1. Przedmiot socjologii- socjologia to pewien zasób wiedzy, dotyczącej świata ludzkich dzieł. To zainteresowanie dzieli z historią, prawem, ekonomią, filozofią, politologią. Każda z tych nauk zajmuje się odmiennymi aspektami ludzkich tworów, wyróżnionymi jako odrębne dziedziny poznania. Socjologia to krótko mówiąc nauka o społeczeństwie

2. Funkcja socjologii: poznawcza- polega na określeniu mechanizmów i praw rządzących życiem zbiorowości, ustaleniu prawidłowych zjawisk i kierunków procesów społecznych.

3. Funkcja socjologii: diagnostyczna- polega na ocenie procesów i zjawisk społecznych ze względu na konkretne warunki występowania.

4. Funkcja socjologii: prognostyczna- polega na przewidywaniu zmian, jakim ulegnie zjawisko lub proces pod wpływem określonego działania.

5. Funkcja socjologii: demaskatorska- polega na ujawnianiu rzeczywistych mechanizmów lub motywacji, kryjących się pod zewnętrzną powłoką zjawisk społecznych.

6. Funkcja socjologii: apologetyczna: polega na takiej mistyfikacji rzeczywistości społecznej, która umożliwia pozytywną ocenę tej rzeczywistości.

7. Funkcja socjologii: socjotechniczna- dostarcza wiedzy i informacji niezbędnych do praktycznego działania, pozwala racjonalnie planować kształt systemu społecznego i wpływać na jego funkcjonowanie.

8. Koncepcja społeczna Platona- przenika antyempiryzm, antydemokratyzm i antyindywidualizm. Stworzył on hierarchię ustrojów politycznych od najwyższych- republiki arystokratycznej i monarchii arystokratycznej, poprzez timarchię (arystokrację rycerską), oligarchię (rządy bogatych) aż do najniższych- demokracji (rządy ludu) i tyranii (władzy jednostki despotycznej). Wg Platona warunkiem koniecznym do stworzenia doskonałego państwa jest zachowanie ścisłej hierarchii w społeczeństwie podzielonym na klasy i rządzonym przez elitę. Celem życia społecznego jest państwo jako całość a nie szczęście jednostek obywateli.

9. Koncepcja społeczna Arystotelesa- dokonuje on podziału form ustroju politycznego na dobre (monarchia, arystokracja i politeja) oraz złe (tyrania, oligarchia i demokracja). Określenie ustroju jako złego wynika, z tego czy rządzący realizują interesy własne czy rządzonych. Wg niego w każdym społeczeństwie istnieją trzy klasy: bogata, biedna i średnia. Analizuje on problemy równości i sprawiedliwości społecznej, gwarantując istnienie właściwej równowagi między klasami, polegającej na przewadze klasy średniej, bowiem taki układ gwarantuje spokój i pokój społeczny.

10. Koncepcja społeczna Św. Augustyna- dokonał próby określenia miejsca wspólnoty ludzi wiary w ówczesnej rzeczywistości społecznej w swoim dziele „O Państwie Bożym”. Stworzył on koncepcję dwóch państw. Pierwszym państwem, powodowanym miłością własną, było „państwo ziemskie”, a drugim, wyrażającym pogardę dla spraw doczesnych, było „państwo Boże”. Oba państwa odpowiadały dwóm odmianom ludzkiej społeczności: pierwsze było państwem naturalnym, ludzi dążących do realizacji ziemskich interesów, drugie zaś było państwem ludzi złączonych głęboką wiarą i skupionych wokół kościoła.

11. Koncepcja społeczna Św. Tomasza z Akwinu- twierdził on, że światem rządzi system praw, na który składają się: prawo wieczyste, prawo naturalne (będące odzwierciedleniem prawa wieczystego w świecie) oraz prawo ludzkie (pozytywne, stanowiące tylko odpowiednią do okoliczności konkretyzację prawa naturalnego i obowiązujące o tyle, o ile jest z nim zgodne). Równie ważna jest jego koncepcja społeczeństwa. Wg św. Tomasza struktura świata jest hierarchiczna- cały jego porządek zostaje wywiedziony z jednej przyczyny i jest nastawiony na jeden cel, którym jest Bóg. Wszystko podlega prawu boskiemu.

12. Koncepcja społeczna twórcy socjologii A Comte^,a- u podstaw koncepcji Comte^,a leży przekonanie o głębokim kryzysie, w jakim znalazło się społeczeństwo w początkach XIX wieku. Wyjście z tej sytuacji stanowić miało stworzenie nowego systemu wierzeń, nowej religii ludzkości, utożsamionej z nauką. Postulat ten korespondował z wyróżnionymi przez niego trzema stadiami procesu poznania ludzkości: teologicznym, metafizycznym i naukowym, czyli poznawczym (problemów społecznych, politycznych i moralnych).Opracował on metody socj. : czystą obserwację, eksperyment, met. porównawczą a także met. historyczną.

13. Koncepcja społeczna J.S. Milla- jego dociekania społeczne zmierzają do wyjaśnienia relacji między stałymi cechami jednostek a zmiennością struktur i więzi społecznych. Rozważając problemy logiki, stwierdził m.in., że: * w badaniach socjologicznych nie jest możliwe zastosowanie kanonów metody indukcyjnej,* prawa zachowań ludzkich mają charakter statystyczny.

14.Metoda socjologiczna a metody socjologii- met. socjologiczna polega na zastosowaniu pojęć i teorii socjologicznych do wyjaśniania zjawisk badanych przez inne nauki. Metody socjologii to najczęściej stosowane przez socjologów sposoby i techniki badania rzeczywistości społecznej. Wśród nich można wyróżnić:

a) metody i techniki zbierania materiałów (obserwacja, ankiety, autobiografie, dokumenty, sondaże, wypowiedzi, wspomnienia, pamiętniki, listy, itp.),

b) metody badawcze.

15.Metoda historyczno porównawcza w socjologii- stosowana jest w badaniach nad przebiegiem zjawisk i procesów zachodzących w przeszłości.

16.Metoda statystyczna w socjologii- polega na wykorzystaniu informacji zawartych w zbiorach danych czy rocznikach statystycznych, w materiałach sprawozdawczych przedsiębiorstw lub instytucji i innych materiałach liczbowych w celu uchwycenia tendencji, prawidłowości i zależności, dotyczących przekształceń wewnątrz struktury społecznej i rozwoju społecznego.

17. Metoda monograficzna w socjologii- charakteryzuje się dążeniem do opisu w procesie badawczym konkretnych problemów- brakiem tej metody jest koncentracja uwagi na jednym, wyizolowanym zjawisku, bez próby ukazania jego uwikłania w całokształt zjawisk towarzyszących.

18. Metoda biograficzna albo dokumentów osobistych w socjologii- stosowana jest w badaniach subiektywnych postaw i zachowań jednostek i ich psychospołecznych uwarunkowań, indywidualnych doświadczeń ludzi w określonych sytuacjach i środowiskach- jako materiał źródłowy dominują tu dokumenty osobiste, takie jak: listy autobiografie, życiorysy, wspomnienia, pamiętniki, wypowiedzi, itp.

19. Metoda sondaży opinii w socjologii- stosuje się ją w badaniach zjawisk masowych, zachodzących w wielkich zbiorowościach społecznych, za pomocą ankiety. Podstawowe zarzuty pod adresem tej metody dotyczą albo formułowania pytań w ankiecie, albo doboru reprezentacji statystycznej badanej zbiorowości.

20. Metoda eksperymentalna w socjologii- w ograniczonym zakresie pozwala na badanie zastanej rzeczywistości, występujących w niej związków i zależności poprzez weryfikację hipotez roboczych w oparciu o sztucznie skonstruowane sytuacje społeczne. Typy eksperymentu:

a) projektowany w terenie,

b) ex post facto,

c) laboratoryjny.

21.Socjologia a ekonomia- obydwie te nauki zajmują się tą samą sferą rzeczywistości, czyli sferą ludzkich działań i ich efektów, różni je natomiast szczegółowy przedmiot zainteresowań i stosowane metody badawcze. Socjologia jest nauką bardziej szczegółową i wnikliwą niż ekonomia, która znajduje dopełnienie swych badań właśnie w socjologii.

22.Socjologia a myślenie potoczne- socjologia należy do tych nauk, które ścierają się ze zdroworozsądkową wiedzą o społeczeństwie. Związane jest to z tym, że:

a) większość ludzi jest przekonana o swej znajomości reguł rządzących życiem społecznym,

b) socjologowie znajdują się wewnątrz przedmiotu własnych badań, a zobowiązani są do traktowania go w sposób obiektywistyczny, niejako od zewnątrz,

c)wszystko, co badane jest przez socjologa, uzyskało już w poznaniu zdroworozsądkowym swą nazwę i interpretację, jest zatem znaczeniowo obciążone.

23.Kulura- w znaczeniu najogólniejszym oznacza całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, natomiast w znaczeniu potocznym: wyłącznie duchowy dorobek. Konceptualizację „kultura' zapoczątkował niemiecki filozof S. Pufendorf (De iure naturae et genitu), (E. B. Taylor- wyznaczył perspektywę teoretyczną globalnym antropologicznym def. kultury.)

