Rozwój emocjonalny
pierwszy komunikat emocjonalny - krzyk noworodka
TEORIA EMOCJI RÓŻNICOWYCH - Izard, Malatesta
z tezy Tomkinsa, że każda emocja wrodzona tworzy „pakiet” : konkretna emocja + zestaw zmian somatycznych + odrębna ekspresja mimiczna (płynąca od nich info zwrotna wzmacnia emocje)
ekspresje emocji są zewnętrznymi, widocznymi znakami wewnętrznych programów, kt. ulegają modyfikacjom
kieruje nas w stronę dojrzewania struktur wrodzonych, wstępnie zaprogramowanych i podzielonych na „pakiety”
TEORIA SYSTEMÓW DYNAMICZNYCH - Fogel, Camras, Lewis
na wzorce interakcji składa się pewna liczba składników pochodzenia genetycznego; z nich zbudowane emocje
składniki zostają ze sobą powiązane w odpowiedzi na cechy środowiska, ale także w miarę rozwoju całego systemu hamują się wzajemnie
emocje przejawiają się jako typy interakcji pomiędzy składnikami a zdarzeniami zewn., typy mają właściwe sobie przebiegi casowe (fala wznosząca i opadająca w epizodzie śmiechu)
sieci neuronalne i ich interakcje z otoczeniem są pochodną kilku współdziałających ograniczeń (np. identyczna elektrostymulacja mózgu powoduje różne wzorce działania zależnie od tego co jest dostępne w otoczeniu
Zasady z hipotezy Fogla:
podstawą emocji są samoorganizujące się systemy dynamiczne
systemy zależą od ewoluujących sekwencji działania w poszcz. środowiskach, a nie tylko od programów wewn.
poszczególne kategorie emocji skonstruowane są z gradientów czasowych oraz intensywności cech wokalnych gestykulacyjnych i innych
emocje mają charakter emergentny - powstają z integracji procesów niższego rzędu,które same nie są emocjami
kieruje nas w stronę transakcji jednostka-środowisko w których powiązania między wewn. doświadczeniem i zewn. ekspresją nie są z góry ustalone
Dzieci poznają emocje w kontekście kontaktów z innymi ludźmi
Aspekty rozwoju
Świadomość własnych stanów emocjonalnych
- muszą wiedzieć jakie sytuacje, co czują, jak to nazwać by o tym rozmawiać
- wymaga to samoświadomości - zdolności spojrzenia z boku i kontrolowania uczuć
Kontrola jawnych oznak własnych emocji
- każda kultura dysponuje regułami określającymi co jest dopuszczalne w zakresie okazywania uczuć (dotyczy agresji, a także dumy i radości)
- oddzielanie wewnętrznych uczuć od ich zewnętrzych wyrazów
Rozpoznawanie emocji innych osób
- zdolność do odczytywania wewnęrtznych uczuć innych osób na pdostawie ich zewnętrznego zachowania
- umożliwia właściwe zachowanie, tworzenie reguł zachowania (zastosowanie w innych sytuacjach)
Kompetencje emocjonalne = zdolność do radzenia sobie z własnymi emocjami oraz do rozpoznawania i reagowania na emocje innych
Czym są emocje?
Emocje = subiektywne R na istotne wydarzenia, charakteryzowane poprzez zmiany fizjologiczne oraz zmiany na poziomie doświadczenia i widocznego dla innych zachowania. Angażują autonomiczny UN.
