CZAS WOLNY DZIECI I MŁODZIEŻY W ASPEKCIE WARTOŚCI WYCHOWAWCZYCH I ZAGROŻEŃ

PRACA ZBIOROWA: SUM, GR. D 1, DORADZTWO

MARCELA PUZIO SZCZECIN

MARIOLA KOTOWSKA

BARBARA MAJZEL

BARBARA NAKIELSKA - JĘDRZEJEWSKA

ILONA ZAWADZKA

CZAS WOLNY DZIECI I MŁODZIEŻY W ASPEKCIE WARTOŚCI WYCHOWAWCZYCH I ZAGROŻEŃ

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA - ĆWICZENIA

MGR ANNA SZIPLUK

SPIS TREŚCI:

POJĘCIE CZASU WOLNEGO.

FUNKCJE WYCHOWAWCZE CZASU WOLNEGO.

WYKORZYSTYWANIE CZASU WOLNEGO.

STYLE SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO.

PATOLOGIA WYCHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY W CZASIE WOLNYM (PRZYCZYNY I PRZEJAWY).

ROLA ORGANIZACJI I STOWARZYSZEŃ SPOŁECZNYCH W REALIZACJI FUNKCJI OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZYCH I ORGANIZOWANIU CZASU WOLNEGO.

KWESTIONARIUSZ ANKIETY DOTYCZĄCEJ CZASU WOLNEGO DLA UCZNIÓW KLAS 4 - 6 SZKOŁY PODSTAWOWEJ.

BIBLIOGRAFIA

POJĘCIE CZASU WOLNEGO.

Wolny czas w życiu człowieka to szereg różnorodnych, wzajemnie przenikających się funkcji. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie, stosunek do ludzi i osiągnięcia osobiste. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i pozytywne znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki.

Czas wolny racjonalnie przeznacza się na:

l) odpoczynek, tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych,

2) rozrywkę, która sprawia przyjemność,

3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym,

4) rozwój zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową.

Istnieją różne czynniki od których zależy formułowanie definicji czasu wolnego. Są to między innymi:

warunki środowiskowe,
poziom materialny życia,
tradycje kulturowe,
poziom intelektualny społeczeństwa i jednostek.

Czas wolny jest zagadnieniem którym zajmują się specjaliści wielu dyscyplin naukowych. Jak n.p. pedagodzy, urbaniści, przedstawiciele nauk o kulturze fizycznej, socjologowie, inżynierowie oraz lekarze. Efektem tego jest bogate piśmiennictwo na ten temat lecz nie jest ono jednolite. Każdy z tych autorów inaczej i na swój sposób definiuje pojęcie czasu wolnego, chociaż treścią są do siebie podobne:

CZAS WOLNY - [franc. loisir, ang. leisure], czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych: pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych, w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, zgodnie ze swoimi potrzebami psychospołecznymi,
T. Veblen (amerykański ekonom) był pierwszym człowiekiem który podjął się próby definiowania czasu wolnego; dla niego czas wolny oznacza całość czasu poza czasem pracy - uważał, że czas wolny który ma do dyspozycji decyduje o jego społecznym usytuowaniu, o przynależności do określonej klasy społecznej,
L.W. Warner i P.S. Lunt podobnie definiują określenie czas wolny; ich zdaniem cały czas spędzony poza pracą należy do czasu wolnego, jednak używają oni innego pojęcia niż czas wolny - zastępują go pojęciem „ całokształt życia po pracy”,
O. Neuloh uważa za czas wolny, czas poza pracą + sen,
A G. Friedmann dzieli czas na czas wolny i czas swobodny; różnica ta polega na tym, że człowiek wolny od pracy ma do spełnienia obowiązki rodzinne czy społeczne, a zatem nie jest to całkowicie czas wolny,
CZAS WOLNY - [def. franc. socjologa J. Dumazediera, 1960, powszechnie przyjęta definicja], wszelkie zajęcia, jakim może oddawać się jednostka z własnej ochoty, bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomości lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym, poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi,
wg Aleksandra Kamińskiego czas wolny jest to czas nie przeznaczony na pracę zarobkową (normalną i dodatkową), systematyczne kształcenie się, zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych i stałe obowiązki domowe, który można wykorzystać na odpoczynek, życie rodzinne, pracę społ.,
K. Czajkowski mówi, że czas wolny jest dobrem społecznym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych po pracy zawodowej, nauce - dla rozwijania indywidualnych zamiłowań i zainteresowań, zapewnienie kulturalnego wypoczynku i kształtowanie bogatszej osobowości jednostki.

Powyższe określenia czasu wolnego odnoszą się w zasadzie do ludzi dorosłych. Czas wolny dzieci i młodzieży jest kategorią inną niż czas wolny dorosłych. Różni się on przede wszystkim tym, że:

jest dłuższy,
charakteryzuje się mniej urozmaiconymi formami i miejscem spędzania go,
większą kontrolą i opieką ze strony dorosłych,
większy jest w nim udział odpoczynku biernego,
w mniejszym stopniu jest to czas, w którym zachowanie dzieci stanowi dziedzinę swobodnego wyboru form i miejsca wykorzystania czasu wolnego.

Czas wolny dzieci i młodzieży jest w zasadzie kategorią inną niż czas wolny ludzi dorosłych. Objęty jest on nadzorem i kontrolą otoczenia dorosłych, szkoły, instytucji młodzieżowych itp. Na wychowanie dzieci, a więc także na wychowanie w kulturze czasu wolnego duży wpływ mają rodzice, szkoła, otoczenie społeczne, grupa rówieśnicza oraz różnorodne instytucje wychowania pośredniego.

Według Jadwigi Izdebskiej czas wolny dziecka jest to okres, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych, domowych, czynności organizacyjno - porządkowych, związanych z zachowaniem zdrowia i higieny, czas w którym może ono wykonywać czynności według upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokajaniem potrzeb wynikających z własnych zainteresowań.

K. Czajkowski natomiast uważa, że czas wolny dziecka to ten okres dnia, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji i niezbędne zajęcia domowe. Wolny czas dziecka obejmuje także dobrowolnie przyjęte obowiązki społeczne (np. spełnianie jakiś funkcji w organizacji harcerskiej, samorządzie szkolnym, świetlicy, domu kultury itp.) Czas wolny dzieci to czas, który może być przeznaczony na jego odpoczynek, rozrywkę i zaspokojenie osobistych zainteresowań.

Występujące znaczne zróżnicowanie w zakresie ilości czasu wolnego, jaką dysponują uczniowie. Powodują to takie czynniki jak:

miejsce zamieszkania,
odległość domu do szkoły,
obciążenie nauką szkolną, pracami domowymi, rolnymi,
zawód i charakter pracy rodziców,
wielkość i struktura rodziny,
wielkość gospodarstwa rolnego,
pora roku, dzień tygodnia.

Czas wolny dzieci i młodzieży występuje w 3 podstawowych kategoriach :

czas dyspozycyjny np. : czas wolny w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym;

czas na wpół wolny np. : udział w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym;

wczasowanie np. : spędzanie czasu wolnego na koloniach, zimowiskach, w innych placówkach wczasowych .

Czas wolny można rozpatrywać w kategorii rozwoju kulturalnego młodzieży. Trzeba podkreślić, iż o sposobie wykorzystania tej wartości decyduje wychowanie, które musi być tak zorganizowane, aby od najmłodszych lat kształtowało umiejętność racjonalnego spędzania czasu wolnego.

