuacyjnych zadziała dany środek.

Przykład:

Jednym z elementów planu Balcerowicza zamrożenie płac i jednoczesne uwolnienie cen. Wbrew temu czego można by się spodziewać społeczeństwo przyjęło taki zabieg bardzo spokojnie. Poziom akceptacji dla rządu był bowiem tak wysoki, że ten drastyczny środek został dobrze przyjęty. Przyniosło to dobry efekt. Gdyby ten środek był wprowadzony później to prawdopodobnie spotkałby się z ogromnym oporem. Trzeba więc uwzględniać miejsce i czas wprowadzenia danego środka polityki gospodarczej. Pojawia się zatem potrzeba wykorzystania tych dziedzin nauki, które pozwalają ocenić jakie skutki w czasie i miejscu przyniesie dany środek. Wchodzą tu w grę takie dziedziny jak: historia gospodarcza, geografia gospodarcza, socjologia, psychologia, psychologia społeczna.

Niebezpieczne dla polityki gospodarczej jest też jej związanie z cechami osobowości. Istnieje bowiem skłonność w naturze ludzkiej do powielania tych działań które przyniosły w przeszłości sukces. Trzeba jednak pamiętać o warunkach, które się zmieniają. Polityk może nie dostrzec tego, że zmieniły się warunki (np. mentalność społeczna). To co w przeszłości przynio9sło sukces może później przynieść porażkę.

Wykład 5

(21.03.2007)

Są trzy sfery zainteresowań polityki gospodarczej:

1. Ustalenie celów i dobór odpowiednich środków do ich realizacji - sfera wspólna dla całej polityki. Każda polityka polega właśnie na tym.

2. Analiza systemów gospodarczych

3. Rozwiązywanie problemów praktycznych - sfera praktyczna

Ad.3 Najczęściej przybiera to formę doradztwa, sporządzania ekspertyz, przygotowania planów różnego rodzaju rozwiązań.

Zagrożenie związane z angażowaniem nauki do rozwiązywania praktycznych problemów.

Istnieje ryzyko dla nauki polegające na tym, że nauka może być przez polityków wykorzystywana w sposób instrumentalny. To wykorzystywanie polega na tym, że politycy z góry wiedzą jaka decyzja będzie podjęta (podjęli już decyzję) ale decyzja ta jest niepopularna i wtedy próbują sobie znaleźć alibi w postaci badań, czy ekspertyz. Naukowcy nie są świadomi tego, że wykorzystywani są w sposób instrumentalny. Zdarza się nawet tak, że politycy podają opinii publicznej o informację o przeprowadzeniu różnych ekspertyz bez podawania ich treści.

Ad.2 Analiza systemów gospodarczych.

Polityka gospodarcza zajmuje się konstruowaniem teoretycznych systemów gospodarczych, formułowaniem modelowych rozwiązań takich jak ustalanie liczby szczebli kierowniczych w gospodarce, rozkład uprawnień decyzyjnych między nimi, analiza motywów postępowania układów, kryteriów oceny układów działających w tych systemach, wpływ konstrukcji tych systemów na wielkość układów w nich działających.

Wyróżnić można dwa systemy skrajne, które nie występują w praktyce:

• system skrajnie zdecentralizowany

• system skrajnie scentralizowany

system skrajnie zdecentralizowany - system jednoszczeblowy, nie ma państwowej władzy gospodarczej. Działają w nim tylko układy gospodarcze i tylko one podejmują decyzje wyłącznie na podstawie rynku. Działają w nim tylko układy małe, elementarne (takie gdzie kierownik podejmuje wszystkie decyzje z całą szczegółowością. Przykładem takie układu elementarnego jest najprostszy zakład rzemieślniczy)

system skrajnie scentralizowany - jest systemem dwuszczeblowym: władza centralna i układy elementarne. Władza centralna decyduje o wszystkim w każdym układzie. Rynek w ogóle nie wpływa na decyzje układów. Nie jest potrzebny pieniądz bo wszystko jest dzielone między układy. Jest jedno założenie: władza zna wszystkie konstrukcje czysto teoretyczne.

Między tymi konstrukcjami istnieją rozwiązania mieszane, które w rzeczywistości występują.

Wśród rozwiązań funkcjonujących w praktyce można podać dwa modele, różniące się charakterem planu centralnego.

Każda działalność racjonalna jest działalnością planowaną. W każdej gospodarce konstruuje się plany. Różnica tkwi w charakterze tych planów. W gospodarce rynkowej plan nie ma charakteru nakazowego (ma charakter operatywny). Plan centralny jest planem działania władzy, który ma skłonić układy do określonych zachowań. Władza nie ma żadnej gwarancji co do tego jak zachowają się układy. Ich zachowania są tylko prognozowane. Władza niczego nie nakazuje. Drugi modelowy system to tak, w którym plan ma charakter nakazowy. Władza nakazuje układom co mają robić. Władza nakazuje co w danej sytuacji produkować, komu sprzedawać, władza wydaje pozwolenia na zakup maszyn, wydaje decyzje alokacyjne (inwestycyjne). Te dwa systemy różnią się więc rozkładem uprawnień decyzyjnych.

Są dwa rodzaje uprawnień:

1. Uprawnienia co do wykorzystania już istniejących zasobów (co wytwarzać, jak wytwarzać ile wytwarzać, jaką techniką).

Na technikę inaczej patrzy przedstawiciel nauk technicznych a inaczej ekonomista. Technika wytwarzania dla ekonomisty znajduje wyraz w technicznych współczynnikach produkcji. Takim technicznym współczynnikiem produkcji jest współczynnik materiałochłonności
. Mówi on ile trzeba zużyć surowca i na wytworzenie jednej jednostki produktu j.
- koszt jednostkowy ( zużycia produktu i). Inny techniczny współczynnik produkcji to współczynnik pracochłonności:
,
- koszt jednostkowy zużycia pracy,
- globalny koszt zużycia pracy. Postęp techniczny sprawia, że wartości tych współczynników się obniżają.

2. Uprawnienia na temat decyzji dotyczących powiększania zasobów, decyzji inwestycyjnych. Gdzie inwestować - w sensie przestrzennym (w jakim kraju, regionie, w jakiej gminie), w sensie sektorowym (w jakiej gałęzi, w jakiej branży)

W systemie z centralnym planem nakazowym decyzje obu typów podejmowane są przez władzę centralną. W systemie bez planu nakazowego władza stara się tylko wpłyną na układy, które same podejmują decyzje.

Ad.1 Ustalanie celów i dobór środków.

Jest to problem instrumentalny polityki gospodarczej. Pierwszym krokiem jest ustalenie celu. Ważne jest aby cele były precyzyjne i jednoznacznie sformułowane. Tylko wtedy można precyzyjnie dobierać do nich środki. Występuje różny stopień trudności w precyzyjnym formułowaniu celów polityki gospodarczej. Czasem politycy świadomie tych celów nie chcą formułować (przykładem jest podział dochodu). Łatwy do formułowania jest cel stabilizowania wartości pieniądza (inflacja). Inny łatwy do formułowania cel to cel zewnętrznej równowagi gospodarczej (saldo wymiany z zagranicą). Duże problemy są natomiast z takim celem jak rozwój gospodarczy. Trzeba bowiem precyzyjnie sformułować stopę wzrostu i kierunki przekształceń gospodarczych. Najtrudniej sformułować cel sprawiedliwego podziału majątku. Trzeba tu pamiętać o tym, że w danym momencie czasowym wartość majątku jest dana więc zmiana zasad podziału majątku oznacza, że ktoś zyskuje a ktoś traci. Ten podział odbywa się przede wszystkim przez podział podatkowy.

Gdy już się sformułuje cele to można przystąpić do doboru środków:

• ilościowych

• jakościowych

środki o charakterze ilościowym - stopa podatku, stawka celna, stawka amortyzacyjna. Tylko pozornie tych parametrów jest mało. W rzeczywistości ich ilość jest ogromna. Każdy z wymienionych wcześniej dzieli się na kolejne. Występują bowiem różne stopy podatku VAT na różne produkty oraz różne stawki celne dla danego towaru i konkretnego państwa. Ze względu na ilość produktów i trudność ustalenia właściwych relacji między nimi ustalenie takiego parametru jak stawka celna jest niezwykle trudne.

Środki o charakterze jakościowym - są to przede wszystkim normy prawne. Trzeba je sformułować pamiętając znów o odpowiednich relacjach.

Dany jest wektor cen i wektor środków.

Liczba środków nie równa się liczbie celów. Na ogół liczba środków jest większa niż liczba celów.

Środek 1 wywołał znaczący wzrost stopnia realizacji celu A (++) Był bowiem użyty specjalnie do realizacji tego celu. Zwiększył też stopień realizacji celu B chociaż nie było to zamierzone (efekt uboczny). Nie płynął na stopień realizacji celu C, obniżył natomiast stopień realizacji celu D. Potencjalnie każdy środek może wpłynąć na stopień realizacji dowolnego celu. Nie można się zatem ograniczać do stwierdzenia, że dany środek zwiększy stopień realizacji celu A. Trzeba jeszcze wiedzieć jak ten środek wpłynie na inne cele.

Można sformułować 3 typy relacji między celami:

1. relacja zgodności - wzrostowi stopnia realizacji jednego celu towarzyszy wzrost stopnia realizacji celu drugiego

2. relacja obojętności - wzrostowi stopnia realizacji jednego celu nie towarzyszy zmiana stopnia celu drugiego

3. relacja niezgodności (konkurencji) - wzrostowi stopnia realizacji jednego celu towarzyszy zmniejszenie stopnia realizacji celu drugiego

Relacja między celami polityki gospodarczej nie są stałe. O tych relacjach decydują użyte środki.

• Wykład 6

(28.03.2007)

Sr\C	A	B	C	D	....	K	1
1	++	+	0	-1			+2
2	++	-	+	0			+2
3	-	-	0	++			0
4
....
n
2	+3	-1	+1	+1			max

1 - łączne oddziaływanie każdego kolejnego środka na wszystkie cele

2 - łączne oddziaływanie wszystkich środków na dany cel

Dobór środków musi trwać tak długo aż osiągniemy taką kombinację środków która da pożądany stopień realizacji wszystkich celów. Z uwagi na to, że wszystkie środki mogą wpływać na wszystkie cele, dla polityki ekonomicznej nieistotny jest wpływ jednego środka na jeden cel. Istotny jest wpływ wszystkich środków na wszystkie cele.

Nie ma pełnej substytucji pomiędzy celami polityki gospodarczej. Wszystkie cele muszą być jednocześnie realizowane na jakimś minimalnym poziomie. Dla każdego celu trzeba ustalić wartość brzegową, minimalny stopień realizacji (np. tempo wzrostu gospodarczego musi wynieść co najmniej 5% w skali roku). Jeśli któryś z warunków brzegowych byłby niespełniony to takie działanie musi zostać odrzucone.

