praca licencjacka(1 22) 5FKAS6EVSA5NXA2GCBY6VFHJ6J4CQRPJ2KPTHZA


Rozdział I

Zjawisko niepełnosprawności w literaturze przedmiotu

  1. Definicja i charakterystyka niepełnosprawności

Ponad 500 milionów ludzi, czyli 10% populacji światowej, cierpi z powodu różnego rodzaju niepełnosprawności. W większości krajów przynajmniej jedna na dziesięć osób ma jakiś rodzaj upośledzenia fizycznego czy umysłowego. Problem niepełnosprawności ma charakter powszechny, dotyczy on bowiem wszystkich społeczeństw.

Powszechność zjawiska stawia przed społecznością międzynarodową i poszczególnymi państwami obowiązek podejmowania działań zapobiegających jego powstawaniu. Działania takie muszą być podejmowane przez rządy, instytucje i społeczności lokalne. Tylko szeroko rozpowszechnione działania społeczne mogą przynieść wymierne efekty.

Przed wskazaniem rozmiarów zjawiska, jego przyczyn i możliwości zapobiegania, należy wyjaśnić samo zjawisko niepełnosprawności. Terminowi temu poświęcono wyjątkowo obszerną literaturę przedmiotu, a mimo to ustalenia teoretyczne wzbudzają nadal wiele kontrowersji.

Podejmując problematykę niepełnej sprawności należy wyraźnie sprecyzować dwa terminy: inwalida i niepełnosprawny. Terminy te w języku potocznym, a także w niektórych opracowaniach, są traktowane równoznacznie i stosowane zamiennie.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1969r. „inwalidztwo jest to zmniejszenie sprawności wymaganej do prowadzenia normalnego życia. Jest ono wynikiem nie tylko fizycznego lub psychicznego upośledzenia, ale również trudności w przystosowaniu się do niego”. Głównym kryterium uznania kogoś za inwalidę i jakiegoś stanu za inwalidztwo, a także określenie rozległości czy stopnia inwalidztwa, jest kryterium zatrudnienia. Inwalidą określa się osobę, w stosunku do której komisja lekarska ds. inwalidztwa i zatrudnienia orzekła niemożność wykonywania pracy zawodowej na określonym poziomie i poziom ten został zakwalifikowany, według przyjętych kryteriów, do jednej z trzech grup, z których pierwsza obejmuje największy, a trzecia najmniejszy poziom ograniczenia sprawności. Instytucją orzekającą o inwalidztwie i jego poziomie są komisje lekarskie ds. inwalidztwa i zatrudnienia.

Określenia „inwalidztwo” pochodzi od łacińskiego „invalidus”, które oznaczało człowieka słabego, bezsilnego, chorego. Pojęcie niepełnosprawności uważa się za bardziej adekwatne do społecznego ujmowania zjawiska inwalidztwa, ponieważ odchodzi ono od najważniejszego dla uznania jakiegoś stanu za inwalidztwo, kryterium zatrudnienia, przyjmując za punkt odniesienia zdolność do pełnienia ról społecznych. Niemożność pełnego zatrudnienia w ogóle, to cechy specyficzne podstawy orzekania o inwalidztwie. W Polsce, Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. - Dz.U. nr 123, poz. 776 z późniejszymi zmianami oraz Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym - Dz.U. nr 123, poz. 777, są dokumentami nadającymi osobie status inwalidy prawnego.

Inwalidztwo biologiczne ustalane jest na podstawie pozytywnej odpowiedzi na pytanie : „Czy z powodu kalectwa lub przewlekłej choroby ma Pan/ Pani całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność wykonywania czynności podstawowych dla danego wieku?” W przypadku definiowania inwalidztwa biologicznego, nacisk kładzie się na aspekt medyczny niepełnosprawności. Upośledzenie stanowi źródło wszelkich trudności i ograniczeń, a interwencja medyczna jest sposobem na ich złagodzenie lub usunięcie. Osoba niepełnosprawna musi natomiast zaakceptować ową sytuację, nie zwracając uwagi na konieczność dostosowania się środowiska społecznego i fizycznego do jej potrzeb.

W 1984 r. autorzy ekspertyzy Komitetu Rehabilitacji i Adaptacji Człowieka PAN do zbiorowości osób niepełnosprawnych zaliczyli „osoby o naruszonej sprawności psychofizycznej, powodującej ograniczenie funkcjonalne sprawności lub aktywności życiowej w stopniu utrudniającym pełnienie właściwych dla nich ról społecznych.” Definicje niepełnosprawności są oparte na pojęciach: impairment - uszkodzenie o podłożu psychicznym, fizjologicznym lub anatomicznym, disability - ograniczenie o charakterze czynnościowym, handicap - upośledzenie, niemożność pełnienia pewnych ról społecznych. Światowa Organizacja Zdrowia określiła niepełnosprawność (disability) jako każde ograniczenie lub brak (wynikający z ułomności) zdolności do wykonywania czynności w sposób uznawany za normalny dla człowieka. Ułomność (impairment) określiła jako wszelki ubytek czy odstępstwo od normy psychologicznej lub anatomicznej struktury czy funkcji organizmu. W odróżnieniu od definiowania inwalidztwa przy wyjaśnianiu znaczenia niepełnosprawności kładzie się szczególny nacisk na zdolność do pełnienia ról społecznych. Według A. Hulka „za osobę niepełnosprawną uważa się jednostkę, która z powodu fizycznych, somatycznych, umysłowych lub psychicznych właściwości i warunków napotyka na poważne trudności w życiu osobistym, w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy, i w czasie wolnym.

Ograniczona możliwość pełnienia ról społecznych zawiera się w jednym z trzech poziomów biopsychospołecznej koncepcji niepełnosprawności. Według propagatorów tej koncepcji istotę niepełnosprawności stanowi odchylenie od normalnego funkcjonowania na trzech poziomach: biologicznym, jednostkowym i społeczny lub tylko na niektórych z nich. Na poziomie biologicznym będzie to ograniczenie funkcji organizmu w zależności od stopnia uszkodzenia organów. Odchylenie na poziomie jednostkowym polega na ograniczeniu aktywności i działania. Na poziomie społecznym niepełnosprawność oznaczać będzie ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym oraz funkcjonowania w nim, a także osiągania pewnych celów stawianych przez otoczenie. Zwolennicy biopsychospołecznej koncepcji niepełnosprawności podkreślają, iż nie tylko same uszkodzenia organizmu lecz także czynniki środowiskowe i cechy osobiste mają wpływ na powstawanie problemów i powodują ograniczenia osób niepełnosprawnych.

Możemy wskazać dwa modele zjawiska niepełnej sprawności: indywidualny i społeczny. Współcześnie obserwuje się ewolucję rozumienia tego problemu - od stwierdzenia, że niepełnosprawność poprzez swoje traumatyczne, psychologiczne oddziaływanie tak wpływa na jednostki, iż nie potrafią one zapewnić sobie odpowiedniej jakości życia mimo wysiłków (indywidualny model niepełnosprawności), do stwierdzenia, że wszechobecne bariery ekonomiczne i społeczne uniemożliwiają osobom niepełnosprawnym zapewnienie sobie tej jakości w wyniku samodzielnych wysiłków (społeczny model niepełnosprawności)

„W indywidualnym modelu niepełnosprawności traktuje się niepełnosprawność jako osobistą tragedię jednostki, okrutne doświadczenie; problem umiejscawia się w jednostce, podczas gdy przyczyny tkwią w funkcjonalnych ograniczeniach lub psychologicznych ubytkach.”

„W społecznym modelu niepełnosprawności przyjmuje się, że to nie indywidualne ograniczenia stanowią przyczynę niepełnosprawności, ale nie zorganizowanie przez społeczeństwo odpowiednich usług oraz brak właściwego zaspokojenia potrzeb osób niepełnosprawnych, które nie są dostatecznie brane przez uwagę w organizacji społeczeństwa. Konsekwencjami tak zorganizowanego życia społecznego dotknięte są osoby niepełnosprawne, które jako grupa doświadczają dyskryminacji zinstytucjonalizowanej przez społeczeństwo." Podejście socjologiczne pozwala omawiać konsekwencje ograniczenia sprawności człowieka w kategoriach zmian w rolach społecznych. Kategorie takie są zresztą wprowadzone do pojęcia niepełnosprawności. Wskazuje to na istotne sprzężenie między pojęciem ograniczenia roli społecznej i pojęciem niepełnosprawności. Szczególne rozumienie występujących ograniczeń łączy się więc z pojęciem roli społecznej. Ograniczenie, całkowita utrata lub stały brak fizycznej lub psychicznej sprawności ma wpływ na wykonywanie oczekiwanych zadań. Niepełnosprawność powoduje także indywidualne konsekwencje o charakterze społecznym:

Członkowie grupy nie wyznaczają osobie niepełnosprawnej żadnych zadań. Oczekują tylko, że podporządkuje się innym i uzależni od ich decyzji, a także zrezygnuje z pełnienia dotychczasowej funkcji. W razie ograniczenia sprawności w pracy zawodowej, by podjął wysiłek rehabilitacyjny. Ta sytuacja prowadzi do ogólnej zmiany położenia społecznego niepełnosprawnego.

Przedstawienie cech różnicujących osoby niepełnosprawne pozwoli na ukazanie całego spektrum problemów tych ludzi. Umożliwia również określanie potrzeb oraz możliwości ich zaspokojenia. Zofia Sękowska dzieli osoby niepełnosprawne na:

  1. osoby niewidome i niedowidzące

  2. głuche i niedosłyszące

  3. głuchonieme

  4. upośledzone umysłowo

  5. przewlekle chore

  6. osoby z uszkodzeniem narządu ruchu

  7. osoby z trudnościami w uczeniu się

  8. osoby społecznie niedostosowane

Według T. Witkowskiego osoby niewidome to jednostki, które urodziły się niewidzące lub straciły wzrok przed 5 rokiem życia. Do tej kategorii zalicza się również osoby, które wprawdzie reagują na światło, ale ostrość ich widzenia nie jest większa niż 1/20, a pole widzenia nie przekracza 20 stopni. Witkowski określa osoby, które utraciły wzrok po 5 roku życia mianem ociemniałych. Wspomina on także, iż w korze mózgowej osób, które utraciły zdolność widzenia powstają strukturalne układy dynamiczne, które włączają procesy pamięci i myślenia w sytuacje poznawcze. Stanowi to, obok wyostrzenia innych niż wzrok ośrodków zmysłowych, element powszechnego zjawiska kompensacji zmysłów. Konsekwencją braku wzroku jest niepełność spostrzeżeń i wyobrażeń. Są to tzw. wyobrażenia surogatowe. Innym skutkiem jest ograniczenie potrzeb.

Z punktu widzenia sytuacji społecznej ten typ niepełnosprawności jest o wiele bardziej drastyczny niż sam fakt braku wzroku. Osoby niewidzące skłonne są do unikania kontaktów z innymi ludźmi, co w rezultacie prowadzi do ich osamotnienia. Trudności życia w społeczeństwie przejawiają się w skrępowaniu, napięciu, niepewności w kontaktach społecznych.

Tym co cechuje osoby niewidzące jest obawa przed całkowitą utratą wzroku. Taki stan prowadzi do różnego rodzaju napięć, lęków czy też podejmowania przez te jednostki zadań przekraczających ich możliwości, w celu ukrycia posiadanej wady wzroku. Osoby niewidzące ryzykując w ten sposób narażają się na niepowodzenia.

Innym rodzajem upośledzenia, mającym większy wpływ na prawidłowy rozwój umysłowy, jest brak słuchu.

Głuchym nazywamy osobę, u której wystąpiło znaczne upośledzenie lub całkowita utrata analizatora dźwięków. Ułomność ta uniemożliwia rozumienie mowy ludzkiej przez słuch. Zastępuje go wtedy wzrok, dzięki któremu proces komunikowania się jest możliwy. Podobnie jak wzrok, który ulega wyostrzeniu, innym zmysłem, który pełni istotną rolę jest dotyk. Poza problemami w komunikowaniu się, tak jak u osób niewidomych, pojawiają się trudności związane z postrzeganiem. Spostrzeżenia tych ludzi są synkretyczne, to znaczy, że nie są zróżnicowane. Ponadto osoby głuche mają problemy z uczeniem się pojęć abstrakcyjnych.

W przypadku osób niedosłyszących, poważniejsze uszkodzenia słuchu powodują trudności z abstrakcyjnym myśleniem i przyswajaniem pojęć. Osoby niedosłyszące żyją jak gdyby pomiędzy dwoma światami - światem ludzi niesłyszących i słyszących. Poziom dojrzałości społecznej jest dużo niższy niż u osób słyszących, jest jednak wyższy niż u niesłyszących. Wśród ludzi dotkniętych podobnymi problemami łatwiej jest znaleźć wsparcie i zrozumienie, dlatego osoby niedosłyszące często podejmują działania prospołeczne w ramach swojej grupy. Jednocześnie nie angażują się w działania ogólnospołeczne, z obawy przed nie sprostaniem oczekiwaniom innych jednostek.

