5. De rederijkerspoëzie

• vertegenwoordigers van burgerlijke cultuur

• verbinden de Middeleeuwen met het Rainessance - het populairst in de eerste helft van de XVI eeuw

• bezig met toneel en lyriek

• vormden rederijkerskamers = soort geestelijke broederschappen - de meeste ontstonden in Brabant (Antwerpen)

• landjuwelen - wedstrijden van rederijkerskamers

• structuur van een rederijkerskamer:

• prins - bepaald regels van de competities en v. d. gedichten; prijst de winaars

• deken - voorzitter

• factor - tekstdichter

• bode - verspreid informatie over wanneer, waar enz. de wedstrijd zal gebeuren

• voorbeelden van:

• rederijkerskamers: “De Heilige Geest” (Brugge), “De Drie Santinnen” (Brugge), “De Violier” (Antwerpen), “De Eglantier” (Amsterdam)

• beroemde rederijkers: Anthonis de Roovere, Anna Bijns, Matthijs Castelijn

• oevre van de rederijkers: “Marieken van Nieumeghen” (mirakel), “Elckerlijc” (moraliteit), “Eerste Bliscap van Maria” (bliscap)

• bekende gedichten: “Vander Mollenfeeste”, “Sotte amoureusheyt”, “Pap ende broodt in doude daghen”

1. poëzie (soorten gedichten):

• refrein

• aan het einde van elke strofe komen dezelfde regel(s) voor. (deze regel = refrein of stoc)

• standaard gedicht - typisch voor rederijkers

• soorten:

• zotte referein = grappig, humoristisch

• vroede referein = serieus, kritisch (b.v. m.b.t. dogma's)

• amoreuze referein = over liefde

• rondeel (rondo)

- 8 regels

- regels 1,4,7 - identiek, ook 2 en 8 hetzelfde

- rijmstelsel:

1. A1

2. B1

3. A2

4. A1

5. A3

6. B2

7. A1

8. B1

• aldicht - gedicht of een onderdeel van een gedicht, waarin ieder woord in een vers rijmt op een woord in een tweede vers

• schaakbord - gedicht waar de bewegingen van bepaalde figuren bepalen hoe de regels eruitzien

• ketendicht (kettingrijm) - rijm waarbij het laatste woord van een versregel rijmt op het eerste woord van de volgende regel.

b.v. “en de vogels op de daken waken over wind en regen negen kraaien welgeteld”

• simplet - alle woorden van het eind van het vers rijmen met elkaar

• kreeftdicht - gedicht dat zowel van voor naar achteren als van achter naar voren kan worden gelezen

• naamdicht - gedicht waarvan bepaalde, meestal de eerste, letters van iedere regel of strofe, achter elkaar gelezen zelf ook een woord of zin vormen

1. beschrijf de meest gangbare typen van literair schrijven bij de rederijkers

De dichtvormen die werden gebruikt door de rederijkers waren:

• Het refrein, ook wel eens ballade genoemd. Deze dichtvorm is wellicht afkomstig vanuit Frankrijk en is zo naar de Nederlanden overgewaaid. François Villon was één van de Franse grootmeesters en Anthonis de Roovere was één van de Nederlandse grootmeesters in dit genre.

Het was de favoriete vorm van reerijkers. Het bevat meestal 5 tot 10 strofes waarvan elke 8 tot 24 regels had. Aan het einde van elke strofe was er altijd dezelfde regel met de hoofdgedachte van het gedicht. De laatste strofe beëindigde met de opdracht voor de prins, de voorziter van de kamer. Rederijkers

• Het rondeel, een dichtvorm waarin hele regels herhaald worden en waarin maar twee rijmklanken voorkomen. Gewoonlijk telt het rondeel acht regels en dan zijn de regels 1, 4 en 7 aan elkaar gelijk en de regels 2 en 8. Een andere vorm van het rondeel is het rondeau. Dit is wanneer het rondeel uit twaalf of dertien regels bestaat. Dan zijn meestal de regels 1, 7 en 12 of 13 dezelfde en 2 en 8. Deze dichtvorm is vandaag de dag minder bekend, maar was in die tijd heel populair.

• Het acrostichon of naamdicht. Het woord 'acrostichon' is herleidbaar tot het griekse woord akrostichis, wat zoveel betekent als 'een uitstekend vers'. We spreken van een acrostichon wanneer de beginletters van de opeenvolgende regels een naam vormen. Dit is veelal de naam van de schrijver, dan wel van de hoofdpersoon in het gedicht.

• De retrograde of kreeftdicht Rederijkers zochten naar originele vormen van het rijm die niet alleen aan het einde van het lijn voorkomt, maar ook in het middel of in het begin.

• . Dit gedicht kan men van links naar rechts van boven naar beneden en van rechts naar links van beneden naar boven lezen.

• Schaakbord was het moeilijkste. Op elke van 64 velden stond er een lijntje tekst en als je op bepalde manier het lees, kon je er verschillende 36 balladen vinden.

• Verder zijn er nog andere vormen zoals binnenrijmen, het ABC-gedicht , aldicht en het ketengedicht .

2. beschrijf de maatschappelijk-culturele waarde van deze groep artiesten

Het massale ontstaan van de kamers van rethoricen, de culturel-literaire gennotschappen, was een typisch verschijnsel van de nederlandse burgerlijke cultuur in 15^de eeuw en had invloed erop nog 200 jaar. In andere west-europese landen kan je gelijk verschijnsel vinden.

De naam amer van Rethorica komt er in 1441 in Vlaamse stad Oudenaarde voor. In die tijd haden de meest van Vlaamse steden zijn eigen kamers. Zijn opbloei vindt plaats in de eerste helfte van 16de eeuw. In het Noorden waren ze niet zo populair, maar je kon hen in de groter steden van Zeeland en Holland vinden.

De kamers van rederijkers Waren zoals beroepsgroepen georganiseerd. Tot een kamer behoorde van tien to zelfs hondert leden. De meest belangrijke positie han een prins die een nobel in de stad was. De literaire leider was “factor” genoemd, wie toneels en refreinen moest schreven en voorstellingen en wedstrijden organiseren. De Dekan en zijn raad redeerde van de kamer. Elke kamer had ook zijn eigen dwaas en wapen met devies.

Rethoricen organiseerden de wedstrijden waarin de beste stukken een prijs konden winnen. Die wedstrijden waren met paraden en volksspelen verbonden.

De kamers konden op de maatschappij beïnvloeden en openbare mening vormen. Daarom de machtige mensen probeerde om hen zich onder te schikken. Als rethoriken niet gehoorzaam waren, werden ze gestraaft of zelfs ter dood veroordeeld.

De grote verdienste van rederijkers in poëzie was in grote mate de bewuste sterven naar het behandelen van de metrieke vormen wat pas later volledig ontwikkelde.

De beroemste rethoriken:

Anthonis de Roovere - Hij schreef gebedden en religieuze liederen en refreinen. Hij was een aandachtig waarnemer van zijn tijd. Hij critiseerde omkoopbare rechters, niet morele dominees, het verderven van zeden en sociale ongelijkheid, hij was bewust van zijn onmatigheid en teleurgesteld ervan.

Matthijs Castelein - Zijn religieuze lyriek was heel gewoon, maar Zin liefderefreinen over droevigheid, melancholie, vreugde en genieting van het leven onderscheiden zich met zijn melodie en de versheid van de gevoelens. Wij kennen hem als een auteur van toneels (kluchten en moraliteiten). Zijn bekendste werk is De Conste van Rethoricen waarin hij de metrieke regels gebruikte door rethoriken beschreef.

---