24.Cywilizacja- pojmowana szeroko bywa utożsamiana z kulturą znaczeniu węższym przeciwstawia się cywilizację kulturze. Cywilizacja to stan rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym uwarunkowany stopniem opanowania przyrody przez człowieka.

25.Natura- definiuje się albo jako materialną rzeczywistość, przyrodę lub całokształt wytworów przyrody; lub też jako zespół cech charakterystycznych dla danego zbioru przedmiotów czy zjawisk, tj. ich charakter, rodzaj. Dla Spinozy była to energia twórcza, utożsamiał przyrodę z Bogiem.(A. Schopenchauer, F. Nietzche, H. Bergson)

26.Pojęcie życia-w znaczeniu biologicznym to dynamiczny stan organizmów przejawiający się zdolnością do wzrostu, reagowaniem na bodźce itp. W znaczeniu filozoficznym- wszelka aktywność, dynamizm, specyfika rzeczywistości humanistycznej.

27.Kulturalizm-to stanowisko metodologiczne i teoretyczne, które czyni zasadą i krytycznym miernikiem wszystkiego, co kulturalne- nieprzyrodniczy charakter kultury.

28.Naturalizm--to stanowisko metodologiczne i teoretyczne zakładające, że prawidłowości życia społecznego są szczególnym przypadkiem funkcjonowania ogólnych praw przyrody. Wyraźna inspiracja naturalistyczna wystąpiła w uniwersalistycznej koncepcji kultury C. Levi-Straussa.

29.Stosunek natury i kultury w myśli starożytnej-ład, harmonia, porządek fascynowały ludzi od zawsze. Dla starożytnych koncepcji natury charakterystyczne jest jej pozytywne wartościowanie. Wg filozofii Platona świat natury został stworzony przez Demiurga. Bóg chrześcijański stwarza świat z nicości, Demiurg Platona wyprowadza świat z chaosu i porządkuje go. Harmonia i piękno są świadectwem Boskiej dobroci i potęgi.

30.Stosunek natury i kultury u Galileusza- Galileusz wystąpił z tezą o autonomii poznania przyrodoznawczego. Oddzielił poznanie przyrody od aspektu religijnego.

31.Stosunek natury i kultury u F. Bacona- przyroda stała się zapasem energii i materii, z której należy czerpać środki dla podniesienia zdrowotności, zwiększenia zamożności i pomyślności wszystkich ludzi. To człowiek ma zmieniać przyrodę zgodnie ze swoimi wyobrażeniami. Postawa człowieka wobec przyrody wyraża się w metafizyce władzy i panowania.

32.Stosunek natury i kultury u T. Hobbesa- Z pozycji racjonalistycznej i naturalistycznej krytykuje on naturę. Twierdził, że człowiekiem rządzą te same prawa mechaniczne, które rządzą naturą. Z natury i instynktu każdy jest egoistą, więc naturą jest walka wszystkich przeciw wszystkim: homo homini lupus.

33. Krytyka kultury u J.J. Rousseau- twierdził, że postęp kulturowy dokonywał się za cenę wyobcowania człowieka z własnej natury, która jak zakłada jest pierwotnie dobra i zdrowa. Cywilizacja jest źródłem zła, zniszczyła równość ludzi, zasiała niezgodę, nienawiść, pozbawiła człowieka wiedzy, zasiała zwątpienie w Boga.

34.Poglądy głoszące jedność kultury i natury- koncepcja A.F. Kroebera stwierdza wynurzenie się zjawisk kulturalnych ze społecznych, tych zaś ze zjawisk naturalnych. W tym sensie kultura nie jest przeciwstawieniem natury, ale stanowi konieczny jej rezultat (B. Malinowski).

35.Poglądy głoszące niezależność kultury i natury- nurt humanistycznej antypozytywistycznej antroposocjologii neguje lub minimalizuje wpływ natury na kulturę. To historyzm jest uznany za główny wyznacznik różnic między naukami o kulturze a naukami przyrodniczymi. Orientacja kulturalistyczna w swoich badaniach uwzględnia zmienne kulturowe (życie gospodarcze, rodzinne, umysłowe, artystyczne).

36.Czym jest ekologia głęboka- (fil. A. Naessa ) stawia pytania: jakie społeczeństwo, jaki system wychowania, jakie religie są najbardziej korzystne do życia na tej planecie. Odrzuca antropocentryzm, odwołuje się m.in. do holistycznego światopoglądu systemów religijnych i filozoficznych różnych kultur pozaeuropejskich.

37.Czym jest filozofia życia- filozofia stworzona przez A. Schweitzera jej zasadą jest szacunek dla życia.

38.Co to jest osobowość- przez osobowość należy rozumieć zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej działanie i myślenie, wyrastających na podbudowie cech biopsychicznych a pochodzących z wpływu kultury i struktur zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których żyje.

39.Trzy źródłowe elementy osobowości- (A)- to co biopsychiczne, (B)- to co indywidualne, (C)- to co społeczne- z przyuczenia społecznego jednostek.

40.Przyuczenie społeczne w okresie dziecięcym- wpływ szkoły i rodziny- powstaje w wyniku oddziaływania społeczeństwa i innych ludzi na jednostkę. Jego celem jest wpojenie dziecku pewnej liczby odruchów społecznych, stanowiących reakcje na różne sytuacje społeczne. Zasadniczym wiekiem do przyuczenia społecznego jest ok. 15 rok życia, wówczas zostaje zbudowany podstawowy obraz świta, miejsca człowieka w tym świecie oraz elementarny system wartości. Rodzina w której żyje jednostka wprowadza ją w system moralny i religijny właściwy dla grupy społecznej, w której dokonuje się jej socjalizacja.

41.Co to jest internalizacja- kształtowanie człowieka polegające na uwewnętrznieniu przez jednostki społecznych norm i wartości.

42.Pięć elementów składowych osobowości- a)osobowość podstawowa-stanowi kompleks cech i skłonności, wyznaczających typowe dla każdego narodu sposoby zachowania w określonej sytuacji; b)kulturowy ideał osobowości- to system podstawowych norm i wartości, którym powinna się cechować każda jednostka; c)jaźń subiektywna- jest zespołem wyobrażeń o sobie; d)jaźń odzwierciedlona- to zespół wyobrażeń, jaki każdy z nas wytwarza sobie na podstawie ocen otoczenia, na podstawie tego co sobie sami wyobrażamy, że inni sądzą o nas; e)rola społeczna- np. rola dziecka, syna, córki, matki, męża, członka wspólnoty religijnej, partii politycznej, społeczeństwa czy narodu.

43.Typologie osobowości- dokonane przez Hipokratesa, który stworzył klasyfikację temperamentów, wyróżniając nast. typy: sangwinik, melancholik, choleryk i flegmatyk. Typy związane z budową ciała dokonane przez E. Kretschmera: pykniczny, asteniczny, atletyczny i dysplastyczny. O. Spranger, za podstawę osobowości uznał usposobienie i wyróżnił typy człowieka:

a)teoretyczny- poszukujący teorii wyjaśniających świat,

b)ekonomiczny- dążący do bogactwa i zdobycia dóbr mater.,

c)estetyczny- pragnący przeżywania piękna,

d)społeczny- chętny do pomocy innym ludziom,

e)polityczny- zabiegający o władzę,

f)religijny- zainteresowany poznawaniem Boga.

Typy osobowości wg F. Znanieckiego:

a)ludzi dobrze wychowanych, których osobowość ukształtowali wychowawcy i instytucje upowszechniające ideały wychowawcze,

b)ludzi pracy, których osobowość ukształtował warsztat pracy i zespoły pracownicze,

c)ludzi zabawy, wychowanych w grupach zabawowych i rówieśniczych,

44.Co to jest mikrosocjologia- to taki sposób analizy zjawisk społecznych, w którym punkt wyjścia stanowi jednostka lub mała grupa społeczna.

45.Co to jest makrosocjologia- jest wówczas, gdy zjawisko podlegające badaniu rozważane jest z punktu widzenia szerszej całości, do której ono należy.

46.Role społeczne- w ujęciu mikrosocjologii- określona jest sytuacja, funkcje i zadania związane z poszczególnymi rolami, ale konkretny sposób odegrania każdej z nich zależy od jednostki i jej otoczenia. Każdej roli towarzyszą inne role..

Oczekiwania dotyczące powiązanych ról mogą być:

a)symetryczne względem siebie(np. oczekiwania małżonków)

b)niesymetryczne (np. mężczyzny wobec kobiety i odwrotnie). W związku z tym role spełniane przez jednostkę można podzielić na zależne pozostające w związku bezpośrednim i symetrycznym z innymi rolami oraz niezależne- kiedy przeciwrole nie są wyraźne i jednoznacznie określone. W ujęciu makrosocjologii role społeczne analizuje się z punktu widzenia grup społecznych, (tzw. grup przynależności ) czyli grupy wewnętrzne oraz zewnętrzne.