Według opinii młodych respondentów 40% młodzieży dysponuje w dniu powszednim od 1 do 3 godzin czasu wolnego, 33% - od 3 do 5 godzin, 4,5% młodzieży twierdzi zaś, że nie ma w ogóle czasu dla siebie. Nieco większą ilością czasu -3-8 godzin w dniu powszednim - dysponuje tzw. młodzież szczególnie uzdolniona. W ilości czasu wolnego, jaką młodzież dysponuje, zachodzą jeszcze duże dysproporcje. Najmniej ma go młodzież dojeżdżająca do szkoły oraz młode pracujące matki. Najwięcej - uczniowie zasadniczych szkół zawodowych oraz młodzież pracująca, a nie dokształcająca się.

Charakterystyczne dla współczesnego świata jest stałe rozszerzanie się tej sfery aktywności człowieka, którą określa się czasem wolnym. Rośnie liczba godzin i dni, które wypełniają zajęcia rekreacyjne i pozaobowiązkowe; coraz to nowe grupy społ. uzyskują prawo do korzystania z czasu wolnego, rośnie masowe zapotrzebowanie na czas wolny, na formy i metody jego racjonalnego spożytkowania. Wielu teoretyków i praktyków twierdzi, że jest on nieodzownym elementem organizacji i funkcjonowania życia społ. współczesnej cywilizacji przemysłowej. Współczesne metody pracy, technologia i intensywność pracy są źródłem silnych stresów i zmęczenia, których usunięcie wymaga dłuższego niż niegdyś wypoczynku, dobrego i przemyślanego jego zorganizowania. Rozszerzenie sfery czasu wolnego jest więc warunkiem wzrostu wydajności pracy i lepszej nauki.

FUNKCJE WYCHOWAWCZE CZASU WOLNEGO.

Poglądy i stanowiska teoretyków na treści i społ. funkcje czasu wolnego są zbieżne. W perspektywie pełnej samorealizacji człowieka rysuje się jedność pracy i czasu wolnego, nie trwała opozycja tych sfer aktywności społecznej. Konsekwencją takiego stanowiska jest traktowanie aktywności w czasie wolnym jako pełnowartościowej aktywności społecznej.

Czas wolny ma wiele funkcji:

służy on wypoczynkowi odnawiającemu zdolności produkcyjne człowieka,
służy zdrowiu fizycznemu i psychicznemu człowieka, jego radości życia,
służy nabywaniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych i zwiększaniu zasobu wiedzy ogólnej,
pozwala na rozwijanie osobowości człowieka i uczestnictwo w życiu społecznym - podczas różnych spotkań towarzyskich, kontaktu z kulturą i sztuką uczy się on współżycia społecznego, kształtuje u siebie nowe uczucia (np. asertywność, empatia), cechy charakteru (np. pracowitość) i odnajduje nowe zainteresowania, a więc rozwija się psychicznie i intelektualnie,
ma też bardzo duże znaczenie fizjologiczne - pozwala na zregenerowanie sił i usunięcie fizycznego i psychicznego zmęczenia z organizmu; nie można sobie wyobrazić życia bez snu, który jest jednym ze sposobów spędzania wolnego czasu.

Funkcje czasu wolnego ucznia można ująć w różnych aspektach:

w aspekcie socjologicznym zwraca się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, które prowadzi do bardziej wydajnego i wytrwałego działania, niż działanie indywidualne,

- czas wolny spełnia dwie podstawowe funkcje :

funkcja odtwarzania sił człowieka pochłanianych w sferze pracy i innych niezbędnych zajęć;
funkcja duchowego (kulturalnego , ideowego , estetycznego ) i fizycznego rozwoju człowieka,
w aspekcie psychologicznym w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wrażeń, odkrywce nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia,
w aspekcie społecznym funkcja polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest włączenie jej do życia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność świadomego w nim uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom i obyczajom.

Poza tym czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej to:

wypoczynek (regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia) - przez wypoczynek rozumiemy fizyczne i psychiczne odprężenie po pracy, które jest niezbędne dla organizmu człowieka; mmoże mieć charakter bierny i czynny (wypoczynek bierny jest mniej skuteczny od wypoczynku czynnego),

rozrywka (f. rekreacyjna) - celem rozrywki jest dostarczenie różnorodnych wrażeń, radości i zadowolenia; funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia, obowiązków rodzinnych i szkolnych, nudy, powtarzających się codziennie czynności,
rozwój osobowości (f. rozwojowa), rozwijanie zainteresowań.

W polskiej literaturze pedagogicznej często spotykamy pogląd, iż wypoczynek, rozrywka oraz rozwój osobowości są najważniejszymi funkcjami czasu wolnego. Niemal wszyscy badacze tej problematyki jednoznacznie ujmują funkcje odpoczynku i rozrywki, różnie natomiast jest określana funkcja wychowawcza. Najczęściej jest ona utożsamiana z rozwijaniem zainteresowań i zdolności, niewielu natomiast naukowców akcentuje kształtowanie postaw, cech charakteru, uspołecznienie dziecka.

Celem wychowania w czasie wolnym powinno być zarówno zaspokajanie potrzeb młodzieży, jak i rozwijanie pasji i talentów.

WYKORZYSTYWANIE CZASU WOLNEGO.

Współczesne życie naraża nas na pośpiech, znużenia, zmęczenie, wyczerpanie. Aby temu zapobiec trzeba pomagać sobie dobrze zorganizowanym czasem wolnym. Gdyż zarówno jego brak jak i złe jego wykorzystanie ma zły wpływ na stan naszego zdrowia psychicznego i fizycznego, stosunki międzyludzkie, zadowolenie z siebie.

Badania nad wykorzystaniem czasu wolnego wiążą się z uzyskaniem informacji na temat różnych zachowań w czasie wolnym, form aktywności dzieci i młodzieży, najczęstszych i ulubionych sposobów spędzania tego czasu, motywacji uczestnictwa w różnych zajęciach, zainteresowań. Treść wypełniająca czas wolny uczniów, jej bogactwo i różnorodność zależy od bardzo wielu czynników. Dostępność instytucji i placówek wychowania pozaszkolnego, instytucji udostępniających kulturę i sztukę, możliwości szkoły i rodziny w zakresie organizacji czasu wolnego, a także rozbudzone zainteresowania kulturalne, społeczne dzieci warunkują rodzaj i zakres ich aktywności w czasie wolnym.

Podstawowe czynniki warunkujące ilość czasu wolnego i sposób jego spędzania przez dzieci i młodzież to:

wiek i status młodzieży (ucząca się czy pracująca),
rodzaj szkoły,
ilość czasu wolnego posiadanego przez ucznia i możliwość jego właściwego twórczego spożytkowania,
prawidłowa organizacja zajęć ucznia w szkole i w domu, a przede wszystkim właściwie skonstruowany tygodniowy harmonogram zajęć obowiązkowych na rzecz szkoły, domu i czynności w czasie wolnym,
istniejąca moda, która jest chętnie przejmowana i naśladowana przez ludzi młodych,
warunki materialne rodziców (opiekunów), zwłaszcza posiadane dochody budżetowe warunki mieszkaniowe i stan zamożności, a co się z tym wiąże, wielkość i wyposażenie mieszkania zarówno w przedmioty i urządzenia służące rodzinie w gospodarstwie domowym, jak i te, które przez swój rozrywkowy, rekreacyjny i kształcący charakter wpływają na ogólny rozwój dzieci i młodzieży,
posiadanie przez dom rodzinny środków masowego przekazu,
wykształcenie i kultura życia codziennego rodziców, a w szczególności ich zawód, hobby oraz warunki kulturalne rodziny - im wyższy jest poziom kultury i wykształcenia rodziców, tym bardziej poprawnie kształtują się zarówno warunki spędzania wolnego czasu, jak i jego treść i forma,
stosowne formy i sposoby spędzania czasu wolnego przez rodziców, starsze rodzeństwo i inne osoby dorosłe w dni powszednie i świąteczne,
wytworzone u dzieci i dorosłych tradycje oraz nawyki w zakresie kulturalnego aktywnego wypoczynku,
środowisko lokalne (małe, średnie czy duże miasto), ośrodki rekreacyjne znajdujące się w tym środowisku, jak: boiska szkolne i sportowe, baseny, lodowiska, ośrodki wypoczynkowe itp.,
grupa rówieśnicza,
różnego rodzaju instytucje, stowarzyszenia, organizacje młodzieżowe i społeczne takie jak szkoły, świetlice, biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieżowe domy kultury, PTTK, ZHP, TPD, zakłady pracy; oferują one formy zajęć tj.: koła zainteresowań, zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne.

