System polityczny RP
Ćwiczenia (15 II) ⇒ System polityczny:
System jest to każdy skoordynowany wewnętrznie, powiązany ze sobą i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. W Polsce pojęcia `system polityczny' używa się dopiero od lat '70, gdyż przedtem był on uważany za przynależny terminologii „burżuazyjnego” Zachodu. Zamiast tego wykorzystywano terminy „mikrostruktura polityczna” czy „ustrój polityczny”.
Istnieją cztery definicje systemu politycznego:
Koncepcja instytucjonalno - strukturalna: system polityczny to zbiór instytucji politycznych, które funkcjonują w ramach danego systemu wraz z występującymi między nimi powiązaniami normatywnymi. System polityczny tworzony jest tu przez podmioty wpływające na decyzje państwa (lub aspirujące do posiadania takiego wpływu). Powiązania między nimi regulują akty prawne takie jak konstytucja, ustawy i regulaminy (sejmu, senatu itd.).
Koncepcja behawiorystyczno - funkcjonalna: system polityczny rozpatrywany jest tu nie od strony budowy, lecz od strony efektywności. Jest to dynamiczny proces społeczny zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot, którego istotą jest przekształcenie impulsów społecznych na decyzje i działania polityczne.
Koncepcja systemowa: system polityczny jest tu traktowany jako zamknięta, hermetyczna całość. Analizuje się relacje między systemem politycznym a otoczeniem (wzajemne zależności, oddziaływania między nimi).
Koncepcja racjonalna: system polityczny rozumiany jako pewna zależność, jaka wytwarza się w procesie walki o władzę lub jej utrzymanie.
System polityczny jest efektywny wtedy, gdy:
jest w stanie zapewnić swoje funkcjonowanie bez potrzeby użycia przemocy,
stwarza warunki dla wszechstronnego rozwoju kraju (ekonomicznego, politycznego, społecznego i kulturalnego)
jest w stanie zapewnić państwu bezpieczeństwo na zewnątrz
System wysoce efektywny opiera się na zasadach:
władza funkcjonuje w oparciu o zasady i procedury konstytucyjne
zapewnia stały wzrost poziomu zamożności obywateli
zapewnia wzrost poziomu bezpieczeństwa obywateli
zapewnia wzrost kultury politycznej i wszechstronnego rozwoju kraju
Klasyfikacja systemów politycznych:
patrząc przez pryzmat reżimu: demokratyczne i niedemokratyczne
patrząc przez pryzmat zorganizowania inst. politycznych: republiki i monarchię
patrząc przez pryzmat relacji: prezydencki, półprezydencki, parlamentarno - gabinetowy itd.
Patrząc przez pryzmat struktur terytorialnych: unitarne i złożone
W krajach demokratycznych istnieje podział demokracji na:
skonsolidowane: władza opiera się tu na procedurach demokratycznych, a elity polityczne uznają demokrację za najlepszy możliwy system
nieskonsolidowane: władza opiera się na procedurach demokratycznych, ale elity nie są w stanie dojść do consensusu, czy jest to system najlepszy (istnieją ugrupowania o silnej pozycji, chcące odrzucenia demokracji)
ograniczone: elity są zgodne, że demokracja jest modelem optymalnym, lecz nie ma powszechnego udziału obywateli w procedurach wyborczych (określone cenzusy)
pseudodemokracja: fasada systemu demokratycznego, ale nie ma rywalizacji politycznej w zakresie walki o władzę; demokratyczna forma pozbawiona zupełnie treści.
Funkcje systemu politycznego:
adaptacyjna: system polityczny powinien zmieniać się wraz ze zmieniającym się otoczeniem
innowacyjna: system inicjuje korzystne dla siebie zmiany w otoczeniu
regulująca: system reguluje te procesy polityczne, które są aktualnie w toku
Wykład (16 II) ⇒ KONSTYTUCJA
W instytucjonalno - strukturalnym ujęciu systemu bardzo ważne miejsce zajmują wzajemne stosunki pomiędzy organami władzy państwowej. Pierwsze miejsce zajmuje tu konstytucja. Buduje ona stabilność polityczną państwa. Pierwsze konstytucje pisane powstawały na przełomie XVIII i XIX wieku. Ich antenatami były jednak akty prawne starożytnej Grecji z V w. p.n.e.
Grecka demokracja opierała się na trzech zasadach: wolności, równości i praworządności. Szybko okazało się, że wolność słowa oznacza też wolność głoszenia nieprawdy, więc ograniczono ją odpowiedzialnością. Gdy to nie wystarczyło, zastosowano normy prawne. Wtedy pojawiły się też „pierwsze konstytucje”:
Eunomie: akty prawne odpowiadające na pytania związane z funkcjonowaniem władzy: w jaki sposób się ją nabywa? Jak jest sprawowana? Gdzie są jej granice i jak się ją przejmuje?
Izonomie: wskazywały miejsce obywatela w państwie - jego prawa, obowiązki, wolności.
Pierwsze konstytucje:
Konstytucja amerykańska, 17 IX 1787 (niektóre źródła mówią o 19 IX). Weszła w życie dopiero w 1789 (niektórzy twierdzą, że pierwsza była konstytucja stanu Wirginia z 29 VI 1776; jednakże nie była ona najwyższym aktem prawnym i odnosiła się tylko do kwestii życia politycznego).
Konstytucja 3-go Maja 1791
Konstytucja francuska z IX 1791
Konstytucje ówczesne miały funkcję ograniczającą (uniemożliwiającą powrót do absolutyzmu) oraz walor organizacyjny (miały organizować nowoczesne państwa).
Czynniki konstytucjotwórcze:
Wynik tego, co przyniosła Rewolucja Francuska - każdy człowiek jest wolny z natury; wolności nie nadaje władza, więc nie powinna też w ową wolność ingerować. Aby utrwalić tę zasadę postanowiono wpisać ją do konstytucji.
Monteskiuszowski trójpodział władz, stworzony by uniemożliwić nadużywania jej kompetencji. Umożliwił istnienie niezawisłego sądownictwa.
Przełom światopoglądowy - odrzucenie wszystkiego, co było, na rzecz nowości (prawo, ustrój itd.). Należało odsunąć emocje na rzecz racjonalnych, zdroworozsądkowych praw (nie było więc np. praw zwyczajowych).
Zapisanie w konstytucji dwóch idei sztandarowych dla nowych czasów: liberalizm i egalitaryzm.
Konstytucja:
Akt prawny, posiadający najwyższą moc w systemie źródeł prawa
Reguluje kwestie ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego
Wskazane są relacje między naczelnymi organami władzy państwowej
Podejmuje problematykę jednostki w państwie (prawa i obowiązki)
Klasyfikacja konstytucji
Są różne rodzaje podziałów konstytucji. Można więc wyróżnić:
Materialne i formalne. Materialne zawierają zasady 1-4, ale nie są przyjmowane w jakimś wyjątkowym trybie postępowania. Przykład: konstytucja brytyjska, złożona z aktów prawa zwyczajowego, precedensów sądowych itp. Formalne również spełniają warunki od 1-4, ale dodatkowo przyjmowane są w wyjątkowym procesie legislacyjnym.
Pisane i niepisane. Pisane to prawa zebrane w jednym miejscu, podczas gdy niepisane stanowią reguły porozrzucane po prawie. Niepisane konstytucje posiada Wielka Brytania, Nowa Zelandia i przez jakiś czas miał Izrael.
Giętkie i sztywne. Giętkie zawierają regulacje umożliwiające nieskomplikowaną zmianę jej zapisów; ich plusem jest elastyczne dostosowywanie się do zmieniającej się rzeczywistości, minusem - podatność na manipulowanie. Treść konstytucji sztywnych zmienia się w bardzo trudny sposób.
Wg Karla Lebensteina istnieją konstytucje:
normatywne: normy prawne stanowią w 100% oparcie dla wszelkich działań państwa, są stosowane wprost. Każdy przepis ma obicie w rzeczywistości.
nominalne: są w nich artykuły, których państwo nie stosuje w działaniu. Konstytucja jest stosowana wybiórczo. Najczęściej powodem takiego stanu rzeczy jest brak pieniędzy.
semantyczne: konstytucja istnieje, ale nie stanowi podstawy dla działań aparatu państwowego.
Konstytucja to akt prawny posiadający łącznie dwie cechy, których nie posiada inny akt:
Najwyższa moc prawna
dlatego inaczej uchwala się konstytucje od innych ustaw. Jest pięć sposobów jej uchwalenia: a) historyczny: konstytucja zostaje oktrojowana. Naród to przedmiot decyzji władcy. b) naród przyjmuje sobie konstytucję w drodze referendum. Naród to podmiot decyzji. c) konstytucję uchwala specjalnie powołany organ ustawodawczy. Jest to jego jedyny cel. d) konstytucję wypracowuje i uchwala istniejący organ władzy ustawodawczej, np. parlament. e) mieszany: w uchwalaniu konstytucji bierze udział więcej niż jeden organ władzy państwowej.
Inaczej dokonuje się zmian w konstytucji niż w zwykłych ustawach. Trzy sposoby: a) gdy zachodzi zmiana ingeruje się bezpośrednio w tekst konstytucji; b) wprowadzanie poprawek (kolejne cząstki dodawane do istniejącej) c) artykuły w konstytucji uniemożliwiają ingerencję w pewne wskazane artykuły tej konstytucji.
Szczególna nazwa konstytucji: nazwa ta jest zarezerwowana dla aktu szczególnego. Nie można mówić ustawa konstytucyjna!!! Jest ona bowiem stopień niżej niż sama konstytucja i obowiązuje tymczasowo.
Obowiązek organów władzy ustawodawczej do uchwalania ustaw zgodnych z konstytucją
Obowiązek najwyższych funkcjonariuszy państwowych do jej przestrzegania działania w oparciu o nią.
Szczególna treść
W konstytucji trzeba zawrzeć:
zasady władztwa państwowego (kto ma władzę, decyzje itd.)
kwestię statusu obywatela w państwie (prawa i obowiązki; jeżeli kraj hołduje zasadom demokracji, to rozdział im poświęcony powinien być jednym z pierwszych)
kwestię stosunków własnościowych: czy można wywłaszczyć czy nie? Z odszkodowaniem czy bez? Jakie własności ma państwo?
kwestię organizacji aparatu państwowego. Funkcjonowanie administracji państwowej, sądów, KRRiT itd.
opis procedury umożliwiającej zmiany w konstytucji
Funkcje konstytucji:
Prawna: zawiera regulacje prawne, oddziaływujące na życie państwowe.
Polityczna: uchwalana przez struktury polityczne.
Organizacyjna: organizuje funkcjonowanie państwa
Programowa: powinna zawierać rozwiązania wychodzące w przyszłość
Wychowawcza: powinno zaszczepiać się szacunek dla konstytucji.
Ćwiczenia (22 II) ⇒ Konstytucja Marcowa
10 XI 1918 Piłsudski powraca do Warszawy z więzienia w Magdeburgu. Cała władza wojskowa skupia się tez w jego rękach. W tym czasie w kraju brak było jednego silnego ośrodka decyzyjnego - istniało natomiast kilka słabych: Polska Komisja Likwidacyjna w Galicji Wschodniej; Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego; Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie; Rada Regencyjna, czy (nieco później) Naczelna Rada Ludowa w Prusach. 14 XI Piłsudski wydaje dekret o powołaniu rządu tymczasowego i w swych rękach skupia również władzę cywilną. 18 XI powstaje pierwszy rząd Jędrzeja Moraczewskiego. W ciągu 81 dni sprawowania urzędu wydał 202 dekrety. Wciąż nie ma jednego aktu prawnego, dającemu podstawy władzy.
22 XI wydany zostaje przez Piłsudskiego dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej.
Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej:
Na czele państwa Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik i Naczelny Dowódca Wojsk Polskich
Kompetencje Naczelnika: powołuje i odwołuje prezydenta rady ministrów i samych ministrów; rząd jest przed nim odpowiedzialny;
Polska jako republika
Władza ustawodawcza: rząd z naczelnikiem. Taki stan rzeczy miał się utrzymać do zwołania Sejmu Ustawodawczego.
Budżet: projekt ustawy i budżet przygotowywał rząd; zatwierdzał go Naczelnik.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego
28 XI 1918 Piłsudski podpisuje dekret o ordynacji wyborczej. Znajdują się w niej bardzo nowoczesne rozwiązania, takie jak pięcioprzymiotnikowe prawo wyborcze (bezpośrednie, powszechne i proporcjonalne, równe i tajne). Czynne prawo wyborcze przysługiwało od 21 roku życia (wojskowi służby czynnej nie posiadali prawa czynnego, lecz mieli bierne). Prawo głosu otrzymały również kobiety.
28 I 1919 odbyły się wybory. Na 70 okręgów wyborczych w 44 odbyły się zgodnie z wymogami. Istniało 20 list wyborczych, z których wybranych miało zostać 526 posłów. Jednakże na pierwszym posiedzeniu Sejmu 10 II 1919 było tylko 335. Stopniowo liczbę tą zwiększano, ale nigdy nie osiągnięto ustawowego poziomu. Wygrała prawica ~ 42%; druga była lewica ~ 34%; centrum ~ 13%
i mniejszości narodowe ~ 11%.
22 II 1919 Sejm przedłuża kadencję Piłsudskiego w tzw. Małej Konstytucji:
Zmiana modelu sprawowania władzy; Sejm jest teraz jej podmiotem. Długość jego kadencji nie została określona.
Sejm stanowi ustawy, które podpisuje Naczelnik. Ten ostatni nie może rozwiązywać Sejmu, był natomiast przed nim odpowiedzialny, podobnie jak rząd. Nie ma prawa weta wobec ustaw.
Naczelnik stał na czele administracji wojskowej i cywilnej, pełnił funkcje reprezentacyjne.
Uchwalanie Konstytucji Marcowej
14 II 1919 rozpoczyna pracę Komisja Konstytucyjna; tekst konstytucji jest gotów 20 VI 1920. Podczas debat nad wyglądem końcowym konstytucji nie było różnic praktycznie tylko w dwóch sprawach: Polski jako republiki oraz ustroju kapitalistycznego. Rozbieżności występowały natomiast w kwestiach:
Pozycji prezydenta (sposobu jego wyboru oraz kompetencji). Prawica chciała wyboru pośredniego oraz kompetencji bardzo wąskich. Stanowisko lewicy było wprost przeciwne („szyto” urząd prezydenta pod kątem Piłsudskiego).
Struktury parlamentu: czy miał być jedno czy dwuizbowy. O ostatecznym kształcie przeważyło 12 głosów posłów prawicy.
Pozycji mniejszości narodowych (stanowiących 30% społeczeństwa). Prawica reprezentowała poglądy bliższe nacjonalizmowi, zaś lewica domagała się prawa mniejszości do aktywnego udziału w strukturach państwa.
Stosunków na linii państwo - Kościół. Prawica chciała uprzywilejowania Kościoła, podczas gdy lewica mówiła raczej o rozdziale Kościoła i państwa oraz równouprawnieniu wyznań.
17 III 1921 głosowanie nad konstytucją (prawica była za).
Konstytucja Marcowa
Główne zasady:
Polska jest rzeczpospolitą (zasada republikańskiej formy rządów)
Zasada ciągłości państwa polskiego (kontynuowanie tradycji przedrozbiorowych)
Zasada trójpodziału władzy
Zasada demokracji parlamentarnej (parlament jest organem o najwyższej pozycji)
Zasada zwierzchnictwa narodu (suwerenem w państwie jest naród)
Zasada jednolitości państwa (unitarne)
Zasada państwa liberalnego (prawa i wolności obywatelskie)
Zasada rządów parlamentarnych (odpowiedzialność parlamentarna ministrów, poparcie większości parlamentu)
Wyjątkiem od zasady jednolitości państwa był początkowo Śląsk Cieszyński, którego sprawy regulował statut organiczny. Ich autonomia nie obejmowała jednak spraw polityki zagranicznej ani wojska). Sejm Śląski składał się z 48 posłów; Rada Wojewódzka (rząd) - z 6 osób.