47.Społeczeństwo a role społeczne-

a)w każdym społeczeństwie istnieje bardzo dużo ról,

b)układ ról jest strukturą dynamiczną, postęp i zmiana w społeczeństwie łączy się nieuchronnie z zanikaniem jednych ról i powstawaniem innych,

c)rola społeczna jest niezależna od osoby- tę samą rolę mogą pełnić bardzo różne osoby,

d)jedna osoba może pełnić wiele ról, często pozostających ze sobą w kolizji,

e)w społeczeństwie występuje, w większym lub mniejszym nasileniu, zjawisko dziedziczenia ról społecznych.

48.Rola-pozycja-prestiż społeczny- wypełniana przez jednostkę rola społeczna określa jej pozycję. Pozycja może być wyznaczona przez naturę lub społeczeństwo (płeć) albo wybrana (zawód). Status społeczny to układ ról społecznych wypełnianych przez jednostkę. Ze statutem społecznym łączy się szereg wtórnych cech , które wyznaczają prestiż społeczny jednostki, a więc sytuują ją w danej strukturze społecznej na niższym lub wyższym poziomie.

49.czym jest instytucjonalizacja- czyli zawłaszczenie systemów symbolicznych na poziomie makro zakłada, iż na poziomie grupowym wykształcają się obrazy świata i sposoby mówienia, z których jeden uzyskuje przewagę. Instytucjonalizacja osobowości zakłada również uprzednie istnienie struktury grupy, której charakter wymusza kształtowanie się określonych kodów mówienia poziomie jednostek i za pośrednictwem „produkowanych” przez nie wykonań językowych, ustanawia sposób mówienia wspólny i właściwy danej grupie.

50.Czym jest struktura w socjologii- ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, determinująca przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie.

51.Dwa stanowiska w kwestii relacji między mikro- i makrostrukturami w społeczeństwie- pierwsza koncepcja pozwala ujmować grupy i mniejsze społeczności jako cząstki społeczności większej. Na wyższych szczeblach struktury społecznej przyjmuje istnienie pola, w którym makrostruktura oddziałuje na mniejsze struktury znajdujące się w jej zasięgu i w którym także podlega ich wzajemnym oddziaływaniom. Przy czym, we wszystkich aspektach struktury społecznej ład makrostrukturalny istotnie warunkuje porządek mikrospołecznej skali. Druga koncepcja przyjmuje, iż życie społeczne de facto realizuje się w obszarze małych grup społecznych. Istota życia społecznego tkwi w zasadach ładu wytwarzanych przez mikroukłady zbiorowe i właśnie one stanowią o charakterze więzi społecznej.

52.Co to jest społeczeństwo- to populacja posiadająca odrębny system symboli kulturowych, zorganizowana na jakimś określonym terytorium za pomocą instytucji politycznych, którą cechuje odrębność i osobistość kulturowa, strukturalna i dziejowa.

53.Co to jest społeczność lub wspólnota- to zbiorowość terytorialna (wieś, miasto, region) lub etniczna.

54.Czym są kręgi społeczne- to zespoły osób utrzymujących ze sobą stałą styczność osobistą, choć nie posiadające wyraźnej zasady odrębności ani wewnętrznej organizacji.

55.Co to jest zbiór społeczny- to ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnianą przez obserwatora z zewnątrz bez względu na to, czy ludzie ci uświadamiają to sobie, czy nie- są to zbiory w sensie statystycznym, wyodrębnione według różnych kryteriów (somatyczne, wieku, płci, wykształcenia, zawodu, itp.).

56.Co to jest zbiegowisko- jest przelotnym skupieniem kilku czy kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem.

57.Czym jest tłum- jest to przelotne zgromadzenie większej ilości ludzi na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób.

58.Czym jest publiczność- rozróżniamy publiczność:

a)zebraną- jest skupieniem pewnej ilości osób żywiących podobne oczekiwania przeżycia pewnych bodźców lub zainteresowanych tym samym przedmiotem.

b)nie zebraną- to wielka ilość ludzi, których identyczne podniety nastawiają w jednym kierunku myślenia i zainteresowań.

59.Czym jest grupa społeczna- to pewna ilość osób (min.3os.)

powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucję, mających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności.

60.Czynniki konstytuujące grupę społeczną-

a)organizacja wewnętrzna- instytucja, formy kontroli i wzory zachowań powodujące, że grupa stanowi pewną wyraźną, względnie spoistą całość.

b)własne wartości- w oparciu o które rozwija się poczucie wspólnoty członków grupy oraz ich odrębność w stosunku do innych grup. Wartości te to: idee, hasła, symbole, lokal, przedmioty materialne, majątek, tradycje.

c)poczucie odrębności- jedna z zasadniczych cech grupy i może kształtować się na gruncie różnic ideologicznych, terytorialnych, religijnych, zainteresowań, itp.

d)dążenie do zapewnienia sobie trwałości.

61.Różne podziały grup społecznych:

Według typu więzi grupowej:

a)formalne- które są jednocześnie grupami bezosobowymi i wtórnymi, charakteryzują się więzią nieosobistą, rzeczową i składają się z wielu mniejszych grup,

b)nieformalne-zwane także pierwotnymi i małymi, zbudowane są w oparciu o więź osobistą spajającą niewielu ludzi.

Według wielkości:

a)duże- jeśli dominuje w nich więź bezosobowa,

b)małe- więź między członkami ma charakter bezpośredni,

Według trwałości więzi:

a)sporadyczne- powołane do realizacji konkretnego zadania.

b)ciągłe „trwałe”- powołane do realizacji długofalowych interesów

Ze względu na typ członkostwa-:

a)inkluzywne- do których wstęp jest rzeczą otwartą i zależy od zainteresowania jednostki

b)ekskluzywne- w których członkostwo jest zastrzeżone wyłącznie dla ludzi spełniających określone kryteria

Ze względu na charakter członkowstwa:

a)członkostwo jest automatycznie nabywane- np. przez sam fakt urodzenia w określonej rodzinie

b)dobrowolne- kiedy sami decydujemy o wstąpieniu do danej grupy

c)rozerwalne- z których wystąpienie jest możliwe i proste

d)nierozerwalne- z których wystąpić nie możemy (rodzina)

Według typu solidarności:

a)wewnętrzne- te do których sami należymy

b)zewnętrzne- te których członkami jesteśmy

Szczególny rodzaj stanowią grupy odniesienia- to grupy podstawowe o decydującym znaczeniu dla wyjaśniania działań i zachowań jednostki.

62.Socjodrama,-improwizowane po amatorsku przedstawienie służące terapii psychosocjologicznej. Uczestniczący w nim odgrywają wyznaczone przez psychoterapeutę role, by skorygować własne postępowanie, a także stosunki panujące w danym zespole.

Socjogram, graficzne przedstawienie wyników badań metodami socjometrycznymi. Socjogram odzwierciedla stosunki wzajemne między poszczególnymi członkami grupy społecznej, osobami i grupami lub między grupami. Przy sporządzaniu socjogramu poszczególne osoby oznacza się tzw. punktami, czyli graficznymi symbolami o zróżnicowanych kształtach (np. trójkąt - mężczyzna, koło - kobieta), wybory pozytywne - liniami ciągłymi, wybory negatywne - liniami przerywanymi.

Socjometria, dział socjologii zajmujący się teorią, metodami i technikami ilościowych pomiarów cech psychicznych, charakterystycznych dla grup społecznych, dynamiki wewnątrzgrupowej i zjawisk wewnątrzgrupowych.

63.Rodzina jako grupa społeczna- jest ona grupą pierwotną i małą, złączona silną emocjonalną więzią, w której występują częste i bezpośrednie kontakty oraz nieformalne wzory kontroli społecznej. Rodzina charakteryzuje się silną spójnością wewnętrzną powstającą w sposób naturalny w toku spontanicznego zaspokajania potrzeb.

64.Więź małżeńska- małżeństwo jest społeczny, legalny, seksualny związek rozpoczynający się publicznym obwieszczeniem i zobowiązaniem podejmowanym z myślą o jego trwaniu. M to związek kobiety z mężczyzną, powołanym dla wspólnego pożycia, współpracy dla dobro rodziny, wychowaniu dzieci, wzajemnej pomocy. Podstawą funkcjonowania rodziny są dwa rodzaje więzi: więź między żoną a mężem (małżeńska), oraz między rodzicami a dziećmi (pokrewieństwa).

65.Pokrewieństwo rzeczywiste i zastępcze. Więź powinowactwa:

Pokrewieństwo rzeczywiste- zachodzi wówczas, gdy członkowie rodziny połączeni są biologicznym związkiem krwi. Zachodzi ono między rodzicami a własnymi dziećmi i nakłada na rodzinę określone uprawnienia i obowiązki.

Pokrewieństwo zastępcze- występuje wtedy, kiedy członkowie rodziny nie są ze sobą biologicznie spokrewnieni, a mimo to tworzą wspólną rodzinę. Występuje ono między rodzicami a przybranymi w wyniku adopcji, dziećmi.

Więź powinowactwa- tworzą ją jednostki wchodzące w skład szerszej rodziny nie przez pokrewieństwo lub adopcję, lecz na skutek małżeństwa (szwagier, teść, zięć).