Zofia Sękowska wskazuje na grupę niepełnosprawnych, którą określa mianem osób o obniżonej sprawności umysłowej. W kontekście niedostosowania społecznego cechy takie jak obniżenie ciekawości, dociekliwości czy trudności w myśleniu abstrakcyjnym są cechami w sposób znaczący na to niedostosowanie wpływającymi, a jednocześnie są cechami charakterystycznymi osób o obniżonej sprawności umysłowej. Inną cechą ludzi z lekkim niedorozwojem jest impulsywność. W sytuacji braku akceptacji ze strony otoczenia może pojawić się agresja lub samoagresja. Kobiety upośledzone umysłowo przejawiają większy poziom niezrównoważenia emocjonalnego niż występuje to w przypadku mężczyzn. Natomiast wspólną cechą tych osób jest zawyżona samoocena.

Dzieci posiadające trudności w nauce, ale nie zaliczone do upośledzonych umysłowo określa się mianem „pogranicza” lub „dolnej normy”. Szybkość uczenia się czy zdolność nadrabiania zaległości w przypadku tych jednostek jest stosunkowo łatwa do skorygowania pod warunkiem, iż działania rehabilitacyjne zostaną podjęte jak najwcześniej.

Wśród rodzajów niepełnosprawności należy wyodrębnić również zaburzenia psychoruchowe. Do najczęściej spotykanych defektów zalicza się uszkodzenie rdzenia kręgowego, dziecięce porażenie mózgowe oraz zaburzenia mowy. Dysfunkcje narządów wynikająca z uszkodzenia rdzenia kręgowego zależą od miejsca na rdzeniu kręgowym, w którym został on uszkodzony. Uszkodzenia mózgu w okresie jego rozwoju mogą spowodować zaburzenia czynności ośrodkowego neuronu ruchowego. W literaturze przedmiotu stan taki określany jest dziecięcym porażeniem mózgowym. Wśród głównych przyczyn tej dysfunkcji wskazuje się choroby matki przebyte w okresie ciąży, takie jak: toksoplazmoza, grypa czy różyczka. Wcześniactwo, poród kleszczowy lub zapalenie opon mózgowych we wczesnym dzieciństwie, stoją obok wyżej wymienionych źródeł dziecięcego porażenia mózgowego. Zahamowanie możliwości osoby do swobodnego poruszania się przekładają się na niemożność zaspokojenia niektórych potrzeb, co skutkuje nasilającym się u niej stanem frustracyjnym czy też niską samooceną.

Natomiast zaburzenia mowy obejmują jąkanie się lub niewłaściwą artykulację. Mają one ujemny wpływ na psychikę człowieka nimi dotkniętego. Wyróżniamy dwa typy jąkania - pierwotne i wtórne. Jąkanie wywołane jakimś wstrząsem emocjonalnym nazywamy pierwotnym. Pojawia się ono zazwyczaj w dzieciństwie. Natomiast drugi z wyróżnionych typów powodowany jest przez lęk przed jąkaniem się. Jąkanie wtórne uzależnione jest od wielu czynników, do których należą znajomość tematu rozmowy, znajomość rozmówcy czy też ogólne samopoczucie.

Niepełnosprawność ta odbija się na osobowości człowieka nią dotkniętego. Osoby jąkające się przejawiają niepewność, wrażliwość, nieśmiałość, a także pobudliwość czy lęk przed upokorzeniem. Nie unikają one jednak kontaktów społecznych, poprzez które ujawnia się ich niepełnosprawność.

Specyficznym rodzajem niepełnosprawności jest niedostosowanie społeczne, zaburzenia w przystosowaniu społecznym. Gdy nasilenie takiego zjawiska jest odpowiednio duże, może doprowadzić do wchodzenia osoby w konflikty z normami moralnymi czy nawet prawem. Takie zachowania jak ciągłe kłamstwo, wagarowanie, odurzanie się czy ucieczki z domu są wyrazem zaburzeń osobowości i trudności w przystosowaniu się. W literaturze wskazane są dwie formy zaburzeń osobowościowych - neurotyczna i psychopatyczna. Tym co cechuje zaburzenia neurotyczne jest lęk, egocentryzm, stany depresyjne, negatywizm, a także wrogość. Zaburzenia psychopatyczne obawiają się przez aspołeczność, gwałtowność reakcji emocjonalnych, obniżony poziom lęku. Zaburzenia psychopatyczne mogą przybierać dwie formy - agresywną oraz kalkulatywną, która charakteryzuje się wyrachowaniem przy zminimalizowanych działaniach agresywnych.

  1. Skala zjawiska i jego charakterystyka w społeczeństwie polskim

Badaniem pozwalającym na ustalenie pełnej lub przybliżonej liczby niepełnosprawnych jest powszechny spis ludności. Pierwsze takie badanie w Polsce zostało przeprowadzone w 1921 r. Na podstawie uzyskanych wyników ustalono, iż liczba niepełnosprawnych wynosiła 5456,6 tys., co stanowiło 14,3% ludności Polski. Chociaż liczba osób niepełnosprawnych według badań Głównego Urzędu Statystycznego wynosiła w 1997 r. 5200 tys., wciąż stanowiło 14% ogółu ludności. W roku 1988 co dziesiąty mieszkaniec Polski był osobą niepełnosprawną, natomiast w 2002 roku już co siódmy. Według danych GUS w 2002 roku było 5456,7 tys. osób niepełnosprawnych. Od 1978 roku obserwuje się stały wzrost liczby osób z różnymi dysfunkcjami organizmu. Na przestrzeni lat 1978 - 1997 liczba osób niepełnosprawnych wzrosła dwukrotnie. Ogólna tendencja zmiany liczby niepełnosprawnych jest tendencją wzrostową. Niekorzystny stan zdrowia oraz postępujący proces starzenia się społeczeństwa są przyczynami takiego stanu rzeczy. Spowodowany jest on także faktem wprowadzenia przepisów uprawniających do otrzymywania świadczeń społecznych, w tym emerytur i świadczeń z tytułu orzeczonej niezdolności do pracy, tj. renty, zasiłku pielęgnacyjnego lub świadczeń poza rentowych, szczególnie przez rolników oraz potencjalnych bezrobotnych, którzy dosyć łatwo uzyskiwali status inwalidy prawnego bądź przechodzili na wcześniejsze emerytury. Liczba osób pobierających emerytury i renty wzrosła w tym okresie o 33...

W Polsce, od 1997 r. obowiązuje nowy system orzekania o stopniu niepełnosprawności dla celów ubezpieczeniowych i poza ubezpieczeniowych. Wprowadzony system w ogólnej liczbie niepełnosprawnych zmniejszył odsetek osób uprawnionych do świadczeń ubezpieczeniowych, zwiększył zaś udział osób z orzeczoną niepełnosprawnością i uprawnieniem do świadczeń poza ubezpieczeniowych. Bożena Balcerzak - Paradowska ocenia, iż brak odpowiednich działań organizacyjnych, które powinny towarzyszyć dokonującemu się w Polsce rozwojowi cywilizacyjnemu ma negatywny wpływ na stan zdrowia ludności. Twierdzi ona, iż jednoczesne pogarszanie się warunków pracy są przyczynami zwiększania się rozmiarów niepełnosprawności w Polsce.

Osoby niepełnosprawne znajdują się w wyjątkowo trudnym położeniu. Ich sytuacja jest skomplikowana, choćby z tego względu, iż niepełnosprawność sama w sobie stanowi poważne utrudnienie. Do najczęściej wymienianych trudności zalicza się bariery architektoniczne. Poza tym nie ulega wątpliwości, że życie z niepełnosprawnością jest źródłem wielu dodatkowych stresów.

Pomimo przemian społeczno - gospodarczych, jakie nastąpiły w ciągu ostatnich kilkunastu lat, sytuacja jest nadal trudna. Warto jednak odnotować, że postawy wobec niepełnosprawnych ewoluują. Kierunek zmian wskazuje na większą tolerancję, lepszą znajomość problemów niepełnosprawnych oraz rozumienie ich sytuacji życiowej. Taki kierunek zmian został mocno zarysowany w powszechnej ostatnim dziesięcioleciu idei pełnej integracji społecznej. Integracji osób niepełnosprawnych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Nadal jednak czynnikiem utrudniającym wprowadzenie takiego rozwiązania jest występowanie negatywnych i ambiwalentnych postaw wobec inwalidów, wśród zdrowych członków społeczeństwa. Jak uważa Stefan Nowak, postawy mogą posiadać walor negatywny, bądź pozytywny. Nigdy zaś neutralny. Helena Larkowa natomiast wyróżniła postawy uczuciowe, wolicjonalne oraz intelektualne.

W kształtowaniu się postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych, istotną role odgrywają wciąż stereotypy, przesądy i uprzedzenia. Występowanie takich zjawisk dowodzi o podejmowanych nadal praktykach dyskryminacyjnych. Mogą one występować w różnych formach. S. Kowalik procesy dyskryminacyjne podzielił na : dystansowanie, dewaluację, segregowanie oraz eksterminację. Dystansowanie nie dopuszcza do zaangażowania emocjonalnego przez unikanie wszelkich kontaktów z osobą kaleką. Dewaluowanie polega na upowszechnieniu negatywnego obrazu osoby niepełnosprawnej. Umieszczanie ludzi z ograniczona sprawnością w ośrodkach zamkniętych oznacza wyizolowanie ze społeczeństwa. Taką praktykę określa się mianem segregacji. Najostrzejszą odmianą dyskryminacji jest eksterminacja.

Rosnące zainteresowanie ideą integracji ogranicza jednak praktyki dyskryminacyjne i dąży do aktywnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Postawy ludzi sprawnych wobec inwalidów mają zazwyczaj charakter ambiwalentny. Na negatywne postawy ludzi zdrowych wobec niepełnosprawnych wpływać mogą takie czynniki, jak: negatywne doświadczenia, dezinformacja czy brak wzajemnej komunikacji. Ludzie zdrowi często deklarują pomoc, jednak w bezpośrednich kontaktach na widok uszkodzeń ciała, traktują owe kontakty za zbyteczne czy wręcz niemożliwy. Wygłaszane altruistyczne sądy są bardzo często maskowaniem postaw negatywnych. Występujące zależności między cechami społeczno - demograficznymi a kształtowaniem się postaw wobec niepełnosprawnych przedstawiają się w następujący sposób: kobiety są bardziej skłonne aniżeli mężczyźni do manifestowania postawy pozytywnej. Także osoby młode posiadające wyższe wykształcenie wykazują bardziej pozytywny stosunek wobec osób niepełnosprawnych.

Wśród czynników komplikujących normalne funkcjonowanie osobom z ograniczoną sprawnością należy wskazać bardzo istotny czynnik, jakim jest istnienie barier architektonicznych. Są to wszelkie elementy komunikacyjne, urbanistyczne, architektoniczne, które utrudniają przemieszczanie się osobom z niepełnosprawnością sensoryczną i fizyczną. Do najbardziej uciążliwych barier zalicza się między innymi zbyt wąskie drzwi i korytarze, niedostosowane windy lub ich brak, różnice poziomów (schody, zbyt wąskie krawężniki), nieodpowiednio usytuowane klamki i uchwyty, aparaty telefoniczne, bankomaty. Jednakże wzrost świadomości społecznej sprawił, że zaczęto dostrzegać, jakie znaczenie ma przystosowanie otoczenia wobec osób niepełnosprawnych.

Sytuacja materialna osób z ograniczona sprawnością po roku 1989 uległa pogorszeniu. W 1998 roku poziom dochodów na osobę w rodzinach inwalidzkich był niższy w stosunku do ogółu polskich gospodarstw domowych o około 13%, zaś względem gospodarstw domowych emerytów - niższy o około 26%, pracowników o około 18%, pracujących na własny rachunek o niespełna 30%. Przyjmując jako kryterium subiektywna granicę biedy szacuje się, że w większości gospodarstw rencistów osiągalny dochód był oceniany jako niewystarczający dla zaspokojenia podstawowych potrzeb rodziny. Należy zaznaczyć, że w kształtowaniu się poziomu dochodu na osobę w rodzinach z osobami niepełnosprawnymi znaczące są nie tylko renty inwalidzkie, ale też inne dochody wnoszone do budżetu domowego - zarówno ze źródeł zarobkowych, jak i nie zarobkowych.

Osoby niepełnosprawne większość czasu spędzają w swoich mieszkaniach, często mieszkania te stanowią ich miejsce pracy. Dlatego wyposażenie mieszkania w urządzenia sanitarno - techniczne oraz przedmioty trwałego użytku są dla nich szczególnie ważne. W ostatnich latach wyposażenie mieszkań niepełnosprawnych wzbogaciło się o telefony i podstawowe urządzenia sanitarne, ale wciąż urządzenia takie, jak kran z bieżącą wodą, spłukiwana ubikacja, łazienka, kran z ciepłą wodą występują częściej w przeciętnych polskich mieszkaniach niż mieszkaniach niepełnosprawnych. Prawie połowa gospodarstw domowych nie posiada centralnego ogrzewania, co jest szczególnie uciążliwe w sytuacji niepełnej sprawności. Przyjmując za kryterium wzrost wiedzy i oczekiwań, co do wyposażenia mieszkań niepełnosprawnych, poprawa wyposażenia w pralki, samochody, magnetowidy, jest wystarczająca.