Ostatnim kryterium w procesie doboru jest weryfikacja dobranych środków. Weryfikacja przebiega według przynajmniej trzech kryteriów:

1. kryterium formalno-prawne: trzeba sprawdzić, czy podmiot polityki ma prawo zastosować proponowany środek. Jeżeli nie ma podstaw prawnych do realizacji danego środka to są dwie możliwości. Należy zrezygnować z tego środka, lub zmienić prawo.

2. Kryterium doktrynalne - trzeba sprawdzić, czy zastosowanie rozważanego środka jest zgodne z głoszoną (wyznawaną) doktryną społeczno-ekonomiczną. Im większe przywiązanie do doktryny tym większe ograniczenia w użyciu środków. Doktryna ogranicza podmiotom polityki swobodę w doborze środków

3. Kryterium funkcjonalne: może się okazać, że podmiot polityki ma prawo użyć środek, doktryna się temu nie sprzeciwia, ale uwarunkowania systemowe są takie, że zastosowanie tego środka nie przyniesie pożądanego skutku (np. zmiana parametrów ekonomicznych w gospodarce centralnie planowanej)

Wtedy gdy wszystkie te trzy kryteria są spełnione to można zastosować dany środek. Jeśli chodzi o kryterium doktrynalne to od władzy zależy na ile jest stanie odejść od głoszonej doktryny.

Wymiar czasu przy rozwiązaniu problemów instrumentalnych

Wymiar czasu w procesie doboru środków należy uwzględnić ze względu na zjawisko opóźnień w polityce gospodarczej.

0 - zjawisko, którym potencjalnie zainteresowany jest podmiot polityki gospodarczej

1 - moment gdy podmiot polityki dowiaduje się o zjawisku (opóźnienie informacyjne)

A - czas potrzebny na analizę zjawiska

Pr - czas potrzebny na opracowanie programu lub planu

D - czas potrzebny na podjęcie decyzji (opóźnienie decyzyjne)

R - czas jaki upłynie zanim środki zostaną użyte (opóźnienie realizacyjne)

S - czas potrzebny na wystąpienie skutków

I - Opóźnienie informacyjne

II - opóźnienia planistyczno-decyzyjne

III - opóźnienie skutków

Różne środki polityki gospodarczej cechują się różnym opóźnieniem:

1 - moment właściwy dla wystąpienia efektu

Przy środku B i C efekty występują za późno

Czas ogranicza swobodę w doborze środków polityki gospodarczej. Im krótszy jest czas między momentem zastosowania środków a momentem właściwym dla pojawienia się efektu tym mniejsza jest swoboda.

Stopień swobody doboru środków jest ważny z dwóch powodów:

1. ze względów ekonomicznych - na ogół użycie środków polityki gospodarczej pociąga za sobą koszty bezpośrednie, lub koszty pośrednie. Koszt zastosowania różnych środków jest zróżnicowany. Jeżeli jest duża swoboda to można zastosować taki środek, którego koszt będzie najmniejszy. Brak swobody łączy się z koniecznością wyboru środka bez względu na jego koszt.

2. Użycie danego środka często wywołuje negatywne skutki uboczne. Przy dużej swobodzie możliwa jest minimalizacja skutków ubocznych

• Wymiar przestrzeni

Są cztery przyczyny, które uzasadniają uwzględnienie wymiaru przestrzeni

1. cele polityki gospodarczej mogą być przestrzennie zróżnicowane. Od podmiotów polityki zależy czy różnicować cele w przestrzeni czy nie. Tylko niektóre cele mogą być różnicowane w przestrzeni. Np. cel stabilizacji wartości pieniądza (stopa inflacji) nie może być różnicowany w wymiarze przestrzennym. Nie da się też różnicować w przestrzeni równowagi w handlu z zagranicą (salda handlu). Różnicowane może być zatrudnienie i wzrost gospodarczy. W większości krajów są regiony słabiej lub lepiej rozwinięte. Temu towarzyszy również zróżnicowanie stopy bezrobocia. W polityce gospodarczej funkcjonuje zasada wyrównywania (zmniejszania) przestrzennych różnic od względem poziomu gospodarczego, poziomu bezrobocia, poziomu dochodu, warunków życia. Ta zasada ma uzasadnienie etyczne i uzasadnienie polityczne. Uzasadnienie etyczne wynika z zasady solidaryzmu społecznego. Jeżeli wszyscy są obywatelami jednego państwa to wszyscy powinni mieć takie same szanse. Uzasadnienie polityczne: jeżeli na obszarze kraju istnieje duże zróżnicowanie w rozwoju gospodarczym to oznacza to, że w tym państwie istnieją bieguny biedy i bieguny bogactwa. Te duże zróżnicowania rodzą różne niebezpieczne napięcia. W skrajnych przypadkach mogą one doprowadzić do wojny domowej i rozpadu państwa ( rozpad Czechosłowacji, Jugosławia). Należy więc dążyć do redukowania różnic, czyli różnicować politykę gospodarczą w przestrzeni.

2. Przyczyna druga jest konsekwencją przyczyny pierwszej. Jeżeli w przestrzenie różnicuje się cele to należy w przestrzeni zróżnicować środki. Środki polityki gospodarczej mogą być w przestrzeni różnicowane. Tylko niektóre środki nadają się do tego żeby je różnicować w przestrzeni. Nie można różnicować w przestrzeni stopy procentowej banku centralnego, stawki celnej, podstawowych norm prawnych (kodeks cywilny, kodeks handlowy). Można różnicować zamówienia publiczne (roboty publiczne). W przypadku parametrów ekonomicznych najczęściej różnicowana jest stawka amortyzacyjna. W Polsce ten instrument również był stosowany. Stawki amortyzacyjne określone są w ustawie podatkowej o podatku dochodowym od osób prawnych i fizycznych. W takiej ustawie istniał zapis (czy istnieje dalej to nie wiem, trzeba się dowiedzieć - przypis mój :D) „Podatnicy działający w gminach zagrożonych dużym bezrobociem strukturalnym mogą stosować współczynniki 3 a nie 2.
   Objaśnienie zasad liniowej i degresywnej stawki amortyzacyjnej.
   (na wykładzie była to taka dygresja, dopowiedzenie żeby było wiadomo o co chodzi w tych współczynnikach)

Amortyzacja liniowa	10 000	20%	2000 przez 5 lat
Amortyzacja degresywna	10 000	2*20%	4000 - 1 rok
		6 000	40%	2400 - 2 rok
		3 600	20%	2000 - 3 rok

W gminach zagrożonych bezrobociem:

Liniowa	10 000	20%	2 000
degresywna	10 000	3*20%	6000

Różnicowanie stawek ma zachęcać inwestorów do inwestowania tam gdzie jest duże bezrobocie.

• Wykład 7

(03.04.2007)

3. Skutki zastosowanych przez politykę gospodarczą środków mogą zróżnicowane w przestrzeni. Przyczyn tego może być wiele ale najczęściej występuje:

• 
  przestrzenne zróżnicowanie struktury gospodarczej (np. regiony przemysłowe, regiony rolnicze. Działalność gospodarcza koncentruje się w określonych regionach. Zróżnicowanie może też wynikać z uwarunkowań naturalnych panujących w danym regionie (zagłębia węglowe, zagłębia miedziowe). Środki są adresowane do całego kraju, lecz skutki występują tylko w danym regionie. ( środki akty prawne dotyczące górnictwa)

• zróżnicowany poziom rozwoju gospodarczego (np. ze względu na zagrożenie inflacyjne NBP podnosi stopy procentowe o pół punktu procentowego co spowoduje wzrost bezrobocia (???) o 0,3% i spadek tempa rozwoju gospodarczego o 0,2%. Skutki te odczują w większym stopniu biedniejsze regiony). Podmiot polityki gospodarczej powinien uwzględnić rozmieszczenie skutków przed podjęciem decyzji, a jeśli w jakimś regionie dojdzie do kumulacji negatywnych skutków należy zastosować działania osłonowe.

4. Przestrzenne zróżnicowanie efektywności wykorzystania środków publicznych

1. A B

1000 300

efektywność wykorzystania środków publicznych można mierzyć ilością miejsc pracy utworzonych za pomocą uruchomionych środków ( czyli korzystniejsze wydaje się być umieszczenie tych środków w regionie A).

2. A B
   1000 900
   bezrobocie : 10% 15%
   

Są tu dwa kryteria wyboru (efektywność i sprawiedliwość), ale trudno stwierdzić które z tych kryteriów jest ważniejsze. Nie ma jednego dobrego rozwiązania. Nie da się wykazać wyższości kryterium efektywności nad kryterium sprawiedliwości. Wszystko zależy od kryterium ważności ale jest to ocena subiektywna

W dobrze funkcjonujących systemach demokratycznych typowe partie polityczne mogą ustalić hierarchię wartości:

1. partia o profilu liberalno-konserwatywnym: najważniejsza wartość to wolność, zaś cel to stabilizacja wartości pieniądza i ściśle związany z nim cel równowagi rynkowej (A)

2. partie socjaldemokratyczne: cel to sprawiedliwy podział dochodów i majątku w połączeniu z pełnym zatrudnieniem (B)

Definiowanie polityki gospodarczej.

Definicja 1: Polityka gospodarcza polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo i pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie gospodarki.

W tej definicji politykę gospodarczą utożsamia się z kierowaniem gospodarką narodową. Istotą rzeczy w tej definicji jest aspekt podmiotowy. Podmiotem wg tej definicji jest państwo. Polityki gospodarczej nie prowadzą samorządy. Nie mówi się o tym jaki szczebel władzy państwowej prowadzi politykę gospodarczą. Prowadzą ją wszystkie szczeble władzy państwowej. Definicja ta koncentruje się na metodach prowadzenia polityki gospodarczej. Politykę można prowadzić dwiema metodami: bezpośrednią i pośrednią. Metoda bezpośrednia polega na zastosowaniu środków o charakterze nakazowym (nakazy, zakazy, limity). Państwo posiada aparat przymusu. Metoda pośrednia polega na tym, że państwo stara się stworzyć pewien zbiór uwarunkowań prawnych, ekonomicznych i informacyjnych, w którym to zbiorze układy działające dobrowolnie dążąc do realizacji swoich własnych celów będą postępować tak, że realizowane będą cele polityki państwa.