Władza ustawodawcza:
Sejm i Senat. Konstytucja nie określa liczby zasiadających w nich osób (czyni to dopiero ordynacja wyborcza przyjęta w VII 1922). 444 posłów i 111 senatorów. Wybory do obu izb pięcioprzymiotnikowe. Wojskowi posiadali jedynie bierne prawo wyborcze. 372 posłów wybieranych było z list okręgowych, 72 z listy ogólnopolskiej. Na czele Sejmu stał marszałek, wspierany przez 5 wicemarszałków i 9 sekretarzy. Istniało 15 komisji składających się z 31 posłów; dodatkowo5 komisji „specjalnych” zajmowało się aktualnymi problemami gospodarczymi i społecznymi. Do Senatu: 93 z list okręgowych, 18 z ogólnopolskich. Na czele marszałek, 3 wicemarszałków oraz 6 sekretarzy. Istniało 7 komisji senackich. Czynne prawo wyborcze do Sejmu 21 lat, do Senatu 30. Bierne - 25 do Sejmu, 40 do Senatu.
Posłowie i senatorowie korzystali z immunitetu parlamentarnego i nietykalności poselskiej.
Sejm mógł rozwiązać się przed upływem kadencji na mocy własnej uchwały (większością 2/3) lub na wniosek prezydenta przy poparciu 3/5 senatorów.
Parlament miał kompetencje ustawodawcze, wyborcze i kontrolne.
Parlament mógł wprowadzać zmiany w konstytucji i dokonywać jej rewizji (co 25 lat). Zmiana w konstytucji wymagała większości kwalifikowanej 2/3 głosów.
Władza wykonawcza:
Prezydent: wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe (połacząne izby Sejmu i Senatu).
Prezydent pełnił funkcje czysto reprezentacyjne; podpisywał ustawy (ale nie miał prawa weta); minował prezesa rady ministrów oraz ministrów, lecz musiał liczyć się z wolą partii zasiadających w parlamencie. Mianował sędziów i miał prawo łaski.
Odpowiadał konstytucyjnie za zdradę stanu, pogwałcenie konstytucji i przestępstwa karne. Pociągał go do odpowiedzialności Sejm wiekszością 3/5 głosów.
Rząd posiadał kompetencje do kierowania państwem. Sprawował funkcję wykonawczą, posiadał inicjatywę ustawodawczą. Ponosił odpowiedzialnośc polityczną (przed Sejmem) oraz konstytucjonalną (przed Trybunałem Stanu).
Władza sądownicza:
Sądownictwo niezawisłe
Sądy (kolejno): powszechne, okręgowe, apelacyjne (8) i Sąd Najwyższy.
Wykład (23 II) - PAŃSTWO PRAWA
Idea państwa prawa zaczęła funkcjonować pod koniec XVIII wieku. Natomiast sam pomysł oparcia działalności państwa o prawo narodził się jednak w starożytnej Grecji. Po ograniczeniu wolności normami prawnymi przyszły także różne jej interpretacje: granicą naszej wolności jest wolnośćinnej jednostki. W średniowieczu z kolei postulat oparcia państwa na prawie służył jedynie obronie wiary.
W oświeceniu również (mniej więcej w tym samym czasie, w którym tworzono konstytucje) zreformowano zasady prawa:
Zaproponowano, by prawo stało się elementem stanowionym przez naród, nie monarchę
Zasada konstytucjonalizmu (monarcha nie może mieć zbyt wielkich uprawnień w swych działaniach; należy też wskazać w konstytucji granice władzy państwowej. Wszystkie sfery funkcjonowania państwa określała konstytucja )
Zasada trójpodziału władzy (pozwala na niezawisłą władzę sądowniczą)
Postulat stworzenia prawa jasnego i zrozumiałego dla jak największego grona osób
Pojęcie „państwo prawa” po raz pierwszy zostaje użyte w pracy naukowej w 1798 roku (w Niemczech, u Wilhelma Placidusa). Prawo niemieckie szybko akceptuje to pojęcie (wchodzi do języka prawniczego w 1832 roku).
Zasady państwa prawa:
Prawo powinno stać ponad państwem (rządzący są odpowiedzialni za swe czyny)
Prawo rządzi państwem (wyznacza formy i zakres aktywności państwa); jest podmiotem w aktywności państwa.
Koncepcje państwa prawa:
Model formalistyczny (liberalny, minimalny): prawo nie wymaga żadnego uzasadnienia poza tym, że jest tworem legalnych irganów ustawodawczych. Nie opiera się na żadnych wartościach, często ingeruje w przyrodzone wolności obywatelskie. W państwie takim treść ustaw bywa dowolna. Zasady modelu formalnego:
Organizacje państwowe powinny działać na podstawie prawa
Obywatel winien mieć zagwarantowane prawo do sądu
Powinno się doprowadzać do rozgraniczenia kompetencji organów państwa
Model demokratyczny: oparty na koncepcji J.J. Rousseau. Skoro suwerenem jest naród, to naród powinien sam sobie stanowić prawa. Jeżeli naród stworzy sobie prawo, to:
Będzie ono oparte na wartościach, którym hołduje naród
Łatwo mu się podporządkuje, bo sam je sobie stworzył
Będzie jedynym podmiotem uprawnionym do zmiany tego prawa
Prawo w tym modelu opiera się na zasadach uniwersalnych dla ludzkości oraz tych, które obowiązują w przeważającej części społeczeństwa. Współcześnie demokracja opiera się na formie przedstawicielskiej. Powstaje jednak pytanie, czy wybrani przez naród reprezentanci będą w stanie zagwarantować dobre prawo? Najczęściej nie, gdyż o ile prawo tworzą specjalne sztaby ekspertów i ich ustawy zazwyczaj są dobre, po przepuszczeniu przez ręce posłów tracą wiele na znaczeniu.
Czy Polska jest państwem prawa?
Biorąc pod uwagę przepisy prawne, odpowiedź brzmi: tak. W polskiej konstytucji zasada „państwa prawa” pojawiła się w czasie drugiej nowelizacji konstytucji po okrągłym stole - 29 XII 1989 (pierwsza była 7 IV). W praktyce jednak Polska jest dopiero na drodze do osiągnięcia standardów państwa prawa. Tak właśnie trzeba odczytywać 2 art. Konstytucji, który mówi o:
Roli prawa w państwie (istnieje sformułowanie „państwa prawa”). Prawo wiąże więc państwo w swym działaniu.
Charakteryzuje prawo (jak jest tworzone - „demokratyczne państwo prawa”).
Jaka jest społeczna rola tego prawa? (ma służyć urzeczywistnianiu zasady „sprawiedliwości społecznej”)
Cechy państwa prawa
Zasada legalizmu: organy państwowe związane są w swym działaniu prawem.
Opiera się na stwierdzeniu, że mamy do czynienia z rządami prawa, a nie ludzi
Musi istnieć rozbudowany system instytucji kontrolnych
Muszą istnieć rozbudowane formy odpowiedzialności za naruszenie tej zasady
Cechy prawa w państwie prawa:
Zasada równości w prawie i wobec prawa
Prawo winno być stabilne
Prawo winno być prawem przejrzystym (obowiązek publikowania ustaw)
Prawo winno być prawem godnym zaufania: lex retro non agit; uprawnienia nabyte są stałe
Prawo winno być prawem adekwatnych środków do założonych celów
W państwie prawa (art. 31 p.3) musi być dokładne, precyzyjne określenie za pomocą ustaw zakresu dopuszczalnej ingerencji państwa w sferę wolności obywateli.
Decyzje organów administracyjnych i sądowych winny być do przewidzenia z możliwie dużą dokładnością (w Polsce nie zawsze tak jest, gdyż posiada wiele luk, są problemy z jego interpretacją, istnieje też wiele sprzeczności).
Prawo obywatela do sądu. Atrybuty sądu:
Niezawisłość orzekania
Jawność postępowania (mogą być odstępstwa od tej reguły)
Kontradyktoryjność postępowania (równouprawnienie stron w postępowaniu sądowym)
Dwuinstancyjność postępowania
Prawo obywatela do sądu jest realne, gdy:
Istnieje realny dostęp do sądu (odpowiednia struktura terenowa)
Umiarkowane są opłaty sądowe
Możliwość wglądu do akt sądowych, uczestnictwa w postępowaniu sądowym
Możliwość oczekiwania na rozstrzygnięcie problemu w rozsądnym terminie
Zasada domniemania niewinności (prawo karne)
Prawo do kompetentnej i rzeczywistej obrony (prawo karne)
Ćwiczenia (29 II) - KONSTYTUCJA KWIETNIOWA
Od roku 1923 obowiązywały regulacje konstytucji marcowej. Szybko jednak pojawiły się zarzuty wobec tej ustawy zasadniczej: nie były w niej zrównoważone władze (co przy dużej ilości partii -17 zasiadających w sejmie - prowadziło do chaosu legislacyjnego); Bardzo trudno było uzyskać większość parlamentarną; narzekano na nikłe kompetencje prezydenta; piętnowano „sejmowładztwo”. Sposobność, by zmienić taki stan rzeczy dał dopiero przewrót majowy
Nowela sierpniowa (2 VIII 1926)
Prezydent miał prawo skrócić kadencję sejmu i senatu (sejm i senat nie mogły już dokonać tego samodzielnie). Śmieszną rzeczą był przepis, że rozwiązać parlament prezydent mógł tylko raz z tego samego powodu
Prezydent mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy (nie mogły jednak dotyczyć konstytucji, umów międzynarodowych, wypowiadania wojen, samorządów); wydawać je mógł samodzielnie pomiędzy kadencjami sejmowymi, w trakcie kadencji uprawnienie przysługiwało mu tylko z upoważnienia sejmowego.
Ograniczenie uprawnień parlamentu w zakresie uchwalania budżetu; gdyby parlament nie dokonał tego w ciągu 5 miesięcy, prezydent przyjmował projekt rządowy jako ustawę.
W wypadku przedstawienia votum nieufności wobec rządu nie może ono być głosowane na tym samym posiedzeniu, na którym zostało zgłoszone
Sankcje wobec tych, którzy czerpaliby korzyści majątkowe od rządu.
Droga do uchwalenia nowej konstytucji
Aby uchwalić nową konstytucję potrzebna była większość 2/3 głosów. 4 i 11 III 1928 odbyły się wybory do parlamentu, do których sanacja podeszła pod nazwą BBWR. Otrzymali jednak jedynie 28% głosów (130 miejsc w 444 osobowym parlamencie). 30 VIII 1930 roku prezydent Mościcki skraca kadencję urzędującego sejmu. 16 i 23 XI 1930 wybory - dla zwiększenia swoich szans sanacja zdecydowała się zadziałać przeciw prawu i aresztowała 18 opozycyjnych posłów, 60 byłych posłów oraz około 5000 działaczy w skali kraju. Sanacja otrzymała w tych wyborach 56 % mandatów w sejmie i 66 % w senacie. Przedłożono też nowy projekt konstytucji pod obrady sejmu.
26 I 1934 w porządku obrad sejmowych znalazły się tezy konstytucyjne. Opozycja na znak protestu opuściła salę. Wtedy padła propozycja uznania tych tez za projekt konstytucji. Po przegłosowaniu większością 11/20 głosów (bezprawnie - powinno być 2/3) w trzecim czytaniu projekt konstytucji został uchwalony. Projekt ten nie posiadał wymaganej akceptacji odpowiedniej komisji sejmowej (kolejny przykład bezprawia). W III 1935 konstytucja trafia do senatu; 16 I 1935 senat przyjmuje jej tekst, zaś 23 III 1935 zatwierdza go również sejm. Prezydent podpisuje nową ustawę 23 IV 1935.
Tekst konstytucji kwietniowej ułożyły trzy osoby: Stanisław Car, Walery Sławek oraz Bogdan Podoski. Syn tego ostatniego, Kazimierz, był twórcą Instytutu Nauk Politycznych przy UG.
Konstytucja kwietniowa
Główne zasady:
Jednolita, niepodzielna władza państwowa
Prymat interesu państwa nad interesem jednostki
Elitaryzm (elitę stanowili ludzie zasłużeni dla kraju)
Solidaryzm społeczny (odrzucono koncepcję zwierzchnictwa narodu, oddzielono społeczeństwo od państwa)
Władza wykonawcza
Prezydent: uzależnione były od niego praktycznie wszystkie inne władze. Kadencja trwała 7 lat; odpowiedzialny tylko przed Bogiem i historią.
Wybór prezydenta (regulacja z 8 VII 1935) Zgromadzenie Elektorów, złożone z 80 osób (50 mianowanych przez sejm, 25 przez senat + 5 wirylistów: premier, GISZ, I prezes Sądu Najwyższego, marszałkowie Sejmu i Senatu). Zgromadzenie Elektorów miało wyłonić kandydata na prezydenta (wyłaniać mogło minimum 8 elektorów); Wymagana była bezwzględna większość głosów; jeżeli kandydat elektorów pokrywał się z tym wskazanym przez prezydenta na swego następcę, on obejmował tą funkcję; jeżeli nie - wybory powszechne.
Prezydent powoływał Radę Ministrów, która była przed nim odpowiedzialna;
Prezydent mógł rozwiązać Sejm i Senat (wymagało to podania powodu )
Prezydent mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy
Prezydent posiadał prerogatywy (nie wymagające kontrasygnaty) oraz uprawnienia zwykłe (np. veto zawieszające).
Rada Ministrów: praktycznie uzależniona od prezydenta, wykonywała jego zarządzenia. Politycznie odpowiedzialny przed głową państwa, konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu, odpowiedzialność parlamentarna (w przypadku votum nieufności mógł prezydent rozwiązać parlament). Rząd posiadał inicjatywę ustawodawczą, wydawał rozporządzenia wykonacze.
Władza ustawodawcza
Sejm: 208 posłów, 5 lat kadencja. Mógł odrzucać poprawki Senatu większością 3/5 głosów; odejście od wyborów proporcjonalnych na rzecz większościowych (104 okręgi wyborcze po dwa mandaty). Czynne prawo wyborcze od 24 lat, bierne od 30. Tryb sesyjny, ograniczono pozycję i status posła. Pozostawiono Sejm Śląski (24 posłów)
Senat: 96 senatorów; 1/3 pochodziła z wyboru prezydenta, 2/3 z elitarnych wyborów (cenzus zasług, zaufania, wykształcenia).W praktyce prawo głosu miało 2 - 3 % społeczeństwa. Czynne prawo wyborcze 30 lat, bierne 40.