66.Rodzina nuklearna- składa się z dwóch dorosłych osób różnej płci, które utrzymują ze sobą społecznie usankcjonowany związek seksualny, oraz z ich własnych lub adoptowanych dzieci. Istnieją dwa podtypy rodzin nuklearnych: pierwszy z nich to rodzina w której przychodzimy na świat i w której mamy status dziecka, drugi podtyp to rodzina jaką zakładamy wstępując w związek małżeński i w jakiej mamy status dorosłego.

67.Rodzina poszerzona /spokrewniona/- składa się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych opartych na więzi rodzic-dziecko i obejmującą stosunki między rodzeństwem.

68.Rodzina poligamiczna i monogamiczna:

Rodzina poligamiczna-składa się z danej osoby, jej kilku współmałżonków (współmałżonek) oraz ich dzieci.

Rodzina monogamiczna- legalizuje współżycie jednego mężczyzny z jedną kobietą.

69.Rodzina endo- i egzogamiczna:

Endogamiczna- małżonkowie pochodzą z tej samej grupy społecznej, warstwy.

Egzogamiczna- oznacza, że małżonkowie pochodzą z różnych grup społecznych.

70.Rodzina mała, duża i rozproszona:

Mała- złożona z matki, ojca i dzieci, to rodzina mała pełna, bez jednego członka- mała niepełna.

Duża- złożona przynajmniej z trzech pokoleń, współżyjąca stale ze sobą, kierowana zazwyczaj przez najstarszego mężczyznę.

Rozproszona- poszczególne rodziny małe zamieszkują w innych domach, ale występują między nimi więzi pokrewieństwa i emocjonalne.

71.Rodzina patrylinearna i matrylinearna:

Patrylinearna- dzieci dziedziczą po ojcu przynależność, pozycję społeczną oraz mienie.

Matrylinearna- dziedziczenie tych wartości następuje po matce.

72.Rodzina patriarchalna, matriarchalna, egalitarna:

Patriarchalna- wyraźnie zaznaczają się uprawnienia ojca czy najstarszego mężczyzny w rodzinie do władania rodziną lub rodem.

Matriarchalna-matka ma uprawnienia do uczestniczenia, z głosem decydującym, we władzy, pokrewieństwo liczy się tu po linii matki.

Egalitarna- mąż i żona mają równe prawa.

73.Rodzina patrylokalna i matrylokalna:

Patrylokalna- małżeństwo zamieszkuje w domu ojca pana młodego.

Matrylokalna- małżeństwo zamieszkuje w domu panny młodej oraz jej rodziny.

74.Funkcje rodziny:

a)materialno-ekonomiczna- polega na prowadzeniu gospodarstwa domowego, gromadzeniu dorobku rodziny, zabezpieczaniu życia dzieci i własnej starości,

b)opiekuńczo-zabezpieczająca- polega na materialnym i fizycznym zaopatrzeniu członków rodziny w środki niezbędne do życia,

c)prokreacyjna- (rozrodcza)- wymaga utrzymania ciągłości biologicznej społeczeństwa,

d)seksualna-

e)legalizacyjno-kontrolna- polega na sprawowaniu kontroli postępowania jednych członków rodziny przez innych.

f)socjalizacyjna- przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych, wyrabianiem ich osobowości,

g)stratyfikacyjna- polega na zdeterminowaniu pozycji społecznej członków,

h)kulturalna- wyraża się w przekazywaniu w ramach danej rodziny treści, wzorów kulturowych i obyczajowych,

i)rekreacyjno-towarzyska- polega na zaspokajaniu potrzeb wypoczynku, obcowania towarzyskiego,

j)emocjonalno-ekspresywna- wiąże się z zaspokajaniem emocjonalnych potrzeb swoich członków, tworzy „poczucie bezpieczeństwa psychicznego”.

75.Historia rodziny-rodzina otwartego pochodzenia- XVI wiek i wcześniej. Charakteryzuje się związaniem działalności ekonomicznej i życiowej. Rodzina pozostaje w silnych więzach z otoczeniem zewnętrznym, nie funkcjonuje jako wydzielona całość, brak prywatności w sferze życiowej, ograniczona intymność. Rodzina mało związana emocjonalnie.

76.Historia rodziny-ograniczona patriarchalna rodzina podstawowa- XVI wiek do połowy XVIII w. pojawia się w klasach wyższych. Zarysowuje się dominacja mężczyzny w rodzinie. Następuje udomowienie kobiety, wyodrębnia się w niej rodzinę podstawową. Doprowadza do świadomego posiadania ilości dzieci. Podstawowym czynnikiem łączenia rodziny jest emocjonalny indywidualizm.

77.Historia rodziny-zamknięta rodzina podstawowa- XIX w. do dzisiaj. Stanowiska urzędnicze zaczynają wykonywać kobiety. Podział na rolę męża i żony, rozdzielenie funkcji ekonomicznej i życiowej. Równouprawnienie kobiet. Rodzina ta ukształtowała się w XIX w. przez system gosp. rynkowej.

78.Dysfunkcje i patologia w życiu rodziny- dysfunkcje rodziny:

a)podporządkowanie kobiet,

b)przemoc w rodzinie,

c)utrwalenie istniejących podziałów społecznych,

d)deprecjacja odmiennych stylów życia.

Patologia życia rodzinnego przejawia się w konfliktach, napięciach, kryzysach rodzinnych. Konflikty są starciem wywołanym rozbieżnością postaw, celów, sposobów działania w konkretnych sytuacjach. Kumulowane napięcia prowadzą do stałego rozdrażnienia, agresywności, co w konsekwencji prowadzi do dezorganizacji rodziny, czego przejawami są: zaniedbywanie obowiązków przez jednego lub obu współmałżonków, złe metody wychowawcze, zdrady małżeńskie, alkoholizm i narkomania lub rozwód. Ważne jest wypracowanie metod zapobiegania napięciom i konfliktom w rodzinie. Jeżeli, mimo wszystko, napięcia i konflikty powstają, można mówić o kryzysie w rodzinie, czyli sytuacji w której potrzeby jednostek nie są zaspokajane, a wewnętrzna spójność i zwartość grupy, jej istnienie jako całości jest zagrożone.

79.Symptomy współczesnego kryzysu rodziny- rozluźnienie więzi emocjonalnych, zanik funkcji ekonomicznej rodziny, wzrost liczby rozwodów, maleje ilość urodzeń, maleje przyrost naturalny.

80.Sekta jako mała grupa społeczna. Cechy sekty- sekta to mała grupa społeczna, religijna, spajana silną więzią emocjonalną. Stanowi mały odłam od innej grupy lub jest samodzielną organizacją. Ma specyficzną strukturę: guru i reszta. Posiada własną ideologię spajającą grupę.

Cechy sekty: misjonarska gorliwość, przywództwo charyzmatyczne, prawda wyłączna, nadrzędność grupy, ścisła dyscyplina, dławienie indywidualności, odchylenia doktrynalne, techniki zniewalania.

81.Sekta a Kościół:

Sekta(mała grupa) Kościół(duża grupa)

Uniwersalność niepożądana występuje

Członkowie dobiera członków dużo

Stos. do świata negatywny akceptacja

Dyscyplina rygorystyczna luźna

Organizacja przywódca jeden(guru) hierarchia

82.Czym jest tłum. Rodzaje tłumu- tłum stanowi czasowe, niezorganizowane zgromadzenie jednostek złączonych bliskością fizyczną oraz wspólnym obiektem zainteresowania. W szerszym rozumieniu tłum obejmuje także : zbiegowisko (tłum przypadkowy) oraz publiczność (tłum konwencjonalny). W węższym rozumieniu tłum dzielimy na:

a)tłum agresywny, aktywny, np. kibice na stadionie,

b)tłum uciekający, ogarnięty paniką, np. podczas katastrofy,

c)tłum nabywający, np. przy wyprzedaży,

d)tłum demonstrujący.

83.Cechy ekspresywnego, działającego tłumu /wg Le Bona/- działający, ekspresywny tłum charakteryzuje: jednomyślność oznaczająca zupełny brak tolerancji oraz emocyjność. Tłum działa wg specyficznej logiki, odmiennej od normalnych zasad postępowania ludzi. Tłum jest grupą izolowaną i krótkotrwałą, ale złączoną tak silnymi emocjonalnymi więziami, że G. Le Bon rozpatrywał go tak, jakby był on bytem indywidualnym.

84.Teorie wyjaśniające wspólnotę działań w tłumie- Le Bon skonstruował koncepcję nazwaną teorią „zarażani się tłumu” emocjami, wywołanymi daną sytuacją. „Teoria konwergencji” Martina, głosi, że tłum wyzwala w jednostce prymitywne odruchy (np. nienawiść), które wcześniej były tłumione przez normy społeczne. „Teoria wyłaniania się norm” stworzona przez Turnera i Killiana mówi, iż uczestnicy tłumu nie są wcale jednomyślni w motywacjach, postawach i zachowaniach, a zbieżności działań da się wyjaśnić znanym w psychologii konformizmem zachowań w grupie. W tłumie normy zachowania wyłaniają się na bieżąco, a nie są narzucane, natomiast ich komunikowanie odbywa się poprzez interakcję społeczną.