Podstawową przyczyną upadku systemu nakazowo rozdzielczego (metoda bezpośrednia) była niska efektywność wykorzystania środków (marnotrawstwo zasobów)

Zasada efektywności:

1. maksymalizacja efektów przy danych nakładach

2. minimalizacja nakładów przy danych efektach

Ad.a) realizuje się to przez koncentrację zasobów, co wiąże się z wyborem rodzaju i skali produkcji. Aby tą zasadę zrealizować podmioty muszą mieć swobodę wyboru co i ile produkować. Tej swobody brak w metodzie bezpośredniej

	Efekty	Nakłady	E/N
I	1 000	800	1,25
II	1 500	1 100	1,36
III	2 300	1500	1,53
IV	3 100	2200	1,41

Ad.b) realizuje się przez substytucję czynników produkcji i jej rodzaju. Te same produkty możemy wytwarzać stosując różne nakłady. Techniki, które zastosujemy mogą być kapitałochłonne lub kapitałooszczędne. Musi to być taka technika, aby koszt poniesiony na wyprodukowanie jednej jednostki był minimalny. Tylko taki układ może racjonalnie gospodarować, który ma prawo swobodnego wyboru techniki wytwarzania. W systemie nakazowo-rozdzielczym o tym co i kiedy wytwarzać decydowały władze. Układy nawet gdyby chciały nie były w stanie racjonalnie gospodarować. Nie miały bowiem uprawnień decyzyjnych. Na szczeblu centralnym była możliwość racjonalnego gospodarowania, ale władza centralna nie miała pełnej, dokładnej informacji o każdym układzie gospodarczym więc nie mogła racjonalnie gospodarować w skali mikro. Racjonalność podejmowania decyzji w systemie nakazowo rozdzielczym była mała.

W klasycznej gospodarce wolnorynkowej rola państwa została sprowadzona do minimum. Układy gospodarcze miały niemal pełną możliwość stosowania racjonalnego gospodarowania w skali mikro. Brak było natomiast racjonalnego gospodarowania w skali makro (jak miało to miejsce w systemie nakazowo-rozdzielczym). Racjonalne gospodarowanie w skali mikro nie przekładało się na racjonalne gospodarowanie w skali makro. Wyprowadzono z tego wniosek: należy tak zmienić system aby zachować możliwość racjonalnego gospodarowania w skali mikro i stworzyć możliwość racjonalnego gospodarowania w skali makro (lata 30)

Tu jest króciutki fragment o jakichś reformach gospodarczych z lat 50. ale wiem dokładnie o co chodzi. Nie potrafiłem tego odczytać z notatek :P Uważam to za mało istotne, ale dobrze by było to od kogoś odpisać.

Gospodarka rynkowa to system naturalny, zgodny z ludzką naturą. Każdy dąży do osiągania osobistych korzyści - maksymalnego zysku. Nie da się wskazać ludzi, którzy stworzyli gospodarkę rynkowy. Powstała ona w sposób naturalny, w związku z procesami historycznymi (ludzie wymieniali się dobrami). Jest to system elastyczny, zdolny się dopasować do zmieniających się warunków.

System nakazowo-rozdzielczy jest systemem sztucznym. Główny cel, czyli dobro ogólne, nie jest możliwy do zrealizowania. System ten został stworzony przez określone osoby. Brak w nim zdolności dopasowania się do nowych warunków. Wprowadzenie zmian prowadzi do rozpadu systemu. Jest niereformowalny.

• Wykład 8

(11.04.2007)

System nakazowo-rozdzielczy nie stwarzał możliwości racjonalnego gospodarowania w mikroskali. Władza narzucała układom swoje cele, które nie były zgodne z ich celami. W gospodarce rynkowej państwo też ma własne cele, ale nie może ich narzucać.

Zasadnicza różnica między tymi dwoma systemami dotyczy motywów działania układów. W gospodarce rynkowej tym motywem jest osiąganie indywidualnych korzyści przez każdy z układów. Układy dążą do realizacji własnych celów, władza te cele akceptuje. Tworzy ona jedynie zbiory pewnych uwarunkowań różnego rodzaju, które mają skłonić układy do takich zachowań, jakich oczekuje władza publiczna (realizowane są nadal cele państwa ale dzięki odpowiednim uwarunkowaniom są one zgodne z celami układów, żadne zachowanie nie jest narzucone).

W systemie nakazowo-rozdzielczym podstawowy, zakładany motyw postępowania układów to dobro wspólne. Nie stawia się na pierwszym miejscu korzyści indywidualnych. Na pierwszym miejscu jest interes społeczny, a o nim decyduje władza centralna. Ona ustala plan centralny i nakazuje każdemu układowi co tan układ ma zrobić aby przyczynić się do realizacji dobra wspólnego. Uzasadnieniem systemu nakazowo-rozdzielczego jest założenie, że celem każdego układu jest dobro wspólne.

Druga przyczyna upadku systemu nakazowo-rozdzielczego to maksymalizowanie nakładów. Układy formalnie wykonywały zalecenia władzy i realizowały zasadę maksymalizacji efektu, ale w rzeczywistości stosowały zasadę maksymalizacji nakładów. Było to działanie nieracjonalne z punktu widzenia ekonomicznego ale racjonalne z punktu widzenia układów. Wystąpiło więc rozdzielenie racjonalności. Wynikało to z różnych kryteriów oceny działających układów.

- stopa zysku (ile zysku przyniesie każda jednostka kapitału)

- przychód

- kosztu uzyskania przychodu

- kapitał

Przedsiębiorcy dążą do tego, żeby ten ułamek był jak największy. Można to realizować minimalizują koszty, maksymalizując zysk, lub minimalizując kapitał. Jest tu zgodność zasady racjonalnego gospodarowania z interesem przedsiębiorstwa.

W systemie nakazowo-rozdzielczym podstawowym kryterium oceny przedsiębiorstwa było wykonanie planu. Wykonanie planu to odpowiednio duża produkcja. Przedsiębiorstwo było więc zainteresowane tylko największym przychodem.

Kolejna różnica dotyczy ustalania cen. W gospodarce rynkowej cena jest ustalana na rynku. W systemie nakazowo-rozdzielczym cena miała charakter normy administracyjnej. Była ustalana przez władzę państwową. Istniał centralny urząd (o randze ministerstwa) zajmujący się ustalaniem cen (w Polsce była t Państwowa Komisja Cen). Urząd ten w każdym województwie miał delegatury terenowe. Przedsiębiorstwo sporządzało kalkulację cenową produktu (koszt jednostkowy + zysk). To było przedstawiane urzędowi. Urząd powinien sprawdzić kalkulację i ją zaakceptować lub zakwestionować ale w praktyce zawsze akceptował. Teoretycznie ceny były ustalane przez państwo a w praktyce cena była ustalana przez przedsiębiorstwa. Jeżeli cena według państwa była za wysoka to dopłacano do produktu z budżetu.

Tabela przedstawia dwa przedsiębiorstwa pod każdym względem identyczne.

	Koszt jednostkowy	Marża zysku	Zysk jednostkowy	Cena	Wartość produkcji	Ilość
I	100	10%	10	110	10 000	91
II	120	10%	12	132	10 000	83

System nakazowo-rozdzielczy to gospodarka niedoboru - popyt przewyższał podaż. Produkt był sprzedawany zarówno po cenie 110 jak i po cenie 132. Produkt za 132 był łatwiej dostępny.

Konsekwencją takiego systemu ustalania cen jest też dużo mniejsza produkcja. Im wyższy koszt produkcji tym łatwiej wykonać plan (bo wartość produkcji będzie duża). Koszt zwiększano przez większe zużycie materiałów. Jednym ze sposobów wykonania planu było też wprowadzenie nieformalnej specjalizacji.

Wartość produkcji huty o pełnym cyklu produkcyjnym: 10 000

Plan do wykonania: 12 000

Nieformalna specjalizacja:

I II III

4 000 6 000 8 000

10 000

14 000

Dzięki takiemu mechanizmowi statystycznie produkcja rosła, ale w rzeczywistości rosły niedobory. Taki proceder wiązał się ze zwiększeniem obciążenia transportu. System transportowy nie był w stanie obsłużyć wszystkich przewozów.

Druga definicja polityki gospodarczej:

Polityka gospodarcza jest to czynność kierownicza szczebla centralnego, na którą składa się planowanie i zarządzanie. Przez zarządzanie rozumie się organizowanie, sterowanie i zasilanie (zasilanie to emisja i kreacja pieniądza).

Ta definicja traktuję politykę gospodarczą głównie jako kierowanie gospodarką narodową. Pierwsza różnica (w porównaniu z pierwszą definicją) dotyczy podmiotów. Tutaj podmiotem polityki gospodarczej jest centralna władza państwowa. Druga różnica: w pierwszej definicji nacisk położony jest na metody prowadzenia polityki, w drugiej akcentuje się czynności składające się na politykę gospodarczą (planowanie i zarządzanie). Zgodnie z tą definicją planowanie jest częścią polityki gospodarczej.

Pierwsza definicja planowania:

Planowanie jest to przewidywanie przyszłego układu warunków i środków działania oraz ustalanie uwzględniających te warunki celów.

Druga definicja planowania:

Planowanie jest to czynność aparatu planistycznego polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, tworzeniu alternatywnych planów i obserwowaniu skutków planu realizowanego.

Zgodnie z pierwszą definicją planowania podmiot podejmuje decyzje co do celów. Jest to więc czynność kierownicza. Zgodnie z pierwszą definicją planowanie jest częścią polityki gospodarczej bo jest to czynność kierownicza. Według drugiej definicji planowanie jest poza polityką gospodarczą ponieważ jest to czynność sztabowa (przygotowywanie przesłanek dla kogoś, kto podejmuje decyzje).

Trzecia definicja polityki gospodarczej:

Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji.

Brak jest w tej definicji ścisłego powiązania za słowem „gospodarcza”. Jest to raczej definicja każdej polityki. Ważny jest tu jednak aspekt dokonywania wyborów. Aby istniała polityka musi być możliwość dokonywania wyboru. Przedmiotem wyboru są cele i środki. Ta definicja mówi, że wybiera się zarówno cela jak i środki. Jest tu sprzeczność z pierwszą definicją planowania dotycząca środków (czy są one wybierane, czy tylko uwzględniane). W tej definicji mówi się bowiem o środkach dysponowanych (tych, którymi podmiot polityki gospodarczej będzie prawdopodobnie dysponował, które trzeba przewidzieć np. wpływy do budżetu).

Środki dysponowane. Z tej puli wybieramy

dopiero środki, które zostaną zastosowane

Cele podlegają wyborowi, warunki przewidujemy, a środki najpierw przewidujemy a potem, stosownie do warunków i postawionych celów, z puli środków dysponowanych wybieramy te, które zostaną zastosowane.