  1. Proces integracji społecznej

Stosunek do osób niepełnosprawnych ewoluował na przestrzeni wieków. Postawy jednostek w pełni sprawnych wobec ludzi z ograniczoną sprawnością były uwarunkowane rozwojem cywilizacyjnym i kulturą poszczególnych społeczeństw. Od początków gruntownych przemian społecznych i rozwoju nauki stosunek do niepełnosprawnych zmienił się i wyrażony jest, przez powszechną w dzisiejszych czasach, ideę integracji społecznej.

Ogólnie integracja społeczna to „proces scalania się, zespalania zachodzący na różnych szczeblach społecznej agregacji, tj. na poziomie małych grup, stowarzyszeń i organizacji średniego zasięgu, klas warstw oraz na poziomie państwa, społeczeństwa lub narodu, wyrażający się częstością kontaktów, ich intensywnością oraz wspólnota wartości idei.”

Inną definicją szeroko pojmującą integracje społeczną jest: „uczestnictwo na wszelkich formach życia społecznego, na różnych poziomach organizacji społeczeństwa.”

Możliwości udziału niepełnosprawnych w życiu społecznym zależą w dużym stopniu od postaw społecznych. Postawy te wyrażone są przez dwa modele społeczne: integracyjny i separacyjny. Pierwszy z nich (otwarty) ułatwia udział niepełnosprawnych w życiu społecznym, drugi zaś dąży do zaspokojenia potrzeb osób z ograniczoną sprawnością w ich własnych, wyizolowanych społecznościach.

Rosnące zainteresowanie problematyką ludzi niepełnosprawnych i rozwój idei integracji społecznej w Polsce przypadają na lata siedemdziesiąte ubiegłego stulecia. Jednak proces zmian w postawach społeczeństwa następował powoli wraz ze zmianami społecznymi związanymi z demokratyzacją życia w latach dziewięćdziesiątych. Realizacja modelu separacyjnego nie sprzyjała częstości kontaktów tych osób ze społeczeństwem. Wynikiem tego jest niski poziom wiedzy ogółu na temat zbiorowości osób niepełnosprawnych oraz myślenie stereotypowe. Jak wykazuje analiza badań dynamiki zmian postaw społeczeństwa polskiego wobec osób niepełnosprawnych, wzrasta otwartość naszego społeczeństwa dla tych osób. Coraz więcej ludzi zna osoby niepełnosprawne, utrzymuje z nimi osobiste kontakty oraz dostrzega ich problemy. Wzrosła akceptacja wobec integracyjnych rozwiązań w sferze pracy i zatrudnienia. Postawa niepełnosprawnych również ewoluowała i częściej przejawiają oni chęć nawiązywania kontaktów społecznych z innymi osobami.

Istnieje pogląd, że integracja społeczna jest ostatecznym celem rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Dla prawidłowego przebiegu integracji spełnione muszą byś pewne warunki. Antoni Hulek wymienia następujące:

Pełna integracja społeczna niepełnosprawnych to stworzenie im praw na równie z innymi jednostkami oraz nałożenie na nich równych obowiązków. Jednak wyrównanie szans musi odbyć się najpierw, dopiero potem można oczekiwać od niepełnosprawnych tyle samo, co od pełnosprawnych obywateli.

Jednym z podstawowych elementów integracji społecznej jest likwidacja barier środowiskowych. Obecnie niepełnosprawność nie jest rozumiana tylko jako rezultat uszkodzenia ciała czy choroby, ale raczej jaki wynik barier społecznych, ekonomicznych, fizycznych jakie napotyka się w środowisku. Osoba niepełnosprawna do pełnej aktywności, integracji czy samodzielności musi mieć możliwość wyjścia z domu, dostania się do szkoły, urzędu, zakładu pracy. Dlatego przede wszystkim konieczna jest likwidacja wszelkich barier architektonicznych, urbanistycznych, komunikacyjnych. Bariery architektoniczne to przeszkody takie jak: wąskie wejścia, korytarze, niewłaściwe usytuowanie, uchwyty, nierówne i śliskie powierzchnie itd. W przypadku barier urbanistycznych stykamy się przy planowaniu dzielnic miejskich, osiedli. Bariery komunikacyjne dotyczą ciągów chodników, odległości między przystankami, rozmieszczenia parkingów, środków komunikacji publicznej.

Rządy każdego państwa na rzecz likwidowania barier środowiskowych podejmują konkretne rozwiązania legislacyjne. Aktami prawnymi w Polsce, które powinny regulować te kwestie są: Ustawa o Zagospodarowaniu Przestrzennym, prawo budowlane, prawo o ruchu drogowym, Ustawa o Samorządzie Terytorialnym oraz przepisy wykonawcze do tych ustaw.

Najważniejszą ustawą mająca na celu likwidację bariery architektonicznej jest Prawo Budowlane. Weszło ono w życie z dniem 1 stycznia 1995 r. Artykuł 5 zawiera zapis: „obiekty budowlane należy projektować, budować i utrzymywać zgodnie z przepisami, w tym techniczno - budowlanymi, obowiązującymi Polskimi Normami oraz wymaganiami wiedzy technicznej, w sposób zapewniający warunki zdrowotne oraz niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich.”

Problemem likwidacji barier architektonicznych, transportowych, urbanistycznych i w komunikowaniu się zajmuje się głównie PFRON. W odpowiedzi na wnioski o dofinansowania różnych przedsięwzięć PFRON wydysponowuje środki pieniężne, których wielkość uzależniona jest od rodzaju niepełnosprawności. W przypadku szczególnie trudnej sytuacji materialnej dofinansowanie może wynosić nawet 100%. Pomocą finansową objęte mogą być również koszty projektów, kosztorysów i uzgodnień.

W ostatnich latach wiele zostało poczynione w sprawie usuwania barier architektonicznych. Coraz częściej widać osoby niepełnosprawne w miejscach publicznych. Jednak często obserwuje się ich zmagania z przeszkodami nie do pokonania. Nawet w nowych budynkach brak jest podjazdów lub są zbyt strome, są wąskie wejścia wysokie krawężniki, progi, niedostosowane łazienki.

Daje to do zrozumienia, że nie wszystkie przepisy są przestrzegane i brak jest kontroli nad ich realizacją. Wiele przepisów prawa jest niespójnych i nie dają jednoznacznej wykładni, co sprzyja nadużyciom. Problematyczna jest również kwestia dostosowania zakładów pracy, gdyż obecnie obliguje się do tego tylko zakłady pracy chronionej. Nie sprzyja to wchodzeniu niepełnosprawnych na otwarty rynek pracy.

Jedną z kwestii barier środowiskowych jest bariera w komunikowaniu się. Bardzo ważną rolę w komunikowaniu się osoby niepełnosprawnej z otoczeniem jest telefon. To jakże powszechne urządzenie zostało również przystosowane do wymogów osób niepełnosprawnych. Wychodząc naprzeciw zwiększania możliwości korzystania z usług telefonicznych przez osoby ze znacznym uszkodzeniem słuchu lub mowy albo wzroku, telekomunikacja zmniejszyła tym jednostkom o połowę opłaty za uzyskanie dostępu do sieci telekomunikacyjnej oraz miesięczna opłatę abonamentową. Z kolei znoszenie barier komunikacyjnych ogranicza się w praktyce do zapewnienia osobom niepełnosprawnym ulg z korzystania ze środków transportu państwowego. Ulgi te dotyczą głównie osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz dzieci i młodzieży niepełnosprawnej i ich opiekunów.

Usuwanie barier środowiskowych jest kluczem do wolnego dostępu osób niepełnosprawnych do otaczającej rzeczywistości, a tym samym do pełniejszej integracji społecznej.

Kolejnym ważnym jej elementem jest rozpoczęta odpowiednio wcześnie socjalizacja osób niepełnosprawnych. Po usunięciu barier architektonicznych ważne jest by niepełnosprawne dziecko odpowiednio wcześnie rozpoczęło proces, w trakcie którego nauczy się przystosowywania do struktur grup, obyczajów, norm i wzorów postępowania. W trakcie trwania socjalizacji jednostka zaspokaja potrzeby swoje i społeczeństwa, pełni określoną przez nie rolę i uczy się współżycia z innymi jednostkami, co czyni integrację pełniejszą. Proces ten przeprowadzają profesjonalnie do tego przygotowane instytucje, ale również ważnym jest udział rodziny, grup rówieśniczych, a także stowarzyszeń społecznych.

Teorią i praktyką kształcenia osób niepełnosprawnych zajmuje się pedagogika specjalna będąca działem szerszej nauki - pedagogiki ogólnej. Jej celem jest wychowanie i nauczanie niepełnosprawnych, którzy bez specjalistycznej pomocy nie byliby w stanie sami ich rozwinąć. Ze względu na zróżnicowanie trudności w przyswajaniu wiedzy, dobranie metod działania wymaga odpowiedniego dostosowania. Mogą to być trudności z odbieraniem, zrozumieniem lub przyswajaniem określonych informacji.

Dzieci niepełnosprawne przechodzą te same etapy nauczania co dzieci zdrowe, poczynając na szkole podstawowej, na szkołach ponadgimnazjalnych kończąc. Różnice dotyczą tylko form kształcenia dzieci niepełnosprawnych. Wyróżniamy formy segregacyjne, częściowo segregacyjne i niesegregacyjne.

Aż 37% uczniów w wieku 7 - 19 lat kształconych jest w szkołach specjalnych (formy segregacyjne), a 63% uczniów w tym wieku uczy się w szkołach ogólnodostępnych (formy niesegregacyjne). Wskaźnik segregacji wyraźnie zależy od rodzaju niepełnosprawności i wynosi odpowiednio dla osób dotkniętych umiarkowanym i znacznym upośledzeniem umysłowym - ok. 100%, lekkim upośledzeniem umysłowym - ok. 76%, głuchotą i niedosłyszeniem - ok. 60%, ślepotą i niedowidzeniem - ok. 12%, chorobami przewlekłymi - ok.8%o.

Zanim jednak dziecko niepełnosprawne trafi do szkoły podstawowej, proces jego integracji może zostać zapoczątkowany już w przedszkolu. W Polsce liczba integracyjnych przedszkoli systematycznie rośnie. W roku 1990 było ich 12, by siedem lat później osiągnąć poziom 245.

Dalsze nauczanie obejmuje szkołę podstawową. Przypada ono na okres, gdy dziecko jest w wieku od 7 do 18 lat i okres ten można wydłużyć do 21 roku życia.

Przez długi okres czasu najczęściej stosowaną formą działań w stosunku do osób niepełnosprawnych była ich całkowita izolacja. Idea integracji społecznej zmieniła ten stan, a jej niewłaściwa forma realizacji przez edukację powinna odbywać się w szkołach integracyjnych. W szkole i takim profilu zatrudnia się wyspecjalizowaną kadrę, której niestety brakuje w szkołach masowych.

Dlatego cieszyć powinien fakt, iż od przełomu lat 1994 i 1995 systematycznie rośnie liczba klas integracyjnych w szkołach podstawowych. Smutnym natomiast jest nieznaczny, aczkolwiek wzrost liczby szkół specjalnych co świadczy o tym, że edukacja przez izolację utrzymuje wciąż swoje miejsce. Istotą problemu jest zrozumienie, ze dzieci niepełnosprawne mogą uczyć się od dzieci zdrowych i odwrotnie. W klasach integracyjnych szkół podstawowych i gimnazjum pracuje dwóch nauczycieli. Jeden jest wiodący, a drugi wspomagający, co pozwala zapanować nad ewentualnym ogniskiem konfliktów między dziećmi sprawnymi i tymi z ograniczoną sprawnością. W klasach integracyjnych liczących do dwudziestu osób powinno znaleźć się nie więcej niż pięcioro dzieci niepełnosprawnych.

Powyższe argumenty wskazują, że kształcenie integracyjne ma rację bytu i powinno być powszechnie propagowane.

O wiele gorzej przedstawia się sytuacja edukacji osób niepełnosprawnych na etapie szkół średnich czy zawodowych. Kształcenie na poziomie ponadgimnazjalnym odbywa się w większości, bo ponad 90% w zasadniczych szkołach zawodowych. Jednak większość z tych osób owych szkół nie kończy. O rzeczywistym dostępie do nauki świadczy fakt, iż w 1996 roku nauki nie pobierało ponad 26%młodzieży w wieku 20 - 24 lata. Wśród większości z nich, szczególnie u osób niesłyszących, niewidomych i upośledzonych umysłowo panuje przekonanie, że niepełnosprawność pogarsza lub uniemożliwia kształcenie. Różnice między liczbą uczniów a liczbą absolwentów jest co roku ogromna. Brak odpowiedniego wykształcenia, wiąże się z późniejszym bezrobociem. Pomimo wydłużonego okresu kształcenia osób niepełnosprawnych do lat 24 sytuacja nie uległa zmianie.