Epizod emocjonalny - elementy:
zdarzenia wywołujące - specyficzne dla każdej emocji
składnik fizjologiczny
składnik osobistego doświadczenia tj. rzeczywistego odczucie wewnętrznego (świadome pobudzenie wywołane zmianami fizjologicznymi + ocena poznawcza; z wiekiem wzrasta rola aspektów poznawczych)
widoczna zmiana zachowania (mimika, ton głosu, gesty)
Funkcje emocji
Nie są zakłóceniami w systemie ale spełniają ważną role w rozwoju i adaptacji
Lęk przed nieznajomymi w II połowie 1 roku (różnicowanie własnych R wobec innych) → dziecko pozostaje w otoczeniu ludzi godnych zaufania
Płacz pełni funkcje komunikacyjne
Emocje pełnią interpersonalne funkcje regulacyjne
Podstawy biologiczne
- genetycznie nastawiony program powoduje, że emocje ujawniają się w różnym wieku oraz że u wszystkich ludzi przybierają one jednakową formę, bez względu na kontekst społeczny lub kulturowy
- Darwin - nacisk na mimiczne wyrazy twarzy i uznawał je za element dziedziczny i że dzielimy je z innymi naczelnymi
- Techniki opisu mimiki - system kodowania ruchów twarzy FACS (Ekman, Friesen) i maksymalnie różnicujący system kodowania ruchów twarzy MAX (Izard)
6 stanów uważa się za emocje pierwotne
i można je już rozpoznać u noworodków; każda z nich posiada własne podstawy biologiczne (neuronalne), każda wyrażana jest w szczególny sposób i pełni szczególną funkcję adaptacyjną
Wyrażanie emocji oraz zdolność rozpoznawania emocji - uniwersalny charakter (wrodzone)
Dzieci głuchonieme i niewidzące potrafią wyrażać emocje w taki sam sposób i w takich samych sytuacjach
DrogA rozwoju
Role emocji :
ustalanie relacji z dorosłymi
eksploracja otoczenia
tworzenie obrazu własnej osoby
Wczesne dzieciństwo
Różnicowanie się uczuć
Wytwarzanie więzi między dzieckiem a dorosłym
Początki interakcji z innymi dziećmi
Ogólna tendencja rozwojowa: przeżywanie do 3. miesiąca życia wyłącznie zadowolenia lub niezadowolenia. Pod koniec 1. r. ż. zdolność do nietrwałych stanów emocjonalnych (radość, miłość, zazdrość), łatwo zmienialnych w kierunku tych negatywnych
1. miesiąc: dziecko reaguje na niepokój lub podniecenie osoby która je karmi (nawet odmowa przyjmowania pokarmu), wyraża mimiką (uśmiech): radość i zadowolenie
2. miesiąc: ożywienie w kontakcie z dorosłym i uspokajanie się pod wpływem pieszczotliwego przemawiania
3. miesiąc: odwzajemnia uśmiech dorosłego, wyraża mimiką złość i smutek (3-4 miesiąc), rozpoznaje niektóre emocje - inaczej reaguje na twarz zagniewaną, zadowoloną i taką, która nie przedstawia emocji (Schaffer)
4. miesiąc: wyraża niezadowolenie gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi
5. miesiąc: reakcja strachu na nieznane osoby
6. miesiąc: pojawia się reakcja świadcząca o rozpoznawaniu mimiki twarzy u dorosłych, jest to preferencja danego stanu emocjonalnego u innych osób oraz umiejętność naśladowania tej samej emocji którą wyraża twarz na jaka patrzy dziecko
7. miesiąc: próby zwrócenia na siebie uwagi dorosłego poprzez płacz i gaworzenie (7-8 mies.), dziecko wyraża mimiką strach
10. miesiąc: naśladuje ruchy dorosłego i włącza się do wspólnej zabawy, wyraża mimiką nieśmiałość i wstyd (koniec 1. r. ż.)
Zawsze im bardziej wzmacniane pojawianie się pozytywnych emocji tym częstsze ich okazywanie.
EKSPRESJA EMOCJI W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA
dorośli dobrze rozpoznają radość dzieci w wieku od 2 do 12 mieś.
pewne emocje mają dyskretny charakter (noworodki - mimiczna ekspresja wstrętu w R na kwaśny smak)
Rozwój uśmiechu:
pierwszy tydzień życia - w fazie snu REM (to jeszcze nie oznaka radości)
po pierwszym miesiącu - podczas delikatnego głaskania
po dwóch miesiącach - w kontakcie z opiekunem
po trzech miesiącach - w R na zdarzenia takie które cieszą dzieci starsze i dorosłych; gdy opanuje jakąś umiejętność
funkcja uśmiechu - wzbudzenie zainteresowania i radości dorosłych
ekspresja dyskretnych emocji negatywnych