• Wykład 9

(18.04.2007)

• Cele polityki ekonomicznej

Wyróżnić można dwie grupy celów polityki ekonomicznej:

1. Odnoszące się do systemu i porządku gospodarczego

2. Odnoszące się do procesów gospodarczych

Uzasadnienie podziału:

Cele należące do tych grup mają zupełnie inny charakter. W Polsce gdy mówi się o celach to mówi się o celach procesowych, a zapomina się o celach systemowych. Dla celów systemowych można sformułować jeden główny cel: „Celem polityki gospodarczej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego. Przykładem celu szczegółowego, który mieści się w tym celu ogólnym są normy prawne regulujące konkurencję (zakazujące nieuczciwej konkurencji) - można je nazwać porządkiem konkurencji. Jest to fragment porządku prawnego. Celem jest więc utrzymanie tego porządku lub jego zmiana. Jeżeli zmiana to rząd przygotowuje ustawę, jeżeli utrzymanie to rząd stoi na straży. Tak samo jest z systemem podatkowym. Jeżeli system jest ustabilizowany i stawiamy sobie za cel utrzymanie tego systemu to cele systemowe schodzą na drugi plan. Te cele wychodzą na pierwszy plan w okresie transformacji gospodarczej.

Cele procesowe to cele odnoszące się do procesów gospodarczych. W tym wypadku nie da się sformułować jednego głównego celu. Przyjmuje się, że 5 celów procesowych:

1. Wzrost gospodarczy

2. Pełne zatrudnienie

3. Stabilizacja wartości pieniądza

4. Zewnętrzna równowaga gospodarcza

5. Sprawiedliwy podział dochodu i majątku

Środki polityki gospodarczej.

W literaturze występują różne podejścia do środków polityki gospodarczej. W ramach środków polityki gospodarczej wyróżnia się 3 ich rodzaje.:

1. instrumenty władzy publicznej

2. przedsięwzięcia władz publicznych

3. umowy zawierane przez władze publiczne

Kryterium podziału jest mechanizm osiągania celów. Zakładamy, że mechanizm osiągania celów dla każdego z tych środków jest inny.

Charakterystyka mechanizmów osiągania celów:

Ad.1) Instrumenty władzy publicznej

C Y U Z

+

C -cel

Y -instrument - wpływa na układ

U - układ (nie mylić z umową!) - wpływa na zachowanie

Z - zachowanie

Cechą specyficzną instrumentu jest to, że instrument wpływa na zachowanie innych układów. Instrumenty wpływają na układ, a układ wpływa na zachowanie. To zwiększa stopień realizacji celu. Cel nie jest osiągany bezpośrednio przez podmiot polityki. Jest osiągany przez układy, które zachowują się w odpowiedni sposób.

Przykład:

Podmiot polityki stawia sobie za cel zwiększenie zatrudnienia. Wprowadza przepis, że przy zatrudnieniu bezrobotnych budżet pokrywa składki na ubezpieczenie społeczne. Podmiot stosuje instrument, ale cel realizują układu

Pojęcie instrumentu jest pojęciem bardzo szerokim. Wszystko co wpływa na zachowanie układów to instrumenty.

Ad. 2) Przedsięwzięcia władz publicznych

+ C P

C - cel

P - przedsięwzięcie

Wyróżnia się przedsięwzięcia natury inwestycyjnej i przedsięwzięcia natury organizacyjnej.

Przedsięwzięcie inwestycyjne to np. organizowanie robót publicznych w celu zwiększenia

zatrudnienia. Podmiot polityki stawia cel i własnymi środkami ten cel realizuje.

Przedsięwzięcia o charakterze organizacyjnym: likwidacja jakiegoś podmiotu polityki, lub utworzenie nowego (np. centralny urząd, ministerstwo). Może to wpłynąć na zmianę kompetencji i hierarchii tych podmiotów. Przykład: dyskusja w Polsce nad relacjami NBP z rządem i parlamentem. Dyskusja toczy się o poziom niezależności NBP. Obecnie NBP posiada dużą niezależność. Przedsięwzięcia natury organizacyjnej też należy traktować jako środek polityki ekonomicznej.

Ad. 3) Umowy zawierane przez władze publiczne.

Chcąc osiągnąć cel podmiot polityki zawiera umowę. Pierwszą grupę podmiotów, z którymi zawierane są umowy to inne państwa (umowy międzynarodowa) np. umowy o współpracy gospodarczej, umowy zapobiegające podwójnemu opodatkowaniu. Druga grupa podmiotów to podmioty takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy (umowy kredytowe). Kolejna grupa podmiotów to przedsiębiorstwa, najczęściej wielkie koncerny międzynarodowe. Umowy mogą być także zwierane z podmiotami krajowymi, z grupami nacisku (np. ze związkami zawodowymi, ze związkami pracodawców, rzadziej są to umowy zwierane z regionalnymi grupami nacisku).

Mechanizm osiągania celu przez umowy:

C U P Z

+

C - cel

U - umowa (nie mylić z układem!)

P - partner

Z - zachowanie (zobowiązanie do zachowania)

Zachowanie służy realizacji celu.

Różnica między instrumentem a umową:

Podmiot posiadający władzę ma prawo użyć określony instrument. Niczego z nikim nie musi uzgadniać (zbiera się parlament i uchwala ustawę, Rada Polityki Pieniężnej ustala stopy procentowe nie uzgadniając tego z nikim bo takie ma kompetencje). Inaczej jest gdy podmiot zawiera umowę. Przeważająca część umów zakłada wzajemność świadczeń. Każda ze stron do czegoś się zobowiązuje. Cele realizowane są wiec przez współdziałanie. Jeżeli podpisywana jest umowa to podmiot nie może występować z pozycji władzy, występuje z pozycji partnerskiej (umowa podlega negocjacjom)

Rozwiązania mieszane związane z wykorzystaniem środków do realizacji celów.

Zdarza się tak, że przedsięwzięcia wykorzystywane są w charakterze instrumentów i umowy wykorzystywane są w charakterze instrumentów. Przedsięwzięcie działa jak przedsięwzięcie ale równocześnie działa jak instrument. Umowa działa jak umowa, ale działa też jak instrument.

C P

C - cel (pełne zatrudnienie)

P - przedsięwzięcie o charakterze instrumentu

Mechanizm opisany na przykładzie robót publicznych:

1. Uwzględnia się wymiar przestrzeni w stawianiu celów. Państwo powinno wprowadzać działania prowadzące do wyrównania przestrzennych dysproporcji. Państwo powinno dążyć do zmniejszenia stopy bezrobocia tam gdzie jest ona największa.

2. Uwzględnia się wymiar przestrzeni w stosowaniu środków. Środki muszą być zastosowane tam, gdzie chce się osiągnąć cel.

3. Infrastruktura gospodarki - system transportu, system łączności, system energetyczny (elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo), zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, ochrona środowiska (oczyszczalnie), urządzenia kształtujące środowisko (wały przeciwpowodziowe).
   
   Infrastruktura społeczna: system oświaty, kultury, nauki, ochrony zdrowia, opieki społecznej.
   
   Cechą infrastruktury jest powszechna dostępność (to nie wyklucza odpłatności). Infrastruktura to sfera robót publicznych (sens punktu 3)

4. Poziom wyposażenia infrastrukturalnego danego obszaru ma podstawowe znaczenie dla oceny atrakcyjności tego obszaru z punktu widzenia układów gospodarujących i gospodarstw domowych. Im lepiej jest wyposażony dany obszar w urządzenia infrastrukturalne tym bardziej jest on atrakcyjny dla układów gospodarczych i gospodarstw domowych..

5. Roboty publiczne koncentrowane są w niektórych regionach. Atrakcyjność tych regionów, w których koncentrowane są roboty publiczne wzrasta bo poprawia się infrastruktura.

C P I Z

+ +

C -cel

P -przedsięwzięcie

I - inwestorzy

Z - zachowanie

Przedsięwzięcia władz publicznych przyciągają inwestorów prywatnych. Poprzez roboty publiczne władza państwowa wpływa na zachowanie podmiotów gospodarczych. Jeżeli tam powstaną miejsca pracy to też zmniejszy się poziom bezrobocia. Cel jest osiągany dwoma środkami. Przedsięwzięcie działa jak przedsięwzięcie i działa jak instrument. O sukcesie można mówić wtedy, gdy przez roboty publiczne generuje się rozwój sektora prywatnego.

Drugi aspekt zagadnienia - aspekt czasu: gdy przedsięwzięcie działa jak przedsięwzięcie to czas tworzenia miejsc pracy jest ograniczony. W przypadku miejsc pracy powstałych na ścieżce drugiej czas trwania jest nieporównywalnie dłuższy.

Występują też efekty wtórne. W przypadku niektórych gałęzi przemysłu jest tak, że lokalizacja jednego przedsiębiorstwa przyciąga następne inwestycje (inne przedsiębiorstwa). Jeżeli uda się uruchomić ten drugi mechanizm to istnieje szansa na trwałe rozwiązanie problemu bezrobocia w regionie.

Opis mechanizmu w przypadku umowy:

I Z

C U P Z

++

1

2

C - Cel

U - Umowa

P - partner

Z -zachowanie

I - instrument

Umowa zawierana jest z Bankiem Światowym lub Funduszem Walutowym. Gdy jakieś państwo zawiera umowę z jedną z tych instytucji to pozycja tego państwa w różnego rodzaju rankingach wzrasta. Inwestorzy wychodzą z założenia, że jeżeli państwo otrzymało kredyt to spełnia odpowiednie wymogi tych instytucji, a instytucje mają duży autorytet. Jest to zachęta dla inwestorów aby tworzyli inwestycje prywatne. Bywa nawet tak, że pierwsza ścieżka wcale nie jest wykorzystana.

• Wykład 10

(25.04.2007)

Podmioty polityki gospodarczej

Są różne poglądy na temat tego co jest podmiotem polityki. Wyróżnia się 3 stanowiska:

1. Podmiotem jest centralna władza państwowa

2. Podmiotem jest władza państwowa (bez wskazania szczebla - każdy szczebel)

3. Podmiotem jest władza publiczna zarówno państwowa ja i samorządowa

Ad1. Podmiotem jest centralna władza państwowa.

Pogląd ten ma bardzo silne oparcie w tradycyjnym rozumieniu słowa polityka. Tradycyjnie przez politykę rozumie się rządzenie państwem. Są jednak pewne zastrzeżenia: czy taki sposób rozumienia terminu pasuje do współczesności (to rozumienie wywodzi się sprzed 2500 lat). Współczesne państwa mają złożoną strukturę pod względem administracyjnym. Współcześnie funkcjonują dwa modele państw: państwa o strukturze scentralizowanej (Polska, Francja), państwa o strukturze federalnej (USA, Rosja, Niemcy, Austria, Szwajcaria). W Niemczech federalnych: dwuizbowa władza ustawodawcza, rząd na czele którego stoi kanclerz, w każdym landzie jest parlament, w każdym landzie jest minister gospodarki. W państwach o strukturze federalnej nie do podtrzymania jest pogląd, że polityka gospodarcza prowadzona jest tylko przez władzę centralną. Jest prowadzona przynajmniej na dwóch poziomach: federalnym i w poszczególnych jednostkach administracyjnych - częściach składowych federacji (landach, stanach).