W ramach zajęć czasu wolnego rozwija się nawyki wzajemnej pomocy, empatii, uczy się tolerancji, rozwiązywania konfliktów bez agresji, wdraża się do dbałości o zdrowie własne i innych. Krótko mówiąc, dąży się do eliminowania (czy minimalizowania) postaw aspołecznych w kierunku rozwoju - nazywanych - prospołecznymi.

Dzieci i młodzież nie mogą same organizować wolnego czasu według własnej woli, ponieważ za swoje działanie ponoszą ograniczoną odpowiedzialność prawną, lub nie ponoszą jej w ogóle. Czas wolny dziecka musi podlegać w bardzo dużym stopniu pewnym rygorom i racjom ustalonym przez dorosłych. Dzieci i młodzież są też zależne od rad i zaleceń starszych. Mają większą wolność od ograniczeń społecznych i nakazów i mniejszą niezależność w podejmowaniu decyzji. Nawet zabawa to odpowiedzialny wybór formy spędzania czasu wolnego.

Organizatorzy czasu wolnego mają dwa zadania:

stwarzanie możliwości wypoczynku rozrywki i rozwoju,
ukierunkowanie potrzeb i ukształtowanie nawyków właściwego spędzania czasu wolnego.

Dziecko w wieku szkolnym, niezależnie od szczebla edukacji, z utęsknieniem oczekuje dni odpoczynku: soboty, niedzieli, zimowych ferii i wakacji. Kiedy jednak wolny czas nadchodzi, okazuje się, że dzieci, młodzież, a także rodzice nie potrafią racjonalnie go zorganizować i wykorzystać. Przyczyny należałoby upatrywać w niewłaściwych wzorcach przekazywanych dzieciom przez dorosłych preferujących wypoczynek bierny (telewizja, ławka prze blokiem itp.), a także małej kreatywności opiekunów, którzy najczęściej utożsamiają właściwy wypoczynek z wysokimi kosztami (stąd tłumaczenie: nie stać mnie na dobry wypoczynek dla mojego dziecka, nie jestem w stanie zorganizować dziecku czasu wolnego od nauki itd.). Wobec takich realiów pedagodzy, nauczyciele i wychowawcy powinni uświadomić rodzicom następujące fakty:

• Czas wolny od nauki stanowi zwłaszcza, w przypadku dzieci młodszych, znaczącą część każdego dnia, której nie można zmarnować na bezczynne siedzenie przed telewizorem czy na trzepaku.

• Niewłaściwa organizacja czasu wolnego niesie ze sobą liczne niebezpieczeństwa: nałogi, przestępstwa, agresję, a właściwa organizacja wolnego czasu może stanowić antidotum na przemoc.

• Ucząc dziecko właściwego spędzania wolnego czasu, dbamy o jego zdrowie fizyczne i psychiczne, wspomagamy rozwój emocjonalny, rozwijamy zainteresowania, kształtujemy kreatywnego, poszukującego człowieka.

• Postawy i nawyki przekazane dziecku, rozwiną się i zaprocentują w życiu dorosłym, i staną się widoczne w sprawności fizycznej, stanie zdrowia, podejściu do własnych dzieci.

• Rodzic musi czynnie uczestniczyć przynajmniej na początku trudnej drogi prowadzącej ku opanowaniu umiejętności organizowania czasu wolnego od zajęć.

Przed nauczycielem stoi także zadanie wskazania rodzicom konkretnych sposobów organizacji wolnego czasu, które nie wiążą się z dużym nakładem środków finansowych. Również sam nauczyciel czynnie może wspierać opiekunów, organizując zajęcia pozalekcyjne. W placówce, w której pracuję każdego roku uczniom przedstawiana jest bogata oferta zajęć pozalekcyjnych:

• zajęcia umuzykalniające;

• zajęcia śpiewu;

• zajęcia regionalne,

• zajęcia warsztatowe realizujące program wychowawczo - profilaktyczny "Spójrz inaczej";

• zajęcia przyrodnicze;

• zajęcia informatyczne;

• zajęcia sportowe.

Oprócz tego dzieci mogą korzystać z lekcji języków obcych, pracować w sekcji dziennikarskiej czy Samorządzie Uczniowskim.

Uczestnicząc w wymienionych formach zajęć pozalekcyjnych, uczniowie spędzają wolny czas racjonalnie i bezpiecznie. Połknięty podczas zajęć bakcyl inspiruje dziecko do kontynuowania pracy rozpoczętej na zajęciach, zachęca do dalszego wysiłku w domu.

Jeśli słońce pozwoli tylko na wyjście na podwórko, opiekunowie mają złudne przekonanie o tym, że dziecko wypoczywa w odpowiedni sposób. Nie interesują się przy tym, często pochłonięci własnymi zajęciami, w czyim towarzystwie przebywa i czym się zajmuje. Warto wiedzieć o tym, że znaczna część aktów agresji, kradzieże, wyłudzenia i szantaże mają miejsce właśnie na podwórkach w pobliżu rodzinnych domów dzieci. Należałoby więc tworzyć osiedlowe kluby i świetlice, ścieżki rowerowe, czy zapomniane ścieżki zdrowia.

Bardzo ważnym problemem jest efektywne wykorzystywanie czasu wolnego. Czas jest ważnym zasobem każdego człowieka. Poprzez dokładną analizę naszego czasu, jaki mamy do dyspozycji możemy zaplanować, jak rozporządzić danym nam czasem. Nie jest to tylko czas wolny, jest to też czas, w którym musimy wykonać zadania które należą do naszych obowiązków (praca domowa, dbanie o dom i rodzinę). Jest to też czas, który możemy przeznaczyć dla nas, dla zaspokojenia własnych interesów, potrzeb, odpoczynku czy rekreacji (itp.) Różne osoby mogą mieć zupełnie odmienny stosunek do czasu. Aby w sposób efektywny podołać wszystkim obowiązkom zawodowym i domowym, musimy przeanalizować sobie nawyki, w które „popadliśmy” i zająć się tym problemem. Każdego dnia powinniśmy sobie ustalać jak chcemy spędzić dzień, a przede wszystkim załatwić wszystkie sprawy które na nas przypadły, wybierając odpowiednią kolejność i nie rezygnując tym samym odpoczynku czy relaksu lub zajęć które nam sprawiają przyjemność.

Stosunek każdego z nas do czasu wciąż się zmienia. Powodują to nieustannie wprowadzane nowe możliwości technologiczne, które mają znaczący wpływ na naszą pracę, podróże i porozumiewanie się. Np. Intenet oraz e-mail czy media sprawiają, że komunikacja między ludźmi jest niemal natychmiastowa. Możemy kontaktować się z całym światem, przesyłać ważne informacje itp. Podróżowanie, zwłaszcza w przypadku dużych odległości, odbywa się znacznie szybciej i coraz więcej osób na nie stać. Ze względu na dużą ilość firm proponujących takie usługi ceny spadają i coraz więcej ludzi może z nich korzystać. Większa ilość dostępnych udogodnień sprawia, że możemy zrobić więcej w ciągu dnia. Z drugiej strony, presja czasu stale się zwiększa, co z kolei pociąga za sobą konieczność jak najbardziej efektywnego i produktywnego jego wykorzystania.