różne poglądy:
ekspresja negatywna niemowląt ukazuje tylko niezróżnicowany dystres, istotne jest jego natężenie
ekspresję strachu, gniewu i smutku można rozróżnić już od wczesnego dziecińśtwa
schematy analizy ekspresji mimicznej: MAX Izarda z modyfikacją AFFEX
Baby-FACS Oster z adaptacją Ekmana i Friesena (FACS)
wniosek: „prawdziwym” sprawdzianem tego czy dzieci doznają emocji dyskretnych jest okazanie specyficznej ekspresji mimicznej w reakcji na właściwy bodziec wyzwalający
kryteria wystąpienia emocji dyskretnej: emocja nie jest równoznaczna z samą ekspresją mimiczną, ale z ekspresją we właściwym kontekście
aby spełnić kryteria ekspresja musiała wystąpić częściej niż inna i we właściwych sobie warunkach
tylko radość spełniła oba kryteria, w mniejszym stopniu strach, natomiast zdziwienie występowało w połączeniu z innymi ‼
Camras:
- większość przypadków ekspresji negat.mozna zaklasyfikować jako dystres-ból, gniew, mieszaninę ekspresji dyskretnych
- ekspresja negatywna - napinają mieśnie i zamykają oczy (np. ból)
- różnica - w gniewie oczy są otwarte
- wysokie natężenie → dystres-ból, niższe → gniew, niskie/słabnące → smutek (AFFEX)
- emocje są komunikatami, które ulegają modyfikacji w miarę zmian potrzeb dziecka (Fogel: odrębne wzorce emocji widoczne u dorosłych nie występują w dzieciństwie)
- we wczesnym dzieciństwie emocje negatywne nie są dobrze wzajemnie zróżnicowane
- 1 r. - różnicowanie dokładniejsze niż emocji pozyt. i negat. może być po prostu bezcelowe (rodzic zwraca uwagę na kontekst, aby zrozumieć sygnały dziecka)
- 2 i 3 r.: poczucia winy, dumy, wstydu, i zażenowania; nie wywołują one specyficznych wyrazów twarzy;
- łączenie emocji
- od 2 r. emocje mogą zostać wywołane przez symboliczną reprezentację sytuacji
- emocje ujawniają się w coraz subtelniejszy sposób, bo zaczyna panować nad zachowaniem i reagować w sposób społecznie akceptowany, nawet maskować uczucia
- emocje związane z samoświadomością → dzieci muszą posiadać poczucie Ja (ok. 18m), aby doznawać wstydu, zażenowania i dumy → rozwój emocji jest związany z rozwojem poznawczym
- duma i wstyd są emocjami całego ciała, ujawniają się poprzez ogólną postawę ciała
Duma: „powiększanie” się rozmiarów ciała; otwarta, wyprostowana; podniesiona głowa, wzrok; uśmiech, pozytywna werbalizacja
Wstyd: „zapadnięcie” ciała; ręce opuszczone, przylegające do ciała/dotykające twarzy; negatywny komentarz werbalny
- w zakresie porażki dziewczynki częściej okazuja wstyd, co koresponduje z róznicami płciowymi u dorosłych; nie różnią się w okazywaniu dumy
ZMIANY ROZWOJOWE W WYZWALANIU EMOCJI
z wiekiem coraz więcej lękliwego unikania w R na pozorne urwisko i strachu w R na obcych i maski
strach przed nagłym ruchem/nieznaną zabawką - zaczynał się około 7 m., szczyt pod koniec 1 r., a potem jego natężenie spadało
przedszkolaki doznają strachu pod wpływem motywów imaginacyjnych (duchy, potwory, koszmarne sny)
szkolny - dominuje strach przed obrażeniami cielesnymi i niebezpieczeństwem fizycznym
dojrzewanie - lęki społeczne
uniwersalne źródło strachu - rozłąka z obiektem przywiązania (Bowlby)
dystres rozłąki rozpoczyna się w 6 ms, szczyt pomiędzy 15 i 18 ms, a potem spada do tego stopnia, że z ukończeniem 3 lat jest bardzo rzadki
strach zależy od kontekstu
mniej dystresu, gdy odchodzą same od rodzica, lub rodzice wychodzą z domu przez te same co zwykle drzwi
ROZRÓŻNIENIE „JA” I INNYCH
- odróżnienie „ja” i innych stabilizuje się w przeciągu 2 roku życia (obserwujemy wtedy emocje oparte na empatii i zakłopotaniu); zależy od dojrzewania poznawczego
- u noworodka reakcja płaczem na płacz innych dzieci może być zalążkiem późniejszej empatii
- po 6 ms - zainteresowanie emocjami innych
- w 2 r. dzieci reagują pocieszeniem na dystres innego dziecka (robią to tak jak same lubią być pocieszane)