Udzielając odpowiedzi na pytanie kto jest podmiotem polityki gospodarczej trzeba uwzględnić warunki miejsca i czasu. Zgodnie z trzecią definicją polityki gospodarczej podmiotem polityki jest taki podmiot, który ma prawo podejmować decyzje na temat celów i środków realizacji tych celów. Decyduje więc o tym rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzy szczeblami. Ten rozkład jest zmienny w czasie i różny w różnych państwach. Jeżeli w danym momencie czasowym, w danym państwie wszystkie decyzje podejmowane są przez władzą państwową to uzasadniony jest pogląd 1.

Występuje tendencja, że władze samorządowe w coraz większym stopniu są podmiotami polityki gospodarczej. Nasuwa się pytanie dlaczego władze samorządowe powinny być podmiotami władzy polityki gospodarczej (może pojawić się na egzamie).

? - pytanie

Ad 1. SP - przyczyny o charakterze społeczno-politycznym

Zgodnie z zasadami demokracji obywatele powinni mieć możliwie jak największy wpływ na ośrodki władzy, powinny się czuć gospodarzami swojej gminy, swojego regionu. Kompetencje władza powinny być więc przekazywane na najniższy szczebel. Dopiero gdy nie mogą być rozstrzygane na szczeblu najniższym to wtedy jest uzasadnione przesuwanie ich na szczebel wyższy.

Ad 2. A - alokacja środków publicznych

Są dwa modele alokacji środków publicznych

• 
  
  
  
  
  budżet centralny gromadzi przeważającą część środków publicznych i następnie dokonuje podziału tych środków w dwóch układach: w układzie regionalnym i układzie gałęziowym
  




• 
  
  
  R1

R1 - region

BC - budżet centralny

Region dostaje pieniądze z budżetu centralnego i ma ustalone limity wydatków np. na ochronę zdrowia (OZ), edukację (E), kulturę (K)

• budżet nie gromadzi dużej liczby środków, lecz środki są dzielone wcześniej. Budżet centralny przekazuje regionowi określoną sumę środków, ale nie określa kierunków wydawania tych środków. Przekaz tych środków ma charakter podmiotowy. Gmina sama decyduje o przeznaczeniu

Każda gmina jest różna, ma różną strukturę demograficzną, a co za tym idzie w każdej gminie jest różna struktura potrzeb. Środki mogą być dzielone w oparciu o różne wskaźniki, lub nawet uznaniowo. Pojawia się pytanie jak mierzyć efektywność wykorzystania środków. Można to zrobić za pomocą stopnia zaspokojenia potrzeb. Efektywność będzie tym większa im większy stopień zaspokojenia potrzeb. Przy pomocy tych samych środków lepiej zaspokoi potrzeby najniższy szczebel, bo na najniższym szczeblu jest największa znajomość struktury potrzeb. Można oczekiwać, że jeżeli władza samorządowa będzie podejmować takie decyzje to efektywność wykorzystania środków będzie wyższa.

Ad 3. Kontrola wykorzystania

Przy wykorzystywaniu środków publicznych (np. przy realizowaniu zamówień publicznych) istnieje zagrożenie korupcją. Zagrożenie bezproduktywnego przenikania środków publicznych do organizacji i obywateli. W celu ograniczenia tego przenikania powołuje się różne instytucje kontrolne (np. NIK, Regionalne Izby Obrachunkowe). Oprócz instytucji pożądana jest również kontrola społeczna. Mogą ją sprawować środki masowego przekazu, a także sami obywatele. Kontrola społeczna wydatkowania na najniższym szczeblu jest najbardziej skuteczna. Na im niższym szczeblu podejmowane są decyzje o wykorzystaniu środków publicznych tym skuteczniejsza jest nieformalna kontrola wykorzystania tych środków.

Ad 4. Efektywne gospodarowanie w skali kraju.

Teza: jeżeli władze samorządowe są podmiotami polityki gospodarczej to sprzyja to skuteczności polityki makroekonomicznej efektywności gospodarczej w skali kraju (w interesie władzy centralnej jest to, aby podzielić się władzą z samorządami)

Założenie 1: władze samorządowe nie są podmiotami polityki gospodarczej.

Samorządy nie mają kompetencji w zakresie polityki gospodarczej. Kompetencje idą w parze z odpowiedzialnością. Nie ma kompetencji - nie ma odpowiedzialności. Władze lokalne czują się związane ze swoim regionem lub gminą. W miarę możliwości będą się starały działać na rzecz swojego regionu. Gdy nie mają kompetencji to przyjmują najczęściej postawę roszczeniową. Przejawia się ona w tym, że władze starają się uzyskać dla gminy jak najwięcej środków z budżetu centralnego. Starają się wykazać, że gmina posiada określone potrzeby. Ale władze jedynie domagają się środków, a nie prowadzą działań rozwojowych. Władza centralna znajduje się pod ciągłą presją żeby zaspokoić potrzeby (potrzeby są nieograniczone). Gdy władze lokalne nie są odpowiedzialne za region dochodzi nawet do tego, że przyjmują niechętną postawę wobec procesów rozwojowych ponieważ takim procesom towarzyszą zawsze pewne problemy. Gmina wtedy nie osiąga żadnych korzyści, a musi rozwiązywać problemy. Polityka makroekonomiczna władzy centralnej w najlepszym razie nie znajduje wsparcia u władz samorządowych (może nawet być przez nie sabotowana). To wpływa negatywnie na całą politykę makroekonomiczną.

Założenie 2: władze samorządowe są podmiotami polityki gospodarczej. Mają kompetencje w tej dziedzinie. Są również odpowiedzialne za rozwój gminy lub regionu.

W takiej sytuacji konstruuje się inny mechanizm podziału środków między budżetem centralnym a budżetami samorządowymi.

System finansowy, gdy władze samorządowe nie były podmiotami polityki:

PBG=DBC+DW=100

90 10

WBG=100=88+12

=100=92+8

PBG - planowany budżet gminy

WBG - wykonany budżet gminy

DBC - dotacja budżetu centralnego

DW - dochody własne

Budżet planowany powinien być wykonany. Niezależnie od tego jakie są wpływy własne budżet jest taki sam. Władza lokalna nie ma żadnego interesu w tym, żeby zwiększać dochody swojego budżetu.

System finansowy gdy władze samorządowe są podmiotami polityki:

Gmina sama ustala swój budżet

PBG=DBC+DW

100 = 60 + 40

WBG=105 = 60 + 45

=95= 60 + 35

Przy takim mechanizmie funkcjonowania władze samorządowe są zainteresowane maksymalizacją swoich dochodów. Dochody biorą się z podatków i opłat a te z kolei związane są z potencjałem gospodarczym. Im większy jest potencjał gospodarczy, majątek na obszarze gminy, tym większe są dochody podatkowe. Gminy konkurują ze sobą o pozyskiwanie inwestorów. Władze lokalne i regionalne prowadzą więc autentyczną politykę rozwoju gospodarczego. Polityki władzy centralnej i władz lokalnych się wzajemnie wspierają.

• Konflikty między podmiotami polityki gospodarczej

Za politykę gospodarczą odpowiada wiele podmiotów. Politykę gospodarczą prowadzi parlament, rząd poszczególne ministerstwa (finansów, gospodarki, rolnictwa, transportu), Bank Centralny. Każdy ten układ posiada odosobnione interesy, więc nie trudno o konflikty (w rozważaniach pomijamy aspekt wieloszczeblowy).

Przyczyny konfliktów:

1. przyczyny o charakterze obiektywnym

2. przyczyny o charakterze subiektywnym - związane z osobami, grupami społecznymi, grupami interesów

Ad 1. Przyczyny o charakterze obiektywnym:

• ograniczoność środków publicznych - potrzeby są nieograniczone, a środki podlegają ograniczeniom. Każdy minister stara się o uzyskanie największej ilości środków na realizację celów, za które odpowiada. Zwiększenie środków dla jednego oznacza zmniejszenie dla drugiego.

• Konkurencyjność celów polityki gospodarczej. Są 3 podmioty, między którymi powstają konflikty: Bank Centralny, Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Finansów. Bank Centralny odpowiada za inflację więc może podmieść stopy procentowe, ale to może oznaczać zmniejszenie tempa rozwoju gospodarczego (sprzeciwia się temu Ministerstwo Gospodarki). Mniejsze tempo rozwoju oznacza mniejsze wpływy do budżetu (sprzeciwia się temu Ministerstwo Finansów)

Ad 2. Przyczyny o charakterze subiektywnym:

• Odmienne doktryny społeczno ekonomiczne (poglądy) głoszone przez różnych kierowników podmiotów polityki. Zagrożenie taką sytuacją jest duże w przypadku rządu koalicyjnego.

• Odmienne interesy reprezentowane przez poszczególne podmioty polityki gospodarczej (też charakterystyczne dla rządów koalicyjnych). Każda partia polityczna stara się realizować cele swojego elektoratu, np. koalicja PSL - SLD (w interesie PSL są wysokie ceny produktów rolnych a w interesie SLD niskie ceny tych produktów).

• Wykład 11

• (09.05.2007)

• Przesunięcia uprawnień decyzyjnych

Klasyfikacje:

1. Kryterium formalno-prawne
   

• Przesunięcia formalne

• Przesunięcia nieformalne

2. przesunięcia:

• od władzy ustawodawczej do wykonawczej

• od władzy ustawodawczej i wykonawczej do grup o charakterze technokratycznym. Do tych grup zaliczamy wysokich urzędników państwowych (czyli np. podsekretarzy stanu, dyrektorzy departamentów) oraz doradców i ekspertów angażowanych przez parlament (komisja sejmowe, senackie), rząd lub prezydenta

Gdy przysunięcia od władzy ustawodawczej do władzy wykonawczej mają charakter formalny to parlament daje rządowi prawo do wydawania dekretu z mocą ustawy. Rząd występuje z takimi propozycjami gdy:

• istnieje pilna potrzeba uchwalenia danego pakietu ustaw (aspekt czasu)

• ograniczone są kompetencje parlamentarzystów

Przesunięcia od władzy ustawodawczej i wykonawczej do grup o charakterze technokratycznym mają charakter nieformalny

Trzecia definicja polityki gospodarczej

Polityka gospodarcza jest to działalność państwa i instytucji spełniających funkcje powierzone przez państwo, która kształtuje system i porządek gospodarczy oraz procesy gospodarcze.

Instytucje spełniające funkcje powierzone przez państwo to:

• bank centralny

• samorządy terytorialne

• instytucje parafiskalne

Instytucje parafiskalne - instytucje o zbliżonym charakterze do instytucji fiskalnych ale faktycznie nimi nie są (np. ZUS, fundusze celowe, do których wpłaty są obowiązkowe: Wojewódzki Urząd Ochrony Środowiska, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych)

Podmiotem polityki gospodarczej jest państwo lub też inne podmioty, którym państwo powierza funkcje.