Wykład (1 III) - DEMOKRACJA
Pojęciem demokracji jako pierwsi zajęli się Platon i Arystoteles. Platon uważał, iż demokracja powstała w wyniku ewolucji modeli sprawowania władzy; była etapem w poszukiwaniu optymalnego sposobu zarządzania państwem. Klasyfikacja ustrojów:
Chaos;
Timokracja: w okresie walk pomiędzy ludami wyłonili się naturalni wodzowie; władza odważnych, ustrój najbardziej ceniony przez Platona. Timokratów zgubiła niekompetencja - gdy skończyły się możliwości podbojów, wyczerpały się też źródła dochodów; aby zapewnić sobie pieniądze dopuścili do władzy bogatych, którzy zaczęli żądać coraz większej władzy;
Oligarchia: ludzie wierzyli, że skoro najbogatsi posiadają pieniądze, nie będą chcieli ich mnożyć, a skupią się na dobrych rządach. Tak się nie stało. To wzburzyło ludzi, którzy na drodze rewolucji, protestu sami przejęli władzę we własne ręce;
Demokracja: Platon był przeciwnikiem tego systemu i wypunktował wiele jego słabości:
brak dyscypliny społecznej; może przejść w stan anarchii
brak respektu dla władzy; władzę sprawują osoby i nie zasługują na szczególne wyróżnienie
brak kompetencji rządzących; do władzy dochodzili ludzie nieprzygotowani
demoralizacja wśród ludzi
rozbudowany system donosicielski (sykofontyzm - każdy donosi w imię demokracji na każdego)
Arystoteles podzielił modele sprawowania władzy na dobre (ukierunkowane na dobro obywateli, oparte na zasadzie interesu ogólnego - monarchia, arystokracja, politea) oraz złe (oparte na interesie pewnej grupy - tyrania, oligarchia, demokracja).
Demokracja była wg niego najmniejszym złem; na pytanie kto rządzi pada w nim odpowiedź: lud. A lud jest biedny. Biedny przy władzy będzie więc starał się dorobić majątku, nie będzie zaś dbał o dobro wspólne.
Politea to hybryda oligarchii i demokracji, czerpiąca jednak wyłącznie pozytywne cechy z tych dwóch ustrojów. Dominującą rolę odgrywały klasy średnie.
W 1863 w Gettysburgu wygłosił swą mowę Abraham Lincoln. Zdefiniował tam demokrację jako „władzę ludu dla ludzi przez lud”. Wytworzyło się wiele sporów co do interpretacji tego stwierdzenia, rozbito je na trzy człony i przeanalizowano:
„Władza ludu”. Rozumiano ją jako:
władzę wybieraną bezpośrednio przez lud (lud podmiotem);
lud jest przedmiotem rządzenia, władza rządzi ludem;
rząd posiada legitymizację ludu (legitymizacja - przeświadczenie w społeczeństwie, że władza ma prawne i moralne uzasadnienie. Max Weber wyróżnił trzy rodzaje legitymizacji - charyzmatyczną, tradycyjną (patrymonialną) - dziedziczną oraz legalną, nabytą w drodze wyboru przez lud);
rząd wybrany przez lud (powstaje tu problem - jak wybrać ten rząd?);
rząd kierowany przez lud;
„Rządy ludu dla ludu”: to zdanie mogłoby z łatwością zostać naświetlone w ten sposób, że każde działania władzy (nawet niedemokratycznej) mogłyby zostać odczytane jako demokratyczne
„Przez lud” - najczęstsza interpretacja mówi, że chodzi tu o władzę opierającą się na obywatelach
Demokracja ateńska
Czynniki ukształtowania się ustroju demokratycznego:
rozwój handlu i kolonizacja zaszczepiły idee starożytnych na nowych terytoriach
struktura polis: polis miała przetestować demokrację, powinna być niewielka (5040 mieszkańców u Platona, u Arystotelesa w zasięgu wzroku)
poczucie solidarności narodowej, ukształtowane głównie w czasie wojen (ponieważ wspólna organizacja na czas wojny przynosiła skutek, pomyślano żeby powtórzyć to w czasie pokoju)
Filarami, na których opierała się demokracja ateńska były wolność (wolność rozumiana jako odpowiedzialność, a nie wolność od odpowiedzialności); równość (szybko jednak zauważono że nie może być całkowitej równości, bo to się gryzie z naturą); praworządność (obywatel powinien być podporządkowany prawu, które chroni, ale i ogranicza wolność).
Obywatele ateńscy utrzymywali, że demokracja to ustrój najmądrzejszy z mądrych (wspólnie podjęta decyzja musiała być mądra, gdyż stanowiła sumę mądrości podejmujących ją obywateli). Inaczej zapatrywali się na ten problem filozofowie - uważali, że sumowano głupotę, a nie mądrość.
Czym jest lud?
Według Sartoriego „demos” ma co najmniej 6 znaczeń:
wszyscy obywatele mieszkający w granicach danego państwa (jednak nie wszyscy uczestniczą w wyborach, np. cenzus wieku)
nieskończenie duża wielkość (ale przecież nie wiemy ile stanowi 100%)
lud - najbiedniejsi, robotnicy itp. (jednak nie chodzi o to, by mniejszość rządziła większością; obecnie tendencja na świecie jest taka, że klasy bogate i biedne kurczą się na rzecz średnich)
holistyczne podejście - lud to nierozerwalny byt, jednolita całość (nie ma tu jednak miejsca dla obywatela, dla interesu jednostki)
jeżeli jakaś grupa społeczna otrzyma bezwzględną większość głosów, to może się ona nazywać wyrazicielem woli ludu (tak wybrana grupa nie będzie jednak z reguły zważała na opozycję)
jeżeli jakaś grupa społeczna otrzyma zwykłą większość głosów, to może podejmować decyzję w imieniu narodu (znaczenie uważane za najlepsze).
Model demokracji u progu XXI wieku
opierają się na zasadzie społeczeństwa obywatelskiego (próbują uaktywnić społeczeństwo, wciągnąć we współdecydowanie)
zasada demokratycznego prawa wyborczego (demokratyczne wybory gdy są: powszechne, równe i tajne)
zasada pluralizmu politycznego (partie polityczne: niezależne finansowo od rządu, możliwe szerokie spektrum polityczne, zasada swobodnej konkurencji)
zasada konstytucjonalizmu
zasada trójpodziału władzy
rozbudowany katalog praw i wolności obywatelskich (co najmniej trzy: wolność słowa, wolność wyboru form swojej aktywności politycznej, prawo wyboru struktury politycznej)
demokratyczny reżim polityczny (władza powoływana i odwoływana przez obywateli na czas trwania kadencji)
neutralność światopoglądowa państwa
Demokracji nie ma tylko w ekonomii i gospodarce.
Poliarchia - demokracja realistyczna. Uwzględnia dwa wymiary: kontestację (konkurencyjność w procesach wyborczych itd.), uczestnictwo (bez uczestnictwa obywateli demokracja jest fikcją).
Ćwiczenia (7, 14 III) - SYSTEM WYBORCZY
Współczesne państwa dzielą się na: demokracje i antydemokracje. Demokracje funkcjonują zaś jako bezpośrednie i przedstawicielskie. O ile te pierwsze odchodzą w niebyt, te drugie są najbardziej powszechne. Władza jest tu przypisana suwerenowi, ale decyzje podejmuje jego przedstawiciel. Najważniejszymi instytucjami są: system wyborczy, system partyjny i zależność parlamentarzysta - wyborca.
Funkcje systemu wyborczego w demokracji przedstawicielskiej:
kreacyjna (wykreowanie organu przedstawicielskiego)
legitymizacyjna (uzasadnienie władzy wybranych reprezentantów)
politycy mogą się przekonać o rzeczywistym poparciu wśród wyborców
stabilizująca (od tego, jakie rozwiązania proponuje system wyborczy zależy stabilizacja sytuacji politycznej w kraju)
System wyborczy jest to ogół zasad postępowania związanego z przeprowadzaniem wyborów. Szczegóły, precyzyjny opis trybu wyborów znajduje się w ordynacji wyborczej.
Najstarsza jest ordynacja prezydencka (27 IX 1990). Zaszły w niej jednak ważne zmiany:
W 1991 roku wprowadzono cenzus domicylu
30 VI 1995 wprowadzono zapis, że o ważności wyborów prezydenckich orzekać będzie Sąd Najwyższy (dotychczas czyniło to Zgromadzenie Elektorów)
30 VI 1995 wprowadzono również drugą istotną zmianę: gdyby pierwszą a drugą turą wyborów zaniemógł któryś z kandydatów, do tury drugiej automatycznie wchodzi trzeci (do tamtej pory - prezydentem zostawał automatycznie pozostały na placu boju)
Ordynacja wyborcza do Sejmu (28 V 1993). Musi zostać jednak w najbliższym czasie zmieniona, gdyż:
Zmieniła się konstytucja (niezgodność z ordynacją w przedstawianiu podmiotów mogących wystawiać kandydatów na posłów - w konstytucji nie ma mowy o organizacji społecznych, np. koalicji. Mogą jedynie wyborcy i partie polityczne).
Zmienił się wygląd administracyjny kraju
Ordynacja wyborcza do Senatu (10 V 1991). Również będzie musiała ulec zmianie.
Ordynacja wyborcza do organów samorządowych (16 VII 1998). Są tam trzy ustawy opisujące sposób wyborów do Rad Gmin (próg wyborczy 5 %, w gminie do 20 000 mieszkańców wybory większościowe, powyżej 20 tys. - proporcjonalne); do Rad Powiatów oraz do Sejmików Wojewódzkich.
Prawo wyborcze w państwach demokratycznych musi być: powszechne, równe i tajne. Dodatkowo dochodzą do tego przymiotniki: proporcjonalne, bezpośrednie (do Sejmu) + globalność, okresowość, ostateczność, konkurencyjność.
Powszechność: pojęcie wielowymiarowe. Obejmuje:
Odpowiedź na pytanie, kto może głosować lub kandydować (prawo wyborcze czynne i bierne). Warunki: posiadanie polskiego obywatelstwa, ukończone 18 lat, nie można być ubezwłasnowol-nionym, trzeba posiadać prawa wyborcze (odebrać je może Trybunał Konstytucyjny), nie można być pozbawionym praw publicznych (przez wyrok sądu). Bierne prawo wymaga: tego co wyżej + cenzusu domicylu (czyli obowiązku przebywania w kraju przez co najmniej 5 lat; w rzeczywistości przepis ten nie funkcjonuje].
Im mniej cenzusów, tym większa powszechność wyborów (cenzusy: wieku, wykształcenia, majątku, pochodzenia, płci, rasowy, zawodowy, wyznania).
Dyskusja o przymusie wyborczym (w krajach Beneluksu, Grecji i Turcji prawo to obowiązuje). O frekwencji decyduje też dzień wyborów (wolny lub roboczy - w roboczy zazwyczaj większa frekwencja)
W Niemczech zezwala się np. na oddawanie głosów za pośrednictwem poczty (10 - 15% głosów jest oddawanych w ten sposób).
Równość: równość formalna (każdy obywatel posiada tyle samo głosów) oraz równość materialna (siła każdego głosu musi być zbliżona). Istnieje równość formalna do Sejmu, nie istnieje do Senatu. Ilość posłów wybranych z danego okręgu liczona jest następująco: liczba ludzi zamieszkujących okręg podzielona przez normę przedstawicielską (czyli mieszkańcy kraju : ilość wybieranych posłów - 391). Trzeba będzie na nowo określić okręgi wyborcze (a to daje możliwość manipulacji wynikami następnych wyborów).
Tajność: dwa podstawowe modele - rozumiane jako prawo lub obowiązek wyborczy. W Polsce interpretowane jest jako obowiązek wyborczy (gdyż za PRL było prawem; listy można było wyrzucać bez zaznaczeń - wtedy głos szedł dla najwyższego na liście. Władza natomiast mogła zobaczyć sobie, kto korzysta z tajności i idzie za kotarę i kombinuje). Obecnie aby głos był ważny możemy dokonać weń ingerencji.
Bezpośredniość: oznacza, że pomiędzy wyborcą a kandydatem nie ma żadnych struktur pośrednich; wyborca dokonuje bezpośrednio wyboru kandydata.
Proporcjonalne: mandaty są przyznawane proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów. Trzy podstawowe (z 15) sposoby przeliczania głosów na mandaty. Przykład dla pięciu partii w okręgu, w którym rozdzielonych ma zostać 15 mandatów:
Metoda d'Hondta: obowiązuje w Polsce w wyborach do Sejmu i wyborach samorządowych (gminy powyżej 20 tysięcy mieszk.; Rada Powiatu i Sejmik Wojewódzki). Nie jest metodą sprawiedliwą, gdyż powoduje nadreprezentację ugrupowań najsilniejszych. Niepożądana ze strony ugrupowań centrowych (silni zyskują ich kosztem); prowadzi do polaryzacji na scenie politycznej ze stopniowym zmniejszaniem znaczenia centrum.
|
A |
B |
C |
D |
E |
1 2 3 4 5 6 7 8 9 M
|
100 50 33,3 25 20 16,6 14,2 12,5 11,1 3
|
60 30 20 15 12 10 8,5 7,5 6,6 1 |
40 20 13,3 10 8 6,6 5,7 5 4,4 1 |
25 12,5 8,3 6,2 5 4,1 3,5 3,12 2,7 0 |
150 75 50 37,5 30 25 21 18,7 16,6 4 |
Dzielimy liczby uzyskanych przez poszczególne partie głosów przez kolejne liczby aż do ilości mandatów, które można uzyskać. Następnie wybieramy 9 kolejno najwyższych wyników (czyli tyle, ile można zdobyć mandatów).
Zagarnięcie większości przez najsilniejsze partie kosztem słabszych nazywa się w politologii światowej „efektem Mateusza”.
Metoda Saint - Laquea: oddaje pełną proporcjonalność. Stosowana obecnie jedynie w Skandynawii.
|
A |
B |
C |
D |
E |
1 1,4 3 5 7 9 11 13 15 M |
100 71,4 33,3 20 14,2 11,1 9,09 7,6 6,6 3
|
60 42,8 20 12 8,5 6,6 5,4 4,6 4 2
|
40 28,5 13,3 8 5,7 4,4 3,6 3,07 2,6 1
|
25 17,8 8,3 5 3,5 2,7 2,2 1,9 1,6 0
|
150 107,1 50 30 21 16,6 13,5 11,5 10 3
|
Znów dzielimy uzyskaną przez partie ilość głosów kolejno
przez podane liczby; następnie odnajdujemy dziewięć najwyższych wyników (czy ile jest mandatów).
Metoda Hare - Niemeyera: najlepsza dla najsłabszych ugrupowań.
A B C D E
100 + 60 + 40 + 25 + 150 = 375 [375 : 9 = 41,6]
: 41,6
2,4 1,4 0,96 0,6 3,6
Mand: 2+0 1+0 0+1 0+1 3+1
Progi wyborcze: 5% dla partii, 8% dla koalicji, 7% dla listy krajowej. Po podliczeniu głosów w okręgu wyborczym może się okazać, że partia, która uzyskała tam najwięcej głosów, nie przeszła progu w skali kraju. Należy wtedy od nowa podliczyć głosy już bez tej partii. Zastosowanie progu 5% w 1993 doprowadziło do tego, że bez swej reprezentacji w Sejmie było 35% głosujących; w 1997 liczba ta spadła do 13%.
Lista ogólnopolska: 391 posłów wybieranych jest z list okręgowych, zaś 69 z listy krajowej. W Polsce powrócono do tej idei w latach '80 (istniała już w okresie międzywojennym. Ułożył ją prof. Stanisław Gebethner z polecenia władz. Listę ogólnopolską może zgłosić to ugrupowanie, które zgłosiło listy wojewódzkie w co najmniej połowie okręgów w kraju (w wypadku mniejszości narodowych wystarczy 5 okręgów). Na takiej liście musi być minimum 69 kandydatów. Najważniejsi idą na początek, bo z listy wchodzi się od najwyższej pozycji. Liczone metodą d'Hondta. Np.:
AWS SLD UW PSL
1000 900 400 250 to dzielimy po kolei przez liczby 1-69 i wybieramy 69 najwyższych
30 m 25m 10m 4m wyników. W ten sposób otrzymujemy dane, ilu posłów wejdzie z
listy danej partii.
Ćwiczenia (28 III, 4 IV) - PARTIE POLITYCZNE
Rola partii politycznych:
Pomocnicza rola partii w formułowaniu polityki państwa; wprowadzają też tą politykę w życie. Polityka państwa jest wypadkową programów partii politycznych z przewagą partii, które odniosły sukces wyborczy.