- po skończeniu 3 r. ż. sposoby pocieszenia są bardziej dostosowane do potrzeb drugiej osoby
zakłopotanie łączy się z rozpoznaniem „ja” (jest doznawane po ukształtowaniu poczucia „ja”)
dzieci które rozpoznają się w lustrze doznają zakłopotania, inne strachu
„ja” ma charakter społeczny, „ja w relacji do innego”
ZDOLNOŚĆ DZIECI DO ROZRÓŻNIANIA EMOCJI INNYCH I REAGOWANIA
Field badania metodą habituacji (nowe S wzrokowe) - czy noworodki rozróżniają typy ekspresji emocji
rzeczywiście ulegały habituacji i dyshabituacji na trzy różne miny
wykazywały pewną zdolność do naśladowania oglądanej miny
zanim pojawią się okazje do uczenia się noworodki potrafią rozróżniać emocje okazywane przez tą samą osobę
→ istnienie zaprogramowanego genetycznie mechanizmu rozpoznawania i dokonywania ekspresji
Subtelna oznaka → prawdziwy uśmiech: zaciśnięcie mięśni wokół oczu
udawany: poruszają się tylko usta
‼ potrafią rozróżnić wyraziste cechy twarzy, ale te cechy nie muszą odpowiadać cechom odróżniającym od siebie poszczególne emocje
przed ukończeniem 4 mieś. dzieci rozróżniają emocje tylko w głosie potem dopiero wizualnie
dzieci zwracają większą uwagę na głos „macierzyński” i wykazują wtedy więcej emocji pozytywnych (mowa skierowana do dziecka)
5 ms - rozróżniają przekaz afektywny oznaczający aprobatę lub zakaz w języku rodziców, oraz w innym języku
7 ms - dopasowują do siebie ekspresję mimiczną i wokalną
Melzoff wykazał istnienie zdolności naśladowczych; naśladowanie mimiczne ekspresji emoc.dorosłych przez dziecko wywołuje u niego emocje
KONSTRUOWANIE RELACJI DZIECKA Z INNYMI
Field - „dostrajanie”: opiekun pomaga regulować pobudzenie dzięki odczytywaniu sygnałów od dziecka , dotrzymywaniu mu kroku i uczuleniu otoczenia na utrzymanie najlepszego dla dziecka poziomu stymulacji. Daje to dziecku dobre samopoczucie bez dezorganizacji jego zachowania.
istotna rola emocji w interakcji matka-dziecko (kiedy matki demonstrowały „afekt płaski” czyli nie wyrażały żadnej emocji niemowlęta wykazywały bardziej ostrożną ekspresję, częściej protestowały ich zachowanie było bardziej zdezorganizowane)
Wolf: w I tygodniu dzieci uśmiechały się częściej na głos matki niż obcy. W pierwszych 6 tygodniach uśmiech częściej na głos niż na twarz potem odwrotnie
- emocje pełnią funkcję regulatorów interakcji
- ekpresja radości → sygnalizowanie że cel został osiągnięty
- ekspresja negatywna → intreakcja nie przebiega pomyślnie
Tronick: model wzajemnej regulacji: następuje wymiana przekazów emoc. → każdy partner osiąga swoje cele w koordynacji z celami drugiego. Emocje są komunikatami; oboje zmieniają zachowanie zgodnie z nimi.
- wraz ze ↑ ilości wokalizacji - ↓ ilość uśmiechów, wydłuża się też czas od usłyszenia głosu do uśmiechnięcia się
- uśmiecha sie, gdy ktoś inny może odebrać jego przekaz
Wyrażanie gniewu: (badanie z krępowaniem ruchów)
dzieci 1mieś. nie wykazywały gniewu
dzieci 4- i 7 mieś. wykazywały gniew
dzieci 4 mieś. patrzyły na osobę krępującą i jej ruchy
dzieci 7 mieś. patrzyły na matkę (gniew jako komunikat do matki)
dzieci używały też wokalizacji żeby zwrócić na siebie uwagę
„odniesienie społeczne”: umiejętność wykorzystania info od opiekuna wykorzystana do modyfikowania własnego działania w sytuacji wieloznacznej (eks. Sorca z pozornym urwiskiem: kiedy matka była uśmiechnięta przechodziły, kiedy przerażona nie)
- 10 + ms - częściej patrzą na twarz niż inne części ciała w poszukiwaniu info emocjonalnych; patrzą przed R na wieloznaczny S wyzwalający
- dzieci po 1 roku życia zaczynają modyfikować własne działania na podstawie emocji rodziców
Początki języka emocji
- język staje się podstawą do refleksji, do nazwania odczuć
- II poł. 2 r. - pierwszy raz używają słów odnoszacych się do emocji: „szczęśliwy”, „smutny”, „zły”, „przestrzaszony”
- główne tematy - przyjemność i ból
- by skomentować jak dziecko się czuje
- liczba i zakres terminów wzrasta gwałtownie w 3 r.
