Pytania na egzamin z Międzynarodowych Stosunków Politycznych (Fiszer)
Scharakteryzuj czynniki kształtujące współczesne stosunki międzynarodowe
Przestaw uczestników i determinanty stosunków międzynarodowych
W nauce o stosunkach międzynarodowych różnie definiuje się determinanty. Dzielimy te czynniki na:
Stałe- zachowana jest ciągłość MSP
zmienne
Zmiana władzy nie oznacza zerwania MSP, stosunki międzynarodowe może zachować naród (bez władzy, państwa). Są to np. państwa (trwają setki i dłużej lat, nie znikają z dnia na dzień).
W nauce o stosunkach międzynarodowych są różne kryteria (czynniki) kształtujące stosunki międzynarodowe. Czynniki dzielimy na: 1. Stałe - państwa, które trwają i nie znikają z dnia na dzień. Mają wpływ na geopolitykę- jest to połączenie polityki z położeniem geograficznym i otoczeniem. Czynniki stałe mają wpływ na „białą politykę” - to teoria, przy której analizujemy. Badamy zjawiska międzynarodowe. /Aktywność państw jest determinowana położeniem i otoczeniem geograficznym. Przez wiele lat otaczające Polskę państwa ograniczały działalność Polski, była ona narażona na ataki agresji państw sąsiadujących.
2. Zmienne- To badania selekcjonujące zjawiska i elementy kształtujące stosunki międzynarodowe.
. Determinanty MSP: 1. Globalizacja 2. Integracja w różnych sferach życia. /Żadne państwo nie prowadzi polityki samowystarczalnej, niezależnej od innych państw.
Jeśli przyjmiemy kryterium czasu czynniki dzielimy na : 1. Historyczne - osiągnięcia i zasługi danego państwa i jego miejsce w historii świata. mogą ułatwić lub utrudniać stosunki międzynarodowe. Polska ma utrudnione stosunki, bo przez wiele lat państwa sąsiadujące ograniczały działania Polski, była narażona na ataki agresji 2. Aktualne - to dzisiejsze nauki, to postęp techniczny, czynniki narodowe czy jesteśmy dumni z pochodzenia i przynależności. Możliwości nauk, rozwinięcia możliwości ludzi (wiedza, nauka, wykształcenie). 3. Potencjalne - które zakładamy, przewidujemy że zaistnieją.
Wpływają one na autorytet państwa na jego miejsce w obcym otoczeniu. Te czynniki historyczne, aktualne, potencjalne odzwierciedlają, pokazują relacje między teraźniejszością, przeszłością a przyszłością wskazują na prawidłowości rządzące stosunkami i możliwości nie powtarzania błędów.
Ze względu na kryterium przestrzenne: 1. Narodowe 2. Ponadnarodowe
Ze względu na kryterium zasięgu terytorialnego: 1. Kontynentalne 2. Lokalne
3. Regionalne 4. Globalne
Według kryterium strukturalnego: 1. Obiektywne - ludzie, obszar, klimat, środowisko naturalne, gospodarka, technika, systemy polityczne. 2. Subiektywne - systemy wartości, poglądy, koncepcje. Partie polityczne mniej lub bardziej popierane przez społeczeństwo.
Wszystkie czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie dzielimy na czynności:
Wszystkie determinanty wpływające na dynamikę zmian w świecie dzielimy na:
1.Kształtujące (warunkujące) współczesne stosunki międzynarodowe
a) geograficzne - np. kraje morskie, kraje kontynentalne. Kraje morskie mają dostęp do morza, mają linię brzegową. Dostęp do morza stanowi okno na świat danego państwa. Najtańszym środkiem transportu jest żegluga morska;
b) demograficzne - np. ChRL, Watykan, Luksemburg. Potencjał demograficzny był w przeszłości elementem przesądzającym o statusie danego państwa (chodziło o koszt siły roboczej, liczebności wojsk);
c) narodowe - są kraje wielonarodowe oraz kraje o względnie jednolitej strukturze narodowościowej. Czynnik narodowościowy przesądza o sile państw, zwartości. Kraj taki ma wspólną świadomość.
d) Ideologiczne - ideologia to szyld potrzeb państwa: przetrwania państwa, świadomość narodowa. Ideologia ma na celu mobilizować do działania. Ideologia oparta na skrajnych nurtach religijnych - powstają nacjonalizmy religijne:
e) religijne - religia w przeszłości często prowadziła do konfliktów. Religie od powstania zawsze się zwalczały;
2.Realizujące współczesne stosunki międzynarodowe:
a) ekonomiczno - techniczne - gospodarka, technika kraju. Kto dysponuje wysokimi technologiami, ten odgrywa w stosunkach międzynarodowych ważną role;
b) militarne - siła militarna, armia nie odgrywa już tak znaczącej roli jak w przeszłości;
c) organizacyjno - społeczne - czy państwo jest demokratyczne, sprawnie rządzone, czynie ma złej komunikacji między rządzącymi a rządzonymi, brak legitymacji władzy;
d) osobowościowe (cechy charakteru specyficzne dla każdego narodu) - każdy naród ma swój charakter, ukształtowany przez historię, religię, system wartości. Czynniki realizujące powodują mechanizację, czyli samorealizację procesów międzynarodowych;
W stosunkach międzynarodowych uczestniczy setki podmiotów.
W nauce o stosunkach międzynarodowych są różne kryteria, przy pomocy których wyróżniamy czynniki (determinanty) kształtujące stosunki międzynarodowe.
Kogo nazywamy uczestnikiem stosunków międzynarodowych? Omów podstawowe kryteria ich podziału
Uczestnikami (aktorami) SM nazywamy różne podmioty prawa i stosunków międzynarodowych. USM można nazwać każdego nosiciela jakiejś aktywności, która wpływa na SM w sensie negatywnym lub pozytywnym, pod warunkiem, że jest to działanie (działalność) ciągła, świadoma, wolna i zamierzona oraz wykraczająca w swych skutkach poza granice jednego kraju.
Uczestników SM można zdefiniować jako podmioty zdolne do zmieniania w sposób zamierzony środowiska SM. Liczba USM zmienia się z dnia na dzień w sensie ilościowym i jakościowym. Zmieniała się w dziejach ilość suwerennych państw, nie istniały organizacje międzynarodowe.
Mamy różne podziały i klasyfikacje uczestników SM. Wprowadzane w celu lepszego i obiektywnego działania USM.
Podstawowym podziałem jest rozróżnienie USM na :
Uczestnicy państwowi (państwa i ich rządy)
-podział państw:
Mocarstwa uniwersalne-zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych (np. USA)
Mocarstwa sektorowe-zdolne do działań w skali globalnej, ale tylko w jednej dziedzinie (np. Japonia w dziedzinie naukowo-technicznej)
Mocarstwa regionalne-zdolne do efektywnego oddziaływania na środowisku międzynarodowe w regionie np. Niemcy, Francja, Brazylia, Rosja
Państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej - Polska
2. Uczestnicy poza państwowi
Narody
Zbiorowe podmioty prawa międzynarodowego(p. międzypaństwowe)
Organizacje międzyrządowe
Luźne związki państw(np. konfederacje, federacje)
UE
Zbiorowe podmioty międzypaństwowe (między społeczne), międzynarodowe
3.Transnarodowych (ponadnarodowe firmy, przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły)
4. Subpaństwowych (działają na terenie określonych państw np. partie polityczne, również osoby fizyczne, których działalność wpływa na otoczenie między.)
Inny podział uczestników między.:
Uczestnicy podmiotowi (do tej grupy zalicza się osoby mające osobowość prawną, państwa odgrywają w tej grupie najważniejszą rolę, do nich zalicza się także podmioty prawa międzynarodowego, organizacje międzynarodowe pozapaństwowe, specyficzne instytucje (np. UE - nie jest ani państwem ani organizacją), państwa suwerenne, stolica apostolska)
Uczestnicy przedmiotowi (wszystko to, co nie jest podmiotem a wpływa na procesy międzynarodowe, zaliczamy tu różnego rodzaju zjawiska i rzeczy np.: osiągnięcia technologiczne, osiągnięcia kulturalne (np.: dzieła literackie), stereotypy i mity, arsenały broni, surowce, zasoby naturalne, doktryny polityczne, ideologie, opinie, oceny).
Państwa - należą do 1) grupy podmiotów MSP - są uważane za najważniejszych, centralnych uczestników SM. Są dynamicznymi i wpływowymi uczestnikami życia międzynarodowego pozostali uczestnicy działają w ich cieniu lub za ich pozwoleniem. Są najlepiej zorganizowanymi podmiotami zbiorowymi SM.
Państwo można określić jako suwerenną organizacje terytorialną. Składa się z trzech zasadniczych konstytucyjnych elementów: ludności, terytorium i suwerennej władzy.
Zakres i efektywne zdolności do działań międzynarodowych państwa jest określony jego zasobami materialnymi oraz ludzkimi. Państwa z zasady i prawa międzynarodowego są sobie równe i mają takie same prawa i obowiązki, w relacjach międzynarodowych mają mniejsze i większe wpływy na podejmowanie decyzji o charakterze międzynarodowym.
Narody - należą do 2) grupy MSP są uważane za najważniejszy z podmiotów pozapaństwowych. Jako podmioty SM występują czasowo do uznania państwa. Narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności SM. Mogą nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi narodami, ale ich ranga jest niższa niż międzypaństwowych. Mogą zawierać umowy międzynarodowe, uczestniczyć w organizacjach międzynarodowych, ale nie zawsze jako członek pełnoprawny.
Organizacje międzynarodowe - uzupełniają działalność międzynarodową państw, państwa powierzają im pewne zadania międzynarodowe i udzielają im pewnych kompetencji. Mogą być utworzone przez minimum 3 państwa, na mocy umowy bilateryjnej.
Głównie organizacje międzynarodowe dzielimy na:
Międzyrządowe
Pozarządowe
Biorąc pod uwagę zakres członkostwa i przedmiotowy zakres kompetencji organizacje międzynarodowe rządowe dzielimy na:
Powszechne i wszechstronne (Liga Narodów, ONZ),
Powszechne o ograniczonych kompetencjach (inaczej funkcjonalne lub wyspecjalizowane np. Światowa Organizacja Zdrowia, BŚ, MFW),
Organizacje o ograniczonym członkostwie i ogólnych konsekwencjach (np. Liga Państw Arabskich, Organizacja Państw Afrykańskich).
Omów mechanizmy międzynarodowych stosunków politycznych
Polityka zagraniczna państw - uwarunkowania te mają wpływ na politykę zagraniczną - mechanizm funkcjonujący w MSP. To państwa odgrywają najważniejszą rolę poprzez politykę zagraniczną. PZ - jest to najważniejsza sfera działalności każdego państwa, ponieważ dotyczy: ochrony jego niepodległości, bezpieczeństwa i suwerenności. PZ ma na celu umocnienie tych elementów, budowanie systemów, układów. Jest wszelka działalność służąca zapobieganiu szkodliwej aktywności obcych podmiotów. PZ ma na celu umacnianie kondycji państwa w sferze międzynarodowej a także aspekcie gospodarczym, politycznym, kulturowym, militarnym. PZ ma także na celu umacnianie autorytetu państwa, jego roli na arenie międzynarodowej.
Czynniki ułatwiające/utrudniające realizację zadań PZ:
- środowisko geograficzne - terytorium, położenie, wielkość państwa, granice;
- integralność terytorialna państwa - zaludnienie, czynniki etniczne;
- potencjał gospodarczy państwa - najbardziej dynamiczny charakter, gospodarka, handel zagraniczny, postęp techniczny, polityka pieniężna, inwestycje.