Wiele osób niepełnosprawnych kończy edukację na szkole podstawowej. Brak wykształcenia zawodowego czy technicznego procentuje komplikacjami w dalszym życiu. Nie sposób sprostać wymaganiom rynku pracy, na którym nawet niepełnosprawnym stawiane są wysokie wymagania. Niewielka liczba niepełnosprawnej młodzieży podejmuje studia wyższe. Na dodatek ustawa o szkolnictwie wyższym nie reguluje praw tejże grupy młodzieży. W staraniach o przyjęcie na wyższe uczelnie wszyscy absolwenci szkół średnich mają takie same prawa. Poza świadectwem maturalnym, władze uczelni wymagają dostarczenia pisemnej opinii lekarskiej o dobrym stanie zdrowia kandydata, bez przeciwwskazań do podjęcia dalszej nauki. Czasem brak możliwości zdobycia takiego zaświadczenia dyskwalifikuje osobę niepełnosprawną, zanim jeszcze zdąży przystąpić do egzaminu sprawdzającego poziom jej wiedzy. Ponadto ośrodki wielu uczelni w Polsce nie są przystosowane do swobodnego poruszania się po nich przez osoby z ograniczoną sprawnością.

Wiele jest jeszcze do zrobienia dla poprawienia warunków szkolnictwa. Jedno jest pewne - integracja osób niepełnosprawnych na poziomie edukacyjnym jest bardzo ważna. Dzieci i młodzież, która uczy się w szkołach ze swoimi pełnosprawnymi rówieśnikami lepiej rozwija swoje społeczne i zawodowe umiejętności potrzebne w codziennym życiu.

  1. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy

Większość osób niepełnosprawnych w Polsce jest bierna zawodowo (84,2%), czyli nie pracuje i nie poszukuje pracy. Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych kształtuje się na poziomie 15,3% i jest ponad trzykrotnie niższa od poziomu ogółu ludności Polski w wieku 15 lat i więcej, który wynosi 53,8%.

Współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosił w 2000 roku 19,2%, natomiast w 2006 roku 15,3%. Współczynnik aktywności zawodowej jest znacznie niższy w przypadku osób niepełnosprawnych w porównaniu z osobami pełnosprawnymi ( 61,3% ).

Cechą charakterystyczną jest wzrost współczynnika aktywności zawodowej wraz ze stopniem sprawności. W 2006 roku aktywnych zawodowo jest 2,3% osób z orzeczeniem równoważnym znacznemu stopniowi niepełnosprawności ; 11,8% z orzeczeniem równoważnym umiarkowanemu stopniowi ; 26,7% osób z orzeczeniem równoważnym lekkiemu stopniowi niepełnosprawności.

Współczynnik aktywności zawodowej w miastach wynosi 15,9% podczas gdy na wsi stanowi 14%.

Oto zmiany , które zaszły w okresie międzyspisowym. W spisie 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo (obejmująca zarówno pracujących jak i bezrobotnych) wynosiła 1011,1 tys. i była wyższa od liczby osób niepełnosprawnych czynnych zawodowo w 1988 r. o 35,8 tys. W okresie między 1988-2002 wyższą dynamikę wzrostu zanotowano wśród aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych zamieszkałych w miastach (o 58,8%), przy relatywnym spadku liczby aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych na wsi (o 28,1%). W 2002 r. w stosunku do poprzedniego spisu istotnie wzrosła liczba osób niepełnosprawnych zaliczanych do grupy biernych zawodowo. Zbiorowość ta liczyła 4233,2 osób, co oznacza wzrost o 53,4% w stosunku do 1988 r.

Zarówno w ostatnim spisie jak też w poprzednim przeważającą grupę wśród aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych stanowili mężczyźni (60,3% w 1988 r. i 60,0% w 2002 r.). Wśród osób niepełnosprawnych będących biernymi zawodowo dominowały kobiety. W NSP 1988 stanowiły one 58,4% tej grupy ludności, a w NSP 2002 - 56,5%, przy czym proporcje te były zbliżone w miastach i na wsi.

Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej oraz płci

Wyszczególnienie

Ogółem

Mężczyźni

Kobiety

aktywni zawodowo

bierni zawo-dowo

aktywni zawodowo

bierni zawo-dowo

aktywne zawodowo

bierne zawo-dowo

pracujący

bezro-botni

pracujący

bezro-botni

pracujące

bezro-botne

w liczbach bezwzględnych

OGÓŁEM

1988

975,3

·

2760,3

587,8

·

1148,5

387,5

·

1611,7

2002

804,6

206,4

4233,2

484,0

123,0

1841,8

320,6

83,4

2391,4

Miasta

1988

356,6

·

1921,1

212,5

·

788,7

144,1

·

1132,4

2002

406,2

160,2

2522,0

245,4

94,1

1078,8

160,8

66,1

1443,2

Wieś

1988

618,6

·

839,1

375,3

·

359,8

243,4

·

479,3

2002

398,4

46,3

1711,2

238,6

28,9

763,0

159,8

17,4

948,2

Rok 1988=100

OGÓŁEM

2002

103,7

·

153,4

103,3

·

160,4

104,3

·

148,4

Miasta

2002

158,8

·

131,3

159,8

·

136,8

157,4

·

127,4

Wieś

2002

71,9

·

203,9

71,3

·

212,1

72,8

·

197,8

Natężenie aktywności zawodowej w danej grupie ludności obrazuje współczynnik określający udział osób aktywnych zawodowo w populacji w wieku 15 lat i więcej.

W przypadku ludności ogółem w 1988 r. około 2/3 zbiorowości w wieku 15 lat i więcej była czynna zawodowo, natomiast w 2002 r. tylko niewiele ponad połowa porównywalnej grupy osób pracowała lub poszukiwała pracy (i była gotowa ją podjąć). W zbiorowości osób niepełnosprawnych aktywność zawodowa była w omawianych okresach znacznie niższa i wynosiła 26,4% w 1988 r. i tylko 19,2% w ostatnim spisie.

Współczynniki aktywności zawodowej ludności ogółem i zbiorowości osób niepełnosprawnych według płci i miejsca zamieszkania w latach 1988 i 2002

Wyszczególnienie

Ludność ogółem

Osoby niepełnosprawne

1988

2002

1988

2002

Ogółem

65,3

55,5

26,4

19,2

mężczyźni

74,3

62,3

34,4

24,7

kobiety

57,0

49,2

19,6

14,4

Miasta

61,2

55,0

15,9

18,2

Wieś

71,8

56,3

42,9

20,5


Poziom aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych był w 2002 r. prawie 3-krotnie niższy niż ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Jednocześnie niższy był w tej grupie udział pracujących (stanowili 15,3% populacji niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej wobec 43,7% dla ogólnej zbiorowości).

Bezrobotne osoby niepełnosprawne oraz stopa bezrobocia według płci i miejsca zamieszkania w 2002 r.

Wyszczególnienie

Ludność w wieku 15 lat i więcej

Osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej

w tysiącach

stopa bezrobocia w %

w tysiącach

stopa bezrobocia w %

Ogółem

3558,2

21,2

206,4

20,4

mężczyźni

1851,5

20,6

123,0

20,3

kobiety

1706,7

22,0

83,4

20,6

Miasta

2307,5

22,1

160,2

28,3

Wieś

1250,7

19,8

46,2

10,4

Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych wynosiła w 2002 r. 20,4%, tj. o 0,8 punktu proc. mniej niż dla ogółu ludności. Niższą stopę bezrobocia w odniesieniu do porównywalnej populacji w wieku 15 lat i więcej odnotowano dla niepełnosprawnych kobiet, a w szczególności dla mieszkańców wsi. Natomiast niepełnosprawną ludność miejską cechował wyższy poziom bezrobocia niż obserwowany dla całej zbiorowości (sprawnych i niepełnosprawnych) zamieszkałej w miastach.

Wśród niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej wykształcenie zasadnicze zawodowe i średnie zawodowe posiada odpowiednio 39 587 i 27 730 osób ; dyplom uczelni wyższej posiada 8396 osób niepełnosprawnych a wykształcenie średnie ogólnokształcące posiada 13 984 osoby. Niepokojącym jest, że aż 76288 osób ukończyło tylko podstawówkę, a 16439 nawet tego nie.

Najwyższą aktywnością zawodową cechują się osoby niepełnosprawne w wieku mobilnym 32,2% , a najniższą w wieku przedprodukcyjnym 1,2%. Współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym i niemobilnym kształtuje się na podobnym poziomie i wynosi odpowiednio 25,2 i 22,6. Osoby w wieku poprodukcyjnym cechuje aktywność zawodowa na poziomie 2,5%.

Bezrobocie osób niepełnosprawnych dotyka zwykle w momencie, gdy osoba niepełnosprawna chce wrócić do pracy po dłuższej przerwie w zatrudnieniu (np. po przejściu na emeryturę lub rentę) i nie może znaleźć pracy ( 68% bezrobotnych osób wskazało tą przyczynę ) ; rzadziej z powodu utraty pracy (24,1%), najrzadziej z powodu potrzeby podjęcia pierwszej w życiu pracy (8,9%) i rezygnacji z dotychczasowej pracy (2,5%).

Bezrobotni niepełnosprawni są zdecydowanie aktywni w poszukiwaniu pracy. Z badań modułowych GUS wynika że taka postawa - to nie przypadek , a raczej cecha trwała. Prawie wszyscy bezrobotni niepełnosprawni poszukiwali pracy w 2002 r. (95,8%). Prawie 58% poszukiwało pracy w okresie dłuższym niż 13 miesięcy , wykorzystując w tym celu różne metody : najczęściej korzystając z pomocy powiatowego urzędu pracy , chociaż nie była to pomoc satysfakcjonująca, następnie dawali i przeglądali ogłoszenia w prasie, bezpośrednio kontaktowali się z zakładem pracy oraz wykorzystywali znajomości krewnych i znajomych.

Jednym z bardziej skomplikowanych problemów medycznych i społecznych jest integracja osób chorych psychicznie. W lecznictwie psychiatrycznym z trudem przeciera sobie drogę tendencja otwierania się szpitali i prowadzenia terapii środowiskowych. Trudność ta polega nie tylko na oporach samych lekarzy , wynikających ze względów czysto medycznych , ale także na braku odpowiedniej infrastruktury i ukształtowania takich form organizacyjnych , w których istniałyby warunki współpracy lekarzy z innymi grupami zawodowymi w środowisku społecznym

Dochody z pracy stanowią źródło utrzymania dla 6,3% osób niepełnosprawnych , a 84,8% korzysta z niezarobkowych źródeł utrzymania. W tym dla 21,3% osób niepełnosprawnych źródłem utrzymania jest emerytura pracownicza bądź kombatancka , a dla 3,9% emerytura rolna. Z renty inwalidzkiej korzysta 48,3% osób niepełnosprawnych , z renty rodzinnej i renty socjalnej odpowiednio 4,3% i 2,5% osób z ograniczoną sprawnością. Zasiłek dla bezrobotnych i zasiłek pomocy społecznej pobiera łącznie 1,6% osób z ograniczoną sprawnością. Dochody z pracy najemnej uzyskuje 4,2% osób niepełnosprawnych , a dla 1,1% osób źródłem dochodów jest praca na własny rachunek. Również 1,1% osób niepełnosprawnych uzyskuje dochód z pracy w rolnictwie.

  1. Aktywizacja zawodowa

Praca jest jednym z podstawowych czynników integracji osób niepełnosprawnych w życiu społecznym. Dla funkcjonowania psychicznego i społecznego człowieka ma ona ogromne znaczenie. Aktywność zawodowa pozwala człowiekowi osiągnąć niezależność ekonomiczną, jak również znaczy stopień niezależności osobistej i daje szansę na awans społeczny i zawodowy.

Osoby niepełnosprawne poprzez problemy ze zdobyciem wykształcenia, poruszaniem się czy ograniczeniem w wyborze możliwych zawodów znacznie częściej niż pozostałe osoby dotknięte są bezrobociem. Uzyskanie przez nich pracy wymaga wsparcia ze strony instytucji rządowych, pozarządowych i międzynarodowych. W ideologii rehabilitacyjnej wychodzi się z założenia, że pomimo poważnych uszkodzeń organizmu osoby niepełnosprawne, za wyjątkiem głębokich postaci niepełnosprawności, zachowują pewne sprawności i dyspozycje. Przy odpowiednio podjętych krokach można takie osoby wyciągnąć na drogę szkolenia czy pracy zawodowej.

Obecnie proces rehabilitacji zawodowej i społecznej w Polsce jest wspierany poprzez możliwość uczestnictwa w warsztatach terapii zajęciowej współfinansowanych ze środków PFRON. Głównym zadaniem warsztatów jest pozyskiwanie lub przywracanie umiejętności, które są niezbędne w podjęciu zatrudnienia. Ich uczestnicy chcąc umożliwić sobie podjęcie pracy rozwijają umiejętności wykonywania czynności codziennego życia, zaradności osobistej, sprawności oraz umiejętności zawodowych. Rada programowa warsztatów w osobach kierownika, rehabilitanta, psychologa, doradcy zawodowego obserwują postępy swoich podopiecznych i dokonują okresowych ocen. Warsztaty terapii zajęciowej są placówkami wyodrębnionymi organizacyjnie i finansowo, które działają w ramach frustracji, stowarzyszenia lub innego podmiotu.. Najbardziej pożądaną formą zatrudnienia osób niepełnosprawnych ze względu na najpełniejszą realizację postulatu integracji zawodowej jest zatrudnienie w zwykłych zakładach pracy. Praca taka, przez kontakty z innymi ludźmi, daje poczucie przynależności do grupy i własnej użyteczności. Osoba niepełnosprawna może być zatrudniona na takich samych stanowiskach co jednostki w pełni sprawne bądź też na stanowiskach specjalnie dobranych i dostosowanych do możliwości psychofizycznych osoby niepełnosprawnej.