- 6 lat - używają tak wyszukanych terminów jak: poruszony, odprężony, zmartwiony, radosny
- 2,5 - zaczynają odnosić się do przeżyć innych ludzi
- 3 lat nie rozmawiają tylko o zewn. zachowaniu ale poziom psychologiczny - o cudzych stanach mentalnych, wewnętrznych, a wnioski jakie wyciagają są zazwyczaj poprawne
przedszkolny: język emocji nabiera precyzji i zaczyna odwoływac się do przyczyn emocji, sposobów radzenia z nimi
- zrozumienie czynników wywołujących emocje stanowi podstawę do ich manipulacji
- obiketywna ocena swoich i cudzych uczuć
- rozmowy na temat minionych wydarzeń emoc., przewidywanie przyszłych sytuacji, konsekwencji
DZIAŁANIA KOOPERACYJNE I PARTNERSTWO KORYGOWANE PRZEZ CEL
- funkcja emocji - umożliwianie współpracy w realizacji złożonych planów
Bowlby „partnerstwo korygowane przez cel” - współpraca między dwoma osobami pozwalająca im osiągnąć ich cele
JĘZYK EMOCJI W DZIAŁANIACH KOOPERACYJNYCH
dzieci zaczynają mówić o własnych stanach wewn. około 18 ms (potem stopniowo wzrasta ilość)
funkcja emocji - ich komunikowanie
nowy poziom stosunków interpersonalnych: rodzice mogą przekazać swoje rozumienie emocji, które zostaje zintegrowane z rozumieniem dziecka + mogą zrozumieć zdarzenie z perspektywy dziecka
Rozmowy na temat emocji
- dzieci często inicjują próby dowiedzenia się czegoś na temat emocji
- wyrażają ciekawość dla przyczyn ludzkiego zachowania
- początkowo rozmowy takie pomagają im zrozumieć głównie własne uczucia i odzyskać spokój
- znaczący skok częstotliwości odniesień do uczuć następuje w okresie od 2 do 3 r.
- matki częściej rozmawiają na temat emocji z córkami
- dzieci, które miały okazje do częstych rozmów o emocjach w wieku 6 lat pojmowały dużo więcej aspektów emocji
Myślenie na temat emocji
- dzieci tworzą własne teorie emocji, na temat ich istoty i przyczyn, hipotezy
- 3 r. - potrafią trafnie określić rodzaj emocji
- młodsze skupiają się na przyczynach zewnętrznych emocji, starsze na wewnętrznych
- wyjaśnienie wewnetrzne cześciej dotyczy intensywnych i negatywnych emocji
- emocje były wyjaśniane w kategoriach potrzeb i wymagań konkretnej osoby → oznaki teorii umysłu, czyli wiedzy o tym, że ludzie posiadają swój indywidualny, wewnętrzny świat mysli, odczuć, który pozostaje niezalezny od stanów umysłu innej osoby
- przedszkolny: uczą się, że nie sytuacja, a znaczenie jakie jednostka jej przypisuje wywołuje konkretne R emoc.; wyjaśniają emocje innych odwołując się do ich pragnień i przekonań
- Harris: najpóźniej w 6 lat dzieci posiadają zdolność pojmowania stanów umysłowych innych ludzi
- od 3 r. - opierają przewidywania na cudzych istniejących wcześniej pragnieniach - stawią się w czyjejś sytuacji i oceniają, jak dana osoba poczułaby się, gdyby jej pragnienie zostało zaspokojone lub nie, niezależnie od własnych odczuć i pragnień (słonica Ellie)
- młodsze pojmują emocje egocentrycznie, bo uważają, że wszystko co one same wiedzą, inni ludzie też wiedzą
ROZUMIENIE PRZYCZYN EMOCJI
- 2 i 3 r. mówią o emocjach w sposób mentalistyczny - rozumia, że ich działaniami powodują wewn. stany umysłowe
- mówią o wywoływaniu przez ten sam przedmiot różnych emocji u róznych ludzi
- w 4 r. - podając możliwe powody doznawania emocji, odwołują się do nastawienia na cel innych ludzi (historyjka o słoniu co nie lubił coli)
- Astington: dzieci dysponujące pełniejszym rozumieniem tego, w jaki sposób przekonania mogą wpływać na zachownaie, wykazały więcej wspólnego planowania podczas zabawy z graniem ról
ROZUMIENIE MASKOWANIA EMOCJI
świadome modulowanie emocji lub zastępowanie jej inną rozpoczyna się w młodszym wieku szkolnym
4 r. - rozumiały że emocja rzeczywista i okazywana nie muszą sobie dopowiadać (rozumienie historyjek), ale tylko w odniesieniu do uczuć negatywnych
zdolność do maskowania wzrasta z wiekiem (badanie z nieodpowiednim do wieku prezentem)
dziewczynki częściej niż chłopcy maskują emocje
świadomość kontrolowania emocji w szerokim zakresie raczej nie pojawia się przed wiekiem 6 lat
Średnie dzieciństwo
Zdobycie zdolności regulowania ekspresji emocjonalnej: małe dzieci uczą się manipulować zachowaniem innych poprzez wyrażanie własnych emocji, np. przytulanie się. Taka umiejętność to procedura zaradcza (inny przykład to kontrola wybuchów złości przedszkolaków), kształtowana w dużej mierze kulturowo (kulturowa kontrola emocji).