85.Czym są stany społeczne- to grupy prawnie ściśle odgraniczone i zhierarchizowane, o różnych prawach i obowiązkach- społeczeństwo stanowe występowało w średniowieczu, wydzielano wówczas trzy podstawowe stany: szlachtę, duchowieństwo i chłopów.

86.Stany społeczne u M. Webera- to grupy społeczne, różniące się pozycją, specyficznym stylem życia i prestiżem społecznym.

87.Co to są kasty społeczne- to grupy podobnie jak stany, prawnie ściśle ograniczone i zhierarchizowane, różniące się ponadto czystością, godnością i poszanowaniem.

88.Czym są klasy społeczne- to grupy formalnie nie zalegalizowane, różniące się między sobą położeniem ekonomicznym.

89. Strukturalno-funkcjonalne koncepcje uwarstwienia społecznego- uwarstwienie społeczne jest zjawiskiem wiecznym i niezbędnym, wynika z funkcjonalnej konieczności umiejscowienia jednostek na różnych pozycjach w strukturze społecznej oraz dostarczenia tym jednostkom motywacji do zajmowania tych pozycji. Społeczna nierówność jest przyjętym nieświadomie środkiem, dzięki któremu społeczeństwo zapewnia sumienną obsadę najważniejszych pozycji w swoim obrębie przez najbardziej kwalifikowane osoby. Pozycje te wymagają najwyższego przygotowania lub talentu.

BRAK PYTAŃ 90,91,92,................................

93.Amerykańskie koncepcje uwarstwienia społecznego- G. Lundberg wydał książkę Ameryka sześćdziesięciu rodzin w której stwierdził iż Ameryką rządzą najbogatsze rodziny posiadające kontrolne pakiety akcji największych banków i korporacji. Te bogate rodziny pozostają ze sobą w wielorakich układach i sprawują pełną władzę we wszystkich sferach życia społecznego. J. Burnham wydał książkę Rewolucja menedżerów. Jego zdaniem to kontrola nad środkami produkcji jest wyznacznikiem własności. Jak twierdzi, na przełamie XIX i XX wieku burżuazja była rzeczywiście klasą rządzącą, sprawowała bowiem taką kontrolę i była ponadto uprzywilejowana w podziale wytworzonego dochodu. Połowa XX w. to okres nowej rewolucji społecznej, rewolucji kierowników (menedżerów) i powstanie nowej klasy rządzącej-klasy menedżerów. D. Riesman, K. Galbraith, D. Truman reprezentują tzw. koncepcje grup interesów, której głównym założeniem jest pogląd iż władza jest podzielona między grupy interesów, walczące między sobą o wpływy na proces podejmowania decyzji w państwie. Grupy interesów reprezentują: biznes farmerów, robotników, religie, weteranów itp. Zajmują się one wywieraniem nacisku na organy ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze oraz partie polityczne, a także urabianiem opinii publicznej.

94.Konfliktowa koncepcja uwarstwienia społecznego K. Marksa- nierówności społeczne nie są zjawiskiem koniecznym i wiecznym. Powstają w jakimś momencie rozwoju historycznego społeczeństwa i są wyrazem wewnętrznych sprzeczności rozdzierających to społeczeństwo.

95.Koncepcja uwarstwienia społecznego M. Webera- przyją on istnienie trzech odrębnych grup czynników różnicujących położenie ludzi w społeczeństwie:

a)pierwsza z nich to czynniki ekonomiczne, które dzielą społeczeństwo na klasy społeczne,

b)druga grupa to czynniki związane z prestiżem i szacunkiem społecznym. Zastosowanie tego kryterium prowadzi do podziału społeczeństwa na grupy statusowe, warstwy,

c)trzecią grupę stanowią czynniki związane z władzą polityczną- dzielą one społeczeństwo na partie polityczne.

96.Współczesne poglądy na temat uwarstwienia społecznego-

97.Klasy średnie- geneza , stara i nowa klasa średnia, jej społeczny skład i znaczenie- klasa średnia pojawiła się kilkaset lat temu, kiedy społeczeństwa Europy wkroczyły w fazę kapitalizmu. To właśnie kupcy , agenci handlowi, drobni przedsiębiorcy przemysłowi oraz przedstawiciele wolnych zawodów byli klasą średnią. W okresie tym został zapoczątkowany proces profesjonalizacji. Dużą rolę w rozwoju i kształtowaniu się tej klasy odegrała też reformacja i protestantyzm. Ta klasa drobnomieszczaństwa tworzyła tzw. „starą klasę średnią”. Jej naturę i byt wyznaczała przede wszystkim własność przedsiębiorstw. Wraz z postępem industrializacji i rozwojem aparatu biurokratycznego, zmienia się struktura klasy średniej na „nową klasę średnią”. Wzrasta popyt na tzw. „białe kołnierzyki”, których podstawowe umiejętności to sprawność w operowaniu pismem, ludźmi, pieniędzmi. Klasie średniej przypisuje się dwie podstawowe funkcje: utrzymanie równowagi gosp., i równowagi politycznej.

98.Czym jest państwo- to największa grupa społeczna. O jej istnieniu decyduje więź polityczna, obejmująca pewną zbiorowość ludzką zamieszkującą określono terytorium, i wynika z istnienia zorganizowanej władzy politycznej.

99.Koncepcja funkcjonalna państwa- władza państwowa jest niezbędna dla zaprowadzenia oraz utrzymania porządku społecznego i występuje w każdej zorganizowanej społeczności.

100.Koncepcja konfliktowa państwa- twierdzi, że państwo realizując swoje funkcje działa w interesie klasy, grupy rządzącej, w rękach której znajduje się gospodarka, i dla bezpieczeństwa tych interesów stosuje ono przemoc w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Oznacza to, że władza państwowa jest na usługach tylko jednej grupy społecznej, a nie całego społeczeństwa.

101.Funkcje i geneza państwa wg J. Locke'a- jego zdaniem państwo powstało w wyniku umowy społecznej, która zadecydowała o wyłonieniu rządu. Celem powołania rządu było zachowanie własności. Podstawową funkcją państwa jest funkcja „stróża własności”, a podstawowym instrumentem jej sprawowania jest prawo.

102.Funkcje i geneza państwa wg J.J. Rousseau- przyjmuje on, że u podstaw państwa leży umowa społeczna, a państwo musiało powstać ponieważ wyłoniła się własność prywatna, która powstała w wyniku bezprawnego zagarnięcia dobra wspólnego przez niektórych ludzi, a usankcjonowanie własności, w wyniku powstania państwa i prawa, stanowiło jego zdaniem, początek rozkładu społecznego, demoralizacji ludzi i systemu instytucji. Żąda on szerokiej ingerencji państwa w życie społeczne, a przede wszystkim w życie ekonomiczne.

103.Konfliktowa koncepcja państwa K. Marksa- państwo pojawia się wówczas, gdy społeczeństwo rozpada się na klasy społeczne różniące się stanem posiadania środków produkcji. Uważa on, że państwo jest komitetem zarządzającym klasy panującej ekonomicznie. Funkcje tę spełnia poprzez kompromisy z innymi klasami i grupami społecznymi realizowane po to aby klasa panująca nie utraciła swojego panowania. Likwidacja zróżnicowania klasowego oznacza także nieuchronną, acz powolną, likwidację państwa. Skrajną postacią konfliktowej koncepcji państwa jest anarchizm.

104.Stosunek anarchizmu do państwa- twierdzenia stanowiące postawę anarchizmu:

a)moralne i społeczne zło nie może być wyeliminowane przez państwo, które jest ze swej natury instrumentem dominacji i eksploatacji,

b)państwo zmienia na gorsze naturę ludzką, która jest z istoty swej dobra,

c)nowe społeczeństwo można zbudować jedynie poprzez oddolną aktywność ludzi,

d)początek procesowi formowania społeczeństwa może dać tylko rewolucja, która niszczy dotychczasowy system, ale będzie absolutną klęską jeśli tylko zacznie kreować nową władzę i nowy system przemocy,

e)nowe anarchistyczne społeczeństwo nie będzie produktem nieuniknionej ewolucji, ale wynikiem naturalnych skłonności ludzkiego ducha.

105.Funkcje opiekuńcze i represyjne państwa- każde państwo pełni wobec swych obywateli jednocześnie funkcje opiekuńcze i represyjne, to znaczy przekazuje im szereg praw i obowiązków.

106.Prawa i obowiązki obywateli- podstawowe prawa obywateli tworzą: prawa osobiste (np. wolność przekonań), prawa polityczne (np. udział w wyborach władz państwowych), prawa społeczne (np. opieka zdrowotna). Podstawowe obowiązki związane są z płaceniem podatków, z obowiązkiem służby wojskowej, oraz podporządkowaniem się ogólnym normom regulującym życie w państwie.

107.Stosunki państwa i obywateli- obywatele są dla państwa przede wszystkim przedmiotem sterowania, państwo stara się posiadać o nich jak najwięcej informacji. Obywatele dążą do zwiększenia swoich wpływów na instytucje państwa i stanowienie prawa, organizując się w regionalne wspólnoty, które ułatwiają im bezpośredni udział w sprawowaniu władzy i pełnieniu funkcji kontrolnych.

