Romantyzm

Historia w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza. Adam Mickiewicz (1798 - 1855r.) był jednym z największych polskich poetów, publicystów, uważany jest współcześnie za największego pisarza polskiego - jednego z wieszczów narodowych. Był jednym z najwybitniejszych twórców romantyzmu polskiego, duchowym przywódcą Polaków, o którym Zygmunt Krasiński powiedział: "My z niego wszyscy". Niedługi, niespełna dwuletni okres, od września 1832 do lipca 1834r., to czas, w którym Adam Mickiewicz pisał i drukował poemat "Pan Tadeusz". On sam tak wyraził się o swoim dziele: "Piszę teraz właśnie poema wiejskie, w którym staram się zachować pamiątkę dawnych naszych zwyczajów i skreślić jakkolwiek obraz naszego życia wiejskiego, łowów, zabaw, bitew, zajazdów etc. Scena dzieje się w Litwie około roku 1812, kiedy jeszcze żyły dawne podania i widać było ostatki dawnego wiejskiego życia". "Pan Tadeusz" wyrósł z doświadczeń i obserwacji, dotyczścych sporów między polskimi emigrantami polistopadowymi, poczynionych przez Mickiewicza w Paryżu. Pierwsze księgi pisał poeta ogarnięty nadzieją na rychłe polityczne przeobrażenia w Europie; zwątpienie i żal wyrażone w Epilogu świadczą o rozczarowaniu poety przebiegiem historii. Tęsknota wygnańca za ojczyzną wywołała w pamięci jego wspomnienia kraju lat dziecinnych, szlacheckiej Polski, odchodzącej w przeszłość. W Epilogu Mickiewicz mówi, że praca nad utworem była dla niego ucieczką od sporów emigracyjnych i chwilą powrotu do ukochanej ojczyzny: "Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie Święty i czysty jak pierwsze kochanie." Wyrazem tego są słowa zawarte w Inwokacji: "(...) przenoś moją duszę utęsknioną Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych." Przenosząc się duchem do kraju rodzinnego, poeta pragnął: "Pominąć strefy ulewy i grzmotu, I szukać tylko cienia i pogody, Wieki dzieciństwa, domowe zagrody." W Epilogu wyjaśnia również, dlaczego nie sięgnął po tematy najnowsze, najbardziej tragiczne, bo dotyczące powstania listopadowego: "Ale o krwi tej, co się świeżo lała, O łzach, któremi płynie Polska całą (...) O nich pomyślić - nie mieliśmy duszy! (...) O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie Złożona - nie ma sił mówić o Tobie!" Jako publicysta w latach 1832 - 1833 Mickiewicz sformułował wyraźny, aczkolwiek nie w pełni konsekwentny program polityczny. Jego idee wynikały z powszechnego wówczas wśród demokratów emigracyjnych przekonania, że najbliższe lata, a nawet miesiące, przyniosą wybuch rewolucji. Solidarna walka ludów z reakcyjnymi rządami doprowadzi do powszechnego wyzwolenia i braterstwa. Mickiewicz mniejszą wagę przypisywał programowi społecznemu przyszłej rewolucji. Wierzył, że masy ludowe, a więc w Polsce przede wszystkim chłopi, staną do walki w imię wolności. Z drugiej strony wierzył w patriotyzm drobnej szlachty. Entuzjastycznie powitał zorganizowaną przez lelewelistów wyprawę Zaliwskiego (1833r.), która miała rozniecić powstanie w zaborze rosyjskim. Tragiczna klęska tej wyprawy, a także upadek innych ruchów rewolucyjnych w tym okresie poderwały wiarę poety w możliwość rychłej "wojny powszechnej za wolność ludów". Akcja "Pana Tadeusza", mimo iż toczy się w prowincjonalnym Soplicowie, głęboko osadzona została przez poetę w kontekście polskich i europejskich wydarzeń historycznych. Obraz stosunkowo niezbyt dalekiej przeszłości, zrodzony w jego wyobraźni, rzucił na rozległe i szczegółowo opracowane tło historyczne i geograficzne, podnosząc obydwa te składniki do poziomu czynników samodzielnych, przekuwających uwagę czytelnika. Już sam podtytuł: "Historia szlachecka z roku 1811 i 1812" wskazuje na ważną datę - lata wyprawy Napoleona na Rosję i "wojny polskiej", wydarzeń związanych z nadziejami Polaków na odzyskanie niepodległości. Mimo iż kampania zakończyła się niepowodzeniem, poeta pominął w utworze moment klęski i wynikające stąd rozgoryczenie polskich patriotów, a uwypuklił świetność cesarza Francuzów. Mickiewicz rozmiłowany w tradycji ciągłych walk o odzyskanie i utrzymanie niepodległości, opromienił ją blaskami gwiazdy Napoleona, ukazując w ich świetle zabiegi o wywołanie powstania na Litwie, chwilowo wprawdzie udaremniane, ostatecznie jednak zwycięskie, ich bowiem uczestnicy powracają do stron rodzinnych w mundurach wojska polskiego. Napoleon, aczkolwiek osobiście nieobecny w "Panu Tadeuszu", jest postacią bardzo często przywoływaną. Już w I księdze ukazany zostaje w apoteozie, jako bóg wojny: " (...) Otoczon chmurą pułków, tysiącem dział zbrojnych", zwycięzca w Marengo, Ulm, pod Austerlitz. W słowach agitującego szlachtę do powstania Robaka, cesarz jawi