Dyplomacja - negocjowanie umów między państwami, w celu zawarcia korzystnych umów handlowych oraz pozyskania wsparcia wojskowego dla reprezentowanego kraju. Dyplomacja wiąże się też z rozwiązywaniem w pokojowy sposób problemów między państwami. Dyplomacja jest instrumentem, za pomocą którego państwo wyraża i prowadzi swą politykę zagraniczną w stosunkach zewnętrznych.
Normy międzynarodowe -
Uwarunkowania, zależności, współzależności międzynarodowe - wywierają one dzisiaj istotny wpływ na scenę międzynarodową. Współzależności wywołują różne interakcje. Gęstnieje sieć powiązań między państwami wraz ze wzrostem liczby państw. Uzależnienia wynikają i są zależne od potencjału państwa, od geopolityki. Geografia, położenie wskazują nam kierunek naszej polityki międzynarodowej.
Przedstaw pojęcie i atrybuty wielkich mocarstw
Co to są wielkie mocarstwa i jaką odgrywają one rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych?
5,6 Mocarstwo - najpotężniejsze kraje, największe państwa, które odgrywają kluczową rolę w stosunkach między. To państwa, które mają decydujący wpływ na rozwój stosunków między. Państwo, które jest potęgą zakresem i siłą wpływów przewyższa inne państwa.
Państwo zdolne do działań na arenie międzynarodowej o charakterze ekspansywnym.
Państwo, które zajmuje pozycję centralną w systemie stosunków międzynarodowych.
Pozycję, rangę i status państwa na arenie międzynarodowej wyznacza jego miejsce w regionie.
Rola i pozycja państwa w systemie międzynarodowym nie jest stała, ulega rzeczywistym i subiektywnym zmianom. Jego pozycje określa zakres interesu, zakres możliwości czynnego uczestnictwa w polityce światowej oraz możliwość reagowania na sytuacje między. Współcześnie czynniki, które określają pozycję państwa na rynku między. to przede wszystkim potencjał gosp., technologiczny, zasięg i możliwości ich zabezpieczenia.
W latach 1900-2005 spośród 9 państw (Rosja, ZSRR, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Chiny, Austrio-Węgry, Japonia, USA), które w wieku XX spełniały kryteria pozwalające je nazwać super mocarstwami, dziś postały tylko Stany Zjednoczone, pozostałe spadły do rangi mocarstw regionalnych.
Mocarstwowość (siła oddziaływania) najczęściej przejawia się w zakresie oddziaływania na SM. Wśród parametrów, które określają położenie państwa w hierarchicznej zdolności państwa, kształtują się następujące czynniki:
1.demograficzny
2gospodarczo-surowcowy
3.spójność narodowa
4.terytorialny (powierzchnia kraju)
5.zasoby polityczno-militarne.
Również bardzo istotnym parametrem określającym miejsce na arenie międzynarodowej jest:
-położenie i zasięg geograficzny,
-rodzaj i gęstość sieci powiązań międzynarodowych,
-strategia i cele jakie stawiają sobie do osiągnięcia rządy poza granicami państwa,
-percepcja (poprawne określenie) miejsca na arenie międzynarodowej.
Podział mocarstw:
Globalne (uniwersalne) - to te, które są zdolne do działań globalnych we wszystkich dziedzinach np Stany Zjednoczone
Sektorowe - takie, które są zdolne do działań w skali globalnej, ale tylko w jednej dziedzinie np Japonia
regionalne - zdolne do efektywnego oddziaływania w skali regionu np. Wlk Brytania, Francja, Niemcy, Brazylia, Argentyna, Indie.
Omów współczesne aspekty i czynniki bezpieczeństwa narodowego
Bezpieczeństwo narodowe to proces i stan zmieniający się pod wpływem warunków zewnętrznych i wewnętrznych. Współczesne nowoczesne demokratyczne państwo musi posiadać wiążący dla wszystkich porządny:
-Prawo wiążące dla wszystkich obywateli
-Polityczny podział władz (ustawodawcza, wykonawcza i sądowa)
-Monopol na stosowanie przemocy, prawo użycia siły (w państwie posiada suwerenny rząd. jest on określony przez normy prawne i konstytucję)
Współcześnie o bezpieczeństwie i suwerenności państw obok czynnika militarnego decydują:
- Rozwój gospodarczy państwa
-Poziom techniki i technologii
-Stan finansów państwa
-Stan ochrony środowiska
-Nowoczesne środki łączności
-Sprawny system polityczny i prawny
-Stabilizacja sytuacji polityczno prawnej
-Stabilizacja sytuacji społecznej.
Przedstaw istotę suwerenności państw i jej rolę dla bezpieczeństwa narodowego
Najważniejsze wartości to suwerenność i suwerenność polityczna (dla państw). Procesy najważniejsze: globalizacja i integracja. Każde państwo musi się w te procesy włączyć, ale musi być suwerenne i na odpowiednim poziomie gospodarczym.
Bezpieczeństwo narodowe i suwerenność to procesy i stany zmieniające się pod wpływem warunków zewnętrznych i wewnętrznych. Między nimi zachodzi swoiste sprzężenie zwrotne. Nie może żaden kraj być suwerenny, jeśli nie będzie zagwarantowane bezpieczeństwo narodu. Współczesne nowoczesne demokratyczne państwo musi posiadać wiążący dla wszystkich porządny:
-prawo wiążące dla wszystkich obywateli
-polityczny podział władz (ustawodawcza, wykonawcza i sądowa)
-monopol na stosowanie przemocy, prawo użycia siły (w państwie posiada suwerenny rząd. jest on określony przez normy prawne i konstytucję)
Obecnie żaden kraj na świecie nie jest w stanie suwerennie zapewnić bezpieczeństwa swojemu krajowi. Nowoczesna technika, masowa komunikacja ogarniająca cały świat, rozwiązania gospodarcze sprawiają, że suwerenność państw staje się coraz bardziej fikcją. Suwerenność w ujęciu tradycyjnym jest dzisiaj anachronizmem, bo jest wzajemne uzależnienie państw od siebie w różnych strefach. Wszystko odbywa się przy otwartej kurtynie dzięki satelitom i nowoczesnym technologiom. Granice przenikają się (UE), są znoszone. Wystarczy mniej liczna armia, która jest lepiej wyposażona i wyszkolona.
Współcześnie o bezpieczeństwie i suwerenności państw obok czynnika militarnego decydują:
-Rozwój gospodarczy państwa
-Poziom techniki i technologii
-Stan finansów państwa
-Stan ochrony środowiska
-Nowoczesne środki łączności
-Sprawny system polityczny i prawny
-Stabilizacja sytuacji polityczno prawnej
-Stabilizacja sytuacji społecznej.
Suwerenem państwa polskiego jest naród. Suwerenność to dosłownie zwierzchnictwo. Niezależność utożsamiana jest z samodzielnością i niepodległością państwa jako podmiotu stosunków międzynarodowych. Uważana była i nadal jest za atrybut władzy państwowej, odróżniający ją od innych systemów władzy publicznej i niepublicznej. Suwerenność każdego państwa jest realizowana na dwóch płaszczyznach:
zewnętrznej oznaczającej jej niezależność od innych państw
wewnętrznej wyrażający jej zwierzchnią uprzywilejowaną pozycję w stosunku do instytucji działających w państwie
Nie ma raz na zawsze zapewnionego bezpieczeństwa, jeśli rozpatrujemy bezpieczeństwo jako proces, to samo dotyczy suwerenności. Suwerenność i bezpieczeństwo to wartości które można łatwo utracić. To kategorie zmienne, na które mają wpływ różne czynniki. We współczesnych stosunkach międzynarodowych mówimy że państwu musimy zapewnić rozległe bezpieczeństwo tzn. dobrobyt, rozwój cywilizacyjny w różnych strefach życia. Niestety nie ma tzw. absolutnego 100%ego bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo narodowe oznacza sytuację i pewien ład międzynarodowy pozwalający państwu realizować jego podstawowe funkcje tzn. integralność terytorialną państwa, niepodległość i rozwój wewnętrzny (a co za tym idzie i suwerenność). Do tej pory rozdzielano bezpieczeństwo narodowe na zewnętrzne i wewnętrzne. Obecnie bezpieczeństwo wewnętrzne to zdolność kraju do egzystencji do utrzymania suwerenności. Dzisiaj ten podział bezpieczeństwa narodowego jest uzależniony od bezpieczeństwa innych państw. Bezpieczeństwo międzynarodowe dotyczy kilku / kilkunastu państw. Współczesne bezpieczeństwo międzynarodowe to suma i rezultat bezpieczeństwa każdego oddzielnie i wszystkich państw członkowskich. Bezpieczeństwo międzynarodowe jest to również określenie stanu i procesu w którym istnieją realne i racjonalne mechanizmy redukowania zagrożeń akceptowanych przez społeczeństwo międzynarodowe w warunkach niestosowana siły
Bezpieczeństwo międzynarodowe to model, w którym dominuje kooperatywny charakter stosunków politycznych. Związane jest ono zatem z pojęciem bezpieczeństwa zewnętrznego państwa i stanowi kategorię zmienną w czasie. Jest ono ściśle związane z aktualnym stanem stosunków międzynarodowych oraz dominującymi w danym czasie strategiami polityk zagranicznych państw.Odmianą bezpieczeństwa międzynarodowego jest bezpieczeństwo regionalne. Aby mógł powstać taki model musi on posiadać pewne cechy:
-Otwarty dla wszystkich państw regionu
-Jednakowy status uczestników
-Pokojowe likwidowanie sporów
-Współdziałać z Radą Bezpieczeństwa ONZ
Ukaż przesłanki i skutki terroryzmu międzynarodowego dla współczesnego świata
Terroryzm międzynarodowy - użycie siły lub przemocy przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie, w ten sposób wymuszenia na danej grupie ludzi, realizacje określonych celów. Terroryzm jest zwyczajnym konfliktem - wojną. Jest on wojną psychologiczną, zasianiem strachu. Sam termin terroryzm wywodzi się od greckiego słowa terro - bać się, drżeć, oraz łac. Terror - strach, trwoga, przerażenie, straszna wieść.
Terroryzm to sianie strachu grozy. Na gruncie naukowym terroryzm definiuje się jako nieuzasadnione lub bezprawne użycie siły wobec osób, mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub ich część, co zmierza do promocji celów politycznych, społecznych, finansowych.
Brak jest obiektywnej definicji terroryzmu, brak jej jest poważnym utrudnieniem w działaniach prawnych międzynarodowych.
Terroryzm jest najczęściej efektem skrajnego nacjonalizmu, niesprawiedliwości społecznej. Terroryzm jest największym zagrożeniem współczesnego świata.
Rodzaje terroryzmu:
1.Międzynarodowy - ujawnił się w latach 70-tych XX w. Swoim zasięgiem wykracza poza granice jednego państwa. Charakteryzuje się stosowanie na przemocy w sposób systematyczny: morderstwa, porwania, podkładanie bomb, trucizny itp. Ma swoistą organizację międzynarodową np Czarna Międzynarodówka.
2.Krajowy - akty terrorystyczne są wynikiem grup, znajdujących się na terenie danego kraju. Osoby te dążą do przekonania albo zakazania rządowi, poprzez używanie odpowiednich metod i środków.
3.Polityczny - sam w sobie jest zjawiskiem złożonym. Aspekt walki politycznej w celu zdobycia władzy lub wywierania nacisku na politykę wewnętrzną lub zewnętrzną państwa.