108.”Wolność od ...” i „wolność do ...”- „wolność od ...” (J. Locke'a) to maksymalna wolność od wpływów i interwencji państwa - im mniej państwa, tym więcej wolności, a jednostki są zdane na własny los, tak w dobrej, jak i złej sytuacji. „Wolność do ...” (J.J. Rousseau) to prawo jednostek do uzyskania ze strony państwa opieki i pomocy w każdej sferze życia.

109.Specyfika państwa narodowego- to organizacja terytorialna określonej wspólnoty narodowej lub takiej grupy, w której istnieje jakaś dominująca narodowość. Sytuacja taka obiektywnie wzmacnia zarówno państwa, jak i wspólnoty narodowe. Państwo może bowiem sięgać po autorytet narodu, a narody odwoływać się do potęgi przymusu, narzędzia obecnego w każdej strukturze państwowej.

110.Co to jest legitymizm, patriotyzm, faszyzm, elitaryzm-to ideologie państwowe. Legitymizm polega na uznaniu konieczności posłuszeństwa i lojalności wobec władzy państwa, nawet wówczas kiedy osobiście z prawami w nim obowiązującymi nie zgadzamy się. Patriotyzm to umiłowanie ojczyzny, pełna akceptacja własnego państwa, bowiem istnienie państwa leży w interesie wszystkich obywateli. Faszyzm charakteryzuje się silnym nacjonalizmem, militarną agresją i podporządkowaniem wszystkich przejawów życia społecznego narodowi, jego wielkości. Faszyzm jest agresywny i wojowniczy, nawołuje do aktywnego posłuszeństwa. Elitaryzm przyjmuje on, że rządzić powinny jednostki najbardziej inteligentne i najmądrzejsze, postuluje rządy intelektualistów.

111.Organizacje ponadnarodowe i ponadpaństwowe- związane są z globalizacją procesów i zjawisk społeczno-ekonomicznych. Charakter taki mają np. produkcja i przepływ pieniądza nad którym nie panuje już żaden bank narodowy, a także przepływ informacji i kultura masowa. Organizacje takie to np. Rada Europy, Trybunał Sprawiedliwości.

112.Co to jest naród- to duża grupa społeczna złączona więzią etniczną.

113.Różne definicje narodu:

a)naród jako wspólnota historyczna- jest wynikiem wspólnego losu historycznego określonej zbiorowości,

b)naród jako wspólnota terytorialno-ekonomiczna -określają obiektywne czynniki konstytuujące naród czyli terytorium oraz procesy demograficzne i ekonomiczne na nim zachodzące,

c)naród jako wspólnota polityczna- państwo jest źródłem, czynnikiem oraz celem dążeń integracyjnych,

d)naród jako wspólnota kulturowa- podstawą takiej wspólnoty są wartości kulturowe, historycznie ukształtowane, uznawane i pomnażane przez zbiorowość stanowiącą naród,

e)naród jako wspólnota psychiczna- podstawę stanowi mit wspólnego pochodzenia, wspólnej krwi, więź uczuciowa oraz wola bycia narodem,

114.Dlaczego naród jest przede wszystkim wspólnotą imaginacyjną-

dlatego iż bez świadomości narodowej nawet liczna grupa ludzi o wspólnym pochodzeniu, zamieszkująca obszerne terytorium, ukonstytuowana w państwo, mówiąca tym samym językiem i posiadająca te same tradycje historyczne, nie jest narodem. Bez świadomości narodowej nawet najbardziej wyodrębniająca się z otoczenia grupa ludzi jest tylko grupą etniczną, która, w sprzyjających okolicznościach, może rozwinąć się w naród.

115.Co to jest narodowość- jest pojęciem wieloznacznym i może oznaczać:

a)przynależność osoby do określonego narodu,

b)grupę etniczną, która nie jest narodem,

c)grupę, która stanowi mniejszość narodową w ramach innego narodu.

116.Czym jest ojczyzna- kreatorem postaw psychicznych związanych z narodem jest ojczyzna:

a)”ojczyzna prywatna”- to najbliższe otoczenie przyrodnicze i społeczne, z którym jesteśmy związani emocjonalnie,

b)”ojczyzna ideologiczna”- to naród terytorium i państwo.

117.Relacje między „my” i „oni”. Kim jest „obcy” -grupa do której jednostka należy, jest tożsama z pojęciem „my”(np. rodzina, klasa, płeć, naród), „oni” zaś to grupa budząca rezerwę i lęk, do której nie należę, bowiem nie chcę lub nie mogę. „Obcy” tworzą szarą strefę między grupami, są jednocześnie „nasi” i „nie-nasi”. Traktujemy ich wrogo.

118.Źródła konfliktów etnicznych:

a)stereotypy-stereotyp jest schematem poznawczym ściśle związanym z językiem, głównie za pomocą języka kształtowanym i przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Składowym elementem stereotypu są przesądy,

b)osobowości autorytarne(konformistyczna, niepewna, nietolerancyjna, antyintelektualna)- powstają w wyniku niewłaściwych stosunków między rodzicami a dziećmi,

c)szukanie kozła ofiarnego- czyli przeniesienie agresji, polega na szukaniu wśród innych, słabszych, przyczyn własnych niepowodzeń,

d)konflikt społeczny- każdy człowiek ceni ład i porządek w życiu społecznym, zaburzenia tego ładu budzą lęk i poczucie zagrożenia, co powoduje poszukiwanie winnych, którymi są zawsze „inni”, „obcy”.

119.Koncepcja secesjogenezy G. Batesona(amerykański antropolog)- opisuje łańcuch akcji i reakcji występujących między „my” i „oni”, te zespoły określane są mianem „secesjogenezy”. Secesjogeneza wg. Batesona może mieć charakter symetryczny, kiedy reakcja grupy jest tego samego typu jak poprzedzająca ją akcja grupy przeciwnej np. agresywne działanie jednych spotyka się z taką samą agresją drugiej strony. Secesjogeneza może być komplementarna, kiedy stosunki między grupami są tego rodzaju, że akcje jednej z nich (np. agresja) spotkają się z reakcją przeciwnej natury drugiej grupy (np. ustępstwo).

120.Na czym polega separacja, segregacja, integracja, pluralizm w stosunkach między narodami:

a)separacja terytorialna i duchowa- terytorialna, przywodzi na myśl ponure doświadczenia historyczne w postaci gett żydowskich, polega na wydzieleniu dla „innych” zamkniętych terytoriów. Duchowa sprowadza się do unikania więzi i kontaktów z tymi, których uważamy za „obcych”

b)segregacja- polega nadaniu określonym grupom ludzi specyficznego wyglądu, uniemożliwia wejścia na jakiś obiekt, teren(Bateson)

c)integracja oparta jest na równości narodów, polega na nieprzymuszonym , działaniu sprzyjającym dobrowolnemu włączeniu się do grupy etnicznej w inny naród (B. Akzin )

d)pluralizm (federacjonistyczna struktura państwa) oparty jest na równości narodów, u podstaw którego leży poczucie nierówności narodów, prowadzącego do izolacji „innych”.

121.Czym jest dyskryminacja­- dyskryminacja może mieć charakter instytucjonalny lub odwrotny. Dyskryminacja oznacza szereg nieprzyjaznych działań wobec „obcych”. Może być zawarta w przepisach prawa (instytucjonalna) , formalnie zalegalizowana lub faktyczna. Dyskryminacja odwrotna polega na przyznaniu szczególnych uprawnień pewnej grupie ludzi, znajdującej się w niekorzystnej sytuacji społecznej, wyróżnionej ze względu na rasę, narodowość, płeć.

122.Co to jest etnocentryzm, nacjonalizm, internacjonalizm, kosmopolityzm:

a)etnocentryzm- to ideologia głosząca wyższość własnej kultury etnicznej, kultury w której zawarte jest wszystko co szlachetne, piękne i prawe,

b)nacjonalizm- to ideologia podporządkowująca wszystko interesom własnego narodu, traktująca ten naród jako najwyższy i jednocześnie dyskryminująca inne narody,

c)internacjonalizm- jest zaprzeczeniem nacjonalizmu. Głosi równość wszystkich narodów,

d)kosmopolityzm- głosi poczucie wspólnoty jednostki z całym światem połączone z biernością wobec własnego narodu.

123.Rasizm. Rasizm pogardy i miłosierdzia:

a)rasizm- głosi istnienie różnic w poziomie intelektualnym i możliwościach rozwoju kultury między poszczególnymi rasami

b)rasizm pogardy- występujący w szczególności w XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku, dyskryminujący wprost ludzi z uwagi na ich przynależność rasową,

c)rasizm miłosierdzia- który jest formą dyskryminacji odwrotnej, formalnie gwarantującej przedstawicielom innych ras, grup i nacji proporcjonalną reprezentację w różnego typu urzędach, instytucjach itp.

124.Co to jest seksizm, feminizm, ageism:

a)seksizm- pogląd, iż jedna płeć, zazwyczaj żeńska, jest gorsza od drugiej,

b)feminizm- może być potraktowany jako reakcja na seksizm, poddaje w wątpliwość naturalny i konieczny charakter podziału ról społecznych według płci,

c)ageism (ejdżyzm)- opiera się na przekonaniu, że jedna kategoria wiekowa jest gorsza od innych.