się jako wielki wódz, pogromca Niemców, Anglików i Prusaków, ale także skromny człowiek, noszący się prosto, po żołniersku. Jednak nie wszystkim jawił się jako odpowiedni wódz, który prowadziłby naród polski do wolności. Maciek Dobrzyński, patriota, "tam szedł, gdzie Ojczyzny dobro upatrywał", uczestnik konfederacji barskiej (1768 - 1772r.) stwierdził otwarcie, że: " (...) dla Polski polskiego potrzeba bohatera, Nie Francuza ani też Włocha, ale Piasta", gdyż żołnierze Napoleona: "Przechodniów odzierają, kościoły rabują! Cesarz idzie do Moskwy! daleka to droga, Jeśli cesarz Jegomość wybrał się bez Boga!" Historia przedstawiona w "Panu Tadeuszu" obejmuje nie tylko dwa lata, ale stanowi syntezę dziejów polskich na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Poemat przepełniony jest wspomnieniami powstania kościuszkowskiego (1794r.), mnóstwo jest wzmianek zarówno o samym "Naczelniku", m.in. jego imię nosi tytułowy bohater, jak o przywódcy "insurekcji" na Litwie, Jakubie Jasińskim i późniejszych jej uczestnikach. Świadczą o tym portrety wiszące na ścianach w dworze Sopliców: "Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma (...) Dalej Jasiński (...) obok Korsak." Przypominają one więc także o bitwie pod Racławicami (1794r.), rzezi Pragi (1794r.). stale obecny jest motyw Mazurka Dąbrowskiego, którego można usłyszeć nawet po pociągnięciu za sznurek starego kurantowego zegara. Mickiewicz przywołuje także postaci wielkich polskich patriotów, dowódców Legionów powstałych we Włoszech w roku 1797: Dąbrowskiego, Kniaziewicza, Małachowskiego, Giedrojcia i Grabowskiego, którzy w księdze XII pojawiają się w Soplicowie i, zatrzymując się na odpoczynek w trakcie przemarszu wojsk Księcia Józefa przez Litwę, biorą udział w wielkiej uczcie wydanej przez Sędziego. Jednym z głównych wątków poematu jest polityczna działalność emisariusza - księdza Robaka, organizującego powstanie na Litwie, które miało przygotować naród na wejście armii napoleońskiej. Cel swojej misji wyjawia ksiądz w karczmie Jankiela: " (...) przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci, Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci!" Dom, czyli ojczyznę, należy uprzątnąć, usuwając zdrajców, aby godnie mogła przyjąć swego wyzwoliciela - Napoleona. Minione wydarzenia historyczne przywołuje koncert Jankiela, ukazujący tradycję walk o niepodległość, wyznaczoną przypomnieniem Konstytucji 3 - go Maja (1791r.), której zwolennikiem był i w której brał udział Stolnik Horeszko, Targowicy (1792 - 1793r.), rzezi Pragi, rozbiorów, Legionów Dąbrowskiego. Ważnym momentem historycznym jest dokonanie uwłaszczenia chłopów przez Tadeusza i Zosię: "Sami wolni, uczyńmy i włościan wolnemi, Oddajmy im w dziedzictwo posiadanie ziemi, Na której się zrodzili, którą krwawą pracą Zdobyli, z której wszystkich żywią i bogacą." Ukazujšc wydarzenia historyczne, Adam Mickiewicz pozwolił sobie na pewnš dowolność, przesuwając w czasie niektóre fakty. Wybuch wojny z Rosją i zawiązanie konfederacji w Warszawie datuje poeta na lato 1811r. (naprawdę - czerwiec 1812r.), natomiast armii Napoleona każe wkroczyć wiosną 1812r. (w rzeczywistości - czerwiec 1812r.). Te historyczne nieścisłości mają wymowę symboliczną. Wiosna to czas narodzin życia, symbolizuje budzenie się narodu i marzenia o wyzwoleniu: "O wiosno! kto cię widział wtenczas w naszym kraju, Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju! (...) Obfita we zdarzenia, nadziejš brzemienna!". Obok wydarzeń historycznych poeta wprowadził mnóstwo drobiazgów obyczajowych, stanowiących bardzo szczegółowy i wyrazisty obraz kultury życia codziennego Nowogródczyzny na przełomie dwu wieków, obraz strojów i budowli, zajęć i zabaw, zwyczajów, przedmiotów: serwis obiadowy przedstawia historię polskiego sejmiku. Ten składnik poematu, dotyczący kultury, obejmuje kilkadziesiąt opisów krajobrazowych, przedstawiających pola nadniemeńskie, lasy , łąki, gaje, ruiny, dwory, karczmy, ukazane w promieniach słońca czy w mrokach nocy, wśród mgły i ulewy. "Pan Tadeusz" stanowi wyraz nastrojów zwolenników orientacji napoleońskiej, do której zaliczał się sam poeta. Cesarz Francuzów jawi się w poemacie jako postać tworząca nową Europę i wyzwoliciel Polaków. Utwór propaguje także ideę połączenia Litwy z Koroną w celu wspólnej walki o niepodległość. Dzięki szerokiemu opisowi szlachty na tle ważnego wydarzenia historycznego - kampanii Napoleona, utrwaleniu pamięci o znaczących postaciach i zdarzeniach, ukazaniu przemian świadomości warstwy szlacheckiej - kształtowania się nowego, współczesnego wzorca patriotyzmu, poemat Adama Mickiewicza został uznany za epopeję narodową.

---