Istnienie partii nadaje w demokracji parlamentarnej sens wyborom; partie są naturalnym zapleczem elit politycznych; partia taka musi być jednak strukturą ponadregionalną.
Dzięki istnieniu partii elektorat ma możliwość realnego wyboru; przymiotnik konkurencyjności w prawie wyborczym nabiera mocy.
Partie wypełniają lukę, jaka tworzy się między narodem a władzą. Postulaty obywateli dostarczane są na poziomy władzy właśnie przez partie polityczne.
Dzięki istnieniu systemów partyjnych tworzone jest w państwie legalne forum walki o władzę.
W amerykańskiej politologii stwierdzono, że należy odrzucić system monopartyjny - demokracja generuje bowiem wiele pomysłów, potrzeba więc wielu reprezentantów; z drugiej jednak strony pluralizm i zbytnia wielość partii również nie jest najlepsza, gdyż stwarza sytuację rozmydlenia programów wyborczych i zbytniego podziału wyborców (zamiast ich łączenia). Najlepszy jest więc system dwupartyjny, wyborca może dobrze poznać program jednej z partii.
System partyjny: ogół działających w państwie legalnych partii politycznych, które rywalizują o władzę lub współdziałają w walce o władzę lub udziale w niej. Najczęstszy sposób klasyfikowania systemu polega na patrzeniu przez pryzmat szans danych partii na udział we władzy. Jest więc:
System monopartyjny: elitarne jednoosobowe przywództwo, władza opiera się na jednej partii politycznej. Wysokie stanowiska państwowe zdobywane są tylko za jej rekomendacją.
System dwupartyjny: działa wiele partii, ale tylko dwie mają realne szanse na zdobycie władzy. Wtedy jedna jest partią rządząca, a druga opozycji.
System wielopartyjny: wiele partii ma szansę na zdobycie władzy. Podział na ustabilizowane [można zawęzić liczbę partii zdolnych do zdobycia władzy do kilku] oraz nieustabilizowany [trudno wskazać partie, które mają szansę dojścia do władzy]. O stabilizacji decyduje głównie ordynacja wyborcza.
Pojęcie „partia” pochodzi od łacińskiego pars (część) lub partire (dzielić). Pojęcie partii było pierwotnie rozumiane jako część większej całości. W historii rozumiano to pojęcie różnie, np. jako grupę ludzi zorganizowanych wokół pewnej jednostki. Etapy w historii:
Partia jako ugrupowanie o strukturze rodowej (w starożytnym Rzymie - faktiones). Skupiały się wokół znaczących rodów. Grupy zorganizowane do wzajemnego wspierania się do zyskania wysokich urzędów. Nowi członkowie przyjmowani jedynie na drodze małżeństwa.
Ok. 50 r. p.n.e. Partie jako ugrupowania arystokratyczne. Populatorzy [ludzie nastawieni proreformatorsko, posiadający określony program] oraz optymaci [nastawieni konserwatywnie].
XVIII/XIX wiek. Partie jako ugrupowania klubowe. Rozbudowane struktury, wyraźne programy, charakter ponadstanowy.
XIX wiek. Partie masowe. Popularne stało się prawo wyborcze, schodziło na coraz to niższe poziomy wyborcze.
Po II WŚ. Partie masowej integracji, budują programy odwołujące się do bardzo szerokich elektoratów. Programy rozmyte, mające trafić do jak najszerszego kręgu wyborców.
W Polsce:
Początki życia partyjnego datują się na okres Rzeczpospolitej szlacheckiej. Były to konfederacje (zgromadzenia szlachty działające przy królu w celu uzyskania pewnych korzyści) oraz rokosze (przeciwko królowi).
Koniec XVIII wieku. Pojawiają się ugrupowania parlamentarne. Pierwszym było Towarzystwo Przyjaciół Ustawy Rządowej 3-go Maja.
XIX wiek. Partie masowe. Zaczęły powstawać w 1870 roku.
Dwudziestolecie. Życie partyjne kwitło do 1935 roku. W 1925 zarejestrowanych było ponad 100 partii. Nie było ustawy o partiach politycznych, partie podlegały ustawie o stowarzyszeniach z 3 I 1919 roku (później następna z 27 X 1932). Podział na stowarzyszenia zwykłe (nie rejestrowane, 3 założycieli), stowarzyszenia rejestrowe (min. 15 osób). Po 1935 życie partyjne traktowane było marginalnie.
Po II WŚ. Partia hegemoniczna (PZPR) + ZSL i SD. W 1976 do konstytucji PRL wpisano, że „przewodnią siłą narodu jest PZPR”.
Zmiany w czasie obrad okrągłego stołu. Zdecydowano się na pluralizm polityczny, potrzebne były jednak odpowiednie okowy prawne. Odpowiednia ustawa, po długich sporach, pojawiła się 28 VII 1990 roku. Promowała liberalizm - do stworzenia partii wystarczyło 15 osób. Wyprowadzono partie z wojska i zakładów pracy (teoretycznie - wkrótce związki zawodowe zaczęły zachowywać się jak partie polityczne). Wystąpił również problem finansowania - wybrano finansowanie z własnych źródeł (składki, darowizny itd.), za wyjątkiem pieniędzy zza granicy oraz samorządu. Pod koniec lat 90 było około 500 partii. 27 VI 1997 powstała nowa ustawa o partiach politycznych.
W konstytucji dwa artykuły dotyczą życia partyjnego. Artykuł 11 zapewnia wolność tworzenia oraz działania partii politycznych; mówi, że partie polityczne zrzeszają na zasadzie dobrowolności oraz celem ich działania jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa; wreszcie - finansowanie partii politycznych jest jawne. Artykuł 13: w programach partii politycznych nie można odwoływać się do praktyk faszystowskich, komunistycznych ani nazistowskich; nie wolno zawierać haseł nacjonalistycznych, odwoływać do stosowania przemocy w walce o władzę oraz przewidywać utajenia struktur członkowskich.
Sposoby klasyfikowania partii politycznych; kryteria:
Kryterium wewnętrznego stopnia zorganizowania (struktury wewnętrznej) i sposobu powoływania władz partii. Wyróżniamy:
Partie wewnętrznej demokracji: władze powołuje się w wyniku demokratycznych wyborów, w których biorą udział wszyscy członkowie; istnieje kolegialne przywództwo oraz znacząca autonomia struktur terytorialnych. Dopuszczalna frakcyjność.
Partie scentralizowane: powoływanie władz na drodze nominacji; jednoosobowe przywództwo w partii; oddziały terytorialne uzależnione od centrum partii; zwalczana frakcyjność.
Metoda zaproponowana przez Morisa Duvergera - pryzmat bazy członkowskiej. Wyróżniamy:
Partie kadrowe (notabli): partie nie nastawione na masowe członkostwo; partie wąskich grup ekspertów, elit. W wyborach odwołują się do za pomocą pragmatycznych haseł.
Partie federacji (pośrednie): skonfederowane najczęściej ze związkami zawodowymi, np. partia pracy w Wielkiej Brytanii.
Partie masowe: odwołują się do masowego wyborcy, stawiają na ilość członków, dążą do objęcia zasięgiem działania terytorium całego państwa.
Wpływ partii na sprawy publiczne:
Partie rządzące
Partie opozycyjne
Rola partii w systemie politycznym państwa:
Partia rewolucyjna: jej celem jest zmiana dotychczasowego modelu ustrojowego
Partia reformatorska: jej celem są zmiany w obrębie istniejącego ustroju
Partia zachowawcza: dąży do umocnienia zasad ustrojowych
Partia reakcyjna: dąży do przywrócenia już nieistniejącego systemu
Geneza partii politycznej
Geneza parlamentarna: partia powstała w parlamencie
Geneza pozaparlamentarna: partia powstała poza parlamentem i tam funkcjonuje
Struktura społeczna wyborców
Robotnicze
Chłopskie
Inteligencji
Biznesu
Ustawa o partiach politycznych 27 VI 1997:
Definicja: partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Istnieją pewne niejasności - udział w życiu publicznym oznaczać ma udział w wyborach prezydenckich, samorządowych i parlamentarnych, można go jednak odczytywać inaczej. Podobnie sformułowanie „metody demokratyczne” - oznaczać ma zasady zgodne z prawem, ale można je odczytać inaczej.
Członkostwo: członkiem partii politycznej może być każdy obywatel polski, który ukończył 18 lat. Kolejne niesprecyzowanie - mogą być członkami partii osoby ubezwłasnowolnione. Osoby nie mogące działać w partiach politycznych ze względu na zawód to: sędziowie, prokuratorzy, policja, wojsko, UOP, pracownicy służby celnej i duchowni; ze względu na piastowane stanowisko: prezes i pracownicy NIK, Rada Polityki Pieniężnej, Rzecznik Praw Obywatelskich, prezes NBP, członkowie KRRiT, członkowie IPN, Rzecznik Interesu Publicznego, członkowie samorządowych kolegiów odwoławczych. Urzędnicy z kancelarii sejmu, senatu, prezydenta oraz biura KRRiT nie mogą manifestować swych poglądów politycznych.
Zakazy: zakazano partiom politycznym wykonywania zadań zastrzeżonych dla organów władzy, zastępowania tych organów w wykonywaniu owych zadań oraz wyprowadzenie z zakładów pracy.
Powoływanie do życia: system ewidencyjno - rejestracyjny; nie ma obowiązku rejestracji partii politycznych, rejestracja jednak daje partii osobowość prawną, łatwość pozyskiwania funduszy oraz ochronę jej nazwy, znaku i skrótu. Do rejestracji partii politycznej potrzeba podpisów 1000 osób (pełnoletnich, nieubezwłasnowolnionych, mogących należeć do partii, posiadających obywatelstwo). Następnie z podpisami tymi oraz statutem partii (w którym znajduje się jej cel, nazwa, symbol, skrót, siedziba, sposób nabywania i utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków, organ uprawomocniony do zaciągania zobowiązań finansowych partii, program działania, zasady tworzenia i znoszenia organów terenowych, zasady wprowadzania zmian w statucie) należy udać się do Sądu Okręgowego w Warszawie. Dokumenty te powinno zawieść 3 reprezentantów. Jurysdykcję nad tym, czy partia działa zgodnie z prawem sprawuje Trybunał Konstytucyjny. Zmiany w statucie trzeba zgłosić do Sądu Okręgowego w ciągu 14 dni. 85 partii.
Finansowanie: samofinansowanie (składki, darowizny, działalność gospodarcza - jako spółdzielnie lub w formie akcjonariusza); pieniądze budżetowe:
Celowe: stanowią 60% pieniędzy budżetowych; przeznaczone na cele związane z działalnością statutową partii. Do ich uzyskania wymagane jest spełnienie w wyborach 3% progu wyborczego. Jej wielkość jest wprost proporcjonalna do wyniku wyborów. Wypłacana w czterech ratach - 1 rok 40%, potem po 20%. W wypadku skrócenia kadencji dotacje kończą się.
Podmiotowe: stanowią 40% pieniędzy. Refundacja kosztów poniesionych podczas kampanii wyborczej. Partia otrzymuje ją tylko w momencie wejścia do parlamentu (płacą za każdego wprowadzonego posła). Wypłacane w ciągu 3 miesięcy od złożenia oświadczenia finansowego.
Argumenty przeciwników: nierówność szans, rosnąca biurokratyzacja w partii. Zwolennicy: mniejsza korupcja (iluzja), przeciwdziała przekształceniu partii w strukturę goniącą za zyskiem.
Wykład (05 IV) - DEMOKRATYZACJA
Samuel Huntington Trzecia fala demokratyzacji
Teoria Huntingtona dotyczy wyjaśnienia wydarzeń politycznych końca XIX wieku oraz wieku XX, odpowiada też na wiele pytań związanych z tym okresem: w jaki sposób następowało przejście do ustrojów demokratycznych? Jakie czynniki wpływały na lub utrudniały to przejście? Dlaczego? Jakie były skutki?
W XIX i XX przeszły przez świat trzy fale demokratyzacji . Falą demokratyzacji nazwiemy przechodzenie grupy państw niedemokratycznych w kierunku demokracji. Zjawisko to występuje o wiele powszechniej niż istniejącą w owym czasie tendencja odwrotna. Dodatkowo w krajach, do których fala nie dotarła, pojawia się przynajmniej pewna doza liberalizacji.
1 fala demokratyzacji: początkiem jest rok 1828, w którym na gruncie amerykańskim zaistniały procedury demokratyczne (wtedy prawo do głosu posiadło 50% mężczyzn oraz pojawiła się egzekutywa odpowiedzialna za swoje decyzje przed legislatywą). Koniec fali to rok 1926, kiedy trend przemian zaczyna wygasać.
1 fala odwrotu: początek w roku 1922; rozgoryczenie społeczne i zawiedzenie nadziei pokładanych w ustroju demokratycznym (słabe wyniki ekonomiczne, rządy ludzi nieprzygotowanych) powodują odwrót od demokracji; rok 1922 właśnie to zmiany we Włoszech; prócz tego Polska, Niemcy, Hiszpania; rozpowszechnia się faszyzm i komunizm. Generalnie demokracje powstałe przed 1910 przetrwały ten okres (oprócz Grecji), te wytworzone w wyniku układów wersalskich - nie (prócz 4). Koniec datuje się na rok 1942.
2 fala demokratyzacji: początek to rok 1943, uważany za punkt zwrotny w II wojnie światowej; faktycznym początkiem jest jednak rok 1945 - w obliczu zwycięstwa demokracji wiele państw wyciąga wniosek, że lepiej być jednak po ich stronie. Poza tym alianci starają się instalować demokrację w wielu krajach. Próby te stara się natomiast wyhamować ZSRR. W 1960 roku ostatni zwrot w kierunku demokracji w Nigerii, zaś Huntington na koniec fali wyznacza rok 1962.
2 fala odwrotu: rozpoczyna się już w 1958 (kiedy to na ustrój autorytarny przechodzi Pakistan). Przyczyny podobne jak w pierwszej fali odwrotu. W 1960 odchodzi Korea, w 1965 Indonezja, w 1975 Indie. Podobnie odwrót przebiega w Ameryce Łacińskiej (1962 - Peru, 1964 - Brazylia i Boliwia, 1966 Argentyna, 1972 - Ekwador, 1973 - Chile i Urugwaj). Odwrót również w Europie - w 1960 Turcja, w 1965 Grecja. Koniec tej fali datuje się na rok 1975.
3 fala demokratyzacji: obejmuje swym zasięgiem 33 kraje. Zaczyna się w 1974 od „rewolucji goździków” w Portugalii; w Europie południowej w 1974 na łono demoracji powraca Grecja, w 1975 Hiszpania; w Azji i Ameryce Łacińskiej (1977 Ekwador i Boliwia), 1983 Argentyna, Indie, Tajwan (1987), Korea czy Filipiny. Duży zasięg w Europie środkowo - wschodniej. Nie wszyscy politolodzy zgadzają się z tym, że trwa ona do dziś.
Przyczyny 3 fali demokratyzacji:
Demokracja wynika z pojawienia się na gruncie światowym supermocarstwa - demokratyzacja wynika z chęci zbliżenia się do niego i upodobnienia, bycia jego sojusznikiem.
Koniec wojny (i zwycięstwo państw demokratycznych)
Pojawienie się nowego układu sił struktur międzynarodowych
Rozwój równoległy (różne przyczyny w różnych krajach prowadzą do demokratyzacji - np. ekonomia czy wyedukowanie społeczeństwa)
Efekt lawiny: uruchomienie procesów demokratyzacji w jednym kraju prowadzi do takiego samego zjawiska w kolejnym. Timothy Ash powiedział: to, co w Polsce zajęło 10 lat, na Węgrzech trwało 10 miesięcy, w NRD 10 tygodni, w Czechosłowacji 10 dni, zaś w Rumunii 10 godzin.