Polityka państwa, poprzez odpowiednie regulacje prawne i stosowanie systemu bodźców materialnych dla pracodawców umożliwia zatrudnienie osób niepełnosprawnych w systemie integracyjnym na dużą skalę. Szczególną rolę odgrywa tu wspomniana wcześniej ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zdrowotnej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, która reguluje prawa i obowiązki zakładów pracy w tym zakresie. Na zakłady pracy zatrudniające nie mniej niż 25 pracowników nałożono obowiązek wpłaty na PFRON, przy czym pracodawcy zatrudniający ponad 6% pracowników niepełnosprawnych są zwolnieni z tych wpłat. System ten jednocześnie premiuje zakłady, które zatrudniają osoby niepełnosprawne przez finansowanie części składek na ubezpieczenia społeczne tych osób lub zwrot kosztów na przystosowanie stanowiska pracy do potrzeb wynikających z niepełnosprawności pracownika.

Inna formą aktywności zawodowej na otwartym rynku pracy jest praca na własny rachunek. Osoby niepełnosprawne mogą uzyskać pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej lub rolniczej z możliwością jej umorzenia do wysokości 50%. W praktyce jednak osoby niepełnosprawne rzadko korzystają z tej formy aktywności zawodowej.

Zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy związane jest również z problemami dotyczącymi dostępu do wszystkich możliwych stanowisk. Bardzo często osobom niepełnosprawnym powierzane są stanowiska pracy niewymagające kwalifikacji, nisko opłacane, nie stwarzające szans awansu. Tendencja ta wynika z ogólnego podejścia, że umieszczenie osób niepełnosprawnych na jakichkolwiek stanowiskach pracy kończy proces rehabilitacyjny.

Najpowszechniejszą formą zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest zatrudnienie w zakładach pracy chronionej. W tej formie zatrudnienia osoby niepełnosprawne i te w pełni zdrowe pracują obok siebie, co ma ogromny walor integrujący. Praca osoby niepełnosprawnej w zakładach pracy chronionej przyczynia się do poprawy stanu zdrowia pod względem psychicznym i fizycznym, co w konsekwencji prowadzi do właściwej adaptacji społeczno - zawodowej. Zatem praca w warunkach chronionych jest zarówno dochodowa, jak i pożyteczna. Warunkiem uzyskania statusu zakładu pracy chronionej jest zatrudnienie przez zakład co najmniej 25 osób, a wskaźnik pracujących osób niepełnosprawnych musi wynosić 40%, w tym osób z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności - 10%. Obiekty i pomieszczenia tych zakładów powinny być przygotowane pod względem przystosowanych stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno - sanitarnych i ciągów komunikacyjnych dla osób z ograniczoną sprawnością. Ponadto powinna być także zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka lekarska, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Poprzez odpowiednie zapisy prawne, państwo stworzyło pakiet pomocowy, dla prowadzących zakłady pracy chronionej, w postaci możliwości uzyskania jednorazowej pożyczki na utrzymanie miejsc pracy osobom niepełnosprawnym czy dofinansowania oprocentowania kredytów.

W latach dziewięćdziesiątych nastąpił dynamiczny rozwój zakładów pracy chronionej. Jednak większość z nich nie spełniała wymogów co do warunków pracy osób z ograniczona sprawnością, a przy zatrudnieniu preferowano osoby z orzeczeniem o stopniu lekkim niepełnosprawności. Zarzuty te kierowały głównie środowiska osób niepełnosprawnych, ale również Państwowa Inspekcja Pracy. Wzrost liczby tych zakładów nie zaspokoił jednak nadziei, jakie z nimi wiązano. Na licznych przywilejach, którymi objęto zakłady pracy chronionej skorzystały same przedsiębiorstwa, nie zaś osoby do zaspokojenia potrzeb, których zostały one zaadresowane. Zarazem jednak zakłady te są obecnie najważniejszym elementem polskiego modelu rehabilitacji zawodowej i społecznej, gdyż zatrudniają 80% populacji niepełnosprawnych.

Od roku 2000 tworzone są w Polsce Zakłady Aktywności Zawodowej. Za cel stawiają sobie zatrudnienie osób o znacznym stopniu niepełnosprawności i przygotowanie ich do życia w otwartym środowisku. Zakłady te charakteryzują się wysokim udziałem osób niepełnosprawnych do ogólnej liczby zatrudnionych. Znalazły tam zatrudnienie osoby z różnymi schorzeniami. Osoby ze schorzeniami narządu wzroku, z upośledzeniem umysłowym czy schorzeniami ruchu stanowią największy procent zatrudnionych. Najmniejszą grupę pracujących stanowią osoby ze schorzeniami narządu słuchu i chorzy psychicznie. W 2003 roku funkcjonowało już siedem takich zakładów, a planowane jest uruchamianie następnych.

Również w krajach Unii Europejskiej zakłady pracy chronionej stanowią dominującą formę zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ostatnio jednak dąży się do zwiększenia integracji pracy z pracą w zwykłym środowisku. Tworzony jest system zatrudnienia w formie enklaw w zwykłych zakładach, zatrudnienie indywidualnych osób poza zakładem pracy chronionej, a także zatrudnienie wspomagane, łączące zatrudnienie w zwykłym systemie pracy z działaniami towarzyszącymi.

Celem aktywizacji zawodowej jest przygotowanie osób z ograniczoną sprawnością do podjęcia zatrudnienia i utrzymania go, jak również stworzenia warunków rozwoju i wspierania. Powinna również służyć ogólnemu celowi przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji oraz realizacji pełni praw obywatelskich.

  1. Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych

W Polsce prawa osób niepełnosprawnych są chronione przez szereg zapisów w aktach prawnych. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia, iż „wszyscy są wobec prawa równie, (...) nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakichkolwiek przyczyn.” Określa również obowiązki władz publicznych do udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Prawa te są zapewnione również w szeregu ustaw, m. in. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, pomocy społecznej, systemie ubezpieczeń społecznych, zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, podatku dochodowym od osób fizycznych.

Uchwałą Sejmu RP, w 1997 roku została przyjęta Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Stanowi ona o obowiązku składania przez rząd corocznych sprawozdań o podjętych działaniach na rzecz tych osób. Karta określa między innymi prawa do dostępu dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, dostępu do leczenia i opieki medycznej, dostępu do wszechstronnej rehabilitacji czy nauki w szkołach wspólnie ze swoimi rówieśnikami, zatrudnienia na otwartym rynku zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa.

W Polsce działa również Rządowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Ich Integracji ze Społeczeństwem, którego działaniem jest administracyjne koordynowanie pomocy państwa na rzecz osób niepełnosprawnych. Poprzez określanie zadań resortów, urzędów centralnych i innych jednostek organizacyjnych w zakresie różnych sfer życia niepełnosprawnych, zmierza do tworzenia warunków funkcjonowania tych osób. Za główny cel stawia sobie usuwanie barier funkcjonalnych, edukacji i szkolenia, zatrudnienia, zapobiegania niepełnosprawności i rehabilitacji.

Zasadniczym narzędziem polityki rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób niepełnosprawnych (PFRON). Wspiera on instytucje zatrudniające osoby niepełnosprawne oraz pomaga w tworzeniu nowych zakładów pracy. Środki Funduszu przeznaczone są na tworzenie nowych i przystosowanie istniejących miejsc pracy do potrzeb niepełnosprawnych, tworzenie zakładów pracy chronionej, warsztatów terapii zajęciowej, organizowania szkoleń i przekwalifikowania, likwidację barier architektonicznych, udzielanie pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz na rehabilitację leczniczą i społeczną.

Koordynacją zadań wobec niepełnosprawnych w państwie zajmuje się Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Pełnomocnik ma za zadanie monitorowanie przebiegu procesów gospodarczych i społecznych dotyczących tego środowiska oraz opracowywanie strategii i planów działań.

Tworzy on również programy docelowe realizowane w ramach działań Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, które są adresowane do organizacji i instytucji, zakładów pracy, jak i samych osób niepełnosprawnych. Realizacja celów programowych następuje poprzez dofinansowanie lub częściowe refundowanie kosztów poszczególnych działań ze środków PFRON przewidzianych na ich realizację.

Liczne stowarzyszenia, organizacje, komitety i fundacje działające na rzecz osób z ograniczoną sprawnością na terenie Polski są zrzeszone w regionalne lub wojewódzkie Sejmiki Osób Niepełnosprawnych. Celem działania Sejmików jest reprezentowanie interesów osób niepełnosprawnych, koordynowanie działań dla wszystkich członków, tworzenie warunków ich pełnego i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.

W wielu miastach istnieje stanowisko rzecznika osób niepełnosprawnych powołanego przy urzędach miasta lub prezydencie. Do obowiązków rzecznika należy m. in. działanie w obronie interesów osób niepełnosprawnych i przeciwdziałanie ich dyskryminacji. Ponadto informowanie o instytucjach, o programach rządowych czy współpraca z organizacjami pozarządowymi.

Przy urzędach pracy funkcjonują również referaty ds. osób niepełnosprawnych zajmujące się doradztwem organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym, organizowaniem miejsc pracy oraz późniejszym monitorowanie warunków jakie zapewniają pracodawcy.

Choć podejmowane są wciąż nowe uchwalenia prawne, są one niespójne i w niewystarczający sposób chronią one interesy niepełnosprawnych. W polityce państw brak jest jednolitej koncepcji wobec niepełnosprawnych, a wiele zapisów ma charakter jedynie papierowych gwarancji.

Rozdział II

Historia i organizacja Środowiskowego Domu Samopomocy „Roztocze”

Środowiskowy Dom Samopomocy „Roztocze” jest zlokalizowany na osiedlu im. A. Mickiewicza w Lublinie przy ul. Konrada Wallenroda 2a. Otwarcie tej placówki nastąpiło 4 lutego 1992 roku na podstawie Zarządzenia nr 29 Wojewody Lubelskiego z dnia 23 marca 1992 roku. Początkowo „Roztocze” stanowiło działalność półstacjonarną prowadzoną przez siedzibę - matkę, która mieściła się przy ulicy Mierniczej 10.

„Roztocze no nazwa Domu Pomocy Społecznej nr 5, który został przemianowany 31 grudnia 1997 r na Środowiskowy Dom Samopomocy „Roztocze”. Ośrodek „Roztocze powstał z inicjatywy grupy rodziców zrzeszonych w Polskim Towarzystwie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym - Koło w Lublinie.

Przy lokalizacji tej placówki wzięto pod uwagę możliwość włączenia się osób niepełnosprawnych w życie społeczności lokalnej. Wybrano budynek wybudowany w latach siedemdziesiątych, który był przeznaczony na osiedlowy żłobek. Za wyborem przemawiało usytuowanie w centrum osiedla, wygodny dojazd, możliwość wyjścia do pobliskich sklepów, placówek kulturowych oraz kontakt z najbliższą szkołą podstawową. Od października 2002 roku, oprócz dotychczasowych form, zaczął funkcjonować Ośrodek Wsparcia przy ul. Bronowickiej 3.

Środowiskowy Dom Samopomocy „Roztocze” jest jednostką organizacyjną powołaną dla ochrony zdrowia psychicznego, tworzoną i działającą na podstawie ustaw:

  1. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego;

  2. Ustawa z dnia 29 listopada 1990r. o pomocy społecznej

  3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 18 grudnia 1996 r. w sprawie rodzaju specjalistycznych usług opiekuńczych oraz kwalifikacji osób świadczących takie usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zasad i trybu ustalania i pobierania opłat za te usługi, jak również warunków częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat;

  4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 grudnia 1995 r. w sprawie psychicznych świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej i środowiskowych domach pomocy;

  5. Statut Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności;

  6. Statut ŚDS „Roztocze”;

  7. Regulamin ŚDS „Roztocze” z 2003 roku;

  8. Umowy zawartej przez Zarząd LTD z zarządem Miasta Lublina na realizację zadań zleconych z zakresu pomocy społecznej;

Środowiskowy Dom Samopomocy „Roztocze” od 1998 roku jest prowadzony przez Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności (LTD). Nadzór nad działalnością Domu sprawuje Zarząd LTD. ŚDS „Roztocze” jest finansowany na zasadzie umowy o dotacji celowej na realizację zadań powiatu z zakresu administracji rządowej zleconych LTD. Uczestnicy są przyjmowani na podstawie decyzji administracyjnych wydanych przez Prezydenta Miasta Lublina.