Sposoby wykorzystywania czasu stają się nawykiem, dlatego warto się zastanowić, jak zmienić swoje złe przyzwyczajenie. Jeśli nam się to uda, będziemy mogli lepiej zorganizować pracę, naukę i więcej czasu poświęcić na najbardziej istotne sprawy.

STYLE SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO.

Zachowania w czasie wolnym należą do sfery relatywnie swobodnego wyboru jednostki. Dlatego wychowywać w czasie wolnym to znaczy udzielać młodzieży pomocy w dokonywaniu tych wyborów według najlepszych kryteriów. Formy i sposoby czasu wolnego przez młodzież mają być tak dobrane, by optymalnie rozwijały jednostkę. Nie wystarczy bowiem zagospodarowanie czasu wolnego i wyeliminowanie nudy, trzeba także rozwijać aktywność i twórczą postawę.

Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne:

wypoczynek czynny i bierny,
rozrywka,
rozwijanie zainteresowań.

Sposoby spędzania wolnego czasu podzielić można na sześć podstawowych kategorii:

1. Związane z przyjętymi na siebie obowiązkami:

- dokształcania

- pomocy rodzinie

- działalności organizacyjno- społecznej

- religijnymi

2. Związane z aktywnością podmiotu w dziedzinie:

- artystycznej

- technicznej

- sportu i rekreacji fizycznej

- turystyki

3. Związane z uczestnictwem w kulturze:

- w formie odbioru środków masowego przekazu (TV, radio, prasa, książki, kino, teatr)

4. Związane z uczestnictwem w życiu społecznym:

- przebywanie z sympatią

- spacery z kolegami

- uczęszczanie do kawiarni, dyskotek, klubów, spotkania towarzyskie itp.

- oglądanie imprez sportowych

5. Związane z realizacją indywidualnych zamiłowań:

- różnego rodzaju hobby, uprawianie działki itp.

- bierny wypoczynek

6. Zachowania o charakterze patologii społecznej:

- nałogowe picie alkoholu

- narkomania

- nadużycia seksualne

- przestępczość.

W systemie wartości młodzieży na czoło wybija się uzyskanie wyższego od posiadanego obecnie wykształcenia, na drugim miejscu odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne; na trzecim wykonywanie interesującej pracy. Istotne miejsce zajmuje także pragnienie podróżowania, zwiedzania świata. W aspiracjach z zakresu czasu wolnego dominuje przede wszystkim pragnienie posiadania dużej ilości czasu wolnego. Turystyka zarówno w marzeniach, jak i w preferowanych wzorach spędzania czasu wolnego cieszy się największym uznaniem młodzieży.

CZAS WOLNY MŁODZIEŻY MIEJSKIEJ

Wśród młodzieży miejskiej dominują zachowania związane z uczestnictwem w kulturze w formie odbioru programów środków masowego przekazu. Najpowszechniejszym zachowaniem zarówno w dni powszednie, jak i w niedzielę - jest oglądanie telewizji. Ok. 90% ogółu młodzieży ogląda programy kilka razy w tygodniu lub codziennie. Tylko 3% stwierdziło, że w zasadzie nie ogląda TV. Młodzież ogląda przede wszystkim programy z bloku rozrywkowego, czyli wszelkiego rodzaju teleturnieje, talk showy i oczywiście filmy. Równie popularne jak oglądanie TV jest słuchanie muzyki. 91% młodzieży słucha radia codziennie lub prawie codziennie. Podobnie jak oglądanie TV słuchanie radia stało się codziennym nawykiem, z tym, że wymaga ono mniejszego zaangażowania i uwagi, wskutek czego odbywa się to niejednokrotnie w toku wykonywania innych czynności. Na trzecim miejscu wymienić trzeba czytelnictwo prasy i książek. Prasę codzienną czyta, przynajmniej kilka razy w tygodniu, 86% młodzieży, a 74% czyta ja codziennie. Jednakże 35% badanych nie czytywała książek w ogóle bądź też czytała je przypadkowo, co jest objawem niepokojącym. Młodzież z dużych miast czyta więcej niż młodzież z małych miasteczek. Nieco częściej czytają dziewczęta niż chłopcy.

Czytanie książek najpowszechniej występuje w kategorii młodzieży uczącej się (72%), następnie wśród młodzieży pracującej i uczącej się (58%). Kolejnym popularnym zachowaniem jest uczęszczanie do kina. Ok. 67% badanych robi to przynajmniej 2-3 razy w miesiącu. Najliczniejszą kategorię kinomanów stanowi młodzież w wieku 17-19 lat (74%) oraz 15-16 lat (67%). Młodzież ogląda przede wszystkim filmy z tzw. repertuaru lekkiego - komedie, filmy przygodowe - ok. 29% młodzieży oglądało wyłącznie ten rodzaj filmów. Przynajmniej co drugi spośród badanych spędza czas wolny z sympatią. Ok. 39% badanych stwierdziło, że zwykle spędza czas wolny z rodziną .Wiele zachowań młodzieży w czasie wolnym realizowane jest w grupie, zwłaszcza w nieformalnej grupie rówieśniczej, oraz że łączą się na zasadzie akceptowania danego systemu wartości manifestującego się wyraźnie właśnie w zachowaniach w czasie wolnym.

W tym sensie można mówić o wzorach zachowań grupowych, spośród których da się wyodrębnić następujące wzory:

intelektualny (zespoły zainteresowań, dokształcania, dyskusji) - występował powszechniej w dużych ośrodkach miejskich dysponujących ośrodkami akademickimi, rzadziej w małych miastach; realizuje go przede wszystkim młodzież ucząca się,
społeczny (organizacje społeczne, akcje społeczne, pomoc innym ludziom) - przede wszystkim młodzież szkolna; najpowszechniejsze są udziały w akcjach społecznych oraz niesienie pomocy innym ludziom,
artystyczny (amatorska twórczość artystyczna) - realizowany bywa raczej w miastach średnich niż dużych i raczej przez młodzież poniżej 20 roku życia; najwięcej młodzieży zajmuje się twórczością plastyczną, a więc malarstwem, grafiką, fotografiką i filmem, rzemiosłem artystycznym oraz twórczością muzyczną, przede wszystkim grą na jakimś instrumencie, śpiewem i tańcem; oddziałuje on korzystnie na kształtowanie osobowości,
techniczny (zajęcia techniczne)
sportowy - jest jednym z najsłabiej realizowanych, choć najbardziej akceptowanych wzorów zachowań młodzieży w czasie wolnym; aktywność sportowa wyraźnie maleje z wiekiem respondentów, a sport uprawia przede wszystkim młodzież ucząca się raz lub dwa razy w tygodniu i przeznacza na ten cel w sumie nie więcej niż 3 do 4 godzin tygodniowo,
turystyczny - stosunkowo najczęściej turystykę uprawiają studenci, częściej też uprawiają ją uczniowie niż młodzież pracująca; walory wychowawcze turystyki są oczywiste: umożliwia ona poznawanie przyrody, kultury oraz społeczności terenów odwiedzanych, odgrywa istotną rolę w wychowaniu emocjonalnym, sprzyja też wyrabianiu wielu konkretnych umiejętności,
ludyczno - towarzyski (jego realizacja polega na uczestniczeniu w prywatkach, różnego typu imprezach, przebywaniu w kawiarniach, dyskotekach, klubach, wspólnym spędzaniu czasu z nieformalną grupą koleżanek i kolegów; procent młodzieży realizującej ten wzór jest największy),
patologiczny.

CZAS WOLNY MŁODZIEŻY WIEJSKIEJ.