4.Cyberterroryzm - wykorzystuje systemy teleinformatyczne, stosowany jest przez współczesne służby specjalne.
5. Narkoterroryzm - działania terrorystyczne podejmowane przez kartele, syndykaty narkotykowe.
6. Terroryzm fundamentalistów islamskich - skutek kryzysu tożsamości społeczeństwa muzułmańskiego. Do nadrzędnych celów islamistów można zaliczyć: obalanie świeckich rządów w krajach islamskich, umocnienie islamu, niszczenie wrogów islamu (USA, Izrael), zjednoczenie świata muzułmańskiego, mobilizacja do wojny z niewiernymi z całego świata. Najgroźniejsze organizacje terrorystów islamskich to: Al.-Kaida, Hesbollah, Egipski Islamski Dżihad.
Przykład terroru indywidualnego
Dość rozpowszechniony w Europie w XIXw. był terror indywidualny. Pojedynczy terroryści, zamachowcy zabijali wybitne osobistości. W ten sposób zginęła Cesarzowa Austro-Węgier Elżbieta Sissi, żona Franciszka Józefa I z ręki anarchisty włoskiego. Terroryści partii socjalistyczno-rewolucyjnej w Rosji zabili dwóch premierów rosyjskich, trzech ministrów spraw wewnętrznych, jednego członka rodziny cesarskiej i wiele setek wysokich dygnitarzy państwowych.
Przykład terroru samobójczego
Indywidualni terroryści wymyślili zamachy samobójcze. W XIXw. Car rosyjski Aleksander II padł z ręki terrorysty Polaka Ignacego Chreniewieckiego w ataku samobójczym. Zamach wyglądał w ten sposób, że dwóch zamachowców ustawiło się na dwóch skrzyżowaniach dróg w Moskwie, bo nie wiadomo było, którą drogą będzie jechał orszak cesarski. I oto terrorysta rzucił bombę, ale bomba cara nie zabiła. Zniszczyła karetę, raniła konie, ochronę. Car wyszedł cało. Na drugim skrzyżowaniu stał Chreniewiecki w odległości 100m na wypadek gdyby car jechał tamtędy. Po wybuchu skierował się w stronę zbiegowiska, które się tam zebrało po wybuchu. Podszedł w momencie, kiedy Cesarz otrzepywał się z kurzu. I do otoczenia swojego powiedział; "Chwała Bogu, wyszedłem cały i zdrowy". Na to Chreniewiecki oświadczył: "A to jeszcze zobaczymy" zrobił krok w stronę Cesarza i zdetonował ładunek, który miał przy sobie. Umarli obydwaj tej nocy ok. 4 nad ranem. Chreniewiecki chciał tylko wiedzieć czy Aleksander został zabity jednak policja do końca nie udzieliła mu takiej informacji.
Ataki samobójcze były łatwe do przeprowadzenia. Dlatego że przy atakach samobójczych nie zachodzi potrzeba organizacji drogi odwrotu. Terrorysta ginie w ataku, nie trzeba wciągać w organizację zbyt dużej ilości ludzi i łatwiej ochronić się przed penetracją ze strony ulicy.
Po II wojnie światowej terroryzm stał się bronią głównie Irlandzkiej Armii Zjednoczenia (IRA) w Pn Irlandii i Palestyńczyków na Bliskim Wschodzie.
Palestyńczycy wprowadzili metody porywania samolotów nie w celu ich zniszczenia, ale w celu wymuszenia różnych żądań głównie uwalniania ich aresztowanych kolegów. Palestyńczycy też zaczęli masowo stosować akcje samobójcze. Otóż pewna nowa historia zaczęła się od 11 września 2001r. Islamska organizacja wykonała taka terrorystyczna na USA. Użyto uprowadzone samoloty pasażerskie w charakterze pocisku, zaatakowano WTC, Pentagon i zamierzano chyba zaatakować Biały Dom, co się nie udało. Ten atak spowodował 3 tysiące ofiar i wywołał wielki szok. Chociaż w istocie rzeczy wcześniej wszystko, co w tych atakach użyto było wcześniej stosowane. Samoloty uprowadzano, ataki samobójcze były stosowane. Ale nie zrobiono tego nigdy na taką skalę. Jeśli idzie o ilość ofiar to częściowo była to kwestia przypadku mianowicie konstrukcji tych wież, która okazała się niezwykle mało odporna na pożar. I fachowcy twierdzą, że gdyby te samoloty uderzyły w podobny wieżowiec tylko starej konstrukcji (World Business Centre) to starty byłyby dziesięciokrotnie mniejsze. Ten atak wydaje się już nie do powtórzenia. Pięć osób uzbrojonych tylko w plastikowe noże do rozcinania kartonów, nie mogłoby opanować samolotu, w którym oprócz załogi znajdowało się po kilkudziesięciu młodych mężczyzn wśród pasażerów. Pasażerowie ulegli tylko, dlatego niewielkiej liczbie słabo uzbrojonych napastników, że nikt nie spodziewał się, że samolot jest porywany w celach samobójczego ataku w charakterze bomby. Gdyby cel był znany to napastnicy byliby obezwładnieni, masą ludzi w samolocie.
Stany Zjednoczone na szok wywołany atakiem 11 września 2001, odpowiedziały ogłoszeniem wojny z terroryzmem. W praktyce rząd USA postanowił zareagować na niebezpieczeństwo terrorystyczne środkami militarnymi. Środki militarne stosuje się przeciwko państwu. Rząd USA zdawał sobie z tego sprawę, zastosowano w ramach wojny z terroryzmem najpierw atak militarny na Afganistan (państwo, które udzielało terrorystom schronienia), a później na Irak (atak zapobiegawczy). Nie, dlatego że były powody, że Irak popiera terrorystów, ale z tego powodu, że Irak był podejrzewany o posiadanie broni masowej zagłady.
Czy da się prowadzić wojnę z terroryzmem?
Terroryści nie mają swojego państwa, niektóre państwa je popierają, ale likwidacja ich nie musi oznaczać likwidacji terroru. Niektórzy uważają, że wojna z terroryzmem to pretekst do ekspansji, do panowania nad terenami.
Omów istotę, przesłanki i przejawy nacjonalizmu we współczesnych stosunkach politycznych.
Nacjonalizm i re-nacjonalizm to zjawisko pojawiające się okresowo w momentach zagrożeń, kryzysów, trudności, np gospodarczych, politycznych. Dla funkcjonowania państwa bardzo ważna jest świadomość narodowa. Przejawia się w postawach patriotycznych, nacjonalistycznych. Nacjonalizacja utrudnia funkcjonowanie państwa.
Od łacińskiego natio oznacza naród to postawa narodowa. Ideologia podporządkowująca interesy innych narodów własnemu narodowi. Przejawia się w egoizmie i wyolbrzymianiu zalet własnego narodu, nie widząc własnych słabości, żądań dla własnego narodu specjalnych przywilejów i praw. Przejawia się też w niechęci, wrogości wobec innych narodów. Nacjonalista widzi w tej ideologii sens istnienia. Postawa gloryfikująca własny naród nie do końca jest postawą naganną. Roli i znaczenia ideologii nie można do końca określić. Często może spełniać funkcje pozytywne. Nie tylko jest naganny. Nacjonalizm jest przeciwieństwem renacjonalizmu i integracji. Utrudnia procesy integracyjne.
Funkcje pozytywne: w okresach wyzwolenia narodowego np. w okresach zaborów. Patriotyzm jest zjawiskiem pozytywnym, ale nie zawsze mobilizujący. Nacjonalizm jest skrajną formą patriotyzmu. Wielcy pisarze (np. okresu oświecenia, romantyzmu) pisali w sposób nacjonalistyczny, żeby zmobilizować polski patriotyzm, żeby przypomnieć o polskości, odwoływano się do świadomości narodowej. W XVIII i XIX wieku pod wpływem skrajnego patriotyzmu wszyscy stawali do walki. Walka o wolność oparta była o elementy religijne. Wtedy pojawiło się hasło zdrada - za kolaborację z okupantem. Szowinizm wraz z gloryfikowaniem własnego narodu staje się nacjonalizmem.
Dołącza się do tego rasizm, ksenofobia i nowy skrajny nacjonalizm. Zmutowany, zwyrodniały nacjonalizm i jego skrajna postawa jak faszyzm doprowadziły do II Wojny Światowej. W latach 90tych pojawił się nacjonalizm obronny na terenie Europy zachodniej. Obawiano się „najazdu” Polaków. Obawiano się migracji. Chciano bronić się przed tym zamykaniem granic. “Niemcy dla Niemców”.
Nacjonalizm jako postawa, ideologia muszą być omawiane w kontekście historycznym. Historia uczy, że nacjonalizm zjawiał się w Europie w momentach trudnych. Nadal są różne jego źródła. Rola w różnych okresach też była różna: mobilizująca.
Dzisiejsze jego przejawy mają specyficzne i aktualne społeczno-polityczno-gospodarcze, międzynarodowe źródło. W literaturze przedmiotu nacjonalizm współcześnie tzn. nacjonalizm pojawił się na świecie po 90tym roku. Dzieli się na 3 kategorie, które ze względu na źródło pochodzenia nakładają się na siebie, częściowo wykluczają, częściowo znoszą się. Nacjonalizm skrajny jest niebezpieczny, gdy politycy nawiązują do religii. Następuje renesans nacjonalizmu. Mówi się, że upadek komunizmu umożliwił ponowne odrodzenie nacjonalizmu. Po części to prawda. W Polsce zwiększyło się znaczenie polityczne, kościoła.
Renacjonalizm polega na odwoływaniu się państwa do jego narodowych tradycji.
I kategorią współczesnego nacjonalizmu jest nacjonalizm generowany oddolnie wywodzi się z ludzkiego niezadowolenia, przez pamięć przeszłości, wolności którą nie wiadomo jak wyrazić. Polega na przesadnym eksponowaniu uczuć patriotycznych przez grupy społeczne (naród).
II nacjonalizm generowany od góry jest manipulowany, inicjowany przez przywódców politycznych. Był potrzebny do zdobycia i utrzymania władzy.
Próbowano przerzucać błędy w transformacji ustrojowej na mniejszości narodowe. Bazował na tym, że społeczeństwo cieszące się wolnością łatwo dawały się manipulować. Ulegały łatwo hasłom nacjonalistycznym. Był przejawem frustracji i słabości elit politycznych.
III nacjonalizm generowany z zewnątrz spoza kraju. W latach 1980-1990 kraje Europy Zachodniej chciano przyspieszyć upadek komunizmu. Tworzono partie nacjonalistyczne, które zazwyczaj stały u władzy po obaleniu komunizmu.
IV nacjonalizm obronny pojawił się w Europie Zachodniej w latach 90tych. Głosił hasła ratowania sytuacji gospodarczej przed ewentualną migracją. Pojawił się nawet USA.
Pojawiły się zachowania takie jak antypatia, bierność społeczeństwa. Narastające przejawy nacjonalizmu przekładają się na politykę. W postaci wypowiedzi np. premierów czy prezydentów krajów sprzymierzonych.