Drogi prowadzące do demokratyzacji:
Wzór cykliczny, czyli permanentne przechodzenie kraju z systemu autorytarnego do demokratycznego z niemożliwością zakotwiczenia na dłużej jednego z systemów. Złe wyniki ekonomiczne, upolitycznienie resortów siłowych i niechęć struktur międzynarodowych doprowadza do obalenia systemów autorytarnych; z kolei radykalizm działaczy demokratycznych, brak kompetencji i profesjonalizmu rządzących oraz korupcja doprowadzają do upadku demokracji.
Wzór drugiej próby, czyli władza autorytarna następująca po nieudanych doświadczeniach z demokracją. Nigdy nie będzie jednak to władza stabilna, gdyż naród jeżeli raz zakosztuje demokracji będzie chciał do niej powrócić. Taki wzór zaistniał w Polsce.
Wzór demokracji przerwanej, czyli obalenie demokracji na skutek radykalnych wydarzeń, zamachu stanu; władza autorytarna okazuje się ułomna, więc demokracja wraca.
Wzór bezpośredniego przejścia: ze stabilnej antydemokracji następuje przeskok w niestabilną demokrację, np. Rumunia.
Co wpłynęło na 3 falę:
Spadek legitymizacji władzy autorytarnej, brak ekonomicznych i społecznych dokonań tej władzy. Władza traci legitymizację, bo zwycięża np. demokratyzacja w skali świata; następny powód to posiadane wcześniejsze doświadczenia z demokracją; dalej - upadek ideologii socjalistycznej. Przywódcy autorytarni mogą zareagować w różny sposób: 1) nie przyjmują tego do wiadomości; 2) nasilają represje; 3) prowokują konflikt międzynarodowy i konsolidują w ten sposób naród (por.Argentyna); 4) próbują stwarzać pozory życia demokratycznego - wyrażają zgodę na wybory (wyznaczają jednak ich termin w bardzo krótkim czasie i nie dopuszczają opozycji do mediów) - i tak wygrywa opozycja (tylko w Mongolii i Bułgarii tak nie było); 5) pojawiają się w szatach demokratycznych (np. Ionescu w Rumunii).
Rozwój ekonomiczny w świecie: wzrost cen ropy naftowej spowodował jeszcze większe kłopoty krajów autorytarnych; w skali świata kraje, które osiągnęły poziom 1000 - 3000 $ PNB per capitia wchodziły najczęściej w grono demokracji.
Zmiany w Kościele katolickim: w latach 1962 - 1965 miał miejsce II Sobór Watykański; jakościowa zmiana podejścia Kościoła do problemów społecznych, poparcie dla solidarności, godności, równości. Wizyty ojca świętego o podłożu politycznym. Kościół staje się aktywnym uczestnikiem procesu demokratyzacji.
Układ sił międzynarodowych: struktury międzynarodowe mogą przyspieszać bądź opóźniać procesy demokratyzacji. Przyspiesza np. UE, której pierwszym warunkiem przyjęcia jest ustrój demokratyczny. Również USA wywierają nacisk na inne kraje, opóźniał zaś ZSRR.
Osobowość przywódców takich jak Lech Wałęsa, Michaił Gorbaczow czy Vaclav Havel. Z punktu widzenia przywódców demokratyzacja ma jeden mankament: często ich zjada.
Ćwiczenia (11 IV) - SEJM RP
W IX wieku pojawiają się pierwsze wiece, tzw. opolne (wówczas wspólnoty terytorialne nazywano opolami). Ich cechą wspólną z dzisiejszym sejmem były cele działania (podejmowanie decyzji ważkich dla mieszkańców danej społeczności). Różniła je natomiast forma - wiece były formą demokracji bezpośredniej. Od wiecu jednak wielu historyków datuje rozwój instytucji sejmu. Wiece odbywały się w Szczecinie, Wrocławiu i na wyspie Wolin. W czasie rozbicia wiece opolne przekształciły się w wiece dzielnicowe (wolni mężczyźni) oraz wiece międzydzielnicowe (zdarzały się rzadko; zwoływane podczas groźby agresji na którąś z dzielnic, przygotowywano na nich plan obrony).
W IX wieku pojawia się wiec ogólnopaństwowy, ale działa źle, gdyż wciąż jest formą demokracji bezpośredniej. W XV wieku wreszcie powstaje Sejm Walny (wciąż jednak panuje demokracja bezpośrednia). Nazwa `sejm' wywodzi się ze słowiańskiego siem, siom, snem.
W 1493 sejm nowożytny zastępuje Sejm Walny. Jest on instytucją demokracji przedstawicielskiej, a występują na nim posłowie wybrani przedtem przez sejmiki ziemskie. Obrady sejmu 1493 trwały około miesiąca (w lutym). Z czasem sejm zaczyna nabierać coraz większych uprawnień. Konstytucja Nihil Novi: władza królewska ograniczona zostaje przez sejm właśnie. Kolejne wieki to zwiększanie się kompetencji tego organu. Jednocześnie od połowy XVI do połowy XVIII rozwijała się choroba sejmowa, spowodowana dwoma głównymi czynnikami: instrukcjami poselskimi i zasadą jednomyślności. Dodatkowo przeszkadzała zasada cisto activitatem, mówiąca że gdy sejm nie był w stanie wypracować consensusu, zgłoszenie tej formuły przez któregoś z posłów powodowało zawieszenie obrad aż do uzyskania zgody. W rzeczywistości prowadziło jednak do podobnych efektów, jak liberum veto. W czasie trwania choroby sejmowej ponad 30% sejmów rozjeżdżało się bez podjęcia żadnych uchwał.
Od połowy XVIII wieku pojawiają się pomysły, aby usprawnić prace sejmu; były to procedury uniemożliwiające skorzystanie z liberum veto; próbuje się eliminować szlachtę gołotę z obrad; powołuje się deputacje (odpowiedniki dzisiejszych komisji), które rozstrzygać miały o tekście ustaw. Prawdziwą rewolucję przyniósł jednak dopiero Sejm Wielki i Konstytucja 3-go Maja. Otóż:
Odrzucono zasadę jednomyślności na rzecz większości
Sejm składać się miał z 228 posłów (w tym 24 plenipotentów miejskich)
Kadencja 2 - letnia
Było zbyt mało czasu, by zweryfikować poprawy w rzeczywistości.
W czasie zaborów należałoby wspomnieć o dwóch sejmach: Sejmie Księstwa Warszawskiego (1807 - 1815); posiadał on ograniczone kompetencje. Składał się ze 179 posłów (z czego 13 było jednocześnie członkami Rady Stanu). Kadencja trwała 9 lat. Drugi sejm to Sejm Królestwa Polskiego, który liczył 128 posłów, a jego kadencja liczyła 6 lat.
Po pierwszej wojnie światowej najpierw zebrał się Sejm Ustawodawczy, którego jedynym zadaniem było uchwalenie konstytucji (nie uzyskał nigdy ustawowej liczby 526 posłów, zatrzymując się na 423). Sejm wg Konstytucji Marcowej był podmiotem nr 1 w państwie, posiadał też najwyższe kompetencje. Nie przekładało się to jednak na sprawność działania (ze względu na rozbicie polityczne). Liczył 444 posłów, kadencja trwała 5 lat. Sejm wg Konstytucji Kwietniowej z kolei nie liczył się w strukturach władzy państwowej; funkcja rządzenia nie należała do niego. Liczył 208 posłów wyłanianych w wyborach większościowych.
Tuż po wybuchu II WŚ (2 IX) zebrał się w Warszawie Sejm. Przyświecały temu trzy cele:
Chęć pokazania społeczeństwu, że życie toczy się normalnie
Podjęcie uchwały zmieniającej zakres zasady incompatibilitas (dopuszczenie łączenia mandatu poselskiego ze służbą wojskową)
Zmniejszenie składu liczebnego posłów do 41, co usprawniłoby działanie. Sejm w tym składzie nigdy się jednak nie zebrał.
Również 2 IX Władysław Raczkiewicz podjął decyzję o rozwiązaniu obu izb. Już z emigracji 1 XI 1939 wskazał, że wybory do Sejmu i Senatu odbędą się w ciągu 60 dni od zakończenia działań wojennych (dokładnie w przedostatnią niedzielę upływem tego terminu). 9 XII 1939 powołana zostaje Rada Narodowa, stanowiąca namiastkę parlamentu i pełniąca funkcje doradcze wobec premiera i prezydenta; Liczyła od 12 do 24 członków i formalnie działała do roku 1990 (jej członkiem był Bogdan Podoski).
W 1944 na ziemiach polskich pojawia się Krajowa Rada Narodowa, która funkcjonować miała aż do ukonstytuowania się sejmu wyłonionego w wyborach. Te odbyły się dopiero 19 I 1947 roku. Wyłoniony Sejm Ustawodawczy uchwalić miał konstytucję, co czyni 22 VII 1952. Wg niej Sejm posiadał wysoką rangę, był naczelnym organem władzy państwowej. „Sejm PRL jest wyrazicielem interesów mas pracujących miast i wsi”. Kadencja trwała 4 lata. Nie było w konstytucji informacji, ilu ma liczyć posłów, więc wymyślono, że na każde 60 tysięcy mieszkańców kraju przypadnie 1 poseł. Dlatego Sejm z 1952 liczył 425 posłów, a ten z 1957 - już 459. Dopiero w XII 1960 ostatecznie ustalono liczbę posłów na 460 (co jest bardzo wysoką liczbą).
Obecnie wybory do Sejmu zarządza Prezydent RP w ciągu 90 dni przed upływem 4 - letniej kadencji. Wybory muszą się odbyć w ciągu 30 dni poprzedzających upływ kadencji, w dzień wolny od pracy. I posiedzenie zarządza Prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów. W sytuacji skrócenia kadencji Prezydent zarządza wybory w ciągu 45 dni , zaś pierwsze posiedzenie zwołuje w ciągu 15 dni od wyborów. Kadencja jest to konstytucyjnie określony okres pełnomocnictw udzielonych swym przedstawicielom przez wyborców. Wydłużenie kadencji Sejmu możliwe jest w czasie trwania stanu nadzwyczajnego i 90 dni po jego zakończeniu; stany nadzwyczajne:
Stan wojny: wprowadzony przez Sejm w wypadku agresji innego państwa lub gdy wynika to z obowiązujących umów międzynarodowych. Może być wprowadzony wyłącznie na terenie całego kraju.
Stan wojenny: wprowadzany w okolicznościach zewnętrznego zagrożenia państwa, w czasie agresji lub gdy wynika to z obowiązujących umów międzynarodowych. Decyzję podejmuje Prezydent na wniosek Rady Ministrów, po czym musi przedłożyć ją Sejmowi w ciągu 48 godzin Sejm może odrzucić decyzję bezwzględną większością głosów. Można wprowadzić jedynie na części terytorium. W wypadku niemożności Sejmu do zebrania się Prezydent otrzymuje funkcje prawodawcze.
Stan wyjątkowy: wprowadzany w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, zagrożenia bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Może trwać 90 dni, zaś za zgodą Sejmu może zostać przedłużony (ale tylko raz) o kolejne 60. Decyzję podejmuje Prezydent na wniosek Rady Ministrów, po czym musi przedłożyć ją Sejmowi w ciągu 48 godzin. Ten może odrzucić ją bezwzględną większością głosów.
Stan klęski żywiołowej: wprowadzany w życie w wypadku wystąpienia katastrofy naturalnej czy awarii technicznej. Wprowadza go Rada Ministrów (na 30 dni) i może przedłużyć za zgodą Sejmu. Może objąć całe terytorium lub jego część.
Skrócenie kadencji Sejmu może mieć miejsce, gdy:
W ciągu 4 miesięcy od wpłynięcia do laski marszałkowskiej projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona uchwalona przez Sejm i Senat. Wtedy Prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji o skróceniu kadencji parlamentu (przedtem zasięga opinii Marszałków Sejmu i Senatu).
Nastąpi samorozwiązanie; do tego potrzebna jest kwalifikowana większość 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.
Sejm nie jest w stanie udzielić votum zaufania dla rządu (w 3 podejściach).
Prace Sejmu
Zasada dyskontynuacji mówiąca, że następny Sejm zaczyna prace nad ustawami od zera, nawet jeżeli w poprzednim były one już w trzecim czytaniu.
Modele obrad: sesyjny i permanentny. Ten pierwszy polega na zwoływaniu Sejmu przez organ pozaparlamentarny (najczęściej prezydenta). Za PRL była sesja wiosenna (musiał się zebrać do 1 IV) oraz jesienna (musiał się zebrać do 30 X). W tym czasie posłowie pracowali non - stop. Jest to model bardziej wydajny. Model permanentny obowiązuje w Polsce i polega na tym, że to sam parlament decyduje o częstotliwości obrad. Sejm jest zawsze gotowy do ich wznowienia. W praktyce posiedzenia zwoływane są co 2 tygodnie na 3 dni (środa, czwartek i piątek - najczęściej). To zaś wiąże się z mniejszą dyscypliną.
Wykład (12 IV) - OKRĄGŁY STÓŁ
Droga do „Okrągłego Stołu”
Narodziny idei okrągłego stołu datuje się na rok 1985, kiedy Adam Michnik w Londynie wydaje książkę „Takie czasy”, w której sugeruje, że opozycja powinna podjąć rozmowy z władzą. Zaznaczył, że będzie to miało sens wtedy, gdy zostanie jej zagwarantowane 30-35 % miejsc w sejmie.
26 IX 1986 po amnestii Wałęsa i Geremek powołują jawną strukturę opozycyjną - Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność”. Ma ona być podmiotem, który poprowadzi rozmowy z władzą.
26 X 1986 Wałęsa tworzy Komisję Krajową (Wykonawczą) NSZZ „Solidarność”. Komisja miała być reprezentacją całej opozycji, podzielonej wewnętrznie na dwa nurty: ten z Wałęsą na czele, chcący zmian na drodze dialogu oraz ten dążący do konfrontacji. Komisja wysuwa propozycję paktu antykryzysowego. W II 1987 Geremek w piśmie „Konfrontacje” publikuje artykuł, w którym ogłasza potrzebę podjęcia dialogu z władzą. Kolejna akcja - „Apel 30” opublikowany w „Życiu Warszawy”. Władza unika jednak odpowiedzi. W tej sytuacji podjęta pozostają tylko strajki.
W IV 1988 rozpoczyna się strajk w hucie im. Lenina w Krakowie. 2 V 1988 Jaruzelski ogłasza gotowość przystąpienia do dialogu z Wałęsą. W VI 1988 dochodzi do wymiany poglądów, czego ów dialog miałby dotyczyć (za pomocą przedstawicieli - ze strony rządu Stanisław Ciosek, ze strony opozycji ksiądz Orszulik).W rozmowie wraca idea Michnika z 1985; gdy rząd gotów się na to zgodzić, Orszulik dorzuca żądanie rejestracji „Solidarności”. Rozmowy zostają ponownie zerwane.