Różnie kształtują się dążenia i cele młodzieży wiejskiej w zależności od potrzeb, możliwości, wielu uwarunkowań środowiskowych czy oceny aktualnej sytuacji. Utrwalają się tendencje do wyrwania się z obowiązujących w tradycji życia wiejskiego wzorów ciągłej harówki, nieprzerwanej roboty. Kształtuje się nastawienie na bardziej konsumpcyjny tryb życia, polegającym na dążeniu do uzyskania głębszych wartości, na uczestnictwie w szeroko pojętych dobrach kultury całego narodu. Jako kategoria nie był on znany w dawnej kulturze chłopskiej. Istniał czas, który nie był czasem pracy, był jednak włączony do innych sfer życia i funkcjonował wraz z organizacją pracy, wyznaczoną warunkami przyrodniczymi oraz rodzinno-sąsiedzkimi stosunkami, życiem religijnym i jego instytucjami (obrzędy Bożego Narodzenia, Wielkanocne, odpusty, pielgrzymki itp.), zwyczajami i obyczajowością.

W czasach dzisiejszych wszelkie formy życia wiejskiego ulegają gwałtownym przeobrażeniom.

Dominujące cechy wzorów zachowań młodzieży w czasie wolnym to:

wzory zasadniczo zdeterminowane przez miejski styl życia,
wzory będące wyrazem dążeń i aspiracji indywidualnych,
nastawienie na poszukiwanie atrakcji i rozrywki,
wzory, w których jedne zachowania uzależnione są od innych,
wzory polegające na uczestnictwie grupowym.

Wyróżniamy sześć podstawowych wzorów zachowań młodzieży wiejskiej:

1. Typ odbiorcy środków masowego przekazu; jest to wzór zachowań polegający na:

- lekturze książek i prasy

- słuchaniu radia

- uczęszczaniu do kina

- oglądaniu telewizji

2. Typ zorientowany na współżycie w grupie, preferujący udział w życiu grupowym, który sprzyja takim zachowaniom jak:

- rozmowy towarzyskie, pogawędki

- dowolne, spontaniczne przebywanie razem

3. Typ poszukujący rozrywki w zabawie tanecznej, dyskotece itp.

4. Typ przejawiający aktywność twórczo ekspresyjną, a więc zachowania związane z:

- uczestnictwem w zespołach teatralnych, wokalno muzycznych itp.

- zainteresowaniami własnymi, hobby

- udziałem w zorganizowanych grupach dyskusyjnych

5. Typ sportowca, rozumiany szeroko jako wzór zachowań związanych ze stałym uprawianiem sportu, wymagającym treningów i najczęściej zorganizowanym, ale także zachowań o charakterze zabawowo rekreacyjnym

6. Typ zorientowany na konsumpcję kulturalną, z wyłączeniem zachowań związanych z odbiorem środków masowego przekazu, a więc przede wszystkim na:

- uczęszczanie do teatru

- udział w imprezach o charakterze widowiskowym.

Najwięcej młodzieży można zakwalifikować jako typ odbiorcy środków masowego przekazu i typ zorientowany na współżycie w grupie. Najmniej zaś jako typ zorientowany na konsumpcję związaną z uczęszczaniem do teatrów, na koncerty, oglądaniem zespołów estradowych itp.

PATOLOGIA WYCHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY W CZASIE WOLNYM (PRZYCZYNY I PRZEJAWY).

Kwestia wolnego czasu oraz jego racjonalnego wykorzystania budzi coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów , socjologów , lekarzy . Zainteresowanie to dotyczy szeregu jego aspektów, głównie zaś: jakie treści i formy powinny wypełniać czas wolny, aby stał się on czasem, który zabezpiecza właściwy rozwój biologiczny, regeneruje siły, pozwala na utrzymanie zdrowia, sprawności fizycznej, zapewnia udział w szeroko rozumianej kulturze, sprzyja harmonijnemu rozwojowi człowieka, wyzwalając jego nowe pragnienia i potrzeby.

Czas wolny dzieci i młodzieży odznacza się pewną swoistego rodzaju specyfiką - niekiedy dłuży się, nuży i męczy, jeśli dziecko nie potrafi go odpowiednio wykorzystać. Większość dzieci i młodzieży nie umie właściwie gospodarować swoim czasem wolnym od zajęć. Nie potrafi, gdyż jest to umiejętność, jaką trzeba we właściwy sposób kształtować i pielęgnować od najmłodszych lat.

Poprzez pracę ucznia rozumie się naukę w szkole, w domu oraz zajęcia w gospodarstwie domowym. Praca ucznia jest ściśle związana z jego wypoczynkiem. Dla utrzymania właściwego rytmu i uniknięcia niepożądanych zjawisk musi istnieć równowaga pomiędzy wykonywaną pracą a wypoczynkiem. Niewłaściwy rytm pracy i wypoczynku powoduje:

osłabienie organizmu,
zmniejszenie odporności na choroby,
szybkie męczenie się,
pogorszenie koordynacji nerwowo-mięśniowej,
występowanie bólów mięśniowych lub stawowych.

Czas wolny uczeń może wykorzystać w sposób pożyteczny dla rozwoju swojej osobowości (w czym niejednokrotnie dorośli powinni mu pomóc), ale również w tym czasie może znaleźć okazję do różnych niepożądanych zachowań, zwłaszcza jeżeli pozostawione jest samemu sobie. Sprawą bardzo ważną jest nie tyle organizowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży, lecz także przygotowanie do samodzielnej jego organizacji, wdrożenie do wykorzystania czasu wolnego w sposób racjonalny, przeznaczając go na wypoczynek i na rozwijanie własnych zainteresowań. Jeśli dzieci zdobędą umiejętności i przyzwyczajenia aktywnego, wartościowego, urozmaiconego spędzania czasu wolnego, to mogą się one utrwalić na całe życie i uczynić bogatszym w przyszłości.

Psychohigieniczne ujęcie czasu wolnego zakłada rozładowywanie i usuwanie psychicznego zmęczenia, napięć i stresów. Jeśli tak, to należy go rozumieć jako proces niezbędny dla odnowy sił psychofizycznych ucznia. Wiąże się to z przykrymi przeżyciami w szkole, pracy czy rodzinie. Problem redukcji stresu poprzez właściwie zorganizowany wypoczynek, w dzisiejszych czasach nabiera szczególnego znaczenia.

Zdaniem badaczy tematu, właściwe formy wypoczynku zapobiegają powstawaniu wielu zaburzeń zdrowia psychicznego. Dzięki nim wyrabia się poczucie dystansu wobec problemów życia codziennego. To z kolei daje szansę efektywniejszego i twórczego podejścia do dalszej pracy, nauki czy innych obowiązków.

Organizacja, treść, forma wykorzystania czasu wolnego zależy od środowiska społecznego w którym się wychowujemy. Działalność organizacji społecznych i kulturalnych, instytucji organizujących czas wolny, tradycje kulturowe, stopień koncentracji ludności to czynniki decydujące o spożytkowaniu czasu wolnego i o jego walorach wychowawczych i poznawczych. Żeby mówić o pozytywnym i wartościowym spędzaniu czasu wolnego przez dzieci i młodzież trzeba powiedzieć o odpowiednim przygotowaniu bazy rekreacyjnej i pozytywnym nastawieniu ludzi dorosłych do problemu spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież.

Formy spędzania czasu wolnego muszą być na tyle atrakcyjne, by nie poszukiwano przeciwstawnych im form. Chodzi tu głownie o patologiczne formy wypełniania czasu wolnego. Wobec wszechogarniającej fali zagrożeń przemocą, agresją, uzależnieniami, przed wychowawcami rodzą się ogromne wyzwania. Musimy tak organizować czas wolny, by w miarę możliwości powstrzymać tę falę. Zadanie to niełatwe, ale warto przynajmniej poprzez czas wolny chronić młodych, by nie podejmowali ryzykownych zachowań, by nie wchodzili na drogę przestępczości, alkoholu, narkotyków, przemocy, by nie stali się w przyszłości niewolnikami wirtualnego świata, i by do końca nie zatracili człowieczeństwa, by pamiętali wreszcie o podstawowych wartościach: dobra, prawdy i piękna.