Przedstaw genezę, strukturę i działalność ONZ
Geneza
ONZ jest w pewnym sensie kontynuacją organizacji o charakterze podobnym jak ONZ, przed wojennej(po I wojnie światowej), po upadku Niemiec i zawarciu traktatu wersalskiego, powstała w 1918 roku, Liga Narodów. Powstała ona z inicjatywy USA. Jednocześnie najsilniejsze już wówczas wyłaniające się państwo świata nie uzyskało mandatu za sprawą senatu, który nie ratyfikował karty Ligi Narodów. USA nie były członkiem Ligi Narodów, co niewątpliwie osłabiło pozycję Ligi Narodów w konstelacji po I wojnie światowej, tej organizacji. Skończyło się to tym, że w Lidze Narodów powstawały różne konflikty, które doprowadziły do II wojny światowej. W trakcie tej wojny w 1942-43 roku przywódcy krajów wielkich mocarstw spotykając się na rozmaitych formalnych i nie formalnych rozmowach zaczęli myśleć o stworzeniu czegoś, co w sposób trwały zagwarantuje światu pokój. Z tych rozmów, które się toczyły w 1943-44 r. miedzy Stalinem, Churchillem Roseveltem i między innymi osobistościami, narodziła się idea ONZ. W kwietniu 1945 roku, nastąpiło podpisanie, tzn. przyjęcie na takiej wyższej międzynarodowej konferencji takiego istotnego do dziś dnia funkcjonującego dokumentu "Karty Narodów Zjednoczonych".
ONZ - Jest uniwersalną organizacją ze względu na przedmiot działania. Powstała w wyniku II wojny światowej na konferencji w San Francisco obradującej w dniach 25.04.1945 - 26.06.1945. Ma charakter powszechny. W swej działalności nawiązuje do Ligii Narodów. Dziś spośród 202 narodów suwerennych do ONZ należy 189. ONZ jest organizacją rządową ponadnarodową. ONZ wynegocjowała ponad 180 porozumień pokojowych. ONZ nie jest w stanie zapobiegać wszystkim konfliktom. Trwają dyskusję nad usprawnieniem działalności ONZ.
Cele(zawarte w statucie = Karta Narodów Zjednoczonych; weszło w życie 24.10.45).
Statut ONZ składa się z 111 artykułów podzielonych na 6 części. W preambule i artykule 1 i 2 zawarto następujące cele:
Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
Rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami i narodami opartych na zasadzie równości i samostanowienia narodów
doprowadzenie do współdziałania między państwami w rozwiązywaniu problemów gospodarczych, społecznych, kulturowych i humanitarnych
Zasady działania:
Zasada suwerenności wszystkich członków
Wszyscy członkowie zobowiązują się załatwiać swe spory narodowe środkami pokojowymi i powstrzymywać się od użycia groźby siły przeciw całości terytorialnej lub niepodległości innego państwa
Państwa członkowskie nie będą przeciwdziałały i dążyły do naruszania integralności terytorialnej któregokolwiek państwa.
Do ONZ mogą być przyjęte państwa demokratyczne i pokojowe, które akceptują zawarte w KNZ postanowienia.
ONZ jest organizacją powszechną, globalną i jedyną w swoim rodzaju. Statut ani razu nie był zmieniany. Dlatego występują w nim instytucje obecnie już martwe, państwa, które już nie istnieją. Statut określa obowiązki państw członkowskich. Żadne państwo nie zostało wyłączone ze składu członkowskiego. ONZ ma bardzo niski budżet. Wciąż brakuje środków na funkcjonowanie. Niektóre państwa są za tym, żeby zlikwidować ONZ i powołać nową organizację. Inni chcą ją gruntownie zmodernizować. Żeby zmienić status, zmiany muszą być przegłosowane ¾ głosów. Musi być zgoda rady. Niektórym państwom jest bardzo na rękę, aby nie zmieniać statusu. ONZ jako jedyna organizacja posiada emblemat, zdolność prawną (jest podmiotem stosunków międzynarodowych).
Struktura - Organy:
-Zgromadzenie Ogólne
Organ plenarny (uchwałodawczy), skład: wszyscy członkowie (obecnie 192 państwa) zajmuje się kodyfikacją zasad prawa międzynarodowego i innych norm prawa międzynarodowego. ZO uchwala budżet, kontroluje jego przebieg. Wybiera sekretarza generalnego. Każde państwo ma jeden głos na ZO. Uchwały uchwalane są zwykłą większością głosów i większością kwalifikowaną. ZO pracuje na sesjach zwyczajnych (od października do grudnia) i na sesjach nadzwyczajnych (na wniosek minimum 15 państw lub na wniosek Rady Bezpieczeństwa). Sesje odbywają się, co roku. ZO jest organem głównym.
-Rada Bezpieczeństwa
Organ wykonawczy (ustawodawczo-wykonawczy). Organ najważniejszy, bo ponosi główną odpowiedzialność za pokój na świecie. Działa na zasadzie jednomyślności i prawa weta. Jest organem starym.
Skład: 5 stałych członków (od 1945 niezmienny: Rosja, USA, Chiny, Francja, Wielka Brytania) oraz 10 niestałych członków (wybieranych przez ZO na kadencję 5 letnią).
Stałym członkom przysługuje prawo weta, które było wymysłem Stalina. Przez lata funkcjonowania RB skorzystano ponad 216 razy z prawa weta. Istnieją propozycje poszerzenia grona stałych przedstawicieli do 10 osób (np.: o Niemcy, Brazylię, Pakistan, Izrael). Istnieją propozycje, aby pozbawić stałych członków prawa weta. RB pracuje nad uchwałami, które podejmowane są jednomyślnie.
-Rada Gospodarczo-społeczna
Zajmuje się współpracą gospodarczą i rozwojem społecznym. W skład wchodzi 54 członków wybieranych na kadencję 3 letnie. Mówi się, że jest organem nieskutecznym (kwestia asymetrii gospodarczej, rosnące oazy nędzy).
-Rada Powiernicza
Organ martwy. Zajmował się problemami państw postkolonialnych. Zajmowała się pomocą państwom wchodzącym na arenę międzynarodową. Miała im ułatwiać sprawowanie polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Dziś organ istnieje, ale nie można go zlikwidować, bo trzeba by zmienić statut. Składa się z 5 stałych członków, tych samych, co Rada Bezpieczeństwa.
-Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Organ o charakterze sądowniczym. W skład wchodzi 15 sędziów wybieranych na kadencje 9 letnie. Kandydat na sędziego powinien mieć minimum 50 lat i znać minimum 7 języków obcych. Sędziami zazwyczaj zostają byli ministrowie zagraniczni, prawnicy. Organ
rozstrzyga spory i konflikty, Zajmuje się kodyfikacją prawa międzynarodowego.
-Sekretariat z Sekretarzem Generalnym
Organ o charakterze administracyjnym. Sekretarza wybiera Zgromadzenie Ogólne, ale kandydat musi zaakceptować Waszyngton. Sekretarz Główny ma charakter wykonawczy, odpowiada za realizację uchwał RB i ZO. SG posiada 12 zastępców.
-Siły Zbrojne ONZ
Organ specyficzny. Odpowiedzialny za uchwalanie uchwał ZO. Kontyngenty z zasobów własnych - wszyscy członkowie ONZ zmuszenie są do udostępniania określonej liczby mundurowych do sił zbrojnych. Żołnierze występują pod wspólną flagą. Koszta są refundowane z kasy ONZ (na dzień dzisiejszy ONZ jest nam winne 300 milionów złotych). Żołnierze są wysyłani na pokojowe misje, z których nie każdy wraca.
Dzisiaj z ONZ współpracuje ponad 16 organizacji wyspecjalizowanych, które razem tworzą system ONZ (m.in. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, WHO, MFW i inne). Organizacje wyspecjalizowane rozwiązują problemy m.in. komunikacyjne, globalne. Te organizacje i ONZ funkcjonują jeśli mają środki, których z roku na rok jest coraz mniej. Na budżet składają się tylko składki państw członkowskich. Polska płaci 4,5 miliona, 0,47%. Rozważa się pomysł wprowadzenia podatku liniowego ok.8%. ONZ utrzymuje się również z własnej działalności gospodarczej np. bilet wstępu na teren ONZ, pocztówki.
Mimo nie reformowalnych struktur i niskiego budżetu działa bardzo aktywnie:
-Stabilizuje sytuację
-Zapobiega wojnom
-Prowadzi działania rozbrojeniowe.
ONZ spowodowała, że weszły w życie:
1963 układ o zakazie doświadczeń zbrojnych w kosmosie i nad wodą
1967 układ o zasadach działalności w przestrzeni kosmicznej (ponad 100 km nad powierzchnią Ziemi)
1968 układ o nieproliferacji broni jądrowej (zakaz rozpowszechniania broni atomowej)
1971 układ o zakazie umieszczania broni atomowej na dnie mórz i oceanów
1948 powszechna deklaracja praw człowieka
1951 deklaracja praw dziecka
1973 konferencja zakazująca prześladowań
1979 ochronnie środowiska
W 1988 roku ONZ otrzymała nagrodę Nobla. W 2001 Sekretarz Generalny otrzymuje pokojową nagrodę Nobla.
Reformy proponowane:
-Zmiana struktury (wprowadzenie drugiej izby; demokratyzacja)
-Zwiększenie składek RB
-Zwiększenie składek stałych członków
-Odbiurokratyzowanie (redukcja pracowników)
-Podatek liniowy składek
-Zniesienie prawa weta
-RB egzekwowała zapisy ze statutu
Nie likwidować, ale zmodernizować. Organizacja jest światu potrzebna.
Jak oceniasz role ONZ w życiu międzynarodowym państw i czy organizacja ta jest potrzebna społeczności międzynarodowej?
ONZ odgrywa rolę fundamentu w tworzącym się ładzie. ONZ ma w swym statucie zapis o tworzeniu pokoju na świecie oparty na bezpieczeństwie. Musi być zreformowany, musi mieć nowe elementy. Żeby to umożliwić musi mieć swoje siły zbrojne (grupy szybkiego reagowania). Przy małych środkach jest niska skuteczność tej jak i innych organizacji zajmujących się utrzymywaniem pokoju na świecie.
Być może w ciągu 15 - 20 lat może się zmienić na arenie międzynarodowej. Nie wiadomo, który ze scenariuszy spełni się. Nie zmienia się konflikt na Bliskim Wschodzie. Trudna sytuacja utrzymuje się też na Dalekim Wschodzie, czy w Czeczenii. Miejsc konfliktogennych jest sporo. Procesy globalizacyjne dążą do uzyskania pokoju na świecie.
Jakie były przyczyny rozpadu Bloku Wschodniego w latach 1989-1991?
Jaką rolę odegrał Michaił Gorbaczow w procesie „Jesieni Ludów 1989 r” i upadku „realnego socjalizmu” w Europie?
7 październik 1989 - 40 lecie NRD. Z Moskwy przyjeżdża Gorbaczow. Honeker był wysłuchany, zaś Gorbaczow wygwizdany. Po przemówieniu Gorbczowa, sam odjechał na lotnisko. Po tym na ulicach pojawiały się demonstracje o chęć reform i o odejściu od władzy Honekera. Tydzień później złożył dymisję. W ślad za przykładem Polski. Następcą został Egon Krenz - wiedział, że ruchu na rzecz zjednoczenia nic nie może powstrzymać.
9 listopada 1990 władze NRD, nie reagują na zbiórkę ludzi pod murem, władze ….......... otworzyć przejście. Kanclerz Helmut Kohl - przyspieszył ruch zjednoczeniowy. Kohl zauważył w Gorbaczowie wielką szansę dla Niemiec, szybko uzyskał jego sympatię, bo Gorbaczow głosił samostanowienie narodów, (dlatego zyskał sympatię również społeczeństwa niemieckiego), więc możliwość zjednoczenia.