duma, zazdrość [do pojawienia się konieczny kontakt interpersonalny!], wina [niekonieczne interakcje z otoczeniem, pojawia się wskutek odniesienia do norm moralnych], wstyd [pojawia się w odniesieniu do ideałów osobistych], zakłopotanie.
Można rozwinąć u dziecka empatię poprzez:
modelowanie
indukcję - podawanie wyjaśnień odwołujących się do dziecięcej ambicji, chęci bycia dorosłym i troski o innych
STADIA ROZWOJU EMPATII WG HOFFMANA - rozwój empatii stadialny, równoległy do rozwoju poznawczego (nawiązuje do koncepcji Piageta)
Stadium 1 1 r. ż. Empatia globalna |
|
Stadium 2 2 r. ż Empatia egocentryczna |
|
Stadium 3
|
|
Stadium 4 6-9 r.ż. |
|
Socjalizowanie emocji
- przekazanie jawnych i ukrytych wskazówek, którymi powinni się kierować wszyscy w okazywaniu własnych uczuć oraz radzenu sobie z emocjami jest zróżnicowany kulturowo
Reguły ekspresji emocji - odnoszą się do norm kulturowych dotyczących wyrażania emocji - zarówno ich rodzaju, jak okoliczności, w jakich można je okazać (kultura, rodzina, grupy)
- ułatwiają komunikację, ludzie mogą nawzajem przewidzieć swoje R
- starsze: umiejętność oddzielania zewn. zachowań od wewn. odczuć
- młodszym - trudniej nie przyznać się do prawdziwych uczuć
4 kategorie reguł ekspresji emocji:
Minimalizacja - kiedy intensywność okazywania emocji jest zredukowana w porównaniu z prawdziwymi odczuciami
Maksymalizacja - odnosi się do sposobu okazywania pozyt. emocji; > entuzjastycznie niż tego wymaga sytuacja
Maskowanie - kiedy za właściwe uważa się zachowanie neutralne (twarz pokerowa)
Substytucja - kiedy od jednostki oczekuje się, by zastąpiła jedne emocje innymi, zazwyczaj przeciwnymi
- dwie pierwsze przyswajane są wcześniej
- trzeba jednak odróżnić umiejętność stosowania reguły od wiedzy jak się z niej korzysta
- dopiero w 6 lat potrafią zauważyć, że emocje odczuwane i pokazywane nie muszą ze sobą korespondować i że dopuszcza się oszukiwanie innych dla dobra zachowania konwencji społecznych
Późne dzieciństwo
DZIECIĘCE ROZUMIENIE AMBIWALENCJI
Ambiwalencja polega na doznawaniu dwu konfliktowych emocji w tym samym czasie
- dzieci okazują ambiwalencje zanim są tego świadome
- dopiero dzieci 10 letnie rozumieją ambiwalencję
Sekwencja ewolucyjna:
mogą doznawać dwu emocji pozytywnych lub negatywnych jednocześnie w odniesieniu do różnych obiektów
(cieszę się z 5 z rozwojówki i jestem zadowolony z zaliczenia)
dwie emocje o tym samym znaku wobec jednego przedmiotu
(cieszę się i jestem dumna z 5 z rozwojówki)
dwie emocje o różnej walencji wobec różnych obiektów jednocześnie
(cieszę się z 5 z rozwojówki, ale jestem smutna że jeszcze drugi semestr przede mną)
emocje o różnej walencji wobec tego samego obiektu (około 11 lat)
(cieszę się ze zdanego egzaminu ale żałuję że to tylko 3)
Wczesna adolescencja [wiek dorastania]
Zmiany emocjonalne związane z fizycznym dorastaniem i płcią.
Ogólnie zwiększone pobudzenie emocjonalne oraz labilność (chwiejność) emocji.