Podział polityki gospodarczej (podział przedmiotowy):

1. Polityka systemowa

2. Polityka procesowa
   

Uzasadnienie takiego podziału polityki gospodarczej:

1. Każda z tych polityk stawia sobie cele o innym charakterze

2. Każda z tych polityk posługuje się innymi środkami

Ad. Polityka systemowa:

Środki polityki systemowej są bardzo jednorodne. Są nimi powszechnie obowiązujące, względnie trwałe normy prawne. Politykę systemową prowadzi się przy pomocy ustaw. Ustawy muszą być trwałe a warunkiem trwałości jest:

• Pragmatyzm - ustawy uchwala się długo

• Merytoryczność - normy prawne są warunkiem działania obywateli i układów gospodarczych, więc musza być stabilne

Przyczyny, które wpłynęły na destabilizację po rodu '90:

• Transformacja systemowa - wszystkie akty prawne ulegają zmianom

• Dostosowanie krajowych norm prawnych do norm Unii Europejskiej

Tu coś o kodeksie cywilnym

Ad. Polityka procesowa

Środki polityki procesowej są różnorodne:

• Akty prawne ale nie o randze ustaw tylko rozporządzeń wykonawczych

• Parametry ekonomiczne

• Przedsięwzięcia władz publicznych

• Instrumenty o charakterze informacyjnym

Są to środki cechujące się relatywnie dużą zmiennością. Środkami polityki procesowej posługuje się władza wykonawcza

Zróżnicowanie poglądów na temat roli państwa w gospodarce

Praktycznie wszyscy się zgadzają, że fundamentalnym obowiązkiem państwa jest ustanowienie porządku prawnego i wymuszenie jego przestrzegania. Z tego wynika, że państwo ma obowiązek prowadzenia polityki systemowej, ale nie wiadomo czy i w jakim zakresie powinno prowadzić politykę procesową.

Stanowiska skrajne:

• liberalne: polityka procesowa nie powinna być prowadzona

• komunistyczne: państwo powinno przejąć pełną kontrolę nad przebiegiem procesów gospodarczych

Porządek gospodarczy:

Porządek gospodarczy to zbiór norm prawnych, etycznych i zwyczajowych regulujących zachowanie układów gospodarczych i podmiotów polityki gospodarczej - definicja w znaczeniu szerokim

Porządek gospodarczy to zbiór norm prawnych - definicja w znaczeniu wąskim

System gospodarczy to układy gospodarcze, podmioty polityki gospodarczej i sieć powiązań zachodzących między mini.

Powiązania poziome:

układ - układa

podmiot - podmiot

Powiązania pionowe:

układ- podmiot

Dwa podsystemy:

• planowania i koordynacji

• motywacji i kontroli

• Wykład 11

• (23.05.2007)

1. Podsystem planowania i koordynacji:

Podsystem planowania

Planuje się w każdym systemie gospodarczym. Jeżeli działalność ludzka jest racjonalna to jest planowana. Nie należy tego jednak utożsamiać z istnieniem sformalizowanych planów. Każdy podmiot powinien planować chociażby przychody i wydatki, by zachować płynność finansową. Systemy gospodarcze różnią się systemami planowania.

Gospodarka rynkowa:

Cecha charakterystyczna dla gospodarki rynkowej jest taka, że system planowania jest zdecentralizowany. W tym systemie gospodarczym nie ma prawnego nakazu sporządzania planów. Jeżeli się planuje to dlatego, że układy odczuwają potrzebę planowania. W tym systemie nie ma obowiązku przekazywania swoich planów do otoczenia. Każdy układ planuje dla siebie, zna tylko własny plan. Również władza państwowa nie zna planów układów gospodarczych. System jest całkowicie zatomizowany (zdecentralizowany). Plany są przekazywane do otoczenia w dwóch sytuacjach:

• gdy przedsiębiorstwo chce zaciągnąć kredyt. Obowiązek jest jednak wynikiem umowy

• w spółkach powiązanych kapitałowo. Spółka matka zobowiązuje spółki córki do przekazywania planu. To przekazywanie planu wynika z prawa własności

System nakazowo-rozdzielczy:

W tej gospodarce system planowania jest scentralizowany. Istniał prawny obowiązek sporządzania planu, powszechny obowiązek planowania. Wiązał się on z tym, że plan centralny stanowił sumę arytmetyczną planów układów gospodarczych. Układy gospodarcze miały prawny obowiązek przekazywania swoich planów władzy państwowej. Na tej podstawie był sporządzany plan np. ministerstwa. Istniał centralny urząd zajmujący się planowaniem. W Polsce była to „Komisja planowania przy radzie ministrów”. Był to urząd o randze ministerstwa, zajmował się właściwie całą gospodarką. Komisja ta na początku każdego roku (np. w styczniu 2007) miała sporządzić „wytyczne do planu” i przekazać je poszczególnym ministerstwom. Ministerstwa przekazywały wytyczne zjednoczeniom przedsiębiorstw. Zjednoczenia przekazywały je przedsiębiorstwom. Przedsiębiorstwa sporządzały wytyczne dla każdego swojego zakładu. Na przełomie kwietnia i maja te wytyczne znajdowały się na najniższym poziomie. Najniższy szczebel miał wtedy sporządzić projekt planu na rok 2008 i zaczynał się ruch w górę. Zakłady przekazywały projekt plany przedsiębiorstwom, przedsiębiorstwa dokonywały koordynacji po to by sporządzić plan przedsiębiorstwa. Następnie przekazywały go do zjednoczeń, zjednoczenia do ministerstw, a ministerstwa do komisji planowania. Komisja uwzględniała plany ministerstw (celem było zbilansowanie podaży z popytem). Komisja otrzymywała plany około września, lub października. Im gorsza była sytuacja gospodarcza tym trudniej było uzgodnić plan na szczeblu centralnym. Komisja sporządzała plan centralny i gdy był już gotowy to decyzje (nakazy dotyczące np. wielkości produkcji, wysokości limitów) przekazywane były do ministerstw. Ministerstwa robiły to samo w odniesieniu do zjednoczeń, zjednoczenia do przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa do zakładów. Nigdy nie udało się zrobić, by nakazy na rok 2008 wpłynęły na najniższy szczebel przed początkiem roku 2008. Gospodarka przez jakiś czas pracowała więc bez planu. Układy miały wtedy obowiązek pracowania według własnego projektu planu. Nakazy docierały na najniższy szczebel około lutego. Im gorsza sytuacja gospodarcza tym dłuższy okres przekazywania nakazów. Zdarzało się nawet, że docierały w maju. Informacje musiały bowiem przepłynąć 3 razy między wszystkimi szczeblami. Plan centralny był sumą arytmetyczną układów najniższego szczebla.

Schemat obrazujący omówiony mechanizm:

1 KPPRM

2

3

4

5

• Podsystem koordynacji

Potrzeba koordynacji wynika z tego, że układy muszą ze sobą współpracować (zawierają różne umowy np. sprzedaży, zakupu). Skoro współpracują to muszą swoje działania koordynować. Koordynację rozumie się jako równowagę. Pełna koordynacja to pełna równowaga na rynku produktów. Wszystkie wytworzone produkty znajdują swoich nabywców, popyt na produkty jest w pełni zaspokojony - stan idealny (wszystkie osoby na rynku znajdują zatrudnienie). Takiego stanu żadna gospodarka nie osiąga. Istotne jest to, aby różnica między stanem idealnym a rzeczywistym była niewielka i aby istniały mechanizmy zbliżające do stanu idealnego.

W gospodarce rynkowej układy nie znają wzajemnie swoich planów, więc nie ma możliwości koordynacji przed podjęciem decyzji produkcyjnych, czy tez inwestycyjnych. Jest możliwe koordynowanie tylko ex-post. Najpierw podejmuje się decyzje i potem na rynku dochodzi do koordynacji. Taki sposób koordynacji pozostawia wiele do życzenia. Nie wszyscy znajdują zatrudnienie, nie wszystkie produkty znajdują nabywców. Problemy nasilają się szczególnie w okresie kryzysów ekonomicznych. Powstanie systemu nakazowo-rozdzielczego można traktować jako swoistą reakcję na niedoskonałość mechanizmu koordynacji w gospodarce rynkowej. U podstaw systemu nakazowo-rozdzielczego stała myśl: „skoro nie zdaje egzaminu koordynacja ex-post to skoordynujmy plany przed podjęciem decyzji”. Poprzedni schemat obrazował właśnie nic innego jak koordynację planów. W tym upatrywano wyższości systemu nakazowo-rozdzielczego nad systemem rynkowym. Było to nawet logiczne rozumowanie. Najpierw koordynacja, potem wykonanie. Aby tak koordynować trzeba było zmienić system planowania. Dlatego mówi się o systemie planowanie i koordynacji. Teoretycznie powinno to funkcjonować, lecz rzeczywistość była inna. Do równowagi nie dało się doprowadzić. Nastąpiła jedna rzecz, której nie przewidziano. Zmienił się znak nierównowagi. W gospodarce rynkowej stanem typowym jest nadwyżka podaży. W systemie nakazowo-rozdzielczym stanem typowym stała się nadwyżka popytu na rynku zasobów i produktów. Najważniejszy efekt uboczny to dramatyczny spadek efektywności gospodarowania.

• Podsystem motywacji i kontroli

W gospodarce rynkowej podstawowym motywem postępowania jest indywidualna korzyść (zysk). Po pierwsze musi być kontrolowane czy układy gospodarcze dążąc do osiągnięcia zysków respektują powszechnie obowiązujące normy prawne - czy respektują prawo pracy ( Państwowa Inspekcja Pracy), czy nie naruszają zasad konkurencji (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta), czy respektują przepisy dotyczące ochrony środowiska itp. (jest prawdopodobnie ponad 20 takich instytucji obecnie w Polsce). Jest też NIK, która zajmuje się kontrolą wszystkiego. Kontroli podlega też wywiązywanie się przez obywateli i układy gospodarcze ze swoich zobowiązań publiczno-prawnych (czy płacą podatki i ubezpieczenia).

W systemie nakazowo-rozdzielczym zakładany motyw postępowania to dobro wspólne. Co zatem musi podlegać kontroli?:

• to czy układy wykonując plany władzy postępują zgodnie z prawem. Też istniała inspekcja pracy, inspekcja ochrony konsumenta, instytucje ochrony środowiska. Podatki też były płacone i przestrzegano ich płacenia. Nie ma więc tutaj różnicy między gospodarką rynkową.

• Układy oceniane są na podstawie wykonania planu. Trzeba więc kontrolować stopień wykonania planu, szczególnie to czy układy gospodarcze podają prawdziwe informacje dotyczące wykonania planu i czy przestrzegają przydzielonych im limitów. Kontroluje się stopień i sposób wykonania planów. Tego w gospodarce rynkowej się nie kontroluje.