W VI 1988 Jaruzelski po raz pierwszy wypowiada formułę `okrągłego stołu' publicznie; znowu jednak narasta fala strajków (głównie w VIII 1988). W tym czasie Michnik prognozuje trzy możliwe drogi rozwoju wydarzeń:
hiszpańska - porozumienie na rzecz reform
irańska - zwycięstwo fundamentalistów antykomunistycznych
pogłębianie się chaosu
Niedługo potem Kiszczak informuje w mediach, że dialog z opozycją jest niezbędny. 26 VIII proponuje on opozycji rozmowy „bez żadnych wstępnych warunków”, po czym szybko dodaje o konieczności zaakceptowania przez nią konstytucyjnej podstawy państwa. Do spotkania Wałęsy z Kiszczakiem dochodzi 31 VIII 1988 (plus Ciosek i bp Dąbrowski). Wałęsa zobowiązuje się do uciszenia strajków (co jest niezbędne do rozpoczęcia obrad). 15 IX 1988 dochodzi do spotkania w Magdalence (w gronie około 20 osób), gdzie ustalane są kwestie, które mają zostać poruszone podczas obrad.
Tymczasem we IX 1988 członkowie (posłowie) OPZZ doprowadzają w sejmie do upadku rządu Messnera. Nowym premierem zostaje Mieczysław Rakowski. Ten próbuje wprowadzić do rządu ludzi kojarzących się z opozycją, jednocześnie uruchamia swoje kontakty za granicą, by uzyskać nowe pożyczki i uspokoić społeczeństwo. Torpeduje też działania Kiszczaka. Pieniędzy jednak nie uzyskuje; podejmuje więc kolejną głupią decyzję - 1 XI 1988 postanawia o likwidacji Stoczni Gdańskiej. Wyraża też zgodę na telewizyjną debatę Wałęsy z szefem OPZZ Alfredem Miodowiczem, która kończy się totalną klęską tego drugiego (30 XI), zaś Polacy dostrzegają w Wałęsie „męża stanu”.
20 XII 1988 rozpoczyna się X plenum KC PZPR. Zażarta dyskusja, co zrobić z opozycją. Skrzydło Jaruzelskiego, Kiszczaka i Siwickiego optuje za dialogiem i dopuszczeniem opozycji do władzy; przeciwko nim występuje partyjny beton, domagający się pomocy ze strony ZSRR. Obrady przedłużają się, w końcu Jaruzelski, Kiszczak i Siwicki grożą dymisją, jeżeli nie dojdzie do dialogu. W kraju wprowadzony zostaje pluralizm związkowy.
Obrady „Okrągłego Stołu”
W obradach bierze udział 57 osób ze strony opozycji i rządu oraz 395 ekspertów (łącznie 452 osoby). Odbyły się jednak tylko dwa posiedzenia plenarne: zaczynające obrady (6 II 1989) oraz kończące je (5 IV 1989). Obradowano zaś w trzech podzespołach:
ds. reform politycznych (Geremek z Lejkowskim)
ds. pluralizmu związkowego (Mazowiecki z Kwaśniewskim)
ds. reform gospodarczych (Witold Trzeciakowski z Władysławem Bakiem)
Najcięższe dyskusje toczone były w pierwszym podzespole. Opozycja żądała bowiem restytucji Senatu, natomiast rząd chciał reaktywacji prezydenta (który miał być gwarantem utrzymania przez opozycję umów „Okrągłego Stołu” oraz pełnić rolę czynnika stabilizacyjnego; wybrany miał zostać przez Zgromadzenie Narodowe i wyposażony w odpowiednie kompetencje, głównie zaś prawo do rozwiązania Sejmu w razie, gdyby ten podjął decyzję uniemożliwiające czy utrudniające wykonywanie konstytucyjnych uprawnień prezydenta). Nastąpił w rokowaniach impas, po którym wyskoczył Kwaśniewski (nie konsultując z nikim swojego pomysłu) proponując handel zamienny - prezydent za senat. Opozycja się zgadza. Inne zmiany to:
wprowadzenie pluralizmu partyjnego
wprowadzenie wolności słowa
przeprowadzenie wyborów do „Sejmu kontraktowego”. Dla ugrupowań byłej władzy przewidziano w nim 60% miejsc, dla świeckich ugrupowań wspomagających władzę 5%, zaś 35% obsadzane w wyniku wolnych wyborów (wszystkie obsadzone przez opozycję). Senat w całości wybierany w wolnych wyborach (99 miejsc dla opozycji, 1 dla rządu - Stokłosa).
niezawisłość sądownictwa
instytucja samorządu terytorialnego
Nie udało się natomiast doprowadzić do porozumienia w pluralizmie związkowym dla wojska i milicji oraz strukturze wymiaru sprawiedliwości i administracji państwowej. Aby ustalenia weszły w życie, potrzebna była nowelizacja konstytucji.
Konstytucja
7 IV 1989 Sejm X kadencji dokonuje nowelizacji konstytucji:
wpisano dwie nowe instytucje polityczne: Prezydent i Senat oraz określono ich kompetencje;
wprowadzono zasadę permanencji obrad (w celu usamodzielnienia parlamentu, gdyż w trybie sesyjnym zwoływał go prezydent)
Rada Państwa funkcjonować miała do objęcia urzędu przez Prezydenta
interpretacją prawa zajmować miał się odtąd Trybunał Konstytucyjny (a nie Rada Państwa)
wpisano do konstytucji Rzecznika Praw Obywatelskich
wprowadzono nieusuwalność sędziów oraz zniesiono zasadę kadencyjności sędziów SN.
29 XII 1989 kolejna nowelizacja (tym razem Sejmu kontraktowego, wchodzi w życie 31 XII 1989):
przebudowa ustroju państwa; wykreślono rozdział I konstytucji (10 artykułów), zastąpiono go rozdziałem „Podstawy ustroju politycznego i gospodarczego” (8 artykułów).
zmiana nazwy kraju z PRL na RP; orzeł zyskuje koronę (przygotowane dokumenty ze starymi znaczkami mogły być w użyciu do 31 XII 1995, zaś znaki i tablice do 31 XII 1998).
ograniczenie kompetencji prezydenta (prokurator generalny podlega odtąd Min. Sprawiedliwości)
Niedługo potem pojawia się pomysł, by nowa konstytucja powstała do 3 V 1991 roku. Sejm kontraktowy dokonuje samorozwiązania w 1991. Wtedy też wybrany został Sejm I kadencji (Senat II kadencji). Przystąpiono do prac nad konstytucją. Potrzebne były jednak zasady prawne określające zasady tworzenia tego aktu. Ustawę konstytucyjną uchwalono 23 IV 1992. Wg niej projekt ustawy wnieść mógł prezydent, Komisja Konstytucyjna (złożona z 46 posłów i 10 senatorów) oraz grupa parlamentarzystów (min. 56). Na wiosnę 1993 wpłynęło 7 projektów konstytucji, niedługo potem rozpoczęły się prace Zgromadzenia Narodowego. Pierwsze czytanie miało się odbyć w VII 1993, nie doszło jednak do niego, bo rząd Suchockiej otrzymał votum nieufności i Wałęsa zdecydował się rozwiązać Sejm. Na jesieni 1993 Sejm o obliczu lewicowo - chłopskim przystąpił do prac nad konstytucją (przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej był Kwaśniewski). 22 IV 1994 dokonano nowelizacji ustawy konstytucyjnej (teraz projekt mogło zgłosić 500 tys. obywateli). Projekt obywatelski wpływa i znów jest 7 projektów (przedtem jeden został wycofany). W I czytaniu Zgromadzenie Narodowe uznaje wszystkie projekty za godne dalszych prac. Komisja Konstytucyjna pracuje więc nad wypracowaniem jednego tekstu z tych siedmiu. Po 2,5 roku tzw. koalicja konstytucyjna (SLD, PSL, UW, UP) dokonuje tego dzieła (do zaakceptowania tekst musiał w komisji zyskać 2/3 głosów). W II czytaniu pojawiają się poprawki, a tekst znów wraca do komisji. Gdy powraca przed Zgromadzenie Narodowe zostaje przyjęty. Wówczas wędruje do Prezydenta, który proponuje kolejne 41 poprawek, których większość zostaje odrzucona przez Komisję, później przez Zgromadzenie w III czytaniu 2 IV 1997. Tego dnia tekst konstytucji zostaje uchwalony.
W ciągu 14 dni prezydent był zobowiązany do ogłoszenia referendum (4 miesiące od daty uchwalenia). Referendum odbyło się 25 V 1997 - projekt przeszedł. W dzień po ogłoszeniu ważności referendum pojawia się podpis Prezydenta. Konstytucja wchodzi w życie z dniem 17 X 1997.
Ćwiczenia (18 IV) - PARLAMENTARZYSTA
Status parlamentarzysty: zakres praw, obowiązków i przywilejów parlamentarzysty w Polsce. Składają się nań cztery elementy:
Mandat przedstawicielski: wzajemna relacja między wyborcą a parlamentarzystą; od rodzaju mandatu zależy katalog praw wyborcy w stosunku do parlamentarzysty i obowiązków parlamentarzysty wobec wyborcy. Dwa rodzaje mandatu:
Mandat imperatywny: pojawił się w Polsce wraz z pierwszym Sejmem (w 1493 roku). Reprezentant dostawał instrukcje poselskie od swych wyborców. Interes wyborców był w tym przypadku ważniejszy od interesu ogólnonarodowego. Wypełnienie interesów zgodnie z oczekiwaniami wyborców było zazwyczaj przedłużenie mandatu; posiadał trzy cechy:
wyborcy zlecają swym reprezentantom instrukcje
przedstawiciel jest reprezentantem wyborców w działaniu
istnieje możliwość cofnięcia mandatu w czasie trwania kadencji
Mandat wolny: występował w krajach demokratycznych. Cechy:
generalny: poseł jest wyrazicielem woli narodu, a nie grupy wyborców; często rodzą się na tym tle nieporozumienia i wahania;
niezależny: poseł nie jest zależny od wyborców, gdy już wejdzie do sejmu
nieodwołalny: nie można cofnąć pełnomocnictwa w czasie kadencji sejmu
Immunitet parlamentarny (z łac. immunitos - uwolnienie od obciążeń, prawo niepodlegania temu, co ciąży na innych. Pojawił się w II połowie XIII wieku w Anglii jako czynnik dający możliwość nieskrępowanego i wolnego pełnienia funkcji posła. Podobną rolę pełni i dziś. Jest to zakaz wszczynania i kontynuowania postępowania sądowego wobec parlamentarzystów bez zgody parlamentu. W jego skład wchodzą trzy pojęcia:
Zasada nietykalności: zakaz zatrzymania i aresztowania posła (z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku lub gdy jego aresztowanie jest nieodzowne dla prawidłowego toku śledztwa). O aresztowaniu musi natychmiast zostać poinformowany Marszałek Sejmu (Senatu); może on wydać nakaz zwolnienia zatrzymanego.
Immunitet formalny: obowiązuje od momentu ogłoszenia wyników wyborów w „Monitorze Polskim” do zakończenia kadencji Sejmu. Przesuwa w czasie odpowiedzialność karną i administracyjną do momentu wygaśnięcia immunitetu. Nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej. Immunitet można uchylić w dwóch przypadkach: gdy wyrazi na to zgoda 2/3 Sejmu przy zachowaniu quorum lub w wypadku dobrowolnego zrzeczenia się immunitetu przez parlamentarzystę (to drugie tylko w przypadku przestępstwa karnego).
Immunitet materialny (indemnitet; z indemnare - nie karać). Wyłącza odpowiedzialność za przestępstwa karne i administracyjne oraz odpowiedzialność cywilną, gdy przestępstwo miało ścisły związek z pełnieniem mandatu (wszelkie formy aktywności parlamentarnej w Sejmie i w terenie). Nie wyłącza natomiast odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych osób trzecich. Wyłączenie w ww. sprawach jest dozgonne.
Zasada incompabilitas (dokładnie: nie dający się połączyć) mówiąca o niełączeniu stanowisk z mandatem poselskim. Wywodzi się z myśli monteskiuszowskiej. Dwa wymiary:
Formalny: sprawując mandat poselski nie można piastować stanowisk wymagających apolityczności, np. RPO, RPD, prezesa NBP, KRRiT, TS, TK, ambasadora itp.
Materialny: sprawując mandat poselski nie można wykonywać niektórych zawodów, np. być policjantem, żołnierzem, sędzią, prokuratorem, funkcjonariuszem UOP.
Gwarancje materialne: budżet stara się zagwarantować godne warunki wykonywania mandatu. Co miesiąc poseł otrzymuje następujące świadczenia:
Dieta parlamentarna: wydatki wypływające z wykorzystania mandatu. Obecnie 1955 zł 42 gr., z czego nieopodatkowane jest 1500 zł.
Uposażenie poselskie: pensja; obecnie 7821 zł 69 gr. Po odliczeniu podatków i składek na ZUS i ubezpieczenie zdrowotne: 4 639 zł 98 gr. Przewodniczący komisji sejmowej otrzymuje dodatkowo do uposażenia 20%. Maksymalne dodatki z tytułu łączenia stanowisk to 35%, gdzie przychody netto są równe 6 224 zł 84 gr.
Ryczałt: pieniądze do biur poselskich; na wszelkie wydatki z nimi związane (wynagrodzenie zatrudnionych tam osób, tłumaczenia, ekspertyzy, gaz, prąd, benzynę itp.). 7 200 zł (nieopodatkowane); należy przedstawić rachunki.
Po zakończeniu kadencji wypłacane jest jednorazowe 3 - krotne wynagrodzenie.
Wykłady (19 IV) - FUNKCJE SEJMU
Organy Sejmu: nazwa zastrzeżona dla podmiotów składających się wyłącznie z posłów; tylko posłowie decydują też o składzie tych podmiotów. Te organy to:
Marszałek Sejmu. Podmiot ten funkcjonuje w Polsce od XVI wieku; ma kierować pracami izby oraz wznieść się ponad doraźne spory polityczne, być arbitrem i sędzią. Jest to zadanie o tyle trudne, że marszałek zawsze wywodzi się z partii politycznej. Wybierany jest przez Sejm na pierwszym posiedzeniu (do czasu wybrania Marszałka jego rolę pełni Marszałek - senior), wybór ten jest pierwszą czynnością po złożeniu ślubowania przez posłów. Kandydata typuje partia, która zwyciężyła w wyborach. Kandydaturę zgłosić może grupa min. 15 posłów, zaś wybór następuje bezwzględną większością. Podczas głosowania na Płażyńskiego poparła go lewica, licząc z kolei na poparcie prawicy podczas wyborów wicemarszałka. Kompetencje Marszałka Sejmu:
Stoi na straży praw i godności Sejmu
Reprezentuje Sejm
Przewodzi obradom
Zwołuje posiedzenia Sejmu, ustala ich porządek (tą kompetencję otrzymał w 1997 roku)
Kieruje pracami prezydium
Zwołuje i przewodniczy Konwentowi Seniorów
Ma prawo wskazywać swoich kandydatów na stanowiska: RPO, Sędziów TK i TS
Stwierdza wygaśnięcie mandatu poselskiego
Opiniuje decyzję Prezydenta w sprawie skrócenia kadencji Sejmu
Powołuje kierownika Krajowego Biura Wyborczego
Jest osobą zastępującą głowę państwa w razie niemożności pełnienia przez nią swych funkcji
Zarządza wybory prezydenckie i określa ich datę
Zwołuje i przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu
Uczestniczy w obradach KOK (Komisji Obrony Kraju)
Powołuje i odwołuje Generalnego Inspektora Pracy i jego zastępców
Wyraża zgodę, by prezes NIK powołał dyrektora generalnego NIK
Ma prawo wnioskować do TK o stwierdzenie przezeń niezdolności Prezydenta do sprawowania swej funkcji.