Większość badaczy podkreśla ubóstwo form i sposobów spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież twierdząc, iż są one bardzo ograniczone i sprowadzają się do oglądania telewizji, video, czytania książek czy też gry na automatach, komputerach. Rola rodziców wychowujących dziecko do kultury wolnego czasu powinna polegać nie tylko na udostępnieniu im treści kulturalnych, ale także na ukierunkowaniu wyboru tych treści. Podstawowe znaczenie ma tu sposób korzystania ze środków masowego przekazu; należy zwrócić uwagę, czy sprzyja on wytworzeniu się postawy konsumpcyjnej, czy skłania do refleksji, rozszerza zasób doświadczeń, kształtuje pożądane postawy moralne i zainteresowania.

Nie zawsze dorośli zdają sobie sprawę z tego, że masmedia stanowią źródło skondensowanych bodźców wizualno-słuchowych oddziaływujących na psychikę i sferę emocjonalną młodego człowieka. O ile wyważona ich ilość może przynieść niewątpliwe korzyści, o tyle ich nadmiar - nietypowe szkody. Początkowe niedostrzegalne, stale zwiększające się obciążenie psychiki i sfery emocjonalnej może doprowadzić nawet do poważnych zaburzeń zdrowia psychicznego dziecka.

Z dotychczasowych badań wynika także, że najpopularniejszymi zajęciami, które pochłaniają wolny czas dzieci są spacery i wycieczki oraz gry i zabawy; rzadziej zajmują się jakimś hobby, rozwijają zdolności techniczne, plastyczne i muzyczne, uczęszczają do kina, teatru. Aby sytuacja ta uległa poprawie, aby podstawowe formy spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież nie ograniczały ich ruchowej, twórczej i intelektualnej aktywności, należy edukować w tym zakresie rodziców i przez nich przekazywać odpowiednie wzory zachowań.

Ważne jest, aby rodzice rozumieli potrzebę kontaktu młodego człowieka ze środowiskiem i nie ograniczali jego rozrywek do zajęć organizowanych w domu rodzinnym, lecz docenili wzory kulturalnych zachowań w czasie wolnym, jakie proponują różnego rodzaju placówki. Umiejętne planowanie i organizacja zarówno dnia zajęć jak i czasu wolnego to nieodzowny warunek prawidłowego rozwoju i doskonalenia się fizycznego i psychicznego człowieka.

ROLA ORGANIZACJI I STOWARZYSZEŃ SPOŁECZNYCH W REALIZACJI FUNKCJI OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZYCH I ORGANIZOWANIU CZASU WOLNEGO.

Właściwa organizacja czasu wolnego sprzyja procesowi wychowania i socjalizacji. Dzięki temu właśnie wchodzi w zakres oddziaływań profilaktycznych, mających na celu prawidłowy rozwój osobowości młodzieży. Dokonuje się to przy współpracy ze szkołą i odpowiednimi placówkami, poradniami uzależnień itd.

Powszechnie wiadomo jest, że za wychowanie własnych dzieci w pierwszej kolejności odpowiedzialni są rodzice. Należy jednak zauważyć, iż w dobie dużych zmian społecznych zachodzących we współczesnym świecie, rozwoju technologii, komputeryzacji, wydłużenia czasu pracy i innych czynników rodzice w większości nie dysponują wolnym czasem, który w całości mogliby i pragnęli poświęcić dzieciom. Dlatego w inicjatywę zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży powinna włączyć się szkoła, jako placówka mająca na celu nie tylko edukować, ale również dbać o wszechstronny rozwój i wychowanie uczniów. Mając powyższe na uwadze w szkole należy organizować zajęcia pozalekcyjne, które w atrakcyjny sposób wypełnią czas wolny wychowanków, przyczynią się do rozwoju ich zainteresowań i zdolności, wpłyną na poszerzenie wiedzy z różnych dziedzin oraz pobudzą ich twórczą i ruchową aktywność. Wystarczy, aby, każdy nauczyciel obudził żywe zainteresowanie swoim przedmiotem bodaj u kilku uczniów, a suma da pełny wkład nauczycielstwa w rozbudzenie amatorskich form wczasowania. Ogromne szanse w tym zakresie mają nauczyciele wychowania fizycznego, przedmiotów artystycznych i zajęć praktycznych.

Działalność szkoły w wolnym czasie skupia się na:

organizowaniu różnego rodzaju imprez,
udostępnianiu biblioteki, czytelni świetlicy szkolnej,
udostępnianiu sali gimnastycznej, zajęcia sportowo-rekreacyjne,
organizowanie wszelkich kół zainteresowań (polonistyczne, matematyczne, informatyczne, plastyczne, muzyczne, taneczne, teatralne itp.),
powstawanie organizacji uczniowskich, np. zuchy, harcerze,
organizowanie różnego rodzaju klubów, np. Miłośników Przyrody, Majsterkowicza,
turystyka piesza.

Udział wielu szkół w realizacji funkcji wychowawczej czasu wolnego jest niezadowalający, zauważyć można niedomogi i braki w funkcjonowaniu poszczególnych ogniw pracy pozalekcyjnej szkoły. Nauczyciele i uczniowie odczuwają potrzebę wprowadzenia zmian w istniejącą rzeczywistość szkolną w zakresie organizacji działalności pozalekcyjnej. Potrzeby dotyczą zwiększenia i ulepszenia bazy lokalowej szkoły, technicznej, a także treści i metod prowadzenia zajęć. Skuteczny udział szkół w organizacji czasu wolnego uczniów zależy od wielu czynników, wśród których najważniejszymi są:

sytuacja kadrowa w szkole,
warunki lokalowe,
wyposażenie techniczne szkoły,
dojazdy uczniów do szkoły, dojazdy nauczycieli,
stopień atrakcyjności zajęć pozalekcyjnych.

Bardzo ważnym jest, aby osoby odpowiedzialne za organizację oraz prowadzenie poszczególnych zajęć, czyli w większości nauczyciele i wychowawcy byli dobrymi organizatorami, stosowali ciekawe i atrakcyjne formy pracy i by potrafili zachęcić uczniów do aktywnego w nich udziału. Wszystkie propozycje dotyczące planowanych zajęć powinny opierać się przede wszystkim na aktualnych zainteresowaniach dzieci, gdyż tylko, wówczas staną się atrakcyjne i popularne. Każde zajęcie musi być tak pomyślane, by uczestnicząca w nich młodzież lub dzieci były nie tylko widzami, obserwatorami lecz kreatywnymi i aktywnymi realizatorami.

Odpowiednio prowadzone przez szkołę zajęcia pozalekcyjne w dużym stopniu przyczynią się do umiejętnego wykorzystania czasu wolnego przez uczniów, przygotują ich do życia w społeczeństwie, do pracy i do kulturalnego wykorzystania czasu w ich późniejszym życiu.

Drugim ważnym elementem wspomagającym realizację funkcji opiekuńczo - wychowawczych czasu wolnego dzieci i młodzieży jest działalność placówek wychowania pozaszkolnego.

W systemie edukacji istotną rolę w organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży spełniają placówki wychowania pozaszkolnego, tj.:

pałace młodzieży (PM),
młodzieżowe domy kultury (MDK),
ogniska pracy pozaszkolnej (OPP),
międzyszkolne ośrodki sportowe (MOS),
ogrody jordanowskie (OJ),
inne placówki specjalistyczne.