Z punktu widzenia gospodarowania utrzymanie instytucji kontrolnych jest kosztem utrzymania systemu gospodarczego. Im większy zakres kontroli tym większy koszt. W systemie nakazowo-rozdzielczym był większy zakres kontroli więc koszt też był większy. Efektywność była niska, a koszt był bardzo wysoki. Trzeba było ponadto utrzymać ogromną rzeszę pracowników na wszystkich szczeblach pośrednich. Najsilniejszy opór zmianom u schyłku systemu nakazowo-rozdzielczego stawiali właśnie ludzie zatrudnieni w tych instytucjach.

CHARAKTERYSTYKA POLITYKI PROCESOWEJ

Polityka procesowa znajduje wyraz w planach gospodarczych i w działalności interwencyjnej. W polityce procesowej wyróżnić można pewne fazy:

1. Faza formułowania alternatyw (faza planistyczna). Efektem końcowym tej fazy są alternatywne plany, różniące się celami i środkami.

2. faza decyzyjna - w tej fazie podejmuje się decyzje na temat tego, który z alternatywnych planów będzie realizowany

3. faza realizacyjna - w tej fazie następuje uruchomienie środków przewidzianych w planie. Ta faza jest na ogół bardzo rozciągnięta w czasie. Środki uruchamiane są stopniowo z dwóch przyczyn:

• sam plan może zakładać pewną sekwencje użycia środków,

• co prawda zakłada się w planie, że dany środek zostanie użyty, ale nie oznacza to, że dany środek może być wtedy użyty (np. jeżeli zakłada się uchwalenie danej ustawy to musi minąć długi czas)

• opóźnienie w użyciu środków może wynikać z mocy prawa (zmiany w systemie podatkowym uchwalone w lutym mogą zostać zastosowane dopiero w styczniu następnego roku.
  
  Proces realizacyjny polityki, proces uruchamiania środków jest procesem długotrwałym.

4. faza oceny i kontroli - w tej fazie następuje porównanie stanów planowanych ze stanami faktycznymi. Tego rodzaju porównania powinny być dokonywane w trakcie realizacji planu, na bieżąco. Taki postulat stawia pewne wymogi odnośnie sposobu formułowania celów. Nie można się ograniczyć do ustalania wartości celu wyłącznie na koniec okresu. Trzeba ustalić stopień realizacji celu w określonych momentach czasowych wykonywania planu. Jeżeli z oceny i kontroli wynika, że nie ma różnicy między planem i realizacją to znaczy, że nie ma potrzeby podejmowania działań interwencyjnych. Jeżeli jednak pewne odchylenia są to trzeba podjąć działania polegające na zmianie zastosowanych środków, użyciu nowych środków lub rezygnacji z użycia środków (np. zakładana stopa inflacji jest wyższa od planowanej więc wbrew planowi bank centralny podnosi stopę procentową). Są odchylenia - są zmiany środków, nie ma odchyleń - nie ma zmian. Przyczyną odchyleń między planem a realizacją jest niepewność przyszłości - nikt nie jest w stanie przewidzieć co w przyszłości będzie się działo.

Główne źródła niepewności z punktu widzenia polityki gospodarczej:

1. Natura - znaczenie dla polityki gospodarczej jest wprost proporcjonalne do udziału sektora pierwszego w strukturze gospodarczej (rolnictwo, górnictwo, rybołówstwo, leśnictwo). Generalnie duże znaczenie dla krajów słabo rozwiniętych

2. zagranica - znaczenie tego źródła niepewności jest wprost proporcjonalne go stopnia otwartości danej gospodarki na zagranicę. Można to mierzyć udziałem eksportu i importu. Znaczenie tego źródła niepewności jest odwrotnie proporcjonalne do wielkości kraju - chodzi o potencjał gospodarczy, polityczny i militarny. Kraje duże w tych wymiarach są w stanie w znaczący sposób wpływać na procesy zachodzące poza ich granicami. Maleje tym samym niepewność. W tym kontekście można patrzyć pozytywnie na przynależność do UE.

3. gospodarstwa domowe - z punktu widzenia polityki gospodarczej są ważnym źródłem niepewności gdyż mają swobodę podejmowania wielu decyzji bardzo istotnych dla polityka gospodarczego. Mają swobodę wyboru miejsca zamieszkania, miejsca pracy, wykształcenia, liczby potomstwa, struktury konsumpcji, sposobu oszczędzania. Są to decyzje bardzo istotne. W systemie nakazowo - rozdzielczym podejmowano próby ograniczenia tej swobody. Ograniczano strukturę konsumpcji - system kartkowy, sterowanie przyrostem liczby ludności.

CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ:

Cel stabilizacji wartości pieniądza

Specyfiką jest to, że w ramach tego jednego celu mieszczą się dwa cele. Należy go bowiem rozpatrywać na dwóch płaszczyznach: zewnętrznej i wewnętrznej.

Na płaszczyźnie wewnętrznej cel jest osiągnięty wtedy, gdy stabilny jest poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych. Nie mówi się o stabilności cen tylko o stabilności poziomu cen. Poziom cen może być stabilny nawet gdy wszystkie ceny ulegają zmianom (jedna spadają a inne maleją). Pełna stabilizacja poziomu cen jest w praktyce właściwie nieosiągalna. Dzieje się tak przez wzrost cen na rynkach światowych i przez tendencję wzrostu cen w sektorze pierwszym (występuje ograniczenie zasobów w tym sektorze a popyt ciągle rośnie). Tworzy się więc pewną fikcję uznając cel stabilizacji wartości pieniądza na płaszczyźnie wewnętrznej za osiągnięty jeśli tempo wzrostu cen nie przekracza pewnego poziomu (najczęściej 1 lub 2 % w skali roku). To oznacza, że pewien poziom inflacji traktuje się jako normalny.

Stabilizacja na płaszczyźnie zewnętrznej jest osiągnięta gdy stabilne są kursy walutowe. Uznaje się, że cel ten jest osiągnięty gdy kurs waluty waha się w danym przedziale w górę lub w dół. Ważna jest wielkość tego przedziału.

• Wykład 11

• (30.05.2007)

Pełne zatrudnienie

Specyfiką tego cele jest to, że stan oznaczający osiągnięcie tego celu jest inaczej definiowany w gospodarce rynkowej, a inaczej w systemie nakazowo-rozdzielczym. Przyczyną jest to, że sytuacja na rynku pracy w każdym z tych systemów jest diametralnie różna. W systemie nakazowo-rozdzielczym stanem typowym, normalnym jest niedobór zasobów pracy. Popyt na zasoby pracy przewyższa ich podaż. W związku z tym w systemie nakazowo-rozdzielczym cel pełnego zatrudnienia uważa się za osiągnięty jeżeli liczba wolnych miejsc pracy jest większa od liczby osób poszukujących pracy, lub co najmniej jest jej równa. W gospodarce rynkowej stanem normalnym jest nadwyżka podaży zasobów pracy w stosunku do popytu. W gospodarce rynkowej przyjmuje się, że cel pełnego zatrudnienia jest osiągnięty, jeżeli stopa bezrobocia nie przekracza pewnego założonego poziomu. Tradycyjnie przyjmowało się, że taka naturalna stopa bezrobocia, oznaczająca stan pełnego zatrudnienia to 3% - 4%.

Zewnętrzna równowaga gospodarcza (nie mylić tego celu ze stabilizacją wartości pieniądza na płaszczyźnie zewnętrznej, która odnosi się do kursu walutowego. Ten cel odnosi się do salda wymiany handlowej z zagranicą)

Omawianie tego celu należy rozpocząć od rysu historycznego ponieważ na przestrzeni wieków nastąpiła zmiana poglądów. Merkantyliści uważali, że celem państwa jest gromadzenie złota - gdy następuje nadwyżka eksportu (saldo dodatnie). Jest to pogląd tradycyjny. Obecnie celem jest zewnętrzna równowaga gospodarcza, czyli zrównoważone saldo (import = eksport). Są dwie przyczyny przemawiające za tym, żeby saldo było zrównoważone:

1. zewnętrzna

2. wewnętrzna

Ad.1. Przyczyna zewnętrzna.

Wymiana międzynarodowa mieści się grach o charakterze 0-1 (nie mogą obaj uczestnicy wygrać). Jeżeli u jednego państwa występuje saldo dodatnie to drugie musi mieć saldo ujemne (w układzie bilateralnym). To państwo, które ma ujemne saldo będzie zmierzać do zmiany tej sytuacji. Będzie nakładać cła, akcyzy, limity towarów itp. Obowiązuje jednak niepisana zasada wzajemności. To samo zrobi drugie państwo. Gdy oba państwa wprowadzą bariery to wymiana międzynarodowa się zmniejszy. Handel jest po to by przynosił korzyści. Zmniejszą się wiec korzyści czerpane z wymiany. Tracą na tym obydwa państwa. Jeżeli nie chce się dopuścić do takiej sytuacji to trzeba dążyć do tego by żadne państwo nie miało powodów do wprowadzania barier. Tego rodzaju sytuacje mogą doprowadzić do napięć politycznych, a w skrajnych przypadkach nawet do wojen.

Ad.2. Przyczyna wewnętrzna.

Efektem procesu produkcyjnego są produkty i usługi, ale w procesie produkcyjnym kreowane są też dochody.

Gospodarka zamknięta:

X = D

X - podaż ( wartość produktów i usług)

D - dochód (popyt)

Równanie jest prawdziwe przy założeniu, że nie ma oszczędności i że część produktów nie ulega zniszczeniu.

Gospodarka otwarta:

Gdy Ex = im to X - Ex + Im = D

Lewa strona równania w dalszym ciągu oznacza podaż, a prawa popyt. Gdy saldo jest zrównoważone to wciąż występuje równowaga między podażą a popytem na rynku krajowym.

Gdy Ex > Im to X - Ex + Im < D

Dodatnie saldo wymiany z zagranicą stwarza zagrożenie inflacji ( nie ma pewności co do wystąpienia inflacji, nie musi ona wystąpić). Jest to druga przyczyna, która przemawia za tym, aby saldo było zrównoważone.

Mogą zdarzyć się sytuacje, gdy dodatnie saldo nie wywoła inflacji. Są dwie przyczyny takiej możliwości. Każda może wystąpić oddzielnie, mogą też wystąpić razem.

1. Nadwyżka dochodów nie przekształca się w efektywny popyt bo zostaje zaoszczędzona. Oszczędności dobrowolne albo przymusowe (podatki) rosną.