ZSRR opowiada się za zjednoczeniem Niemiec.
3.X.1990 - Niemcy zostały zjednoczone.
Przedstaw przebieg i skutki zjednoczenia Niemiec dla Europy i Polski.
W 1990 roku stacjonowało wojsko w NRD. Obalenie komunizmu w NRD oznaczało Zjednoczenie Niemiec, ale o tym nikt nie chciał słyszeć. Chcieli tylko reform (RFN, NRD, WB). Honeker zapowiedział, że NRD to państwo, które nie potrzebuje żadnych reform.
7 październik 1989 - 40 lecie NRD. Z Moskwy przyjeżdża Gorbaczow. Honeker był wysłuchany, zaś Gorbaczow wygwizdany. Po przemówieniu Gorbczowa, sam odjechał na lotnisko. Po tym na ulicach pojawiały się demonstracje o chęć reform i o odejściu od władzy Honekera. Tydzień później złożył dymisję. W ślad za przykładem Polski. Następcą został Egon Krenz - wiedział, że ruchu na rzecz zjednoczenia nic nie może powstrzymać.
9 listopada 1990 władze NRD, nie reagują na zbiórkę ludzi pod murem, władze ….......... otworzyć przejście. Kanclerz Helmut Kohl - przyspieszył ruch zjednoczeniowy. Kohl zauważył w Gorbaczowie wielką szansę dla Niemiec, szybko uzyskał jego sympatię bo Gorbaczow głosił samostanowienie narodów (dlatego zyskał sympatię również społeczeństwa niemieckiego), więc możliwość zjednoczenia.
ZSRR opowiada się za zjednoczeniem Niemiec.
3.X.1990 - Niemcy zostały zjednoczone.
Zjednoczenie Niemiec (zjednoczenie i jego skutki dla Polski);
Likwidacja RWPG i Układu warszawskiego
Wszyscy w Europie byli zgodni co do zjednoczenia Niemiec. Tylko USA było za zjednoczeniem Niemiec. Niemcy chcieli szybkiego zjednoczenia, w przeciwieństwie do świata, który się tego obawiał. Po wojnie ukształtował się pogląd, że zjednoczenie Niemiec nie nastąpi w najbliższym czasie. Niemcy podzielone są słabsze. Nawet Gorbaczow był przeciwko ich zjednoczeniu. Jeżeli Niemcy mieli się zjednoczyć musiały być neutralne (nie będą miały sił zbrojnych). Warunkiem do zjednoczenia było to, że żadne państwo europejskie ani USA nie mogły mieć sił zbrojnych (baz) na terenie Niemiec. 9.XI.1989 roku runął mur berliński. Rozpoczął się proces jednoczenia Niemiec, granice zostały otwarte. Został uruchomiony proces, którego nie chciano. Trwał on do końca 1990 roku. Zaskoczone takim obrotem sprawy były siły polityczne. SPD opowiadała się za powolnym zjednoczeniem. Chciała zrównoważyć poziomy życia między RFN a NRD. U władzy była CDU, która chciała jak najszybciej zjednoczyć Niemcy. Kohl był kanclerzem (od 1982) i za wszelką cenę chciał przyspieszyć zjednoczenie. Przeciwko Niemcom były USA, Wielka Brytania i Polska, ale też Rosja. Kohl chciał USA i Wielką Brytanie przekonać.
W Polsce Sejm był kontraktowy w opozycji od 0 do 35%. Koalicja rządząca 65%. 4 czerwca 1989 roku odbyły się w Polsce wybory do senatu, które wygrała Solidarność z przewagą 99% głosów. Komuniści dostali 1 miejsce w senacie. Mazowiecki został premierem, według którego Polska będzie dążyła do ustąpienia z układu warszawskiego. Zapowiadał, że Polska będzie zachowywała poprawnie, ale równoprawne stosunki z ZSRR. Jego wystąpienie było bardzo ostrożne.
W NRD podobnie jak w Rumunii panował komunizm. System był oparty na donosicielstwie. Na trzech obywateli jeden donosił. W NRD zawsze było lepsze zaopatrzenie nie tylko w artykuły spożywcze. Wszystkie państwa Układu IRWPG wspierały NRD. Obywatele NRD byli jedynym państwem Układu zadowolonym z komunizmu. Każda próba opozycyjna była tłumiona w zarodku. Państwo było zamknięte. Mało, kto mógł wyjechać. NRD miało układ z RFN o wykupywaniu działaczy antykomunistów.
Od 1989 roku proces zjednoczenia Niemiec przebiegał w czterech etapach:
1 faza Październik 1989 - 9 listopad 1989 Etap spontaniczny. Społeczeństwo samo wyrusza na obalenie muru berlińskiego. Przejście było wspierane przez Kohla (obiecał każdemu po 10 marek).
2 faza 9.11.89-28.11.89 Obalenie muru berlińskiego zaczyna drugi etap. 7 - 15 listopada 1989 Kohl był w Polsce na oficjalne zaproszenie Mazowieckiego. Solidarność opowiadała się za zjednoczeniem Niemiec. NRDowcy wiedząc, że Polska zwalcza komunizm, że rozpoczynają się w niej procesy demokratyczne, wielu wyjeżdża na wakacje w 1989, m.in. do Bułgarii, z których w drodze powrotnej zatrzymywali się w ambasadach RFN m.in. w Budapeszcie i w Polsce. Za późniejszą zgodą NRD przewożono ich specjalnymi pociągami do RFN. Tak nie wróciło z wakacji około 300 tyś ludzi; około 23ej było około 100 tyś. ludzi pod murem berlińskim. Od strony wschodniej mur był chroniony jednostkami zbrojnymi dzień i noc. Od strony Berlina Zachodniego mur nie był strzeżony.
28 listopada 1989 Kanclerz Kohl ogłosił w swym orędziu 10 punktowy plan zjednoczenia Niemiec i Europy. Plan Kohla rozpoczynał fazę szybkiego jednoczenia Niemiec i zjednoczenia Europy. Plan został zatwierdzony tylko przez USA. Polska chciała uzyskać jasne informacje w sprawie granicy na Nysie Łużyckiej. Druga faza trwała do 18 marca 1990 roku, czyli do pierwszych wolnych i ostatnich demokratycznych wyborów. Kohl zabiegał od poparcie Gorbaczowa. 11 listopada 1990 Kohl udał się do Moskwy i uzyskał zgodę na zjednoczenie Niemiec. Konferencja 2+4. Obrady zaczęły się 13 listopada 1990 roku. Rozpoczęły się działania mające umiędzynarodowić Europę. 19 grudnia 1989 Kohl doprowadził do wspólnych obrad NRD i RFN. Po wizycie w Moskwie jedzie do Waszyngtonu i otrzymuje poparcie G. Busha. 18 marca 1990 roku pierwsze demokratyczne wybory do parlamentu. Z udziałem opozycji. Wygrani CDU chcieli zjednoczyć Niemcy poprzez przyłączenie NRD do RFN.
3 faza proce zjednoczenia po wyborach. Porozumienia: 18 maj 1990 - układ o Unii Walutowej. 1 lipca 1990 wszedł w życie. Na mocy tego układu markę zachodnią wprowadzono na wschodzie. Zjednoczenie gospodarcze Niemiec.
4 faza międzynarodowa. Najważniejszy był 12 wrzesień 1990 roku w Moskwie układ o ostatecznej regulacji... Określał on granice zjednoczenia Niemiec. Przywracał suwerenność Niemiec. Na tej podstawie 20 września 1990 roku został wprowadzony w życie układ NRD i RFN (układ zjednoczeniowy). 3 Października 1990 roku NRD została przyłączona do RFN. Granica zjednoczonych Niemiec biegła wzdłuż Odry Nysy Łużyckiej.!
Przełom w stosunkach politycznych między Polską a Niemcami ich zjednoczeniu.
Zjednoczenie wywołało niepokój w Europie. Ludzie byli spokojniejsi, gdy Niemcy były podzielone, bo nieczuli się zagrożeni, choć z początku to był dramat, bo granica była sztucznie stworzona a rodziny podzielone. Wszyscy bali się ponownego zjednoczenia Niemiec.
Między stosunkami polsko-niemieckimi a stosunkami politycznymi w Europie występowało sprzężenie zwrotne. Niemcy po zjednoczeniu mogłyby zagrażać małym i średnim państwom. Polska szukała sojuszników między innymi we Francji i Moskwie. Rozmowy były o tym jak okiełznać to zjednoczenie. Tak należy zbudować stosunki polityczne, żeby Niemcy były państwem europejskim a nie Europa niemiecka. Nieudało się, aby Polska była na spotkaniu 2+4.
Jednym z najważniejszych elementów systemu w Europie po 90tym roku stały się Niemcy i nowe relacje polsko-niemieckie. Wraz ze zjednoczeniem Niemiec przestał istnieć tzw. problem niemiecki w stosunkach międzynarodowych. Wraz z tym zjednoczeniem zarysował się szansa na zjednoczenie Europy i zlikwidowanie skutków układu sił. Istotną rolę w tych procesach odegrały stosunki polsko-niemieckie. Bazowały na układach.
1.14 listopada 1990. Traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy polsko-niemieckiej na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Zamknięto trwającą od 1945 roku dyskusję o granicy polsko-niemieckiej. Niemcy uznali granice trwale. Niemcy nigdy nie będą domagały się rewizji tej granicy. Zjednoczone Niemcy pogodziły się, że ziemie utracone po 45 roku są stracone na zawsze i będą teraz częścią Polski. Były pewne obawy na terenach Polski zachodniej, że po zjednoczeniu, Niemcy będą chcieli odebrać Polsce tereny lub przynajmniej będą żądali odszkodowania. Dołączono niezręczne stwierdzenie, że sprawy majątkowe nie są przedmiotem tego traktatu i być może, kiedy indziej będą uregulowane. Ceną za zgodę na granicę był zapis, że w Polsce jest mniejszość niemiecka. Jest ona uznana przez rząd, który zobowiązuje się do zapewnienia jej warunków do życia. Strona niemiecka wyliczyła, że jest około 15 milionów Niemców w Polsce, co było nieprawdą. W rzeczywistości było ich około 15 tysięcy. Byli to głównie młodzi Polacy, pochodzenia niemieckiego chcąc uzyskać podwójne obywatelstwo i wyjechać do Niemiec. Głównie wyjeżdżali ze Śląska lub Pomorza. Około 95% „polskich Niemców” nie znało języka niemieckiego. Strona niemiecka nie zapewniała takiej opieki Polakom. W Niemczech było około 350 tysięcy Polaków. Nie byli uznani jako mniejszość, byli jedynie gośćmi. Do dziś mniejszość niemiecka ma swojego przedstawiciela w sejmie i są w Polsce szkoły niemieckie. Strona polska zapewniała przywileje prawne. Polacy w Niemczech do dzisiaj nie mają żadnych praw i mogą być w każdej chwili wydelegowani do Polski. Dzisiaj nie ma konfliktu między mniejszością niemiecką a Polakami. Obecnie są przypadki zrzekania się obywatelstwa niemieckiego. Dochodzą do wniosku, że to był błąd, a wybierając podwójne obywatelstwo mieli nadzieję na lepszą przyszłość. Byli rozczarowani i nie znali języka. W Niemczech byli traktowani jak Polacy, w Niemczech byli podejrzani.
2. 17 czerwiec 1991. Podpisano drugi traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy między Polską a zjednoczonymi Niemcami.
