Małgorzata Gajda
NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU JAKO MECHANIZMU ALOKACJI ZASOBÓW. ROLA PAŃSTWA
Koszty prywatne i społeczne działalności gospodarczej - zob. Sloman, Podstawy ekonomii, str. 229-236.
Funkcje państwa w gospodarce
Ekonomiczne funkcje państwa są następujące: funkcja alokacyjna, stabilizacyjna i redystrybucyjna. Specyficzną funkcją państwa, którą trudno jednoznacznie sklasyfikować, jest tworzenie i zapewnianie funkcjonowania odpowiedniego ładu instytucjonalno-prawnego. Funkcja ta ma istotne znaczenie z punktu widzenia wszystkich funkcji państwa, w tym ekonomicznych.
Poniżej zostaną omówione 3 ww. funkcje ekonomiczne.
Funkcja alokacyjna -polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów w gospodarce, zwiększaniu efektywności gospodarowania. Chodzi głównie o ochronę własności prywatnej oraz wspomaganie i uzupełnianie, a w pewnych sytuacjach o korygowanie lub zastępowanie mechanizmu rynkowego. Do konkretnych zadań w ramach tej funkcji należą:
określanie niezbędnego zakresu własności publicznej (problem wyboru adekwatnych form własności, problem przekształceń własnościowych, czyli zmian formy własności tj. zakres prywatyzacji lub nacjonalizacji;
wspieranie konkurencji-poprzez usprawnienie systemu obiegu informacji ekonomicznej, zwalczanie struktur i praktyk monopolistycznych (zwalczanie w ten sposób nieefektywności- monopole są nieefektywne- nie wykorzystują w pełni swoich mocy wytwórczych i narzucają wyższe ceny niż w warunkach konkurencji); eliminowanie barier wejścia na rynek;
korygowanie tzw. efektów zewnętrznych, które występują w sytuacji, gdy jakieś efekty działalności gospodarczej są przekazywane poza rynkiem (bez płacenia za nie)- niekorzystne tzw. ujemne efekty zewnętrzne- gdy podmiot nakłada na inne podmioty koszty w postaci np. zanieczyszczenia środowiska, hałasu itp. -rząd za pomocą odpowiednich instrumentów (opłaty, kary, itp.) stara się doprowadzić przynajmniej do częściowej internalizacji kosztów( czyli ponoszenia ich przez ich „emitenta”), korzyści zewnętrzne- gdy inne podmioty korzystają z jakiegoś dobra lub usługi bez płacenia ceny- dobra, które dostarczają takich efektów to np. dobra publiczne- nie można ich finansować za pomocą podmiotów zamawiająch np. usługi policji, ponieważ trudno z korzystania wykluczyć osoby nie opłacające tych usług (tzw. gapowiczów- „free riders”) - dlatego rynek nie byłby skłonny sam dostarczać dóbr publicznych, które są niezbędne do prawidłowego i efektywnego funkcjonowania gospodarki rynkowej (niedostarczanie tych dóbr to niedostatek rynku)- dlatego państwo zajmuje się dostarczaniem tych dóbr i finansuje je z podatków pobieranych powszechnie.
Funkcja stabilizacyjna -polega na stosowaniu odpowiednich instrumentów polityki makroekonomicznej w celu zmniejszenia amplitudy wahań w przebiegu cykli koniunkturalnych (występowanie wahań koniunktury, a co za tym idzie wahań stopy bezrobocia i inflacji to wada gospodarki rynkowej), a co z tym związane eliminowanie lub ograniczanie zjawisk bezrobocia i inflacji, osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu i rozwoju gospodarczego. .Do realizacji tej funkcji służy:
- Polityka fiskalna (podnoszenie podatków i ograniczanie wydatków rządowych w czasie przegrzania koniunktury, odwrotnie w czasie recesji);
Polityka pieniężna- instrumenty banku centralnego w celu zwiększenia podaży pieniądza (w czasie recesji) lub ograniczenia podaży pieniądza w czasie ożywienia koniunktury i innych sytuacji zagrażających przyspieszeniem inflacji.
Inne instrumenty, np. polityka kursu walutowego- możliwość stosowania dewaluacji w celu pobudzania eksportu lub brak takiego instrumentu itp.
Funkcja redystrybucyjna- polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, chorym i upośledzonym (opiekuńcze funkcje państwa). Instrumentami do wygładzania tzw. nierówności społecznych (są one wadą gospodarki rynkowej) są:
System podatkowy (szczególnie s. progresywny);
Wydatki rządowe, a szczególnie płatności transferowe (renty, emerytury, wszelkiego typu zasiłki itp.)
Wypełnianie tych funkcji przez państwo wzbudza wiele kontrowersji, szczególnie w przypadku, gdy pojawiają się sprzeczne cele np. równości (sprawiedliwości społecznej) oraz efektywności-nadmiernie rozbudowany system świadczeń społecznych osłabia bodźce do pracy i wywołuje problemy z dalszym finansowaniem tego systemu. Stosunkowo najmniej kontrowersji wywołuje jednak pełnienie przez państwo funkcji redystrybucyjnej w porównaniu z funkcjami pozostałymi, a szczególnie funkcją stabilizacji gospodarki w krótkim okresie.
Proszę przeczytać jako uzupełnienie rozdz. 6 z podręcznika Slomana, str. 229. pt. „Zawodność rynku i polityka państwa”
Streszczenie na podstawie R. Milewski (red. ) , Podstawy ekonomii, Wyd. Nauk. PWN, W-wa 1998, str. 388-397 oraz opracowanie własne.
Chodzi o tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek, ale także prawa większych zbiorowości i społeczeństwa jako całości, tworzenie zasad prowadzenia działalności gospodarczej, ustanawianie zasad funkcjonowania instytucji (np. giełdy i in. instytucji finansowych) itd.
1