Placówki te funkcjonują na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 września 1993 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek oświatowo-wychowawczych (Dz. U. Nr 95, poz. 232 i z 1997 r. Dz. U. Nr 75, poz. 473).

Zróżnicowana oferta programowa placówek realizujących zadania oświatowe, kulturalne i rekreacyjne sprzyja kształtowaniu osobowości, zdobywaniu różnorodnych umiejętności oraz rozwijaniu zainteresowań intelektualnych i estetycznych młodego pokolenia. Placówki te kształcą umiejętność samodzielnego organizowania czasu wolnego. W coraz większym stopniu rozszerzają i uzupełniają funkcje wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne szkoły, wspierają także działania wychowawcze rodzin.

Środki finansowe na realizację programu placówki czerpią z budżetu państwa, samorządów terytorialnych, z opłat rodziców oraz wypracowują je same (działalność gospodarcza). W sytuacji, gdy znaczna część społeczeństwa ubożeje, istnieje realne niebezpieczeństwo, że z ofert spędzania wolnego czasu będą mogły korzystać tylko dzieci z rodzin zamożnych.

Opłaty za określone zajęcia wprowadzają zarówno placówki publiczne (na komitet rodzicielski), jak i niepubliczne. Opłaty pobierane przez niepubliczne placówki stanowią barierę uniemożliwiającą powszechne korzystanie z tego typu usług oświatowych. Z braku wystarczających środków resort oświaty nie wspomaga finansowo niepublicznych placówek oświatowych.

Analizując działalność placówek oświatowych zajmujących się organizacją czasu wolnego dzieci i młodzieży, należy zauważyć, że ich programy ulegają stopniowym przeobrażeniom i coraz częściej odpowiadają na aktualne zapotrzebowania środowisk zaniedbanych wychowawczo. Sprzyja temu dobrowolność uczestnictwa w zajęciach, atrakcyjność ofert, otwartość na nowe propozycje i partnerski stosunek nauczyciela - instruktora do uczestników.

Stan i perspektywy działalności placówek wychowania pozaszkolnego, zagospodarowujących czas wolny młodego pokolenia, są zdeterminowane przez sytuację całej edukacji. Ograniczony budżet resortu oświaty pozwala na podejmowanie jedynie wybranych działań, nie dopuszczających do pogorszenia sytuacji placówek. Jednocześnie, ze względu na zapotrzebowanie społeczne i problemy wychowawcze z młodzieżą, konieczne są zmiany w funkcjonowaniu placówek wychowania pozaszkolnego.

Ministerstwo Edukacji Narodowej planuje następujące działania:

dofinansowanie z budżetu resortu konkursów, przeglądów, festiwali, warsztatów oraz innych form prezentacji dorobku wychowanków i nauczycieli,
racjonalne ograniczenie komercjalizacji placówek,
wspieranie amatorskiego ruchu artystycznego,
podejmowanie zadań o charakterze promocyjnym, dającym nauczycielom, uczniom, szkołom i innym placówkom satysfakcję pozamaterialną (np. cykl audycji w programie telewizji publicznej, nagrody, materiały programowo-metodyczne etc.),
przygotowanie aktów prawnych umożliwiających placówkom wzbogacenie działalności merytorycznej, poszerzenie oferty o działania profilaktyczne i współpracę z rodziną oraz wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań dotyczących zarządzania i organizacji pracy,
zlikwidowanie statutów placówek oświatowych oraz opracowanie standardów wychowania pozalekcyjnego i pozaszkolnego,
doskonalenie nauczycieli w zakresie diagnozowania i zapobiegania uzależnieniom i patologii zachowań społecznych, umiejętności psychospołecznych oraz form i metod pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej,
promowanie i wdrażanie programów edukacyjnych i wychowawczych, reformujących placówki wychowania pozaszkolnego oraz podnoszących jakość ich pracy, m.in.:

- zawierających oferty dla dzieci i młodzieży o niesprecyzowanych zainteresowaniach, obejmujących młodzież z grup subkulturowych i zagrożoną patologią,

- wyrównujących poziom życia dzieci pochodzących z rodzin wymagających szczególnej pomocy,

- integrujących różne dziedziny kultury oraz działania, instytucji i organizacji pozarządowych,

- wiążących edukację kulturalną z dziedzictwem kulturowym - lokalnym, regionalnym i narodowym,

- zawierających oferty dla dzieci i rodzin wiejskich,

wspieranie rodzinnych wzorów spędzania czasu wolnego poprzez np. organizację imprez i zajęć kulturalnych dla rodzin, turystykę wielopokoleniową sprzyjającą poznaniu dorobku kultury narodowej oraz inne formy.

Założeniem reformy systemu oświaty jest wyrównanie w jak najpełniejszym zakresie szans edukacyjnych poprzez:

powszechną i wyrównaną jakościowo edukację dzieci najmłodszych - oznacza to większy dostęp do przedszkoli oraz wyrównany poziom szkół podstawowych,
powszechność pełnego wykształcenia średniego uzyskaną na podstawie zapewnienia drożności różnych rodzajów szkół,
wyposażenie w możliwość spełnienia funkcji socjalnych wobec młodzieży posiadającej trudne warunki materialne i rodzinne,
wspieranie szkół w pełnieniu w szerokim zakresie funkcji opiekuńczych, integracyjnych, kulturalnych i rekreacyjnych przez rozwój zajęć pozalekcyjnych,
zapewnienie dobrego systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli eliminującego niską jakość nauczania,
zapewnienie dostępu do kształcenia na poziomie wyższym młodzieży z rodzin ubogich poprzez sprawny i rozbudowany system kredytów studenckich,
zwiększenie dostępu do edukacji dla osób niepełnosprawnych zarówno przez rozwój szkolnictwa specjalistycznego jak też zwiększenie kształcenia w ramach szkolnictwa zintegrowanego oraz likwidację barier.

Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie wychowania pozaszkolnego przebiega na różnych poziomach, począwszy od inicjatyw lokalnych podejmowanych wspólnie z placówkami oświatowo-wychowawczymi poprzez współpracę z władzami samorządowymi i kuratoriami, aż do współdziałania z instytucjami szczebla centralnego.

W celu usprawnienia współpracy z organizacjami pozarządowymi konieczna jest zmiana przepisów zmierzająca do decentralizacji systemu zarządzania środkami finansowymi oraz przekazania samorządom wszystkich szczebli zadań państwowych dla jednostek niepaństwowych przy określeniu priorytetów i standardów. Centralnymi winny pozostać jedynie zadania strategiczne dla państwa.

Międzyresortowy Program Edukacji Kulturalnej.

Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 27 listopada 1996 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Ministerstwem Kultury i Sztuki zobowiązało się m.in. do:

uznania pozalekcyjnej artystycznej działalności uczniów jako przedłużenia procesu dydaktycznego,
uwzględnienia przedmiotów artystycznych w projekcie "Nowej matury",
wprowadzenia do programów szkolnych wiedzy o mediach, ich recepcji i wyborach,
upowszechniania autorskich programów artystycznych w szkołach,
wprowadzenia edukacji kulturalnej do systemu edukacji permanentnej,
opracowania zasad współpracy szkół i instytucji kultury w celu zwiększenia dostępności edukacji estetycznej w formach szkolnych,
dokumentowania i popularyzacji dorobku niekonwencjonalnych warsztatów doskonalących umiejętności nauczycieli,
promowania programów realizowanych przez instytucje kultury, placówki oświatowe, ruch społeczny, szkolnictwo.

Uczestnictwo w społecznym ruchu kulturalnym, to czynny udział dzieci w zajęciach zespołów, kół i klubów artystycznych - głównie teatralnych, tanecznych, muzycznych, plastycznych, filmowych.