Na początku lat 90-tych rozpoczęła się budowa polsko-niemieckiej współpracy. Niemcy zobowiązali się, że będą popierali Polskę w Unii. Kohl zobowiązał się, że Niemcy będą dążyły do integracji, do poszerzania grona państw europejskich. Na mocy tych traktatów rozwinęła się współpraca bilateralna. Dzisiaj dla Polski Niemcy są głównym partnerem handlowym. Obroty roczne wynoszą około 20, 25 mld$. Jesteśmy głównym rynkiem zbytu dla Niemców. Około 40% polskiego eksportu i 30% polskiego importu przypada na rynek niemiecki.
Rozwiązano Rade Wzajemnej Pomocy Gospodarczej na prośbę rządu polskiego i węgierskiego dnia 28 czerwca 1991. Układ Warszawski na wniosek Polski i Węgier struktury wojskowe zostały rozwiązane 31 marca 1991. Ostateczna likwidacja 1 lipca 1991. Oddział w Armii Radzieckiej opuściły tereny polskie 17 września 1993 roku. Chciano nawiązać do ataku Armii Czerwonej z 17 września 1939 roku.
Kończy się okupacja państwa polskiego. Wtedy dopiero Polska stała się suwerenna, wolna. Rozwiązanie RWPG i Układu Warszawskiego oznaczało koniec etapu powojennego w stosunkach politycznych między Polską, Rosją i Niemcami. Rozwiązanie ich otworzyło drogę na nowe stosunki między Polską a Rosją.
Ukaż proces normalizacji stosunków między zjednoczonymi Niemcami a RP
Jakie były przyczyny i skutki upadku ZSRR?
Zimna wojna zakończyła się zwycięstwem „Zachodu”. W ciągu zimnej wojny zmieniał się bilans sił na niekorzyść ZSRR.
Nastąpił rozpad systemu kolonialnego, większość koloni odzyskało niepodległość. W 1945 roku było 79 państw na świecie, a dziś 191 państw należy do ONZ.
Grupa państw nie należących do żadnego bloku, które z czasem skłaniały się ku „Zachodowi”.
Rozłamy, secesje w ramach bloku radzieckiego. Najważniejsze straty ZSRR w swoim obozie to strata Chin w latach sześćdziesiątych. Rozmiary ludnościowe bloku zostały zmniejszone o 60%. Następnie odpadła Jugosławia, antyradzieckie wystąpienia w Polsce, na Węgrzech i w Czechosłowacji.
ZSRR przegrał rywalizację gospodarczą, a co za tym idzie i militarną. System gospodarki w bloku wschodnim był nieefektywny, bardzo marnotrawny. ZSRR był znacznie słabszy gospodarczo od USA, musiał przeznaczać na wyścig zbrojeń 25% dochodu narodowego, a USA 7 - 8%.
1989 - 1991. Zimna wojna zakończyła się. ZSRR skapitulował, a nawet rozpadł się. Złożyło się na to: ZSRR przegrało wojnę w Afganistanie, polski okrągły stół, Solidarność, Michaił Gorbaczow i jego chęć reform.
Polityka Gorbaczowa sprowadzała się do uznania porażki ZSRR w zimnej wojnie. Zawarto porozumienia w sprawie rozbrojenia, w wyniku, których pewne rodzaje broni całkiem zniszczono, np. rakiety średniego zasięgu, zniszczono 2/3 rakiet dalekiego zasięgu, itd.). zgoda ZSRR na wycofanie się z zewnętrznego imperium, zgoda na zjednoczenie Niemiec (Gorbaczow liczył na szeroką współpracę z Niemcami).
Gorbaczow w dużym stopniu przywrócił wolność polityczną, wolność słowa, zaczął decentralizować kraj. W 1991 roku na zjeździe w Białowieży przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi rozwiązali ZSRR i powiadomili o tym prezydenta USA, a następnie dopiero Gorbaczowa.
W republikach nadbałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia) zaczęły się silne odśrodkowe ruchy społeczne. W innych republikach ruchy te były słabe. W 1991 roku, 67% mieszkańców ZSRR opowiedziało się za utrzymaniem Związku Radzieckiego. W ZSRR nie było żadnego sektora, który by od razu mocno zareagował na przywrócenie wolności rynkowej (w Chinach udało się to, gdyż uwolniono tylko rolnictwo i dało to duże efekty). W ZSRR nawet rolnictwo nie było w stanie odpowiedzieć na rynek.
Reformy Gorbaczowa przyniosły chaos gospodarczy. Związek Radziecki załamał się pod własnym ciężarem, był zbyt wielki i silnie scentralizowany. W większości krajów byłego ZSRR prezydentami są byli sekretarze (bądź ministrowie) republik radzieckich.
Do rozpadu ZSRR przyczyniła się także secesja w Rosji.
Imperium radzieckie rozpadło się zadziwiająco pokojowo (obawiano się, że tak nie będzie, sam Kazachstan miał tyle broni jądrowej, co Wielka Brytania, a Białoruś tyle, co Francja). Były obawy, że wybuchnie wojna Rosyjsko - Ukraińska o Krym.
Po upadku Związku Radzieckiego, główna cechą świata jest monocentryzm, istnieje jedno super mocarstwo w postaci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Nowy ład po zimnej wojnie jest w stanie powstawania, jest w trakcie zmian.
CO SPRAWIŁO ŻE ZSRR SIĘ ROZPADŁ 1989-1991
Przegrana wojna w Afganistanie przez ZSRR
Okrągły stół w Polsce
Sukces Solidarności i wpływ tego przykładu na otoczenie
Każdy z tych czynników miał swoje znaczenie, ale główna przyczyna to Michaił Gorbaczow.
W 1985r.w ZSRR doszła do władzy oligarchia, wąska grupa ludzi średniego pokolenia , którzy realistycznie oceniali sytuacje swojego kraju. Zdawali sobie sprawę, że ich państwo ponosi klęskę w zimnej wojnie. Byli chętni podjąć próbę ratowania swojego kraju. Chcieli go zreformować i przez reformy ocalić.
Główny sens polityki Gorbaczowa sprowadzał się do tego aby
Uznać porażkę ZSRR w wojnie
zawrzeć pokój z Zachodem a przede wszystkim z USA
Zakończyć zimna wojnę na następujących warunkach:
-porozumienie sprawie rozbrojenia , w wyniku tego pewne rodzaje broni zostały zniszczone np. rakiety średniego zasięgu uzbrojone w rakiety nuklearne po obu stronach (2/3 zniszczono rakiet dalekiego zasięgu)
- zgoda ZSRR na wycofanie się z zewnętrznego imperium czyli z tych krajów które zdobył po II WŚ
-Zgoda na zjednoczenie Niemiec (ustne porozumienie)
Była to kapitulacja, ale była w tym nadzieja, że rozbrojenie uwolni ZSRR od ogromnych obciążeń materialnych. A wycofanie się z imperium polepszy warunki z Zachodem i umożliwi normalną współpracę. Kryła się również nadzieja, że zjednoczone Niemcy staną się partnerem, z którym ZSRR będzie prowadził współpracę.
Gorbaczow liczył, że idąc na porozumienie doprowadzi do modernizacji i unowocześnienia, uratowania swojej metropolii. W grudniu 1991r. przywódcy 3 największych republik Rosji, Ukrainy i Białorusi rozwiązały ZSRR nawet nie pytając o zgodę Gorbaczowa. Pierwszy poinformowany był prezydent USA drugi Gorbaczow.
ZSRR się rozpadło bo:
Rozpadło się imperium - odpadła Polska, Czechosłowacja, Rumunia, poza tym Zjednoczenie Niemiec również wstrząsnęło ZSRR. Reszta republik radzieckich chciała uwolnić się od Moskwy i ustroju komunistycznego.
Nie udało się Gorbaczowi zmodernizować gospodarki, zareagowała źle na próby urynkowienia . Nie było żadnego sektora, który odpowiedziałby pozytywnie na próby wolności rynkowej, w tym Rosja różniła się od Chin.
ZSRR był zbyt wielki i scentralizowany
Secesja - silne ruchy odśrodkowe w republikach. Grupy etniczne zorientowały się, że mogę uzyskać niezależność od Moskwy.
Przyczyny rozpadu ZSRR.
„Pierestrojka” wyzwoliła proces samodestrukcji systemu „realnego socjalizmu” i ujawniła bezpodstawność propagandowej tezy o istnieniu „narodu radzieckiego”. Ta koncepcja zapisana w konstytucji ZSRR z 7.X.1977r. i lansowana na kolejnych zjazdach partyjnych jako „nowa wspólnota historyczna”, miała być „przejawem dojrzałości socjalizmu w dziedzinie stosunków narodowościowych”. W istocie rzeczy nabrzmiewały w tym okresie nierozwiązane problemy narodów i narodowości imperium, stając się pierwszą przesłanką rozsadzenia ZSRR od wewnątrz. Dynamika tych sprzeczności ujawniła się w 1989r. gdy Gorbaczow zaczął mówić o błędach i deformacjach w polityce narodowościowej, postulując rozszerzenie praw republik oraz zagwarantowanie faktycznego równouprawnienia narodów i narodowości. Centralną kwestią tego procesu było ustawowe przywracanie statusu języka państwowego narodowym językom poszczególnych republik.
Drugą przesłankę podważania imperialnej istoty ZSRR tworzyły postulaty i deklaracje suwerenności poszczególnych republik. Poszczególne republiki uchwalały deklaracje o suwerenności państwowej, jako pierwsze uczyniły to republiki nadbałtyckie: Litwa, Łotwa i Estonia (wszystkie w 1989r.). Następnie uczyniły to w 1990r. Rosja, Ukraina, Białoruś i Mołdawia.
Trzecią przesłanką likwidacji państwowości ZSRR tworzyły proklamacje niepodległości poszczególnych republik. W kolejności uczyniły to Litwa (11 III 1990r.), Estonia (30 III 1990r.) i Łotwa (4 V 1990r.). Gorbaczow potępił te decyzje jako bezprawne i nieważne. Wkrótce potem suwerenność państwową proklamowały pozostałe republiki radzieckie. Armenia nazwała swą deklarację wprost deklaracją o niepodległości, z kolei Gruzja 9 III 1990r. wypowiedziała umowę o utworzeniu ZSRR i dokonała zmiany nazwy państwa na Republikę Gruzji.
Gorbaczow w celu oddalenia wszechobecnej krytyki prowadzonej przez Moskwę polityki opowiedział się za umocnieniem suwerenności republik związkowych.
W ZSRR coraz słabszą pozycję miała władza centralna w Moskwie, w połączeniu z nasilaniem się tendencji niepodległościowych stało się to tłem podjętego w Moskwie antygorbaczowskiego puczu o konserwatywnym charakterze. Niepowodzenie puczu zamiast wzmocnić pozycję centrum spowodowało dalsze osłabienie jego pozycji i kolejną falę deklaracji niepodległości poszczególnych republik.
Pod wpływem wydarzeń poglądy zaczął zmieniać także Gorbaczow. Wraz z przywódcami 10 republik związkowych przygotował wspólne oświadczenie na temat utworzenia związku na zasadach konfederacji. Jednym z pierwszych aktów nowopowstałej Rady Państw ZSRR było uznanie niepodległości Litwy, Łotwy i Estonii.