Często nasilona lękliwość, zwłaszcza lęk społeczny - szczyt 13-14 r. ż. (Garrison).
Charakterystyczna ambiwalencja uczuć (jednocześnie miłość i nienawiść).
Początkowe fazy uczucia miłości wg Hurlock:
- miłość szczenięca - ważniejsze samo kochanie niż obiekt
- cielęca - obiekt otoczony bezgranicznym uwielbieniem
- romantyczna - wiek młodzieńczy.
Późna adolescencja [wiek młodzieńczy]
Kierunek: dojrzałość uczuciowa: czyli
--- od zależności uczuciowej do niezależności
--- od niekontrolowanej ekspresji emocjonalnej do kontroli
--- od nieopanowanego ulegania uczuciom do opanowania (samokontrola?)
--- od egocentryzmu do socjocentryzmu.
Dojrzałość uczuciowa zaczyna się kształtować, ale proces ten trwa później nadal.
Charakterystyczne dla młodzieńców: wychodzenie z chaosu uczuciowego typowego dla dorastania.
Rozwój uczuć wyższych (bo możliwe już myślenie abstrakcyjne) - estetycznych, moralnych, patriotycznych
Wpływ rodziców
- przywiązanie jako więź emocjonalna - związek w którym dziecko doświadcza najsilniejszych przeżyć emoc. we wczesnych etapach rozwoju
- sposób przekazywania doświadczeń przez rodziców ma decydujący wpływ
- wrażliwość matki na dziecięce wyrazy emocji sprzyja bezpiecznemu przywiązaniu, a jej brak skutkuje brakiem poczucia bezpieczeństwa
bezpiecznie przywiązane → mogą okazywać emocje negatywne i pozytywne i mogą oczekwiać, że spotkają się z adekwatną R rodziców i z akceptacją dla ich emocji; będą adekwatnie reagować na szeroki zakres emocji innych ludzi; czują sie swobodnie, wyrażają emocje w sposób otwarty i bezpośredni
unikające → spotkały się z odrzuceniem emocji, zwłaszcza negat., a pozytywne nie zawsze są odwzajemniane → strategia ukrywania zaniepokojenia, by uniknąć ignorowania lub odtrącenia oraz tłumienie pozyt. emocji
stawiające opór → na ich R emoc. reagowano w sposób niespójny, przez co ich efekty są nieprzewidywalne → strategia przesadnego wyrażania emocji, szczególnie negatywnych, aby zwrócić uwagę rodziców
Emocjonalność wynika z rodzaju relacji pomiędzy dzieckiem a rodzicem
3 sposoby przekazywania info o stosownych zachowaniach emocjonalnych przez rodziców
Trenowanie - bezpośrednio wydawane instrukcje
Modelowanie (naśladowanie)
Uczenie się zbieżności (odkrywamy dialog emocjonalny, czyli wymiana mimiki, gestów i innych sygnałów emocji, bez względu na to czy towarzyszom im słowa czy nie, jet to najskuteczniejszy sposób uczenia się przewidywalności zachowania innych osób; jeśli nie zostanie zauważone, lub wywoła negat. R → dziecko zostanie zniechęcone do tego typu zachowania w przyszłości
Paradygmat „kamiennej twarzy” - procedura laboratoryjna zakładająca, że najpierw matka oddziałuje na dziecko w naturalny sposób, co tworzy u dziecka oczekiwanie dalszej normalnej komunikacji, ale potem pozostaje niewrażliwa na sygnały dziecka
- początkowo dziecko podejmuje próby fizycznego zaangażowania matki poprzez wpatrywanie się i uśmiechanie się
- kiedy to nie pomaga przestaje się usmiechać
- jednocześnie ↑ częstotliwość występowania innych oznak emocji (płacz, krzywienie się) → odwraca się całkowicie
=> niedostępność emocjonalna matki stanowi niepokojące przeżycie, > bolesne niż jej fizyczna chwilowa nieobecność
- rola innych osób
- nacisk ze strony grupy rówieśniczej: od chłopców oczekuje się, by byli twardzi, a od dzwieczynek, by były czułe
- wszystkie grupy mają pewien klimat emocjonalny, i oczekują od swoich członków podporządkowania się normom w celu zachowania tego klimatu
Kompetencje emocjonalne
- powinny być uważane za równorzędny z kompetencjami intelektualnymi aspekt naszej struktury psychicznej
Elementy:
świadomośc własnego stanu emocjonalnego
zdolność dostrzegania cudzych emocji