Dom przeznaczony jest dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie osób , które posiadają administracyjną decyzję kierującą wydaną przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Do zadań Domu należy , zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym ŚDS „Roztocze”:

  1. świadczenie usług z zakresu :

  • współpraca z rodzinami i opiekunami osób korzystających z usług.

  • współpraca w realizacji usług z organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych intelektualnie i ich rodzin , mająca na celu budowę sieci społecznego wsparcia dla osób niepełnosprawnych i ich rodzin.

    • Do 2003r. w strukturze Domu funkcjonowały następujące jednostki odpowiedzialne za pracę merytoryczną :

    Oprócz tego w strukturze Domu funkcjonuje dział administracyjny. ( załącznik nr 1. )

    Placówka zapewnia kompleksową terapię i rehabilitację osób niepełnosprawnych intelektualnie. Za cel stawia sobie zawsze zapobieganie wykluczeniu społecznemu , poprawę jakości życia i społecznego funkcjonowania tych osób.

    Dzienne Centrum Aktywizacji „Wallenroda” jest palcówką półstacjonarną, której podopiecznymi są osoby niepełnosprawne intelektualnie. Działania tej jednostki są koordynowane przez kierownika Centrum podlegającego bezpośrednio Dyrektorowi ŚDS „Roztocze”. Pobyt w Ośrodku Wsparcia jest odpłatny. Uczestnik Ośrodka zawiera z Ośrodkiem kontrakt dotyczący zakresu usług, od których procentowo naliczany jest koszt pobytu. Na podstawie wyników wywiadu środowiskowego zostaje podjęta decyzja o przyjęciu do Ośrodka, bądź też nie. Decyzja ta jest aktualizowana przez MOPR co sześć miesięcy.

    Dzienne Centrum Aktywizacji (DCA „Wallenroda”) realizuje zadania w ramach terapii zajęciowej, obejmujące usługi pedagogiczne i edukacyjne, usługi z zakresu diagnozy psychologicznej i psychoterapii, rehabilitację oraz usługi medyczne.

    Zakres zadań ukierunkowany jest na:

    Terapia zajęciowa prowadzona jest w siedmiu pracowniach: komputerowej, stolarskiej, haftu, makramy, plastycznej, muzycznej oraz technik różnych. Nowa pracownia powstała w 2002 roku z myślą o rozwoju dzieci autystycznych. Wszystkie zajęcia mają charakter terapii grupowej, a prowadzą je wyspecjalizowani instruktorzy terapii. Zajęcia odbywają się codziennie przez pięć dni roboczych tygodnia, według ustalonego harmonogramu. Uzupełnieniem terapii zajęciowej są działania w ramach: reedukacji, pracowni kulinarnej, pracowni zaradności życiowej, rytmiki i muzyki oraz rehabilitacji.

    Kierownik DCA „Wallenroda” lub osoba przez niego wyznaczona kierują zespołem Diagnostyczno - Terapeutycznym w Dziennym Centrum Aktywizacji.

    Do zadań zespołu należą:

    Działający w DCA Zespół Medyczno - Rehabilitacyjny zapewnia opiekę medyczno - pielęgniarską i rehabilitacyjną, wykonuje profilaktyczne i obowiązkowe badania lekarskie, podtrzymuje i rozwija dbałość o higienę oraz prowadzi edukację zdrowotną uczestników.

    Celem DCA jest podnoszenie poziomu dotychczasowych sprawności oraz poprawa warunków funkcjonowania swoich podopiecznych. Osoby te przez wyrabianie określonych nawyków czy umiejętności maja szansę na pełniejszą samorealizację oraz włączenie do życia społecznego.

    ŚDS „Roztocze”, poza Dziennym Centrum Aktywizacji, działania swoje realizuje w Ośrodku Wsparcia, którego placówka mieści się przy ul. Bronowickiej 3 w Lublinie. Ośrodkiem kieruje Kierownik podległy bezpośrednio Dyrektorowi Domu „Roztocze”. Ośrodek zajmuje się niwelowaniem braków bytowych, zdrowotnych czy edukacyjnych oraz zaspokojeniem potrzeb społecznych i religijnych swoich podopiecznych.

    Ośrodek Wsparcia z inicjatywy Domu „Roztocze” miał wypełnić lukę pomiędzy domem a samodzielnym życiem w społeczeństwie osób należących do Domu „Roztocze”. Za swoje główne cele Ośrodek postawił sobie:

    Poza tym opiekując się uczestnikami Ośrodka, placówka ta podejmuje usługi medyczne i rehabilitacyjne na rzecz swoich podopiecznych. Ośrodek współpracuje również z rodzinami uczestników Ośrodka, w celu pełniejszej realizacji działań szkoleniowych oraz indywidualnych planów treningowych.

    Warunkiem koniecznym dla przejścia od Domu Opieki do samodzielnego życia jest realizowanie działań związanych z ideą integracji społecznej. Ośrodek Wsparcia przygotowuje swoich podopiecznych do samodzielnego mieszkania. Jedną z ważniejszych inicjatyw zmierzających do realizacji tego celu jest Zespół Mieszkań Chronionych. By ideę tą uczynić pełniejszą i mającą szansę przetrwania, prowadzi Centrum Aktywizacji Zawodowej. A gdy podopieczni Ośrodka przejdą proces integracji, do dyspozycji Ośrodek oferuje im Centrum Wsparcia z kadrą specjalistów i klubem zainteresowań, jako formą spędzania wolnego czasu.

    Mieszkania Chronione

    Program szkolenia osób niepełnosprawnych intelektualnie w zakresie usamodzielniania się poprzez mieszkania chronione, powstał z uwzględnieniem przepisów ustawy o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 roku (Dz. K. Nr 64 poz. 414). Wśród pomocy społecznej w ustawie wskazane zostały: ośrodki wsparcia, Środowiskowe Domy Samopomocy, mieszkania chronione.

    Aktem prawnym na mocy, którego powstają mieszkania chronione jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 18 grudnia 1988 roku, który określa usługi: pielęgniarskie, udostępnia miejsce w Ośrodku Wsparcia: Mieszkaniach Chronionych, wspieranie pedagogiczne, psychologiczne, edukacyjne i terapeutyczne.

    Przy projekcie mieszkań chronionych powstał zespół składający się z pracowników ŚDS, zaproszonych pracowników UMCS z Lublinie, a także Urzędu Miasta Lublina. W projekcie wzięli udział mieszkańcy mający decyzję MOPR-u do zamieszkania ŚDS. Ze względu na niechęć do zmian w swoim życiu, nie wszyscy mieszkańcy zgodzili się na udział w projekcie.

    Celem głównym, jaki sobie stawiano, było wyprowadzenie mieszkańców z instytucji. Cele szczegółowe to między innymi wykazanie aktywności mieszkańców poprzez: podejmowanie decyzji o samodzielnym zamieszkaniu, współpraca mieszkańców z personelem odpowiedzialnym za indywidualny plan wsparcia, kształtowanie wizji samodzielnego zamieszkania, planowanie i tworzenie nowego miejsca zamieszkania, organizowanie miejsca zamieszkania, zapoznanie z topografią najbliższego środowiska, poznanie i nawiązanie kontaktu z sąsiadami, wykorzystanie czasu wolnego, nawiązywanie kontaktów towarzyskich i poszukiwanie pracy. Celem było uzyskanie autonomii mieszkań poprzez samostanowienia. Przyszli mieszkańcy mogli wybierać współmieszkańców, samodzielnie urządzić mieszkanie, a także podejmowali decyzje o rodzaju aktywności np.: praca zawodowa, uczęszczanie na warsztaty lub uczęszczanie do Dziennego Centrum Aktywizacji. Celem jest rozwijanie umiejętności społecznych i zawodowych u mieszkańców.

    Osoby niepełnosprawne które zdecydowały się wziąć udział w projekcie korzystania z mieszkań chronionych otrzymywały wsparcie socjalne oraz pomoc, w tym psychologiczną, pedagogiczną i pielęgniarską. Mieszkania chronione trenowały uczestników w zakresie samoobsługi czy zaradności społecznej zgodnie z indywidualnymi możliwościami jednostek. Uczestnikom projektu organizowano warunki do bezpiecznego i godnego mieszkania, nauki i pracy oraz różnorodnych form wypoczynku.

    Centrum Aktywizacji Zawodowej

    Jak już wspomniałem wcześniej praca i samodzielne zamieszkanie muszą być odpowiednio wzmocnione przez racjonalnie przeprowadzoną aktywizację zawodową. Ta za swój główny cel stawia sobie stworzenie szans na pełne funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie poprzez pracę. Cel ten osiąga poprzez działania szczegółowe:

    Klub Zainteresowań

    Klub zainteresowań ma na celu rozbudowanie indywidualnych zainteresowań osób niepełnosprawnych - uczestników projektu. Poprzez prowadzenie działalności kulturowo - oświatowej (np. organizowanie imprez artystycznych, wystaw) klub stara się stworzyć możliwości do rozwoju tych zainteresowań. Stara się również zachęcać uczestników do podejmowania różnych inicjatyw przez promowanie i prezentowanie twórczości osób niepełnosprawnych intelektualnie w lokalnym środowisku. Organizuje również dla uczestników projektu czynny wypoczynek o charakterze sportowym i rekreacyjnym. Klub Zainteresowań rozszerza również swoją działalność na współpracę z rodzicami. Wszystkie działania są dokumentowane, a korygowanie ich oraz opracowywanie należy do obowiązków Kierownika Ośrodka Wsparcia.

    Warsztaty terapii zajęciowej

    Na terenie swojej placówki Środowiskowy Dom Samopomocy prowadzi Warsztaty Terapii Zajęciowej, w oparciu o umowę zawartą z Wojewódzkim Zespołem ds. Zatrudnienia i rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Lublinie, z dnia 23 listopada 1995 roku, z późniejszymi zmianami. Warsztaty są działaniem docelowym, finansowanym przez PFRON.

    Podstawą prawną działań Warsztatów Terapii Zajęciowej jest art. 10austawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 20 grudnia 2002 roku (Dz. U. Nr 7 poz.79) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 września 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad tworzenia, działania i finansowania Warsztatów Terapii Zajęciowej (Dz. U. Nr 167, poz. 1376 z 2002 r.)

    Warsztaty są wyodrębnioną finansowo placówką, stwarzającą osobom niepełnosprawnym, niezdolnym do podjęcia pracy, możliwości rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskiwania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.

    Uczestnicy warsztatów muszą mieć ukończone 16 lat i posiadać orzeczony stopień niepełnosprawności wraz ze wskazaniami do terapii zajęciowej. Kwalifikacja uczestników odbywa się poprzez rozmowę kwalifikacyjną, która przeprowadza Rada Programowa WTZ „Roztocze”. Aby zweryfikować możliwości kandydata do udziału w formach rehabilitacji i terapii realizowanych w WTZ poddawany jest on siedmiotygodniowemu okresowi próbnemu, który może być skrócony na Wniosek Rady Programowej po pozytywnym rozpatrzeniu kandydatury przez kierownika.

    Warsztaty odbywają się przez pięć dni w tygodniu. Zajęcia trwają siedem godzin dziennie, a w przypadku gdy wymaga tego stan uczestnika, może być stosowany indywidualny rytm zajęć.

    Rehabilitacja odbywa się w grupach terapii zajęciowej w opracowaniu o programy ramowe pracowni oraz o indywidualne programy rehabilitacji i terapii. Indywidualne programy rehabilitacji i terapii określają formy terapii i techniczny sposób ich realizacji. Przewidują również zakres terapii oraz metody nauki zaradności osobistej. Określają poziom sprawności psychicznej niezbędnej do podjęcia pracy, co jest niezbędne do rozwijania umiejętności. W odstępach czasu, co trzy lata Rada Programowa Warsztatów dokonuje kompleksowej oceny indywidualnego programu Rehabilitacji i Terapii (IPRT) i zajmuje stanowisko co do osiągnięć uczestnika i dalszej jego rehabilitacji. Na tej podstawie uczestnik może zostać skierowany do Ośrodka Wsparcia lub może mu zostać przedłużony pobyt w Warsztatach.

    Rada programowa jest organem domu składającym się z kierownika WTZ, psychologa, rehabilitanta i pracownika socjalnego.

    Do ich zadań należy:

    W ramach treningu ekonomicznego uczestnik warsztatu objęty IPRT, może otrzymać do swojej dyspozycji środki finansowe nie przekraczające 20% najniższego wynagrodzenia. Trening ekonomiczny ma uczyć planowania wydatków, by w ten sposób uczestnik warsztatów posiadł umiejętność posługiwania się pieniądzem.

    Uczestnicy warsztatów mogą angażować się w opracowywanie indywidualnych programów rehabilitacji, czy też przystosowania środowiska terapeutycznego do swoich psychologicznych sprawności. Jednocześnie uczestnik warsztatów przez niewypełnienie obowiązku realizacji programu bądź nie uczestniczenie w zajęciach, może zostać skreślony z listy uczestników. W przypadku rażącego naruszenia regulaminu warsztatów przez uczestnika, kierownik domu może, na wniosek Rady Programowej usunąć taką jednostkę z programu.