125.Charakter narodowy i jego różne koncepcje:

a)Charakter narodowy to wspólnota kultury określonego narodu- przyjmuje się tu, że losy, wspólna tradycja, doświadczenia itp. sprzyjają kształtowaniu się zbliżonych wartości kulturowych,

b) Charakter narodowy to wspólne cechy psychiczne grupy narodowej- bierze się tu pod uwagę pewne właściwości psychologii zbiorowej widoczne w ważnych dla narodu momentach historycznych,

c) Charakter narodowy to wspólnota cech osobowości członków narodu- społeczeństwa narodowe charakteryzują się określoną konfiguracją cech kultury i osobowości, wzajemnie się określających.

126.Różne koncepcje charakteru narodowego Polaków:

a)zdaniem Bocheńskiego nawet najszlachetniejsi Polacy rywalizują w obniżaniu szans swojego kraju, jeśli nie złodziejstwem, to przynajmniej, cwaniactwem, niedbalstwem, kpinami z prawdziwych, podstawowych zasad i wartości, dlatego, że nie widzą perspektyw wydźwignięcia kraju z zacofania.

b)W. Wirpszy w pewien sposób broni Polaków uświadamiając, że są oni ukształtowani przez historyczne doświadczenia i mogą być partnerem dla Zachodu. Nie idealizuje Polaków, obnaża wady znane jako „kompleks polski” : wywyższanie się nad innych, ksenofobia, nietolerancja, wieczne cierpiętnictwo, wystawianie na pokaz ran i zazdrość.

c)dla Lewandowskiego cała historia Polski jest dowodem słabości organizacyjnej i politycznej, skłonności do anarchizmu i postaw zachowawczych. Przedstawia następujące cechy Polaków:

• labilność i słaba wola,

• przywiązanie do wolności i równowagi,

• skłonność do sejmikowania,

• prymat walki i zabawy nad pracą,

• wielkopańska duma i zawiść,

• kompleks nie spełnionych możliwości,

• światopogląd tolerancji i nadzieli.

127.Czym jest system kontroli społecznej /regulacji społecznej, wpływu społecznego/- w każdej grupie istnieje pewien ustalony sposób życia zbiorowego, pewien system wartości i norm, który należy przestrzegać. W każdej grupie ustala się też sposób przekazywania kolejnym członkom tego obowiązującego systemu norm i zachowań oraz zmuszania jednostek do podporządkowania się tym normom. Ten ostatni sprowadza się do nagradzania i karania. Ten system działań nazywa się systemem kontroli społecznej, systemem regulacji społecznej, lub narzędziami wpływu społecznego.

128.Czym są sformalizowany i nieformalny układ czujności społecznej- sformalizowany układ czujności to instytucje policji, wywiadu, biura śledcze, itp., natomiast nieformalny system czujności stanowi opinia społeczna, która ujawnia postawy, poglądy i przekonania środowisk wobec zachowania ich członków.

129.Różne systemy kontroli społecznej:

a)systemy psychospołeczne, czyli te które realizowane są poprzez normy uwewnętrznione przez jednostkę w procesie wychowania, czyli uznane za własne.

b)zwyczaje i obyczaje- zwyczaj to ustalony sposób zachowania w określonej sytuacji, który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia. Obyczaj to ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje negatywne sankcje.

c)materialno-społeczne mechanizmy kontroli społecznej-tworzą sankcje, które można uznać za reakcję grupy na zachowania jednostek w sytuacjach społecznie ważnych. Jest to forma przymusu zewnętrznego.

130.Postawa konformistyczna i dewiacyjna /geneza i istota/- postawa konformistyczna, czyli uległość zależy m.in. od tego, jaką pozycję w grupie zajmuje jednostka, jak długo jest jej członkiem, czy czuje się pełnoprawnym członkiem grupy i czy to członkostwo jest dla niej istotną wartością. Uległość często wynika ze strachu lub rytualizmu. Postawa dewiacyjne to taka, która nie respektuje norm obowiązujących w grupie. Przykładem jest przestępstwo.

131.Czym jest nieposłuszeństwo obywatelskie- to forma dewiacji i występuje wówczas gdy jednostka, nie posługując się przemocą, podejmuje publicznie nagłośnioną walkę z obowiązującymi w społeczeństwie normami prawa, które uważa za społecznie szkodliwe czy niedopuszczalne /np. akcje ekologów/.

132.Różne teorie wyjaśniające źródła zachowań dewiacyjnych:

a)koncepcja biologiczna- dziewiętnastowieczna teoria lekarza więziennego C. Lombroso mówi, iż przestępcy reprezentują tzw. „typ atawistyczny” charakteryzujący się niskim czołem, wysuniętą szczęką, szerokimi kośćmi policzkowymi, dużymi, odstającymi uszami i gęstym owłosieniem. W końcu XX wieku niektórzy biolodzy utrzymują, że skłonność do popełniania zbrodni wynika u mężczyzn z istnienia dodatkowego chromosomu męskiego XYY, podczas gdy standardowy wzór to XY.

b)koncepcja socjologiczna:

-teorie mikrosocjologiczne:

*teoria zróżnicowanych powiązań mówi, iż jednostki uczą się przestępczości w trakcie socjalizacji,

*teoria kontroli mówi, iż zachowania przestępcze wynikają z braku wewnętrznej samokontroli jednostek, a także braku skutecznej kontroli społecznej.

-teorie makrosocjologiczne:

*teoria anomii E. Durkheima mówi o sytuacji społeczeństwa, które, z uwagi na brak wewnętrznej stabilności, nie posiada jednoznacznie określonego systemu norm i wartości,

*teoria konfliktu głosi, że sprzeczności klasowe i nierówności społeczne rodzą zachowania dewiacyjne, przestępcze,

-teoria naznaczania traktuje dewiację jako niezdolność jednostki do kategoryzowania działań jako stosownych bądź niestosownych.

133.Czym jest moralność? Socjologiczna koncepcja moralności- to zespół ocen, wzorów i norm postępowania, które regulują bądź pretendują do regulowania stosunków między jednostką a grupami społecznymi, które apelują do człowieka jako do człowieka właśnie i których wymuszanie jest związane z sankcją opinii publicznej.

134.Historyczne typy moralności:

a)wspólnota pierwotna,

b)społeczeństwo niewolnicze,

c)chrześcijaństwo,

d)epoka mieszczańska.

135.Grupowe systemy norm moralnych- w XVII w. we Francji postanowiono, że rzeźnicy i chirurdzy nie mogą zasiadać w sądach w charakterze ławników, ponieważ ich zawody zobojętniają na ból, cierpienie i krew. W tym samym czasie uważano, że handel miał wyrabiać w człowieku łagodność i poczucie sprawiedliwości, ale jednocześnie uczył interesowności i traktowania wszystkiego wokół jako towaru. Obecnie istnieje przekonanie o istnieniu specyficznych norm moralnych w różnych grupach, zbiorach społecznych. Wyrazem tego jest powstawanie branżowych, zawodowych, grupowych kodeksów moralnych.

136.Koncepcje genezy moralności:

a)koncepcja konfliktowa- przyjmuje, ze władza, grupa czy klasa panująca narzuca społeczeństwu własną moralność- taką która jest dla niej wygodna, która reprezentuje jej interesy,

b)koncepcja funkcjonalna- głosi, że moralność zaspokaja powszechną potrzebę utrzymania społeczności jako całości, że tej całości służy, a tym samym służy każdej jednostce.

137.Socjologiczna definicja religii E. Durkheima- religia to wyzwalający solidarność społeczny system wierzeń i działań, odnoszący się do rzeczy świętych, a więc wyodrębnionych i obłożonych licznymi zakazami. Te wyobrażenia i działania jednoczą we wspólnocie moralnej zwanej kościołem wszystkich, którzy je wyznają.

138.Różne formy religii:

a)wiara w zjawiska nadprzyrodzone- nie ma w tej religii boga ani bogów, są natomiast przesądy i amulety,

b)animizm- działanie duchów w świecie, które przebywają w ludziach, zwierzętach, roślinach, itp.

c)deizm- uznaje że istnieje bóg stwórca świata, który od momentu stworzenia nie ma wpływu na jego losy,

d)teizm- religia chrześcijańska wyznająca istnienie Boga- stwórcy i istoty podtrzymującej świat w istnieniu,

e)gnoza- wiedza o zjawiskach tajemnych, dostępna tylko dla nielicznych.

Inny podział:

a)religie monoteistyczne- jeden Bóg,

b)religie politeistyczne- wiele różnych bóstw.