Prezydium Sejmu. Organ niekonstytucyjny; jeden z istotniejszych organów (kierowniczy). Zasiadają w nim reprezentanci najsilniejszych partii, wybierany jest na pierwszym posiedzeniu. Składa się z Marszałka i Wicemarszałków (ich liczba zmienia się w zależności od ilości partii politycznych w Sejmie; decyduje o tym sam Sejm. W Sejmie I Kadencji: 5; Sejm II Kadencji: 3; Sejm III Kadencji: 4; są to Marek Borowski z SLD, Jan Król z UW, Stanisław Zając z AWS i Franciszek Stefanik z PSL). Kandydatów zgłasza grupa min. 15 posłów, a wybierani są bezwzględną większością głosów. Funkcje:
Ustala plany prac Sejmu
Ustala tygodnie posiedzeń (informuje posłów z 3- miesięcznym wyprzedzeniem)
Interpretuje regulamin Sejmu
Funkcja kreacyjna: na wniosek prezesa NIK powołuje wiceprezesów (od 2 do 4)
Organizuje zasady doradztwa naukowego
Organizuje współpracę komisji
Konwent Seniorów. Ma zapewnić współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. Opiniuje decyzje, które podejmuje prezydium Sejmu. W skład Konwentu wchodzą: członkowie Prezydium, przewodniczący i wiceprzewodniczący klubów poselskich oraz, dysponujący wyłącznie głosem doradczym, szef Kancelarii Sejmu, dyrektor gabinetu Marszałka Sejmu, dyrektor sekretariatu posiedzeń Sejmu.
Komisje Sejmowe. Powoływane są do rozpatrywania spraw zlecanych przez Sejm, opiniowania ich i podejmowania działań kontrolnych. Komisje dzielą się na:
Zwykłe (stałe): funkcjonują w czasie trwania całej kadencji Sejmu. Każdy poseł musi być członkiem minimum jednej Komisji (max 2, choć za zgodą Marszałka może i 20). Członkami Komisji nie mogą być posłowie sprawujący równocześnie funkcję Ministrów i Sekretarzy Stanu. Komisji stałych jest obecnie 28 i pokrywają zakresem swej działalności całą sferę aktywności państwa. Komisje same wybierają swoich przewodniczących i wiceprzewodniczących. Decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów przy obecności 1/3 składu. Wyjątkami od tej reguły są: Komisja etyki poselskiej (po jednym reprezentancie każdego klubu poselskiego, czyli 4 osoby; funkcja przewodniczącego jest rotacyjna - co 3 miesiące zmiana; decyzje zapadają bezwzględną większością głosów) oraz Komisja ds. służb specjalnych (5 członków [max 7], tajne obrady, podejmują decyzje bezwzględną większością głosów przy minimum ½ składu).
Nadzwyczajne: powoływane w wyjątkowych okolicznościach. Takie komisje mają skład polityczny i takie też są ich decyzje. Pracują do czasu złożenia sprawozdania w sprawie, do której zostały powołane; Sejm może to sprawozdanie przyjąć lub odrzucić (bez względu na wynik komisja ulega rozwiązaniu).
Sejmowe Komisje Śledcze: zapisane w Konstytucji, ustawa określająca zasady ich działania pojawia się jednak dopiero 22 I 1999. Mogą zostać powołane wtedy, gdy Sejm bada jakąś sprawę, która nosi znamiona przestępstwa. Komisja ma kompetencje podobne do organów wymiaru sprawiedliwości.
Funkcje Sejmu:
Funkcja ustrojodawcza: Sejm uchwala prawo w randze ustawy; ustawy te mają jednak walor budujący fundamenty państwa
Funkcja ustawodawcza: Sejm uchwala prawo w randze ustawy; ustawy mają walor zwykłych aktów prawnych ważnych dla państwa.
Funkcja kontrolna: Sejm pełni kontrolę nad Radą Ministrów. Narzędziami kontrolnymi są tu:
Votum nieufności
Absolutorium - po zakończeniu roku budżetowego rząd ma 5 miesięcy na przedłożenie sprawozdania z wykonania budżetu; Sejm w ciągu 90 dni (po zasięgnięciu rady w NIK) może przyjąć sprawozdanie i udzielić rządowi absolutorium lub sprawozdanie odrzucić, co nie będzie miało dla rządu żadnych konsekwencji!!
Interpelacje: pisemna prośba skierowana przez posła do ministra, w której poseł domaga się wyjaśnienia spraw o zasadniczym charakterze dla polityki państwa. Składana na ręce Marszałka, który przekazuje ją ministrowi, a ten zobowiązany jest do odpowiedzi w ciągu 21 dni, również w formie pisemnej.
Zapytania poselskie: prośba posła o wyjaśnienie spraw związanych z aktualną polityką państwa i problemami; w tej samej formie co interpelacja.
Pytanie poselskie: dotyczy spraw bieżących. Forma jest ustna, na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia (przez Marszałka), odpowiedź ministra w formie ustnej na tym samym posiedzeniu.
Uchwały: Sejm w drodze uchwały może wyrażać w stosunku do organów państwowych: rezolucje (zobowiązanie organu państwa do jednorazowego działania wskazanego w rezolucji; posiada moc prawną); deklaracje (zobowiązanie organu państwa do długofalowego działania; posiada moc prawną); apele (wezwanie organu państwa do podjęcia określonego działania; nie posiada mocy prawnej); oświadczenia (Sejm wyraża w nich swoje stanowisko w pewnych sprawach).
Sprawozdanie organów państwa, które złożyć muszą przed Sejmem: NIK, KRRiT, Rada Polityki Pieniężnej, RPO, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Samo odrzucenie sprawozdania przez Sejm nie pociąga konsekwencji, gorzej gdy odrzuci je jeszcze Prezydent i Senat.
Funkcja Kreacyjna: Sejm powołuje lub uczestniczy w powoływaniu osób na wysokie stanowiska państwowe. Samodzielnie obsadza:
członków kolegium IPN (11 osób nie będących posłami);
15 sędziów Trybunału Konstytucyjnego (oddzielne głosowanie nad każdą osobą, 9 lat kadencja, kandydatów zgłasza min. 50 posłów)
18 sędziów Trybunału Stanu (na czas trwania kadencji)
Inne urzędy, jak KRRiT (część członków - 4 z wyboru Sejmu); Radę Polityki Pieniężnej (3 osoby wybrane przez Sejm na 9); Komisję Selekcyjną (4 przedstawicieli Sejmu; komisja czuwa nad przebiegiem prywatyzacji); 7 posłów w radach programowych mediów publicznych (TVP i radio), 12 posłów w radzie ochrony pracy, 4 posłów w Krajowej Radzie Sądownictwa.
Funkcja ekspresyjna: stworzenie wyborcy warunków do śledzenia działalności poselskiej / senatorskiej ich przedstawicieli. Podstawą jest tu zasada jawności prac Sejmu. Poza tym nakaz informowania o tym, co dzieje się w Parlamencie mają media publiczne.
Funkcja decyzyjna: podejmuje istotne z punktu widzenia państwa decyzje. Są to:
decyzja o referendum; podejmowana bezwzględną większością głosów
zmiany w konstytucji; procedurę może zainicjować grupa 92 posłów
wyraża zgodę Prezydenta na ratyfikowanie niektórych umów międzynarodowych (choć większość umów, które podpisuje Prezydent, są podpisane tylko przez rząd i bez zgody Sejmu). Są to umowy o: sojuszach obronnych, zmianie statusu obywatela w państwie, pociągających obciążenia budżetowe, członkostwie w organizacjach międzynarodowych,
decyzje co do rozwiązania rady gminy (na wniosek Rady Ministrów)
decyzje o przeniesieniu części kompetencji na organy ponadpaństwowe
Wykład (26 IV) - FUNKCJA USTAWODAWCZA
Inicjatywa ustawodawcza: prawo zgłaszania do laski marszałkowskiej projektów ustaw z tym skutkiem, że Sejm musi uruchomić procedurę zmierzającą do rozpatrzenia projektu. Podmioty posiadające inicjatywę ustawodawczą (w kolejności co do rzadkości wykorzystywania tej kompetencji):
obywatele (100 tysięcy): długo nie było ustawy precyzującej sposób skorzystania z inicjatywy obywatelskiej. Pojawia się dopiero 24 VI 1999. Min. 15 osób zawiązuje komitet do podpisów, po uzyskaniu 1000 zawiadamia się Marszałka Sejmu. Od tego momentu inicjator ma 3 miesiące na dostarczenie gotowego projektu.
Senat: rzadko korzysta z inicjatywy, gdyż musi się przebijać przez zagmatwaną procedurę.
Prezydent: projekty wychodzące z kancelarii prezydenckiej są najlepsze jakościowo.
Sejm: grupa minimum 15 posłów lub Komisja Sejmowa.
Rada Ministrów: działa przy niej Rada Legislacyjna (prawnicy, którzy konstruują projekty ustaw).
Aby złożyć projekt do laski marszałkowskiej musi on spełniać szereg wymagań:
projekt musi być napisany językiem prawniczym zgodnie z zasadami;
do projektu dołączone musi być jego uzasadnienie, opis stanu aktualnego w danej materii oraz stan prognozowany po wprowadzeniu ustawy;
źródło finansowania wprowadzania ustawy w życie
jeżeli dotyczy problematyki społecznej muszą zostać przedstawione wyniki konsultacji społecznych (jeśli zostały przeprowadzone)
projekt musi być zgodny z normami Unii Europejskiej
O niezgodności projektu ustawy z konstytucją orzeka Komisja Sprawiedliwości większością 3/5 głosów.
Procedura legislacyjna:
Projekt wydrukowany powinien zostać w 460 egzemplarzach + dodatkowo dla Prezydenta, Premiera. Czytania można rozpocząć najwcześniej po 7 dniach od dostarczenia tekstu posłom.
Pierwsze czytanie: odbywa się albo w odpowiedniej Komisji, albo plenarnie. Jeżeli dotyczy kwestii takich, jak: ordynacja wyborcza, zmiany konstytucji, kodeksy, swobody obywatelskie czy problematyki samorządowej, czytanie jest zawsze plenarne.
przedstawiciel wnioskodawcy zapoznaje posłów z problematyką tekstu projektu
debata: posłowie mogą zadawać pytania, wnosić poprawki, zgłaszać postulaty
głosowanie: projekt zostaje bądź odrzucony, bądź przesłany do Komisji do dalszych prac
Projekt trafia do komisji, ta zaś rozpatruje wszystkie poprawki w drodze głosowania.
Drugie czytanie:
sprawozdanie posła - sprawozdawcy komisji
debata: ostatni moment na zgłoszenie poprawek; ostatnia też chwila na wycofanie się tych, którzy uprzednio złożyli podpis (np. gdy ustawa zyska przez poprawki zupełnie inny sens niż planowano). Jeżeli nie ma poprawek, można przejść od razu do trzeciego czytania. Jeżeli są projekt wraca do Komisji.
Trzecie czytanie:
sprawozdanie posła - sprawozdawcy komisji
głosowania; rozpoczyna się od spraw najdalej idących, o największym znaczeniu, aż do spraw najbardziej błahych. Pod koniec głosowanie zwykłą większością głosów, uchwalające ustawę.
Ustawa przekazywana jest teraz na ręce Marszałka Senatu. Senat ma 30 dni na ustosunkowanie się do jej tekstu (projekt trafia na max. 14 dni do odpowiedniej Komisji Senackiej). Senat może ustawę zawetować, uchwalić lub zaproponować poprawki.
Projekt wraca do Sejmu; Komisja Sejmowa ustosunkowuje się do senackich poprawek; veto senackie może zostać odrzucone bezwzględną większością głosów.
Ustawa wędruje do Prezydenta, który ma 21 dni na:
podpisanie ustawy
oddanie jej do Trybunału Konstytucyjnego (ten nie ma ograniczonego czasu na rozpatrzenie, jednak jeśli nie stwierdzi żadnych uchybień, prezydent jest zmuszony podpisać ustawę; ewentualnie, jeżeli znajdzie fragmenty niezgodne z konstytucją, ale niepowiązane ściśle z tekstem ustawy, Prezydent może podpisać z pominięciem tych fragmentów)
zawetowanie ustawy. Projekt wraca wówczas do Sejmu, a weto może zostać odrzucone większością 2/3 głosów.
Ustawy wchodzą w życie: w momencie ogłoszenia / po 14 dniach od ogłoszenia/ w określonym przez ustawodawcę czasie. Taka ścieżka legislacyjna trwa około 9 miesięcy. Są wyjątki:
Pilna ścieżka legislacyjna: prawo inicjatywy ustawodawczej ma tu tylko rząd. Pilną ścieżką nie można stanowić prawa w kwestiach, jak ordynacja wyborcza, zmiany konstytucji, kodeksy, swobody obywatelskie czy problematyki samorządowej. Odbywają się 2 czytania; Senat ma tylko 14 dni. Prezydent ma tylko 7 dni.
Procedura budżetowa: prawo inicjatywy ustawodawczej tylko rząd. Projekt musi zostać zgłoszony najpóźniej w ostatnim dniu września. Od tego czasu są 4 miesiące na uchwalenie budżetu (jeżeli nie, to prezydent może rozwiązać parlament). W Sejmie projektem zajmuje się Komisja Finansów Publicznych; 3 czytania, zwykła większość głosów. Senat ma 20 dni i nie może wetować; Prezydent ma 7 dni i też nie może wetować (może oddać pod sąd TK, który ma miesiące na orzeczenie).
Procedura dotycząca zmiany konstytucji (opisana w rozdziale 12).
Ćwiczenia (8 V) - SENAT
Początki Senatu datuje się na połowę XV wieku; wcześniej jednak, bo już w X/XI wieku powstała stanowiąca namiastkę Senatu Rada Monarsza. Pełniła ona funkcję doradczą, a o jej składzie decydował monarcha (dożywotni mandat). Pod tą nazwą funkcjonowała do połowy XIV wieku, kiedy zostaje przemianowana na Radę Królewską. Zadania jej pozostały bez zmian, choć pojawia się pierwsza próba kodyfikacji zakresu jej działań. W skład Rady wchodzili: abp gnieźnieński i lwowski oraz wszyscy biskupi + najwyżsi urzędnicy świeccy (wojewodowie, kasztelani, podkomorzowie). W pewnych sprawach król zobligowany jest do zasięgnięcia opinii rady (sprawy wojny, polityki zagranicznej, obsady urzędów, małżeństwa).
1368: Rada zbiera się w sprawie żup solnych
1432: Rada zyskuje prawo podejmowania decyzji w sprawach finansowych
1453: W miejsce Rady pojawia się Senat (łac. senatus - izba rozsądku). Stała liczba Senatorów: 73. Część Senatu to duchowni (10 - 15%), wybór z nominacji królewskiej.
1505: konstytucja Nihil Novi. Zrównuje ona Senat w uprawnieniach z Izbą Poselską. Senat wkomponowuje się w procedurę legislacyjną. Bez jego zgody nie można uchwalić żadnej ustawy.
1573: Artykuły Henrykowskie. Senat już nie tylko opiniuje, ale wyraża zgodę na ważniejsze decyzje króla. Ogranicza monarchę w kwestii: polityki zagranicznej, wypowiadania wojen i zawierania pokojów, polityki zagranicznej, zwoływania sejmów, wielkości zaciągu do armii, ceł i podatków. Wydaje też zgodę na małżeństwo. Pojawiają się senatorowie - rezydenci (początkowo 16, potem 28). ¼ z nich zobowiązana jest do ciągłego przebywania u boku króla. Instytucja ta zostaje zastąpiona przez Radę Nieustającą w 1775 roku.
1576: apogeum uprawnień Senatu. Może on odtąd publicznie napominać króla, zwracać mu uwagę.
1791: Konstytucja 3-go Maja podtrzymuje zasadę dwuizbowego parlamentu. W Senacie ma zasiadać 131 osób, zaś sama instytucja zostaje praktycznie pozbawiona kompetencji - pozostaje jej jedynie weto zawieszające. Nie ma inicjatywy ustawodawczej.