    Rozdział III

    Formy i techniki terapii zajęciowej ŚDS „Roztocze”

    3.1. Terapia zajęciowa na Warsztatach Terapii Zajęciowej

    Warsztaty terapii zajęciowej mają za zadanie przygotować uczestników warsztatów do możliwie niezależnego i samodzielnego funkcjonowanie. Celem jest poprawa kondycji psychicznej i fizycznej oraz poprawa funkcjonowania w społeczeństwie osób niepełnosprawnych intelektualnie biorących udział w warsztatach.

    Efekt terapeutyczny może zostać osiągnięty dzięki działaniom terapeutycznym polegającym na wykonywaniu określonego typu czynności przez daną osobę.

    W WTZ „Roztocze” działania terapeutyczne realizowane są w sześciu pracowniach:

    1. kulinarnej

    2. zabawkarskiej

    3. ekologicznej

    4. poligraficzno - plastycznej

    5. wikliniarskiej

    6. ceramicznej

    W pracowni kulinarnej uczestnicy zajęć zapoznają się z normami spożycia poznanych produktów, ich wartościami odżywczymi oraz z podstawowymi zasadami planowania i układania jadłospisów. Czynności wykonywane w pracowni kulinarnej polegają na przygotowaniu poczęstunku dla wszystkich uczestników warsztatów oraz tzw. „herbatek” dla wybranej grupy. Podczas przygotowywania prostych posiłków szczególny nacisk kładzie się na to by uczestnicy warsztatów wykonywali czynności z uwagą na estetykę i dokładność wykonania.

    Celem zajęć w pracowni kulinarnej jest podnoszenie poziomu kultury życia uczestników. Wyrabiają one zamiłowanie do porządku, estetyki, czystości ubioru i higieny osobistej.

    W pracowni zabawkarskiej podopieczni WTZ „Roztocze” rozwijają swoje zdolności manualne w dwóch działach: zabawki twardej i miękkiej. Poprzez wykonywanie prostych wyrobów przy obróbce drewna, metalu, tworzyw sztucznych czy szkła, uczestnicy warsztatów zabawki twardej kształtują swój stosunek do pracy oraz zdobywają określony zasób wiedzy w zakresie BHP. Poznają poczucie obowiązku i uczą się ekonomicznie wykorzystywać powierzone im materiały.

    W pracowni zabawki miękkiej, uczestnicy warsztatów wykonując zabawki oraz inne przedmioty nabywają umiejętności zręcznościowych, poznają właściwości surowców i ich funkcjonalne przeznaczenie.

    Głównym celem pracowni ekonomicznej jest rehabilitacja społeczna tzn.:

    Treningi prowadzone w pracowni poligraficzno - plastycznej przygotowują uczestników do pełnienia ról społecznych przez usamodzielnianie się. W ramach zajęć prowadzonych w tej pracowni, uczestnicy przyswajają sobie m.in. naukę korzystania ze środków komunikacji miejskiej, naukę ustalania potrzeb i gospodarowania finansami czy umiejętność właściwego zachowywania się. W pracowni poligraficznej podopieczni WTZ uczą się obsługi kserokopiarki, bindownicy czy gilotyny do papieru. Natomiast w plastycznej wykonują rysunki i rękodzieła artystyczne. Nauka korzystania z poszczególnych instytucji pomaga im w codziennym życiu.

    Podstawowym materiałem wykorzystywanym w pracowni wikliniarskiej jest wiklina. W terapii instruktorzy kładą nacisk na jak największą samodzielność, umiejętność organizacji stanowiska pracy oraz własną inwencję i związaną z tym umiejętność podejmowania decyzji czy dokonywania wyboru.

    Wytwarzanie przez podopiecznych WTZ wyrobów w pracowni ceramicznej rozwija u nich zmysł twórczy, a także stanowi czynnik usprawniający pracę rąk. Poprzez ćwiczenia form ceramicznych ręce wykonują wiele czynności, a to rozwija sprawności palców i rąk.

    Okolica ŚDS „Roztocze” pozwala na realizowanie rehabilitacji społecznej podopiecznych placówki przy ul. Wallenroda 2a. Uczestnicy WTZ w ramach integracji społecznej, czasem ze wsparciem instruktora, a czasem sami, korzystają z usług poczty, apteki, sklepów czy np. zakładu fotograficznego, znajdujących się w okolicy placówki na osiedlu im. A. Mickiewicza. Dzięki takim treningom podwyższeniu ulega poziom ich kompetencji społecznych w zakresie społecznego funkcjonowania.

    Trening ekonomiczny pozwala ich uczestnikom poznawać wartość pieniądza i uczy racjonalnego rozdysponowywania posiadanych środków.

    Ważnym elementem warsztatów jest kształtowanie zachowań interpersonalnych. Ma to ogromne znaczenie dla umiejętności uczestników do utrzymywania kontaktów z innymi podopiecznymi WTZ. Uczą one jak wychodzić z konfliktów, jak zachowywać integralność osobistą. Uczą one również dojrzałości do odmawiania i sprzeciwu.

    Zajęcia prowadzone w poszczególnych pracowniach Warsztatów Terapii zajęciowej mają za cel kształtowanie umiejętności właściwego posługiwania i wykorzystywania w codziennej pracy narzędzi, urządzeń i materiałów. Rozwijane są zdolności pracy w zespole oraz praktyczne opanowanie podstawowych zasad bezpieczeństwa.

    W zakresie oddziaływań na środowisko, zmierzających do likwidacji negatywnych postaw i stereotypów dotyczących osób niepełnosprawnych intelektualnie, nawiązana jest współpraca z Przedszkolem przy ul. Grażyny. Program zakłada nawiązywanie dialogu między obiema instytucjami, mającego na celu poznanie się dzieci z dorosłymi uczestnikami WTZ.

    Kontakt z rodzinami niepełnosprawnych uczestników WTZ, ma na celu systematyczne omawianie Indywidualnych Programów Rehabilitacji i Terapii.

    3.2.Terapia zajęciowa w Dziennym Centrum Aktywizacji „Wallenrod”

    Zajęcia w ramach terapii prowadzonej w DCA są dopasowywane do indywidualnych możliwości uczestników pod względem poziomu funkcjonowania intelektualnego. Dla każdego z uczestników ułożony jest plan reedukacji. Reedukacja służy doskonaleniu umiejętności czytania i pisania, ze zwróceniem uwagi na rozumienie czystego tekstu, bezbłędnego pisania. Ćwiczenia obejmują również podstawowe działania arytmetyczne na prostych, jak i złożonych liczbach. Innego typu zajęcia zostały przygotowane dla osób o niższym stopniu funkcjonowania intelektualnego. Polegają one na pokonywaniu trudności związanych z analizą i syntezą stanowiącą podstawę w nauce pisania, czytania. Ćwiczenia służą wyrabianiu pojęcia liczby, znajomości pojęć czasowych, koordynacji wzrokowo - ruchowej czy kształtowaniu pamięci. Dla osób upośledzonych w stopniu znacznym proponowane są ćwiczenia ogólnousprawniające w formie zabawowej, prowadzące do korelacji, systematyczności, koordynacji funkcji percepcyjno - motorycznych. Obejmują one ćwiczenia odprężające, relaksujące, rozwijające ogólną sprawność ruchową i manualną.

    DCA prowadzi terapię w dziesięciu różnych pracowniach:

    1. Pracownia zaradności życiowej

    Wszyscy uczestnicy DCA podzieleni na grupy biorą udział w zajęciach obejmujących m.in. naukę umiejętności społecznych, estetyczne przygotowanie posiłków i kulturę spożywania ich, sztukę wzajemnej komunikacji, kształcenie bliskich relacji interpersonalnych czy umiejętność świętowania urodzin, imienin itp.

    W ramach pracowni prowadzona jest biblioterapia czyli wypożyczanie i czytanie książek, opowiadanie przeczytanych treści, oglądanie albumów i poznawanie czasopism. Czynności te pomagają rozwijać pamięć i zdolność przyswajania oraz przetwarzania części książek. Ponadto organizowane są wyjścia do kina i placówek kulturowych, a także wycieczki i spacery. Ciekawą formą zajęć jest terapia przez wiarę. Polega ona na rozmowach na temat religii oraz kontaktach ze wspólnotami religijnymi. Poszerza to światopogląd uczestników oraz wzbogaca wyobraźnię.

    Istotą podejmowanych działań jest zapoznawanie uczestników terapii ze wzorami zachowań społecznie akceptowanych i pożądanych, w celu pełniejszego ich zinternalizowania przez osoby niepełnosprawne.

    1. Pracownia kulinarna

    Uczestnicy zajęć przygotowują posiłki w grupach, które są przyporządkowywane do pracy w pracowni kulinarnej według harmonogramu. Zespół produktów kupowany jest z pieniędzy składkowych przynoszonych przez każdego uczestnika zajęć.

    W ramach pracowni uczestnicy uczyli się: jak przygotowywać posiłki, posługiwania się narzędziami stosowanymi w każdej kuchni, zapoznawali się z zagadnieniami zasad żywienia i normami spożywania poznanych posiłków.

    Zajęcia w pracowni kulinarnej wyrabiają zamiłowanie do porządku, estetyki, nakrywania do stołu, kultury, czystości i higieny osobistej.

    1. Pracownia muzyczna

    Pracownia ta dba o kontakt wszystkich uczestników terapii z elementem kultury, którym jest muzyka. Celem jest rozwój osobowości przez muzykę oraz kształtowanie wrażliwości muzycznej.

    1. Pracownia makramy

    W ramach tej pracowni uczestnicy wzbogacają i utrwalają wiadomości z zakresu: wyrobu prac ze skóry, prac rysunkowych i malarskich, stroiki i ozdoby świąteczne. W zajęciach tych kładzie się nacisk na dbałość każdego uczestnika o swoje stanowisko pracy używane materiały. Rozmowy uczestników prowadzone w trakcie zajęć mają na celu wzbogacenie osobowości podopiecznych w zakresie wiedzy o świecie oraz kształtowanie postaw interpersonalnych.

    1. Pracownia technik różnych

    Zajęcia w tej pracowni dążą do rozwoju rehabilitantów poprzez działanie i tworzenie. Uczestnicy pracowni mają możliwość poczucia satysfakcji z dążenia do wykonania celu oraz odniesienia sukcesu. Poprzez czynności wykonywane w tej pracowni, podopieczni kształtują swoja wrażliwość estetyczną oraz wyobraźnię plastyczną. Celem szczegółowym prowadzonej terapii jest: samodzielność uczestników, wytrwałość w dążeniu do celu, pokonywanie trudności, usprawnienia manualne, utrzymanie posiadanej sprawności, kształtowanie koordynacji wzrokowo ruchowej, rozwijanie logicznego myślenia.

    Plan terapii pracowni technik różnych ma na celu umożliwienie aktywności i rozwoju osobom niepełnosprawnym umysłowo i psychoruchowo.

    1. Pracownia plastyczna

    Uczestnicy tej pracowni przy pomocy różnych technik: rysowanie, rzeźbienie, wyklejanie czy modelowanie w masie plastycznej kształtują umiejętności wyrażania form, zjawisk, przeżyć i doświadczeń. Osoby te angażują się również w przygotowywanie imprez okolicznościowych.

    1. Pracownia haftu

    W pracowni tej prowadzone są zajęcia z zakresu motoryki małej. Doskonalone są umiejętności posługiwania się nożyczkami, drutem, szpilkami, krawecikami, żelazkiem czy maszyna do szycia.

    Instruktorzy prowadzą prace z zakresu doskonalenia sprawności manualnej, kształtowania nawyku precyzyjnego i estetycznego wykonywania prac.

    1. Pracownia stolarska

    Instruktorzy tej pracowni pozostawiają uczestnikom zajęć wolną rękę do wybory tematu i materiałów wykonywanych prac. Rehabilitanci rozwijają zmysł techniczny wykonując czynności z użyciem różnych narzędzi do piłowania drewna czy łączenia elementów w większą całość.

    1. Pracownia specjalistyczna

    W ramach tej pracowni odbywają się następujące formy terapii: usprawnianie percepcji wzrokowej i słuchowej, usprawnianie funkcji ruchowej i komunikacyjnej, usprawnianie narządu równowagi, stymulacja w obszarze dotyku, naśladownictwo. Uczestnicy zdobywają umiejętności samodzielnego jedzenia, mycia rąk, ubierania się.

    3.3. Terapia zajęciowa w Ośrodku Wsparcia

    Ośrodek Wsparcia koncentruje się na pracy z osobą niepełnosprawną i jej rodziną w środowisku naturalnym. Praca z osobą niepełnosprawną ma jej umożliwić niezależne i samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Praca ta polega na działalności w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej.

    Działalność z rodziną sprowadza się do jej integracji ze środowiskiem poprzez grupy wsparcia jak również angażowanie Ośrodka Wsparcia do pomocy w rozwiązywaniu problemów. Działalność ze środowiskiem lokalnym prowadzona jest w kierunku likwidacji barier, uprzedzeń, stereotypów i pełnej akceptacji obecności osób niepełnosprawnych.