139.Koncepcja konfliktowa i funkcjonalna religii:

a)stanowisko konfliktowe- przyjmowane m.in. przez K. Marksa. Głosi ono, że religia jest narzędziem panowania jednej klasy społecznej nad drugą, że jej treści są formą samooszustwa (opium ludu) dla biednych, którzy spodziewają się zadośćuczynienia za nędzne życie na ziemi w niebie oraz formą oszustwa panujących wobec podporządkowanych (opium dla ludu)

b)stanowisko funkcjonalne- głosi, że religia jest naturalnym, koniecznym wytworem społecznego życia ludzi i spełnia istotne pozytywne funkcje- przede wszystkim integrujące społeczeństwo. Rozróżniamy koncepcje E. Durkheima , który poszukuje w psychologii mas, w przesyłce życia społecznego, prowadzącym do powstania gwałtownych uczuć i namiętności. Uczucia te nie mogą znaleźć zaspokojenia w realnym życiu społecznym. Koncepcja T. Parsonsa- wg. W jego koncepcji porządek społeczny wymaga legitymizacji, uprawomacnienia poprzez odniesienie norm obowiązujących w społeczeństwie do centralnych wartości. B. Malinowski przyjmuje, że religia pełni dwie zasadnicze funkcje społeczne: a) w sytuacjach granicznych ponownie stabilizuje jedność grupową, b) poprzez rytuał inicjacyjny religia zobowiązuje członków grupy do poszanowania wartości i norm społecznych.

140.BRAK......

141.Co to jest socjotechnika? Oznacza specyficzny zespół zaleceń i dyrektyw mówiących o tym, jak przy zastosowaniu pewnych środków, dokonywać z góry zamierzonych zmian i przekształceń, uwzględniając przy tym uznane oceny i wartości społeczne.

142.Geneza i zmienność treści pojęcia ideologii- twórcą pojęcia ideologii był francuski filozof A. Destutt de Tracy. Ideologia oznaczała wówczas naukę o ideach w rozumieniu psychologicznym, czyli o przeżyciach poznawczych człowieka. Później mianem „ideologii” określano idee same bądź ich różne kombinacje. Z ideologią mamy do czynienia wówczas, gdy wyjaśnia całość otaczających nas zjawisk. Ideologia jest zawsze ideologią jakiejś grupy społecznej. Pojęcie ideologii odnosi się do czasów nowożytnych- XIX i XX wiek. Wiek XIX jest nawet nazywany „wiekiem ideologii”.

143.Funkcje ideologii: funkcja społecznej ideologii, wywrotowych lub rewolucyjnych ideologii, funkcja polegająca na utrwalaniu status quo, funkcja psychologiczna ideologii, funkcja ideologii jako swoistego „języka” czyli „dyskursu” .

144.Ideologia, ideologowie i odbiorcy ideologii- ideologia wyposaża swoich wyznawców w wiedzę, jak żyć i co robić. Twórcy ideologii tworzą doktryny, czyli ideologie. Między ideologiem a odbiorcami, którzy stanowią dla niego grupę odniesienia, istnieje skomplikowany system wzajemnych wpływów i zależności. Ideolog przekazuje grupie pewien pogląd w celu ukierunkowania i uzasadnienia jej działań. Ideolog pracuje dla jednostek zorganizowanych w grupy.

145.Ideologia a nauka są dziedzinami o różnych zakresach, ale o punktach stycznych. Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że ideologia wyposaża swoich wyznawców w wiedzę, jak żyć i co robić, natomiast nauka takich funkcji nie spełnia. Z punktu widzenia społecznych funkcji ideologii, liczy się to czy jej wyznawcy są przekonani, że zawarta w niej wiedza o świecie jest prawdziwa a dyrektywy mają praktyczne podstawy.

146.Kim są fundamentalista i renegat? Fundamentalista - wiernie strzegący raz na zawsze określonych ich zdaniem treści danej ideologii. Renegat - „odszczepieniec” , „zdrajca”, który wprowadza do ideologii nowe treści i interpretacje.

147.Koniec wieku ideologii? To lata 50-te XX wieku. Najbardziej znani politycy reprezentujący ten pogląd to m.in. R. Arona i D. Bella. Ich zdaniem ideologia skończyła się, bowiem odeszły w przeszłość dawne formy konfliktu społecznego, a także dlatego, że coraz mniej ludzi uczestniczy w masowych organizacjach i masowych działaniach. Pogląd ten jednak poddany został zdecydowanej krytyce. Jego autorom zarzuca się europocentryzm, czyli ograniczenie własnych rozważań do kręgów kultury europejskiej, oraz niedostrzeganie procesów społecznych i politycznych zachodzących na innych kontynentach.

148.Społeczeństwo przedprzemysłowe, przemysłowe, poprzemysłowe i społeczność wiejska- to podział społeczeństwa dokonany przez R. Arona. Dwa pierwsze typy to, odpowiednio, modelowe ujęcie społeczeństwa przedkapitalistycznego (feudalnego) i społeczeństwa kapitalistycznego. Społeczeństwo wiejskie to charakterystyka działalności i położenia chłopstwa jako klasy społecznej włączonej w pewien specyficzny sposób w jakieś inne społeczeństwo całościowe. Występuje ona zarówno w społeczeństwach przedprzemysłowych, jak i przemysłowych. W społeczeństwie poprzemysłowym maleje procentowy udział robotników, a tradycyjnie rozumiana gospodarka, nabiera mniejszego znaczenia. Na pierwszy plan wysuwa się informacja.

149.Kultura masowa - geneza, cechy charakterystyczne, argumenty krytyków i obrońców- to kompleks norm i wzorów zachowań w bardzo rozległym zakresie zastosowania. Wyróżniają ją dwa kryteria: ilości i standaryzacji. Jej podstawę stanowi rewolucja naukowa, techniczna i związane z nią przekształcenia w sferze społecznego życia ludzi. Rozwój tej kultury rozpoczął się w latach dwudziestych- trzydziestych XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Krytycy kultury masowej stwierdzają, że skutkiem tych procesów społecznych jest zwiększenie władzy centralnych instytucji społecznych- państwa, komercyjnych przedsiębiorstw i mass mediów. Jak podkreślają jest ona tworzona i sprzedawana dla zysków masowej publiczności konsumentów. Obrońcy kultury masowej wskazują przede wszystkim na poznawczą bezzasadność i ideologiczny charakter wielu zarzutów stawianych tej kulturze.

150.Zmiana, rozwój, regresja i postęp społeczny- zmiana to sytuacja, kiedy w pewnym systemie czy układzie społecznym powstają nowe elementy składowe lub zanikają dotychczas istniejące albo też kiedy powstają nowe stosunki między tymi elementami lub zanikają dotychczasowe. Rozwój to sytuacja, kiedy zmiany prowadzą do zróżnicowania i wzbogacenia elementów składowych lub/i zachodzących między nimi stosunków. System podlega regresji, kiedy zmiany doprowadzają do zaniku lub zubożenia elementów składowych lub/i zachodzących między nimi stosunków. O postępie mówimy wówczas jeżeli rozwój danego systemu zmierza w kierunku jakiegoś pozytywnie ocenianego stanu, ideału.

151.Źródła zmian społecznych:

a)przekształcenia w środowisku przyrodniczym /powodzie, trzęsienia ziemi/,

b)innowacje naukowe i techniczne,

c)ruchy społeczne:

-ruchy reformatorskie,

-ruchy rewolucyjne,

-ruchy ekspresywne,

d)prawo.

152.Różnorodne ruchy społeczne- ruchy społeczne to zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Ruchy reformatorskie wyst. Wówczas, gdy niepokoje społeczne obejmują relatywnie niewielką grupę ludzi, ideologowie i przywódcy ruchu nie spotykają się z represjami oraz mogą swobodnie korzystać ze środków masowego przekazu i przekazywać informacje. Ruchy rewolucyjne- warunkiem zaistnienia jest stan niepokoju obejmujący szerokie masy, dotyczący rzeczy podstawowych dla istniejących struktur społecznych. Przywódcy nie mają swobody działania, są represjonowani. Ruchy ekspresywne- chodzi tu o wyrażenie pewnej postawy, stosunku do czegoś, ujawnienie własnej osobowości, a nie o wymuszanie jakiejkolwiek zmiany.

153.Teorie zmian społecznych- Teoria ewolucjonistyczna jeden z czołowych przedstawicieli tego nurtu, H. Spencer uważał, że każda zmiana społeczna stanowi postęp, przejście do stanu wyższego, bardziej złożonego. Opowiadał się za ograniczeniem interwencji państwa w życie społeczne, bo tylko wówczas mogą swobodnie oddziaływać naturalne ewolucyjne prawa postępu społecznego. Teoria cykliczna - niektórzy teoretycy społeczeństwa (Spengler) uważali, że zmiany społeczne mają charakter cykliczny, że społeczeństwa, podobnie jak ludzie rodzą się, dojrzewają i umierają. Rozwój jest coraz wolniejszy, a upadek poprzedza materialistyczne ukierunkowanie społeczeństwa. Teoria funkcjonalistyczna - zmiany społeczne wiążą się tu z naruszeniem równowagi wzajemnych powiązań i zależności, wynikających z przyczyn zewnętrznych (np. wojna) albo wewnętrznych (np. recesja). Ponieważ społeczeństwo jest z istoty swej konserwatywne, dąży do stabilizacji. Teoria konfliktu- przykładem takiej teorii jest klasyczny marksizm. Źródłem zmiany społecznej jest walka klasowa między klasą wyzyskiwaną a klasą wyzyskiwaczy. Walka ta wymusza zmiany w strukturze społecznej. Celem dokonania zmian jest złagodzenie sprzeczności w sferze materialnej działalności ludzi.

---