1793: sejm grodzieński likwiduje Senat w Polsce.
1921: podczas obrad nad Konstytucją Marcową kwestia przywrócenia Senatu była gorąco omawiana. Za była prawica, przeciw lewica. Senat posiadał bardzo skromne uprawnienia; wybory były powszechne, senatorów 111, zaś kadencja 5-letnia. Kompetencje: prawo weta zawieszającego, prawo interpelowania członków Rady Ministrów. Senat został powiązany z prezydentem (decyzję o rozwiązaniu Sejmu mógł podjąć prezydent tylko za zgodą 3/5 Senatu).
1935: Senat zyskuje przewagę nad Sejmem. 96 senatorów, kadencja 5 lat. Wybierany w 1/3 przez prezydenta, w 2/3 w wyborach (faktycznie prawo wyboru posiadało około 3% społeczeństwa).
2 IX 1939: Senat zbiera się i podejmuje dwie decyzje: zmienia zakres zasady incompabilitas (senatorowie mogą zasilić szeregi wojska); zmiana składu liczebnego do 19 (nie zebrał się już).
2 XI 1939: prezydent Raczkiewicz podejmuje decyzję o rozwiązaniu Sejmu i Senatu
1 XII 1939: kolejna decyzja Raczkiewicza - wybory odbędą się w ciągu 60 dni od zakończenia wojny.
30 VI 1946: referendum. 3 pytania: granica na Odrze i Nysie Łużyckiej, nacjonalizacja i reforma chłopska, zniesienie Senatu. Senat niknie.
Okrągły stół: postulat przywrócenia Senatu pojawia się podczas obrad; miał być przeciwwagą do kontraktowego Sejmu. 7 IV 1989 nowelizacja konstytucji, wybory do Senatu I kadencji: 4 VI 1989. Opozycja zdobyła 99 miejsc (ostatnie zdobył Henryk Stokłosa).
Senat dziś
100 senatorów, 3-przymiotnikowe wybory (bez równych, bo nie są równe w skali formalnej [nie każdy dysponuje tą samą ilością głosów] oraz bez proporcjonalnych). W konstytucji nie zapisano, że odbywają się wybory większościowe, bo nie chciano tego ustalać zaraz po zmianie administracyjnej. Wkrótce też odbędzie się debata nad nowelizacją ordynacji do Senatu. Kadencja Senatu rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia (zwykle 2-3 dni po pierwszym posiedzeniu Sejmu).
Czego Senat nie może
Senat nie uczestniczy w procesie powoływania Rady Ministrów; premier nie ma też obowiązku wygłosić przed Senatem swojego expose. Senat nie posiada też żadnej funkcji kontrolnej nad rządem.
Nie uczestniczy w uchwalaniu absolutorium (co jest bez sensu, bo jest współautorem ustawy budżetowej)
Nie dysponuje interpelacją, zapytaniem i pytaniem.
Nie ma prawa powoływania komisji śledczej
Nie posiada prawa samorozwiązania
Liczba wicemarszałków określona jest regulaminem (niezależnie od ilości partii) - 3.
Kompetencje
Podmiot uczestniczący w procedurze legislacyjnej. Posiada prawo rozpatrywania i zgłaszania pojedynczych ustaw). Projekt ustawy wnieść może 10 senatorów lub komisja. Potem odbywa się procedura dwóch czytań w Senacie, wtedy dopiero projekt można skierować do Sejmu. Weto i poprawki Senatu nie są ostateczne (odrzucane przez Sejm bezwzględną większością głosów). Senat może dokonywać zmian tylko w tych kwestiach, o których obradował Sejm.
Uczestniczy w procesie kreacyjnym. Obsadza przypisane mu miejsca w organizacjach zbiorowych (KRRiT - 2, Krajowa Rada Sądownictwa - 2, Komisja Selekcyjna - 1, Rada Polityki Pieniężnej - 1). Wyraża też zgodę na powołanie osób na niektóre stanowiska: prezesa NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka, prezesa IPN, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.
Decyzję o referendum może podjąć prezydent za zgodą Senatu.
Organy Senatu
Marszałek: wybierany bezwzględną większością głosów, kandydaturę zgłasza 10 senatorów. Można odwołać Marszałka w czasie trwania kadencji (wniosek 34 senatorów, bezwzględna większość głosów). Obecnie Alicja Grześkowiak.
Prezydium: złożone z marszałka oraz 3 wicemarszałków. Organ kierowniczy Senatu. Wicemarszałkowie wybierani są na pierwszym posiedzeniu (jak marszałek). Obecnie Donald Tusk, T. Rzemykowski oraz A. Chronowski.
Konwent Seniorów: prezydium + przewodniczący klubów senackich (AWS, SLD, UW). Klub może powołać minimum 7 senatorów. Koła senackie: ROP, koło senatorów demokratycznych i ludowych, PPS - ruch ludzi pracy.
Komisje: 14 stałych, decyzje zwykłą większością przy 1/3 składu.
Rozwiązania modelowe na świecie
Federacje. Senat składa się tu z reprezentantów struktur federalnych. W starszych federacjach jego kompetencje są podobne do sejmowych; w młodszych - słabsze.
Państwa Unitarne, ściśle zregionalizowane. Senat składa się z reprezentantów regionów. Uprawnienia Senatu nie dorównują izbie poselskiej (wyjątkiem są Włochy, gdzie uprawnienia te są równe).
Francuski. Senat jest reprezentantem struktur samorządowych, a więc gmin, departamentów. Wyboru dokonują obywatele kwalifikowani (sami pochodzący z wyborów). Słabsza pozycja Senatu.
Irlandzki. Występuje też w Słowenii. W Senacie zasiadają reprezentanci grup zawodowych i finansowo - ekonomicznych. Ma to przeciwdziałać naciskowi na rząd. Posiada minimalne uprawnienia (pracuje tylko wtedy, gdy ustawa dotyczy problemów ekonomiczno - finansowych bądź zawodowych).
Norweski (islandzki). Wyborca wybiera parlament w całości, zaś on sam dzieli się potem na izbę niższą (Odelsting - 116) i wyższą (Lagting - 39).
Monarcha decyduje o objęciu mandatów senatorskich (w Kanadzie całkowicie, częściowo w GB)
Senat pochodzi z wyborów powszechnych; zasiada w nim taka sama reprezentacja polityczna jak w Sejmie.
Za i przeciw
Za: tradycja, poprawianie prawa, aktywność ustawodawcza (co jest bzdurą)
Przeciw: proces powstania, konserwatyzm, kosztochłonność.
Aby usprawnić prace Senatu należałoby zróżnicować kadencję izb, związać Senat z prezydentem oraz wprowadzić wirylistów - dożywotnich Senatorów (byłych prezydentów, RPO, marszałków itd.).
Ćwiczenia (16 V) - RADA MINISTRÓW
Pojęcie Rada Ministrów zarezerwowane jest dla oficjalnych okazji; potocznie mówi się rząd. W Polsce te dwa określenia to synonimy. Inaczej jest natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie istnieją dwa pojęcia: „rządu” (uczestniczący w sprawowaniu władzy) oraz „gabinetu” (odpowiadającego naszej Radzie Ministrów). O pozycji ustrojowej RM decyduje:
Zakres kompetencji. Im wyżej postawiony, tym wyższa ranga.
Odpowiedzialność rządu (polityczna i konstytucyjna)
Sposób kreacji rządu
Historia
Po roku 1989 nastąpiła zmiana w zakresie gabinetów. Pojawia się element koalicyjności; rządy po 1989 są bowiem rządami koalicyjnymi; przez to są też nietrwałe. Przyczyny upadków rządu w tym czasie to:
Traktowanie rządów jako „zderzaków demokracji”; gdy społeczeństwo domagało się zmian - zmieniano rząd i go obarczano winą.
„Młoda demokracja”. Wszyscy (obywatele i władza) uczyli się procedur demokratycznych. Rządzący na początku nie mieli żadnego profesjonalnego przygotowania.
Konflikt prezydent - rząd (1993 - 1995). Po zwycięstwie koalicji SLD - PSL prowadzi ona walki z Lechem Wałęsą. W rządach tamtego okresu były trzy stanowiska obsadzane przez prezydenta: MSZ, MSW i MON. Przykładem niestabilności jest sprawa Oleksego.
Brak partii centrowych. Najbardziej niestabilnym gabinetem był gabinet Hanny Suchockiej (tworzyło go 7 partii), nie było bowiem stabilnych partii centrowych.
W latach 1991 - 1993 na niestabilność wpływała ordynacja wyborcza. Była to metoda Hare - Niemeyera. W parlamencie było około 20 partii jednocześnie.
Kolejne gabinety i premierzy po roku 1989:
Czesław Kiszczak (2 - 17 VIII `89) Jaruzelski podejmuje decyzję, że premierem zostanie Kiszczak. Ten jednak nie może zebrać ekipy, bo dotychczasowi sojusznicy PZPR (czyli ZSL i SD) zwracają się w stronę „Solidarności”
Tadeusz Mazowiecki (24 VIII `89 - 4 I `91) Rząd składał się z 24 ministrów i 4 wiceministrów. Jednak MON był Siwicki, MSW - Kiszczak. Byli też z drugiej strony ludzie zupełnie nie aprobowani przez władze. Mazowiecki rezygnuje po słabym wyniku w wyborach prezydenckich.
Jan Krzysztof Bielecki (4 I `91- 6 XII '91) Rząd demokratyczny przesycony pierwiastkami liberalnymi. 21 ministrów, 1 wicepremier. 27 X '91 odbywają się wybory parlamentarne, a po nich zmiana gabinetu.
Jan Olszewski (6 XII '91 - 4/5 VI '92) Rząd centro - prawicowo - chadecki. 21 ministrów, brak wicepremierów. Upada na skutek działań z problemem lustracji i ujawnienia „Listy Macierewicza”.
Waldemar Pawlak (5 VI '92 - 10 VII '92) Nie znalazł wystarczającego poparcia
Hanna Suchocka (10 VII '92 - 26 X '93) Gabinet składał się z koalicji siedmiu partii; 25 ministrów, 2 wicepremierów. W maju wobec rządu zastosowane zostaje niekonstruktywne wotum nieufności (bez wskazania nowego kandydata); Wałęsa w tej sytuacji wybiera skrócenie kadencji Sejmu. W wyborach zwycięstwo lewicy.
Waldemar Pawlak (26 X '93 - 6 III '95) Złożony z 21 ministrów I 3 wicepremierów. Po konflikcie na linii prezydent - rząd następuje zmiana.
Józef Oleksy (7 III '95 - 7 II '96) W grudniu w Sejmie Milczanowski ogłasza, że premier jest szpiegiem. Oleksy zwleka z dymisją aż do lutego.
Włodzimierz Cimoszewicz (7 II '96 - 20 XI '97) Rząd składa się z 21 ministrów i 3 wicepremierów. W czasie powodzi Cimoszewicz traci zaufanie. Potem wybory i zwycięstwo prawicy.
Jerzy Buzek (20 XI '97 - ???) Najdłużej urzędujący gabinet. 20 ministrów (przedtem 24), 2 wicepremierów. 8 udany rząd PL.
Rząd w konstytucyjnym składzie
Są to: premier, wicepremierzy, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komitetów: Badań Naukowych, Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, Komitet Integracji Europejskiej. Członkowie konstytucyjni powoływani są przez Sejm i udzielane jest im wotum zaufania (tym różnią się od niekonstytucyjnych). Odpowiadają też politycznie przed Sejmem. Członkowie rządu :
Prezes Rady Ministrów: pozycja ustrojowa zbliżona do kanclerza w Niemczech. Kompetencje:
decyduje o składzie RM
reprezentuje RM
kieruje pracami RM
rozstrzyga spory kompetencyjne między ministrami
zwierzchnik służby cywilnej i administracji rządowej
może pełnić funkcję ministra
Wicepremierzy: konstytucja dopuszcza powoływanie wicepremierów (nie trzeba ich powoływać). Zapis konstytucyjny można zinterpretować tak, że nie można powołać jednego wicepremiera. Powołuje się ich, gdy powstają rządy koalicyjne. Mogą być ministrami, ale nie muszą.
Ministrowie: posiadają dwie główne funkcje: po pierwsze są członkami organizacji kolegialnej (Rady Ministrów), co nakłada na nich następujące obowiązki:
zawsze muszą publicznie prezentować stanowisko rządu
RM sprawuje nadzór nad działalnością takiego ministra (decyzja ministra może zostać uchylona przez rząd)
jest podporządkowany decyzjom RM; może jednak ogłosić wotum separatum i wstrzymać się od podejmowania decyzji w jakichś sprawach.
Po drugie każdy minister jest szefem określonego działu administracji rządowej - ministerstwa.
Są one tworzone i znoszone w drodze ustawy. Kompetencje ministra wypływają z przepisów
ustawowych. Minister bez teki - bez resortu. Zadania zleca mu premier.
Wiceministrowie: w oficjalnej nomenklaturze nie ma takiego pojęcia. Wiceministrowie to tak naprawdę sekretarze i podsekretarze stanu. W każdym ministerstwie jest 1 sekretarz i kilku podsekretarzy stanu. Powołuje i odwołuje ich premier na wniosek ministrów.
Komitety wewnętrzne Rady Ministrów
KERM (Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów)
Komitet Społeczny Rady Ministrów
Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów
Komitet Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju
Biuro Legislacyjne - wspomaga rząd przy budowaniu ustaw
Funkcje Rady Ministrów
Wykonawcza: wykonywanie ustaw
Stanowienie prawa: rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej (wył. zakresie ustawy budżetowej)
Sprawozdawcza: przed Sejmem
Kierowniczo - koordynacyjna: podejmuje wszystkie decyzje związane z funkcjonowaniem państwa.
Nadzór nad samorządem terytorialnym: na wniosek wojewody premier może wprowadzić zarząd komisaryczny.
Odpowiedzialność Rady Ministrów
Polityczna: przed Sejmem. Gdy Sejm jest niezadowolony ze sposobu działania rządu, może wdrożyć procedurę do zdymisjonowania. Wniosek o wotum nieufności dla rządu może przedstawić grupa minimum 46 posłów (musi być konstruktywny); głosowanie może odbyć się najwcześniej po siedmiu dniach od złożenia wotum. Decyzja zapada bezwzględną większością głosów. Jeżeli wniosek nie przejdzie, przez 3 miesiące od głosowania nie można powracać do tego problemu (chyba, że z wnioskiem wystąpi 115 posłów). Wotum nieufności wobec jednego ministra musi przedstawić grupa min. 69 posłów; reszta wygląda tak samo.
Konstytucyjna: odpowiedzialność za naruszenie konstytucji bądź ustaw w zakresie sprawowania władzy. Jest odpowiedzialnością indywidualną. Przed Trybunałem Stanu może postawić Prezydent lub grupa minimum 115 posłów. Wniosek taki rozpatruje Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Sejm stawia przed Trybunałem większością 3/5 ustawowej liczby posłów (czyli 276).
Dymisja
Rząd musi podać się do dymisji gdy:
Uchwalone zostanie wotum nieufności
Rozpocznie się pierwsze posiedzenie nowego Sejmu
Premier poda się do dymisji (prezydent może nie przyjąć dymisji premiera!)
Nie zostanie uchwalone wotum zaufania
Świat się skończy i wszyscy umrą
Okaże się że premier był hipisem i palił trawe
29
Dodajemy liczbę głosów uzyskaną przez partie; potem sumę dzielimy przez ilość mandatów. Następnie dzielimy przez powstały współczynnik głosy poszczeg. partii. Potem wybieramy liczby całkowite - tyle mandatów dla partii. Resztę uzupełniamy najwyższymi ułamkami.