    W Zespole Mieszkań Chronionych uczestnicy korzystają z następujących usług :

    Centrum Aktywizacji Zawodowej prowadzi w Ośrodku Wsparcie trening zawodowy niepełnosprawnych oraz zajmuje się poszukiwaniem ich potencjalnych pracodawców. W przypadku zatrudnienia podopiecznego Centrum Aktywizacji Zawodowej, placówka ta wspiera osoby zatrudnione i ich pracodawców. Przez cały rok, pięć dni w tygodniu prowadzone są zajęcia usprawniające fizycznie w sali gimnastycznej dla uczestników WTZ i DCA.

    Spis treści

    Rozdział I Zjawisko niepełnosprawności w literaturze przedmiotu......................

    1

    A. Definicja i charakterystyka niepełnosprawności ...........................

    1

    B. Skala zjawiska i jego charakterystyka w społeczeństwie polskim..

    8

    C. Proces integracji społecznej............................................................

    12

    D. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy.........................

    18

    E. Aktywizacja zawodowa..................................................................

    18

    F. Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych......................

    21

    Rozdział II Historia i organizacja Środowiskowego Domu Samopomocy „Roztocze”......................................................................................

    24

    Rozdział III Formy i techniki terapii zajęciowej ŚDS „Roztocze”.......................

    32

    3.1. Terapia zajęciowa na Warsztatach Terapii Zajęciowej..............

    32

    3.2.Terapia zajęciowa w Dziennym Centrum Aktywizacji „Wallenrod”.......................................................................................

    34

    3.3. Terapia zajęciowa w Ośrodku Wsparcia....................................

    37

    B. Paradowska - Balcerzak, Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce, IPiSS, Warszawa 2002, s. 11.

    Z. Butrym - Kawczyńska, Niepełnosprawność - specyfika pomocy społecznej, Interart, Warszawa 1996, s.11.

    A. Ostrowska, Niepełnosprawni w społeczeństwie. Postawy społeczeństwa polskiego wobec ludzi niepełnosprawnych. Raport z badań, Warszawa 1994, s.13.

    dz. cyt., Z. Butrym - Kawczyńska, s. 12 - 13.

    A. Hulek, cyt. za: B. Paradowska - Balcerzak, Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce, IPiSS, Warszawa 2002, s. 11.

    dz. cyt., Z. Butrym - Kawczyńska, s. 12.

    GUS, Stan zdrowia i potrzeby osób niepełnosprawnych w Polsce w 1996, Informacje i Opracowania Statystyczne, Warszawa, cyt. za: B. Paradowska - Balcerzak, Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce, IPiSS, Warszawa 2002, s. 14.

    dz. cyt., B. Paradowska - Balcerzak, s. 12.

    L. Frąckiewicz, Demograficzno - społeczne problemy osób niepełnosprawnych, Polityka Społeczna 4, 2001, s. 2.

    A. Nowak, Bezrobocie wśród niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 13.

    A. Hulek, Rehabilitacja osób niepełnosprawnych w Polsce i zagranicą w świetle przepisów prawnych, Warszawa 1981, s. 13, cyt. za: A. Nowak, Bezrobocie wśród niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 14.

    T. Majewski, Biopsychospołeczna koncepcja niepełnosprawności, Szkoła Specjalna, 3, 1999, s. 131, cyt. za: A. Nowak, Bezrobocie wśród niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 17.

    Tamże, s. 17.

    Tamże, s. 18.

    M. Piasecki, S. Besowski, R. Czech, Społeczny model niepełnosprawności, Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej, 1, 1998, s. 32, cyt. za: A. Nowak, Bezrobocie wśród niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 18.

    A. Strmiska - Mietlińska, Niepełnosprawność w świadomości społecznej, Polityka Społeczna, 10, 1997, s. 15 - 16, cyt. za: A. Nowak, Bezrobocie wśród niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 18.

    dz. cyt., Z. Butrym - Kawczyńska, s. 54 - 55.

    Z. Sękowska, Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 1998, s. 27 [w:] J. Sowa, E. Wojciechowski, Proces rehabilitacji..., s. 42 - 43.

    T. Witkowski, Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych, Warszawa 1993, s. 25 - 54.

    Tamże, s. 68.

    Tamże, s. 78 - 81.

    Tamże, s. 37.

    Tamże, s.103.

    Tamże, s. 127.

    Tamże, s. 173 - 175.

    Narodowy Spis Powszechny; www.stat.gov.pl

    A. Ostrowska, I. Sikorska, B. Gąciarz, Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2001, s. 27 - 28.

    Tamże, s. 29.

    dz. cyt., B. Balcerzak - Paradowska, s. 21.

    H. Larkowa, Postawy otoczenia wobec inwalidów, Warszawa 1970, s. 17, [w:] M. Komorska, Sytuacje dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w społeczeństwie polskim, Lublin 2000, s. 16.

    S. Kowalik, Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Warszawa 1996, [w:] A. Apolinarska, G. Dryżgałowska (red.), Paradygmaty i przeobrażenia edukacji specjalnej w świetle dorobku prof. A. Hulka, Warszawa 2001, s. 131.

    A. Ostrowska, Postawy społeczeństwa polskiego wobec niepełnosprawności, Warszawa 1981, s. 31 - 46, [w:] M. Komorska, Sytuacje dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w społeczeństwie polskim, Lublin 2000, s. 24.

    J. Kirenko, Nie jesteś sam. Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością, Lublin 2003, s. 72.

    dz. cyt., A. Ostrowska, I. Sikorska, B. Gąciarz, s. 34 - 47.

    Tamże, s. 47 - 50.

    Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 479.

    A. Ostrowska, I. Sikorska, Syndrom niepełnosprawności w Polsce. Bariery integracji. IFiS PAN, Warszawa 1996, s. 199.

    Tamże, s. 153 - 154.

    I. Hebda - Czaplicka, Możliwości społecznej integracji osób niepełnosprawnych, [w:] B. Balcerzak - Paradowska (red.), Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce, Raport IPiSS, zeszyt 22, Warszawa 2002, s. 89 - 98.

    dz. cyt., A. Ostrowska, I. Sikorska, B. Gąciarz, s. 118 - 121.

    A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych - zadania pedagoga, PAN, Komitet Nauk Pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1987, s. 23.

    A. Nowak, Wybrane edukacyjne i prawne aspekty niepełnosprawności, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1999, s. 118.

    Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r., Prawo Budowlane, (Dz. K. Nr 89, poz. 414 z późn. zm.), art. 5.

    Katalog elementów likwidujących osobom niepełnosprawnym bariery architektoniczne, urbanistyczne i w komunikowaniu się, Załącznik nr 2 do Zasad i trybu postępowania w zakresie dofinansowywania likwidacji barier urbanistycznych i architektonicznych oraz w komunikowaniu się ze środków PERON.

    Bariery architektoniczne, www.niepełnosprawni.info.pl

    Tamże.

    L. Frąckiewicz (red.), Niepełnosprawni w środowisku społecznym, Katowice 1999, s. 94.

    K. I. Zabłocki, Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja, „Żak”, Warszawa 1999, s. 29.

    www.idn.org.pl

    Tamże.

    Dz. cyt., A. Ostrowska, s. 57.

    J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, FOSZE, Rzeszów 1997, s. 106.

    Dz. cyt., A. Ostrowska (red.), s. 61.

    B. Balcerzak - Paradowska, D. Glogosz, B. Kołaczek, Dzieci niepełnosprawne - ich miejsce w społeczeństwie oraz możliwości integracji, [w:] dz. cyt. B. Balcerzak - Paradowska (red.), s. 262 - 275.

    Dz. cyt., L. Frąckiewicz, s. 117.

    Tamże, s. 118.

    WWW.stat.gov.pl

    Tamże ,

    WWW.stat.gov.pl

    WWW.stat.gov.pl

    Tamże,

    S.Golinowska , Integracja społeczna … , dz. cyt., s. 57-58

    WWW.stat.gov.pl

    M. Piasecki, Osoba niepełnosprawna jako uczestnik gospodarczego rozwoju gminy, [w:] A. Juros, W. Otrębski (red.), Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej, FŚCEDS, Lublin 1997, s. 61.

    Dz. cyt., A. Ostrowska, I. Sikorska, s. 84.

    Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776), art. 10, 10 a - f.

    Dz. cyt., A. Ostrowska, I. Sikorska, s. 148 - 149.

    Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), art. 21.

    Zatrudnienie w okresie transformacji, Warszawa 1996, s. 39 - 41.

    Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), art. 28.

    Dz. cyt., A. Ostrowska, I. Sikorska, B. Gąciarz, s. 82 - 83.

    Biuletyn Informacyjny BIERON, nr 3 - 4, wrzesień 2003, s. 4 - 8.

    J. Mikulski, Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych w krajach Wspólnoty Europejskiej, ROPS, Toruń 2003, s. 35 - 36.

    Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2w kwietnia 1997r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483), art. 32.

    Dz. cyt., A. Nowak, 1999, s. 35 - 36.

    Tamże, s. 132 - 136.

    Tamże, s. 130 - 132.

    Załącznik do uchwały nr 10/2004 Rady Nadzorczej PFRON z dnia 25 marca 2004r.

    Dz. cyt., A. Nowak, 1999, s. 118.

    Zarządzenie nr 29 Wojewody Lubelskiego z dnia 23 marca 1992 roku w sprawie powołania Domu Pomocy Społecznej dla osób umysłowo upośledzonych przy ul. Mierniczej 10.

    Statut DPS nr 5 w Lublinie z dnia 23 marca 1992 roku, art. 1.

    Regulamin Organizacyjny Środowiskowego Domu Samopomocy „Roztocze” w Lublinie z 2003 roku, art. 2.

    Dz. U. z dn. 20 października 1994 r. nr 111, poz. 532.

    Dz. U. z 1998 r. nr 64 poz. 414, z późn. zm.

    Dz. U. z 1996 r., nr 5, poz. 38.

    Regulamin Organizacyjny Środowiskowego Domu Samopomocy „Roztocze” w Lublinie z 2003 roku.

    Zgodnie z art. 2 Ust. 1 i 2 Zarządzenia Wewnętrznego nr 25/2001 Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie z dnia 28 grudnia 2001r.

    Regulamin Organizacyjny ŚDS „Roztocze” w Lublinie, 2003 r.

    Ustaw o ochronie zdrowia psychicznego z sierpnia 1994 r. (Dz. U. nr 11, poz. 525, z późn. zm.).

    B. Czakon, Adaptacja metody projektu do realizacji modelowania rozwiązań socjalnych dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w ŚDS „Roztocze” w Lublinie. Praca końcowa, Podyplomowe Studium Organizacji Pomocy Społecznej UMCS, Lublin 2003, s. 55 - 56.

    Tamże, s. 33.

    Tamże, s. 33 - 34.

    Regulamin organizacyjny Środowiskowego Domu Samopomocy „Roztocze” w Lublinie 2003 r.

    Zarządzenie nr 5/2003, Dyrektora ŚDS „Roztocze” w Lublinie z dnia 10 marca 2003 roku w sprawie wprowadzenia Regulaminu Warsztatu Terapii zajęciowej przy ŚDS „Roztocze”, ul. Wallenroda 2a w Lublinie.

    Tamże, art. 1.

    Tamże, art. 3 .

    Tamże, art.4.

    Zarządzenie nr 5/2003, Dyrektora ŚDS „Roztocze” w Lublinie z dnia 10 marca 2003 roku w sprawie wprowadzenia Regulaminu Warsztatu Terapii zajęciowej przy ŚDS „Roztocze”, ul. Wallenroda 2a w Lublinie.

    Sprawozdanie z działalności Dziennego Centrum Aktywizacji ŚDS „Roztocze” w Lublinie w roku 2002.

    Plan pracy pracowni zaradności życiowej na 2003 rok.

    Sprawozdanie z działalności Dziennego Centrum Aktywizacji ŚDS „Roztocze” w Lublinie w roku 2002.

    Tamże

    Plan pracowni technik różnych na 2003 rok.

    Sprawozdanie z działalności Dziennego Centrum Aktywizacji ŚDS „Roztocze” w Lublinie w roku 2002.

    Plan pracowni haftu na 2003 roku.

    Plan pracowni specjalistycznej na 2003 rok.

    Plan pracy Ośrodka Wsparcia „Bronowicka 3” na rok 2003.

    1

    31


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    Praca licencjacka
    praca licencjacka K Siek
    postawy i zmiana postaw, praca licencjacka - materiały
    praca-licencjacka-b7-4934, Dokumenty(8)
    inflacjaaa, SZKOŁA, SZKOŁA, PRACA LICENCJACKA, notatki
    praca-licencjacka-b7-4921, Dokumenty(8)
    praca-licencjacka-b7-4583, Dokumenty(8)
    praca-licencjacka-b7-5039, Dokumenty(8)
    praca-licencjacka-b7-4533, Dokumenty(8)
    praca licencjacka(1), Zachomikowane, Nauka, Studia i szkoła, praca licencjacka
    praca-licencjacka-b7-4989, Dokumenty(8)
    praca-licencjacka-b7-4874, Dokumenty(8)
    praca-licencjacka-b7-4680, Dokumenty(8)

    więcej podobnych podstron