Ponadto rozpad ZSRR stanowił dla narodowości poszczególnych republik szansę na poprawę ich bytu. Wszelkie działania zmierzające do wprowadzania innych niż centralnie sterowana modeli gospodarki skazane były na niepowodzenie, gdyż w ZSRR wszystkie decyzje zapadały odgórnie w Moskwie. W związku z tym nie znajdowano możliwości poprawienia sytuacji ekonomicznej inaczej niż poprzez utworzenie własnego niepodległego państwa. W dążeniach niepodległościowych dużą rolę odgrywała również świadomość historyczna ludzi, którzy członkostwo ich republiki w ZSRR zaczęli postrzegać jako efekt pogwałcenia ich historycznego prawa do posiadania niezależnego państwa. Ludność republik radzieckich chciała też większego otwarcia na świat i wyjścia zza żelaznej kurtyny, było to możliwe tylko w sytuacji uzyskania niezależności od Moskwy.
Ostatecznie 21 grudnia 1991r. dokonał się ostatni akt demontażu imperium radzieckiego. W Ałma- Acie przywódcy 11 republik podpisali dokument o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw.
Omów scenariusze nowego ładu międzynarodowego po upadku ładu jałtańsko- poczdamskiego
Obecnie trudno powiedzieć, który system powstanie. Nowy ład będzie potrzebował postaw uniwersalnych i myślenia, odejścia od separatyzmu, partykularyzmu w stosunkach międzynarodowych. Wymaga solidarności, daleko idącej tolerancji. W oparciu o te struktury przewiduje się scenariusze nowego ładu, jakie się przewiduje:
pentarchii - nawiązuje do pentagonalnego istniejącego w XIX w. ładu. Zakłada, że najlepszy jest system międzynarodowy, nad którym będzie górować 5 ośrodków. Będą gwarantem pokoju i bezpieczeństwa pozostałych państw współpracujących z nimi, np. USA, Japonia, Chiny, UE, Rosja. Państwa miałyby współpracować ze sobą. Aby taki system powstał, musiałaby zmienić się sytuacja w Rosji czy w Chinach.
pax konsorcjum - zakłada, że po upadku Związku Radzieckiego w przyszłości osłabnie sytuacja gospodarcza i polityczna USA. Być może USA powrócą do polityki izolacyjnej, tzn. że USA zajmują się własną polityką, jedynie sprawami ich kraju. Zakłada, że wszystkie państwa tak samo będą odpowiedzialne za pokój na świecie. W stosunkach międzynarodowych coraz większe znaczenie oprócz USA ma Japonia i Chiny. Głównie chodzi o przewagę gospodarczą tych państw.
pax-nipponika - zakłada, że Japonia stanie się największą potęgą gospodarczą na świecie i przejmie dominację gospodarczą nad światem. Ale jest to odległy scenariusz.
bigomanii - zakłada bliską współpracę USA i Japonii
unipolarny - na czele USA
Wymień i omów problemy globalne współczesnego świata.
Dotyczą całego świata, wszystkich rejonów, nie mogą być rozstrzygnięte w skali lokalnej, np. epidemia AIDS, czy SARS. Problemy o znaczeniu polityczny i ekonomicznym. Chociaż SARS bardzo poważnie odbija się na gospodarce krajów azjatyckich.
Problemy:
A) Globalizacja (już z nazwy) termin ten pojawił się dość nie dawno, jest kilka definicji np. Dorin Fel(?) i Anton McGru.
Globalizacja może być pojmowana jako poszerzanie, intensyfikacja, przyspieszanie i wzrastający wpływ wzajemnych powiązać i zależności społeczno-ekonomicznych poczynań ludzi i narodów w skali światowej → 4 sfery:
a) sfera techniczna,
b) sfera ekonomiczna,
c) sfera polityczna
d) sfera kulturalna
Ad.a) Sfera techniczna. Z punktu widzenia globalizacji najistotniejszy jest (Zaskakująco Szybki) rewolucyjny, widoczny w ostatnich 10-leciach, postęp w dziedzinach środków łączności i komunikacji związanych głównie z elektroniką. Umożliwił on gwałtowne przyśpieszenie transferów wszelkich informacji, a tym samym środków (kapitałów). Transfer wzorców życia, drastyczna rewolucja metod wojowania, a także w przypływie ludzi, (ruchy mas ludzkich).
Kiedy w 1872r. na zamku w Knyszynie k/ Białegostoku zmarł Zygmunt August (koniec dynastii Jagiellonów) informacja ta szła 3 dni do Krakowa (państwo o pow. 1 mln km2 - 3,5 raza więcej niż dzisiejsza Polska). 250 lat później, kiedy wojska Napoleona weszły do Moskwy - 25.11.1812r. Wiadomość ta szła do Paryża 7 min. (telegrafy świetlne). Ale było to dostępne dla niewielkiej ilości ludzi (rządy i mocarze). Dziś szybka komunikacja jest dostępna dla setek mln ludzi.
Ad. b) Sfera ekonomiczna. Najważniejsza (jak dotychczas). Są to 3 zjawiska:
- Powstanie globalnego rynku
- ważniejsze: Powstanie ponadnarodowych korporacji gospodarczych. Istnieją one już długo, kiedyś miały charakter narodowy, a teraz stały się ponad narodowe. Konsekwencja to wielość regulacji dotyczących działalności gospodarczej; podatkowej, dot. przepływu własności, antymonopolistycznej, dot. stosunków między pracą a kapitałem. Regulacje te powstały w ostatnich 150 latach na gruncie narodowym; regulacje państwowe (rządów i parlamentów). Korporacje wymykają się tym ograniczeniom międzynarodowym, są najczęściej wolne od tych regulacji → nie ma światowego rządu, by stanowił takie prawa, powstają, co najwyżej prawa regionalne (UE). To wymykanie się stwarza sprzeczności między możliwościami regulacji, a działalnością gospodarczą i stwarza zagrożenie żywiołowe (chaos). Pogłębia to jeszcze, rozległą w warunkach globalizacji, rolę kapitału spekulacyjnego (zaangażowanego w grę giełdową), ponieważ jest łatwy do transferu. Jego ruchy powodują poważne perturbacje w różnych państwach, oraz kryzysy jak: w Azji, Rosji, Argentynie. Z tym jest związana nasza wojna o stopy procentowe. Rząd chce je obniżyć, aby potanieć kredyty, ale RPP boi się ucieczki kapitału inwestycyjnego - kilkadziesiąt mld dolarów → zachwieje to walutą.
Ad. c) Sfera polityczna. Po zimnej wojnie (Z-S zjawisko) świat stał się politycznie unilateralny (nie do końca gospodarczo) → pokusa, aby jedno mocarstwo zaczęło narzucać swoją politykę, system wartości, wzorce polityczne rozumienia świata (traktuje to jako warunek swojego bezpieczeństwa) → sprzeczność między regionalnymi mocarstwami. Czy taki świat unilateralny jest możliwy? Teza Fukujamy: Historia ludzkości dobiega kresu (w kwestii organizacji ludzkiego życia). Dwa pojęcia są tu istotne: gospodarka rynkowa i demokracja parlamentarna jako sposób organizacji polityki. Problem stanowi upowszechnienie tego na cały świat.
1200 lat wcześniej Karol Wielki też tak twierdził tworząc państwo Karolingów. 800 lat później filozof niemiecki Hegel(?) - Traktat o posiadaniu wiedzy o końcu ludzkiej historii - wzorem było mu ówczesne państwo pruskie. Jest to dzisiaj istotnym elementem globalizacji → dążenie do świata unilateralnego zorganizowanego wokół jednego ośrodka i poddawanego normom z niego płynącym.
Ad. d) Sfera kulturalna. Związana z radiem i telewizją, które bardzo szybko upowszechniają wzorce osobowe dot. swobody życia, ubioru, spędzania wolnego czasu. Dotyczy to nawet języków. Co roku ginie bezpowrotnie kilkanaście grup językowych, zanikają dialekty. W naszej historii nigdy nie było takiego ujednolicenia. Następuje szybkie i silne ujednolicenie kulturowe.
Wszystkie te wymienione prądy (tendencje) globalizacji, być może tylko poza technicznymi, napotykają na poważne sprzeciwy (opór), nie tylko ten zorganizowany, ale opór materii życia → bronią się same stosunki życia (struktury społeczne) → obyczaje nie chcą ustępować. Sprzeciw wobec supermocarstwa. Nie wiadomo, co się z tego wyłoni.
Problemy globalne są od 30-40 lat. Problemy globalne muszą mieć wszechświatowy charakter tzn. muszą dotyczyć wszystkich państw w sposób istotny i stanowić zagrożenie dla ludzkości.
Podstawowe cechy problemów globalnych, które wyróżniają je od innych problemów:
Skala - muszą dotyczyć całej ludzkości, charakter ponadpaństwowy i ponad regionalny
Szczególna waga - stanowią krytyczne zagrożenie z punktu widzenia gatunkowej przyszłości człowieka tzn. dla życia gatunku człowieka
Rozwiązania tych problemów nie można oczekiwać od jednego państwa lub grupy państw, ale wymaga wysiłków całej społeczności międzynarodowej
Problemy globalne muszą spełniać wszystkie te trzy cechy.
Po raz pierwszy problemy globalne zostały sformalizowane w raportach Klubu Rzymskiego. Klub Rzymski to luźne stowarzyszenie intelektualistów zorganizowane w 1968r. z siedzibą w Rzymie. Postawili przed sobą ostrzeganie ludzkości o grożących niebezpieczeństwach. Najbardziej słynny był pierwszy raport pt. "Limit of growth - Granice wzrostu" w 1972r. Alarmowano w tym raporcie, że jeśli ludzkość będzie dążyła do nieograniczonego wzrostu gospodarczego to nastąpi wyczerpanie surowców, zniszczenie środowiska naturalnego i zagłada ludzkości w konsekwencji.
7 Najczęściej wymieniane problemy globalne:
1.Groźna zagłady w wojnie z użyciem broni jądrowej
Wiadomo że pewna liczba detonacji jądrowych może podnieść promieniowanie do tego poziomu że może nastąpić zagłada biologiczna ludzkości. Było to wielkie zagrożenie w czasie zimnej wojny. Mocarstwa wyprodukowały łącznie ponad 30 tysięcy ładunków jądrowych i rzeczywiście uzyskały zdolność wielokrotnego zniszczenia całej ludzkości. Od tego czasu to niebezpieczeństwo się zmniejszyło. Od 30 lat te mocarstwa porozumiewają się między sobą w sprawie zmniejszenia ilości ładunków. Po drugie 10 lat temu zakończyła się zimna wojna. Obecnie łączna ilość ładunków jądrowych to ok. 12 tysięcy jednak są powody zmniejszania tych ilości gdyż rozbrojenie ładunku jądrowego kosztuje drożej niż jego wyprodukowanie. Niebezpieczeństwo jednak nie znikło z dwóch powodów: w związku z postępem produkcji wytworzenia ładunków jądrowych jest coraz prostsze. Istnieje obawa że za 50 lat będzie to problem małych wsi. Jest niebezpieczeństwo upowszechniania się broni atomowej.
2.Ekologiczny problem zagrożenia środowiska naturalnego człowieka
Człowiek od początku swojego istnienia bardzo aktywnie zmieniał środowisko naturalne. Jest prawie pewne, że wielkie ssaki wyginęły wskutek polowań pierwotnego człowieka. Było łatwiej upolować zbiorowo wielkie zwierzę i żyć z tego 1/2 roku niż polować samemu na zające. Człowiek niszczył lasy, ale te zagrożenia były niewielkie w stosunku do obecnych. Obecnie człowiek zanieczyszcza wody i powietrze, emituje do atmosfery gazy przemysłowe głównie freon, które niszczą osłonę ozonową i narażają biologiczne życie na planecie.