2. Nadwyżka dochodów zostanie wyeksportowana za granicę w postaci inwestycji zagranicznych.

Przykład: Niemcy zachodnie przed zjednoczeniem

Dodatnie saldo zagraniczne wpływa na wzrost gospodarczy - rośnie produkcja. Jest też korzystne z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy (w kraju są tworzone miejsca pracy kosztem zagranicy). Ogólna zasada jest więc taka, że saldo wymiany z zagranicą powinno być zrównoważone, ale są od tego wyjątki. Dodatnie saldo jest uzasadnione w następujących sytuacjach:

1. Występuje konieczność spłaty zadłużenia zagranicznego (chyba, że zadłużenie jest spłacane przez sprzedaż majątku narodowego)

2. Gromadzone są rezerwy walutowe
   rezerwa - czasowo, celowo niewykorzystany zasób przechowywany do wykorzystania wtedy, gdy wystąpią określone okoliczności. Za takie okoliczności uważa się zagrożenia: klęska żywiołowa, wojna. Rezerwy mogą być też potrzebne po to by skorzystać z szans, np. koniunkturalny spadek cen surowców - można kupić surowce po niskich cenach. Gdy państwo jest eksporterem w skali świata, a na rynkach światowych spadają ceny towarów to dzięki rezerwom możliwe jest ograniczenie eksportu i czekanie na wyższe ceny. Każda gospodarka (nawet gospodarstwa domowe) powinna dysponować rezerwami. Brak rezerw prowadzi do niekorzystnych następstw. Jedną z najważniejszych rezerw jest rezerwa dewizowa. Pojawia się pytanie jak duża powinna być rezerwa. Przyjmuje się, że bezpieczny poziom rezerw to rezerwy równoważne wartości sześciomiesięcznego importu. W Polsce rezerwy są mniej więcej na tym właśnie poziomie i dzięki temu kilkakrotnie uniknięto kryzysu walutowego. Gdy nastąpił kryzys walutowy w Rosji to poziom rezerw wynosił tam 13 mld dolarów. W Polsce w tym czasie rezerwa wynosiła 17 mld dolarów. Gdy inwestorzy zagraniczni zaczęli wycofywać kapitał z Polski to bank centralny mógł natychmiast realizować ich potrzeby i w związku z tym sytuacja wróciła do normy po niedługim czasie.

Sprawiedliwy podział dochodów i majątku

Jest to cel najbardziej skomplikowany i kłopotliwy z dwóch przyczyn:

1. Pojęcie „sprawiedliwość” jest pojęciem nieostrym, różnie można je rozumieć, jest subiektywne

2. W danym momencie wartość majątku jest dana, w określonym przedziale czasu strumień dochodów też jest określony, więc jakakolwiek zmiana w podziale tego co jest dane oznacza, że ktoś zyskuje, ale ktoś musi stracić.

Podział dochodu dokonywany jest w największym stopniu za sprawą ubezpieczeń oraz podatków dochodowych od osób fizycznych(nie wiem czy od przedsiębiorstw też).

Gdy jest mowa o sprawiedliwym podziale to trzeba rozróżnić kryterium podziału i sam proces podziału. Kryteria mogą być formalne i nieformalne. Np. dyskryminacja kobiet na rynku pracy pod względem płac - płeć jest kryterium nieformalnym. Podobnie jest gdy występuje kryterium rasowe, czy narodowościowe (narodowościowe było formalne w czasie okupacji). W praktyce najczęściej stosowane są trzy kryteria:

• Pracy

• Potrzeb

• Kapitału

Nie ma substytucji między tymi kryteriami, nie zastępują się. Są stosowane równolegle. Każde z nich znajduje zastosowanie przy różnych rodzajach dochodów.

Kryterium pracy (pozornie proste, ale w rzeczywistości bardzo złożone) - w jego skład wchodzi ilość pracy, jakość pracy, wymagane wykształcenie, doświadczenie, dyspozycyjność, odpowiedzialność związana z danym stanowiskiem pracy, zagrożenie zdrowia i życia związane ze stanowiskiem itp. Według tego kryterium dzielona jest płaca (rodzaj dochodu).

Kryterium potrzeb - dzielony według niego dochód to renty, emerytury, zasiłki, stypendia socjalne

Kryterium kapitałowe - dzielony według niego dochód to zysk z kapitału - podział zysku w spółkach kapitałowych. Wartość zysku zależna jest od wysokości wniesionego kapitału. To kryterium jest stosowane wszędzie tam, gdzie dochód jest zależny od wielkości wniesionego lub zaangażowanego kapitału (pieniądze na lokacie).

Które z tych kryteriów można uznać za sprawiedliwe w kontekście dwóch systemów: gospodarki rynkowej i systemu nakazowo-rozdzielczego ?:

• Kryterium pracy - w gospodarce rynkowej sprawiedliwe, w systemie nakazowo-rozdzielczym funkcjonowały tylko dwa kryteria: pracy i potrzeb więc kryterium pracy też uważano za sprawiedliwe. Jednak w najwyższej fazie rozwoju systemu nakazowo-rozdzielczego (komunizmie) miało istnieć tylko kryterium potrzeb.

• Kryterium potrzeb - w gospodarce rynkowej sprawiedliwe (dyskusja toczy się tylko o wysokość zasiłków, dotacji i inne pomocy społecznej, nikt nie kwestionuje konieczności takiej pomocy), w systemie nakazowo-rozdzielczym sprawiedliwe.

• Kryterium kapitału - w gospodarce rynkowej sprawiedliwe, w systemie nakazowo-rozdzielczym niesprawiedliwe. Socjalizm nie akceptował tego kryterium. Dlaczego taka różnica? Teoretyczne podstawy gospodarki rynkowej stworzyła klasyczna ekonomia angielska. W każdym procesie wytwórczym uczestniczy praca, ziemia i kapitał. Jeżeli wykorzystywany jest kapitał to właścicielowi kapitału należy się dochód, bo kapitał tworzy nową wartość. Podstawy systemu nakazowo-rozdzielczego stworzył Karol Marks. Według niego tylko praca tworzy nową wartość. Dochód należy się tylko pracy. Dochody z ziemi i kapitału to wyzysk. Wniosek: jeżeli system społeczny i gospodarczy akceptuje wyzysk klasy społecznej to cały ten system jest niesprawiedliwy. Trzeba więc go obalić na drodze rewolucji. ( związku z tezą Marksa, że jedynym źródłem nowej wartości jest praca nie wiadomo jaką wartość mają zasoby naturalne. „Ortodoksyjni” marksiści twierdzili że nie mają żadnej wartości :P)

Podsumowanie: w gospodarce rynkowej wszystkie trzy kryteria są uważane za sprawiedliwe, a w systemie nakazowo-rozdzielczym tylko dwa.

Proces podziału: Są dwie fazy podziału:

1. faza podziału pierwotnego

2. faza podziału wtórnego

Ad.1. Faza podziału pierwotnego - następuje w niej podział dochodów między czynniki uczestniczące w procesie wytwórczym - między pracę, ziemię i kapitał (podział na płacę, rentę i zysk). Każdy powinien to otrzymać. Problem polega na tym ile kto powinien otrzymać.

Ad.2. Faza podziału wtórnego - w podział włącza się budżet i instytucje para fiskalne. W tej fazie rozstrzyga się jaka część dochodu musi zostać odprowadzona do budżetu w postaci podatków lub do instytucji para fiskalnych w postaci wpłat lub składek.

Co się chce osiągnąć w procesie podziału?

Sprawiedliwy podział dochodów i majątku w praktyce oznacza, że chce się osiągnąć:

• zagwarantowanie wszystkim członkom społeczeństwa minimum egzystencji. Ten cel realizuje się przez ustalanie minimalnej płacy, renty, zasiłku, stypendium, dopłat

• zmniejszenie zróżnicowania społecznego pod względem osiąganych dochodów i posiadanego majątku. Ten cel osiąga się głównie przez system podatkowy - procentowa stawka podatkowa (nawet nieliniowa), dotyczy to podatków bezpośrednich i pośrednich. Podatki majątkowe służą zmniejszaniu różnic majątkowych (podatki od posiadanego majątku, od nabywanego majątku)

Wzrost gospodarczy

Metody osiągania wzrostu gospodarczego:

1. metoda intensywna

2. metoda ekstensywna

Ad.1. Metoda intensywna - rośnie wydajność czynników wytwórczych: pracy, ziemi i kapitału. Tempo wzrostu gospodarczego jest szybsze od tempa wzrostu zasobów angażowanych w procesie wytwórczym.

R
5% 2% 3%

3% 0% 3%

1% -2% 3% - spadek zatrudnienia mimo wzrostu

gospodarczego

X% - tempo wzrostu gospodarczego

Z% - tempo wzrostu zasobów pracy

R - różnica - wzrost wydajności

Warunkiem wzrostu liczby miejsc pracy jest to, że tempo wzrostu gospodarczego musi być wyższe od tempa wzrostu wydajności pracy.

Ad.2 Wzrost ekstensywny - wydajność czynników wytwórczych jest stała lub malejąca. Tempo wzrostu gospodarczego jest równe tempu wzrostu zasobów angażowanych w procesie wytwórczym, lub jest od niego mniejsze.

R
2% 5% -3%

2% 2% 0%

Przy wzroście intensywnym jest możliwy wzrost gospodarczy przy stałej, a nawet malejącej ilości czynników wytwórczych. Wzrost ekstensywny może się odbywać tylko przy wzroście zasobów angażowanych w procesie produkcji, a zasoby są ograniczone. Wzrost metodą ekstensywną jest możliwy tylko do czasu wyczerpania rezerw zasobów - była to główna przyczyna upadku gospodarki socjalistycznej. Wzrost intensywny jest umożliwiany przez postęp technologiczno-organizacyjny i zmiany strukturalne w gospodarce. Polegają one na tym, że zasoby przesuwane są z tych dziedzin , w których ich wydajność jest relatywnie niska do dziedzin, gdzie wydajność jest wyższa.

sektory

A B

1000 1200 - wydajność w tych sektorach

przeniesienie pracownika

-1000 1200 +200

Polityka ekonomiczna - Wykład (BARTECZEK ANDRZEJ prof. AE dr hab.) 2007

	Mikro	Makro
Podstawowa	Mikroekonomia	Makroekonomia
Stosowana	Prowadzenie przedsiębiorstwa	POLITYKA GOSPODARCZA

C (ceny)	Sr (środki)
++ A + B o C - D.... k	1 2 3 4... n

Przyczyny

Środek

Skutki

Cel

SP

(przyczyny o charakterze społeczno-politycznym)

1

E

(przyczyny o char. Ekonomicznym)

Efektywne gospodarowanie w skali kraju

4

Ewśp

(efektywne wykorzystanie środków publicznych)

A

(alokacja środków publicznych)

2

Kontrola wykorzystania środków publicznych

3

BC

OZ

E

K

M1

M2

M3

Z1

Z2

Z3

P2

P3

P1

ZA3

ZA1

ZA2

42

---