zdolność używania słownictwa emocji stsosowenego w danej (pod)kulturze
zdolność do współczującego zaangażowania w emocje innych
zdawanie sobie sprawy, że zewnętrzne oznaki nie zawsze korespondują z wewnętrznymi stanami, zarówno u siebie jak i u innych
adaptacyjen radzenie sobe z przykrymi, nieprzyjemnymi emocjami
świadomość, że rodzaj relacji w związku określa się na podstawie sposobu komunikowania emocji i wzajemności emocji w związku
poczucie kontroli i akceptacja własnych stanów emocjonalnych = samoskuteczność emocjonalna
- każdy odnosi się do innych umiejętności
- niekoniecznie muszą tworzyć jednolitą całość
- ocena kompetencji musi uwzględniać wiek, otoczenie kulturowe
Emocjonalne kompetencje społeczne
panowanie nad sobą
biegłość w wyrażaniu własnych stanów
trafność w odbieraniu przekazów emocjonalnych oraz ich interpretacji
częstsze korzystanie z pozytywnych wyrazów emocjonalnych
radzenie sobie z gniewem w sposób nieagresywny
- popularność i przyjaźń wiążą się z umiejętnością w zakresie łączenia własnych emocji z emocjami innych
- nadmierna emocjonalność i słaba kontrola → destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie grupy
Od kontorli zewnętrznej do samokontroli
- Frijda: ludzie nie tylko mają emocje, ale także używają ich
- przeniesienie kontroli z opiekuna na dziecko ‼
- im większy zakres strategii i swoboda w posługiwaniu się nimi, tym lepsza adaptacja społeczna
Strategie autoregulacji emocji
strategia |
zachowanie |
Moment pojawienia się |
przekierowanie uwagi |
odwracanie wzroku od źródła pobudzenia emocjonalnego (początkowo automatyczne, później zamierzone - zakrywanie oczu, uszu) |
ok. 3 ms |
samouspokojenie |
ssanie palca, kręcenie loków, kołysanie się |
1 rok |
poszukiwanie dorosłego |
Uczepianie się, podążanie za, przywoływanie w celu zapewnienia bezpieczeństwa |
II poł. 1 roku |
użycie „przedmiotów przejściowych” |
przytulanie maskotek, uspokajaących przedmiotów nieożywionych |
II poł. 1 roku |
fizyczne unikanie |
uciekanie z sytuacji trudnych emocjonalnie |
początek 2 roku |
zabawa na niby |
wyrażanie różnych emocji na niby, z poczuciem bezpieczeństwa |
2 i 3 rok |
kontrola werbalna |
rozmowy na temat emocji i myślenie o nich |
okres przedszkolny |
tłumienie odczuć emocjonalnych |
rozmyślne oddzielanie myśli od źródła niepokoju; maskowanie, minimalizacja; symulowanie emocji w zabawie; dzielenie się odczuciami |
okres przedszkolny |
konceptualizacja emocji |
refleksja nad emocjami i abstrakcyjne webralizowanie myśli |
środkowe dzieciństwo |
dystansowanie się poznawcze |
samoświadomość tego jak powstają emocje i jak nad nimi panować |
środkowe dzieciństwo |
Czynniki wpływające na kompetencję emocjonalną
biologiczne → różnice w temperamencie (wrażliwość, próg reakcji, zdolność hamowania) uwarunkowane genetycznie; uposledzenie funkcji neuropsychicznych (autyzm)
interpersonalne → rodzaj wsparcia ze strony rodziców (konflikty w rodzinie,zaburzenia psychiczne rodziców); sposób wychowania
środowiskowe → ubóstwo, niskie dochody rodziców i stres z tym związany, słabe zdrowie
Autyzm - wrodzony, uwarunkowany genetycznie
3 podstawowe problemy: - kłopoty z nawiązywaniem normalnych relacji społecznych
- nieprawidłowości i opóźnienie rozwoju języka
- zrytualizowane i często powtarzane wzorce zachowań
Przyczyny: - brak poznawczych zdolności organzowania wiedzy
- brak umiejętności tworzenia „teorii umysłu” (nie potrafią ocenić, co myślą inni, i że w ogóle myślą)
Deficyty emocjonalne: - brak empatii
- problem z rozróżnianiem emocji innych (bo rzadko utzymują kontakt wzrokowy)
- nie korzystają z komunikatów emoc. innych osób lub z dystansem (brak zainteresowania innymi ludźmi)
- mniej uczuć pozytywnych
- objawiają emocje nieadekwatnie do sytuacji