Został podpisany protokół z Kio (porozumienie międzynarodowe), który wyznaczał dla wszystkich państw limit emisji szkodliwych gazów. Niestety główni producent tych gazów USA i Rosja nie chcą go ratyfikować, uważają ze stanowi to zagrożenie dla ich produkcji przemysłowej. Mniejsze państwa się do niego stosują, Główni truciciele odmawiają. Bardzo poważnym problemem ekologicznym jest puszcza tropikalna to główny producent tlenu. W ostatnich dziesięcioleciach te lasy są wyrąbywane masowo. One niestety nie odradzają się podobnie jak tajga. Jeśli są wycięte w pień są nie do odbudowania. Tam powstają nieużytki. Otóż jest sprzeczność interesów. Świat cywilizacji zachodniej walczy o to, aby zachować te obszary z powodów ekonomicznych, natomiast zamieszkujące te tereny państwa nie mają, z czego żyć, i te lasy tną na sprzedaż. Uratowanie środowiska naturalnego wciąż nie jest problemem rozwiązanym, i nie da się ich rozwiązać bez współpracy.
3.Demograficzne zagrożenie wynikające ze wzrostu liczby ludności na świecie
W epoce kamienia gładzonego ( 12000-15000 lat temu) szacuje się ludzkość na - 1 mln mieszkańców.
Początki cywilizacji (5000 lat p.n.e.) - 15 mln,
Początki naszej ery - 200 mln
150 lat temu - 1 mld
1930r. - 2 mld
1970r. -3,5 mld
Obecnie blisko 6 mld
Roczny przyrost_ 70-75 mln ludności
Uczony angielski Malthus - mówił, że przyrost odbywa się w postępie geometrycznym, a przyrost środków żywności w postępie arytmetycznym.
(postęp arytmetyczny odbywa się przez dodawanie, postęp geometryczny przez mnożenie)
To się nie sprawdziło. Przyrost nie odbywa się w postępie geometrycznym , a żywność przybywała szybciej niż przewidywał. Problem jednak pozostał. Przyrost w obecnym tempie stanowi zagrożenie dla życia ludzkości zwłaszcza, że ten przyrost jest nierównomierny. Problemem jest ocena stopy dla tego zagrożenia. Dlatego, że wzrost liczby ludności nie jest w całości spowodowany przyrostem. Przyrost ludności jest liczbą córek w ilości do matek. Jeśli po każdej matce zostaje jedna córka, to liczba ludności nie ulega zmianie. Przyrost jest wówczas, gdy liczba córek przewyższa liczbę matek. Natomiast przyrost ludności w krótkim okresie czasu może być spowodowany wzrostem poziomu zdrowotności. Po prostu wydłuża się wiek. Liczba zgonów jest mniejsza od liczby narodzin. Tak np. jest obecnie w Polsce. Ale w dłuższym okresie decyduje przyrost naturalny. Czy można ograniczyć przyrost? To bardzo trudne przedsięwzięcie. Chińczycy stosują od lat barbarzyńskie metody. Praktycznie istnieje zakaz posiadania więcej niż dwoje dzieci, odmawia się pomocy socjalnej, stosuje się przymusową sterylizację. Skutek jakiś jest ale liczba ludności w Chinach obecnie to 1 300 mln. A 50 lat temu było 700 mln.
Niektórzy uczeni uważają że wraz ze wzrostem dochodu, przyrost naturalny maleje. I na tym budują swoje nadzieje. Nie wiadomo czy jest prawda bo np. USA mają ogromny przyrost naturalny. A uboga Polska ma zerowy przyrost.
Być może przyroda będzie regulować ten problem. W Afryce przyrost naturalny zaczyna redukować AIDS.
Niekontrolowany wzrost ludności grozi kilkoma konsekwencjami:
-Powstaniem dysproporcji między środkami do życia a liczbą ludności
-Silną presją migracyjną ze strony przeludnionych terenów w kierunków bogatszych zdolnych wyżywić większą ludność.
W tej chwili 4/5 ludności świata zamieszkuje Afrykę, Amerykę Pd, i Azję Pd-Wsch (80%). W Europie przyrost jest mniejszy.
Presja urbanizacyjna - przyrost ludności wywołuje niezwykle szybki wzrost wielkich miast nie wskutek wysokiego przyrostu ludności, ale wielkich migracji do miast. Dziś mamy: Meksyk (30 mln), Szanghaj (25 mln), Bombaj, Dżakarta (po 15 mln)
Zmienia się także struktura wiekowa: W Afryce młodzież do 15 roku życia stanowi połowę ludności, w Europie 1/5, W Europie 1/2 ludności to ludność w wieku poprodukcyjnym.
4.Groźba głodu
Głód to zawsze była wielka plaga ludności. Regularne głody Chinach i Rosji regulowały tamtejszą liczbę ludności. Dziś szacuje się, że z głodu umiera rocznie ok. 50 mln ludności. Przy tym stanie zaludnienia planety i tym stanie techniki, produkujemy wystarczająca ilość żywności do wyżywienia tej liczby ludności. Problem polega na nierównomiernym rozmieszczeniu produkcji. W obrębie cywilizacji zachodniej ogranicza się produkcję żywności. W USA otrzymuje się dotacje za nie uprawianie ziemi. W UE są wyznaczane ilości ile można wyprodukować. W krajach tych część ludności cierpi na choroby związane z nadmiarem pożywienia. A tereny najgęściej zaludnione cierpią na wieli niedobór żywności. W obszarze cywilizacji zachodniej jeden rolnik produkuje żywność dla mniej więcej 40 osób, w krajach zacofanych dla 3-4 osób. Problem z wyżywieniem łączy się oczywiście z problemem demograficznym, ale przy obecnym poziomie ludności i techniki jest do rozwiązania przy współpracy między krajami rozwiniętymi i zacofanymi. Nie w drodze pomocy, lecz w drodze podzielenia się technikami produkcyjnymi, możliwościami produkcyjnymi. Tym bardziej, że prawie nie ma już rezerw gleb nadających się pod uprawę. Odwrotnie - stopniowo zmniejsza się w skutek urbanizacji i zaniedbania terenów pod obiekty przemysłowe.
5.Zagrożenie nowymi epidemiami
Epidemie niszczyły ludność od zarania historii. Epidemii hamowały wzrost liczby ludności czasami w sposób dramatyczny. Większość to choroby odzwierzęce.
Dżuma - w XIV w. Pochłonęła 2/3 ludności zachodniej Europy. To choroba susłów stepowych, przenoszonych na ludzi przez szczury i pchły.
Ospa prawdziwa - to również choroba odzwierzęca. To mutacja wirusa ospy bydlęcej, który przerzucił się na człowieka po udomowieniu bydła. Ospa występowała w Europie, Azji i Ameryce. 90% Indian wytępiono przy pomocy tej ospy. Celowo ich zarażano, dawano im koce w prezentach, których używano w szpitalach chorych na ospę.
Ludność europejska miała znacznie wyższą odporność i dlatego nie wszyscy chorzy umierali.
Ospa została obecnie wyeliminowana . Skoordynowano akcję szczepień i od 15 lat zrezygnowano ze szczepień przeciwko ospie.
Obecnie zapasy wirusa ospy miały zostać zniszczone w ubiegłym roku, ale WTO podjęła decyzję aby wstrzymać zniszczenie, bo istnieje obawa że może wrócić lub ktoś przechowała próbkę w celach zbrodniczych.
Obecnie nie jesteśmy w ogóle uodpornieni na ospę.
Pojawiają się nowe choroby odzwierzęce
AIDS - pochodzi od małp
SARS - pochodzi od ptaków - ostra niewydolność oddechowa. Przyczyną jest wzrost liczby ludności, rozwój komunikacji.
6.Nierówność dochodowa między narodami i wewnątrz narodu
Nierówność dochodowa była zawsze między narodami, ale nigdy nie były tak wielkie jak obecnie. 200 lat temu różnica pomiędzy poziomem życia chłopa w Chinach i chłopa w Anglii była duża ale nie przypominała obecnych. Obydwaj mieli siłę napędową własnych mięśni i zwierząt domowych, jeden i drugi odżywiała się produkcją, którą sam wyprodukował, ubierał się też mniej więcej w odzież pochodzącą z lnu czy bawełny. Społeczności ludzkie były izolowane i o sobie nic nie wiedziały. To utrzymywało się długo i nie istniał tzw. efekt demonstracji.
ONZ przeprowadziło pewne badanie poziomu dochodu narodowego i posiadanego bogactwa.
5 najzamożniejszych państw (dochód na 1 mieszkańca w USD) |
5 najbiedniejszych państw (dochód na 1 mieszkańca w USD) |
|
|
Australia 835 tyś Etiopia 1400
Kanada 704 tyś Nepal 1600
Luksemburg 658 tyś Burundi 2100
Szwajcaria 647 tyś Malawi 2200
Japonia 565 tyś Uganda 2300
Te różnice się niestety pogłębiają.
Przyczyny:
-jest teoria rasowa, że sami sobie winni, są leniwi , mało inteligentni i dlatego są biedni. Ta teoria jest jednak kwestionowania w nauce. Ilość dóbr jest ograniczona i nierównomiernie rozmieszczona. Ilość bogactwa do zainwestowania jest ograniczona. Więc nie zależy to od biologicznego wyposażenia, a od samego człowieka.
Skutki:
-silna presja migracyjna ze strony biednych w kierunku bogatych, niewątpliwa presja militarna tzn. masy biednych będą usiłowały dostać się na tereny bogate, aby z tego bogactwa skorzystać, będą stale rodzić żywioną przez zawiść rozpacz i desperację, agresję przeciwko bogatym.
Wyjście:
Racjonalnego poza nowym ładem ekonomiczno-społecznym i redystrybucją dochodów nie widać.
7.Wyczerpywanie się zasobów surowców
Niektórzy podają strukturalne bezrobocie: tzn. w związku z automatyzacją zmniejszy się zapotrzebowanie na siłę roboczą. Nie jest to do końca prawda. USA, które są najbardziej zaawansowane technicznie maja stosunkowo małe bezrobocie mimo ogromnej automatyzacji. 6% Wynosi bezrobocie gdzie nielegalnie pracujący imigranci stanowią 6 mln ludności.
Globalizacja - poszerzenie, intensyfikacja, przyśpieszenie i wzrastający wpływ zależnych powiązań i zależności w skali światowej. Ten wzrost powiązań i zależności w pewnym momencie rodzi poważne problemy techniczne, ekonomiczne i polityczne.
Techniczne - pojawienie się nowych środków łączności ma wiele pozytywnych zjawisk. Dzisiaj państwa straciły w skutek tej ekspansji środków łączności monopol i zdolność kontroli informacji.
Ekonomiczny - z niesamowitą prędkością powstają te same fabryki, co w USA w Indiach i Indonezji. Technologie stały się uproszczone, powstał globalny rynek. Kiedyś szybkość komunikacji uniemożliwiała transport wielu towarów. Dziś wszystko staje się dostępne natychmiast. Kiedyś było wiadomo, że nawet duże firmy mają narodowy kapitał. Dziś są to firmy narodowe tylko z nazwy, większość produkcji jest i innych krajach.
Polityczny -
Główne dwie konsekwencje, globalizacji
Pozytywna polega na upowszechnianiu b. szybkim zdobyczy kultury, postępu technicznego, nauki cywilizacji
Negatywna: wielkie organizacje gospodarcze finansowe i informatyczne wyszły spod kontroli jakiegokolwiek państwa. Środkiem zaradczym może być integracja, ale tylko regionalnie.