Profesjonalne instytucje kultury popierają prawo dziecka do wszechstronnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Organizowane od kilkudziesięciu lat przez większość filharmonii koncerty objazdowe dla dzieci i młodzieży w szkołach, domach kultury itp. odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu estetycznych potrzeb młodych słuchaczy. Związki i stowarzyszenia muzyczne organizują koncerty, festiwale, konkursy, wystawy, odczyty i audycje muzyczne, a także mistrzowskie kursy, obozy muzyczne i warsztaty kompozytorskie dla młodzieży.

W ostatnich latach daje się zauważyć znaczny wzrost liczby uczniowskich klubów sportowych w całym kraju. Kluby te działają przede wszystkim przy szkołach podstawowych, szkołach średnich, ośrodkach sportowych, domach dziecka, parafiach, domach kultury i innych instytucjach. Działalność klubów oparta jest na dobrowolności zrzeszania się w nim uczniów, ich rodziców i nauczycieli. W każdym klubie działa co najmniej jedna sekcja, w której odbywa się specjalizacja sportowa. Założeniem klubów jest organizacja aktywnego wypoczynku i rekreacji. Natomiast program "Szkolenie młodzieży uzdolnionej sportowo" adresowany do zawodników wyróżniających się odpowiednimi warunkami psychofizycznymi, spowodował uruchomienie szkół mistrzostwa sportowego, szkolenia makroregionalnego utalentowanej młodzieży, stworzenie warunków treningowych i socjalnych niezbędnych dla rozwoju talentów sportowych.

7. KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA UCZNIÓW KLAS 4 - 6 SZKOŁY PODSTAWOWEJ.

1. Czym jest dla Ciebie czas wolny?

.....................................................................................................................................................................................

2. Czy masz dużo czasu wolnego?

nie
tak,
1 godzinę dziennie
1-2 godziny dziennie
2-4 godziny dziennie
4 godzin dziennie

3. Określ częstotliwość wykonywanych zajęć (zaznaczając krzyżykiem), podkreśl te które lubisz robić najbardziej, jeśli uznasz - dodaj inne.

WYKONYWANE ZAJĘCIE	CZĘSTOTLIWOŚĆ WYKONYWANIA
	BARDZO CZĘSTO	CZĘSTO	RZADKO	BARDZO RZADKO
KURSY JĘZYKOWE
OGLĄDANIE TELEWIZJI
CZYTANIE
UPRAWIANIE SPORTÓW
PŁYWANIE
ROZWIJANIE SWOJEGO HOBBY, SWOICH PASJI
SPOTYKANIE SIĘ ZE ZNAJOMYMI
GRY I ZABAWY ZESPOŁOWE
GRA NA INSTRUMENTACH, MUZYKOWANIE
PRZEBYWANIE Z RODZINĄ
ZAJĘCIA DODATKOWE POZASZKOLNE, KÓŁKA ZAINTERESOWAŃ
PRACA SPOŁECZNA, WOLONTARIAT
KINO
TEATR
MUZEA, GALERIE
FILHARMONIA
GRY KOMPUTEROWE
SŁUCHANIE MUZYKI
SURFOWANIE PO INTERNECIE

4. Jakie pozycje w programie telewizyjnym oglądasz najczęściej?

1) programy :

edukacyjne (jakie?) .................................................................................................................................
informacyjne (jakie?) ..............................................................................................................................
rozrywkowe (jakie?) .................................................................................................................................
dokumentalne (jakie?) ..............................................................................................................................
publicystyczne (jakie?) ............................................................................................................................
teleturnieje (jakie?) ……………………………………………………………………………………………………………………………
reality show (jakie?) ................................................................................................................................

2) filmy:

przygodowe
przyrodnicze
sensacyjne

5. Ile czasu codziennie spędzasz przed telewizorem?

1 godzinę
1-2 godziny
2-4 godzin
4 godziny

6. Ile czasu codziennie spędzasz przy komputerze?

1 godzinę
1-2 godziny
2-4 godzin
4 godziny

7. Czy uczęszczasz na zajęcia pozalekcyjne?

tak - jakie i gdzie? ....................................................................................................................................
nie - dlaczego? .........................................................................................................................................

8. Czy Twoja szkoła proponuje zajęcia pozalekcyjne?

tak - jakie? ................................................................................................................................................
nie
nie wiem

9. Czy chciał(a)byś, żeby w Twojej szkole powstało nowe koło zainteresowań? / jakie?

.....................................................................................................................................................................................

10. Kto organizuje Twój czas wolny?

samodzielnie
rodzice
szkoła
inne ..............................................................................................................................................................

11. Z kim najczęściej spędzasz czas wolny?

z rodziną
z rówieśnikami
samotnie
z współczłonkami grupy do jakiej należysz
inne ...............................................................................................................................................................

12. W jakim miejscu najchętniej wypoczywasz?

.....................................................................................................................................................................................

13. W jaki sposób spędzasz czas z rówieśnikami?

.....................................................................................................................................................................................

14. Czy zdarza się, że nie masz czym zająć się w czasie wolnym?

tak, często
czasami
nie
nie, nigdy

15. Czy wyjeżdżasz gdzieś na wakacje, lub ferie?

tak, zawsze
tak, czasami
raczej rzadko
nie, nigdy

16. Jeśli wyjeżdżasz gdzieś na dłużej (ponad tydzień), to jest to:

urlop z rodzicami
kolonia
obóz
inny wyjazd zorganizowany
odwiedziny rodziny
inne ..............................................................................................................................................................

17. Co czujesz kiedy wracasz po wakacjach/feriach do szkoły?

.....................................................................................................................................................................................

18. Czym dla Ciebie jest wypoczynek? Powiedz jakie znaczenie ma on w Twoim życiu.

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1) Płeć:

kobieta
mężczyzna

2) Wiek:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3) Miejsce zamieszkania:

wieś
małe miasteczko
duże miasto

4) Ilu członków liczy Twoja rodzina? Ko to jest? :

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

5) Uważasz, że sytuacja materialna w Twojej rodzinie jest:

bardzo dobra
dobra
przeciętna
zła
bardzo zła.

BIBLIOGRAFIA:

Cieloch G., Kuczyński J., Rogoziński K.: Czas wolny - czasem konsumpcji? Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 1992.
Czajka S.: Z problemów wolnego czasu. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1974.
Dąbrowski Z.: Czas wolny dzieci i młodzieży. PZWS, Warszawa 1966.
Gąsior H.: Wychowanie pozaszkolne a kultura czasu wolnego ucznia. IKN, Katowice 1973.
Jung H. B.: Ekonomia czasu wolnego : zarys problematyki. PWN, Warszawa 1989.
Kamiński A.: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław 1965.
Krzykała F. (red. nauk.): Badania socjologiczne nad czasem wolnym. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 1987. Zeszyty Naukowe . Seria I / Akademia Ekonomiczna w Poznaniu.
Łapińska K.: Wybrane zagadnienia z problematyki czasu wolnego młodzieży wiejskiej. "Kultura Fizyczna" 1967, nr 5.
Łukawska A.: Nauka i czas wolny uczniów szkół podstawowych i średnich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego . Prace Pedagogiczne. Kraków 1991.
Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, 1996.
Orłof E.: Budżet czasu wolnego dziecka wiejskiego. "Wychowanie" 1973, nr 13.
Pięta J.: Pedagogika czasu wolnego. Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004.
Walczak M.: Wychowanie do wolnego czasu. WSP, Zielona Góra 1994.
Walczak T. (red.): Koncepcja czasu wolnego Aleksandra Kamińskiego. Wydaw. WSP, Zielona Góra 1996.
Wilgocka-Okoń B.: Organizacja pracy i wypoczynku ucznia. PZWS, Warszawa 1964.
Wroczyński R.: Wychowanie poza szkołą. PZWS, Warszawa 1968.
Żelazkiewicz M.: Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. PZWS, Warszawa 1971.