29. Inspiracje filozoficzne i światopoglądowe literatury 2 połowy XIX wieku.
Filozofia pozytywizmu. |
Filozofia pozytywizmu opiera się na czterech podstawowych założeniach:
I.Organicyzm - porównanie społeczeństwa do organizmu. Wszystkie organy muszą współdziałać dla ogólnego dobra. (teoria Spencera).
II.Scjentyzm - (scientia - wiedza) - kult wiedzy ścisłej, nauki (Comte).
III.Utylitaryzm - użyteczność jednostki głównie przez pracę dla siebie i społeczeństwa (Mill).
IV.Ewolucjonizm - wiara w postęp drogą stopniowych przemian
Główni filozofowie pozytywizmu:
August Comte
John Stuart Mill
Herbet Spencer
Hipolit Taine
E. Renan
August Comte
· Dzieła:
o “Kurs filozofii pozytywnej”
o „Wykłady filozofii pozytywnej”
· Przedmiotem nauki powinno być rejestrowanie faktów i spostrzeżeń, bowiem godne poznania jest tylko to, co sprawdzalne, udowodnione empirycznie
· Żądał ciągłego weryfikowania wiedzy, żadne twierdzenie nie jest do końca właściwe; twierdził że wiedza jest relatywna
· Badania naukowe powinny prowadzić do konkretnych wynalazków, wzbogacać ludzkie życie
· Odrzucenie psychologii
· Zwrócił uwagę na dużą różnicę między naukami przyrodniczymi a społecznymi - człowiek wie niemal wszystko o naturze i swoim otoczeniu, a nie wie prawie nic o mechanizmach rządzących życiem społecznym
· Był przekonany, że ludzkość i natura rządzą się tymi samymi prawami monizm przyrodniczy
· Zakładał stopniową globalizację społeczeństwa, zanik dotychczasowych religii i obyczajów
· twierdził, że wszystkie religie zostaną zastąpione przez jedną ogólnoludzką, zbudowaną na tolerancji i miłości - jej ideałem i największą wartością będzie sama ludzkość, zamieścił nawet projekt kalendarza przyszłości, w którym święta poświęcone były postaciom zasłużonym dla ludzkości.
· Sformułował prawo rozwoju społecznego realizującego się w trzech fazach:
o Teologicznej (człowiek tłumaczy świat odwołując się do kategorii ducha)
o Metafizycznej (wykorzystuje pojęcia abstrakcyjne i intelekt)
o Pozytywnej, uwalniającej się od mitologii i metafizyki, stwierdzającej fakty
· „Pozytywna filozofia podporządkowuje niezmiennym prawom wszystkie zjawiska organiczne, nieorganiczne, fizyczne, moralne, indywidualne, społeczne”
Herbert Spencer
· dostrzegł analogie pomiędzy prawami rządzącymi biologią a istnieniem społeczeństwa
· podstawa egzystencji jest harmonijna współpraca pomiędzy organami i klasami społecznymi. Jeżeli jedna z klas nie domaga się, to całe społeczeństwo jest chore, stad wniosek, że walka klas jest zgubna, jest zjawiskiem szkodliwym
· harmonia podstawą społeczeństwa
· jedyna i prawdziwą formą rozwoju jest ewolucja, rozwój przy ciągłym doskonaleniu się
· wszystkie instytucje tworza swoisty organizm społeczny, funkcjonuje on na zasadach podobnych do biologicznych organicyzm (choroba,ble ble ble)
· sformułował system filozofii ewolucjonistycznej
· „Społeczeństwo jest organizmem, w którym działanie poszczególnych jego czesci wzajemnie się warunkuje”
Hipolit Taine
· stworzył kierunek zwany determinizmem - jakiekolwiek dzieło jest zdeterminowane przez 3 czynniki dotyczące twórcy:
o rasa (czynniki psychiczne i biologiczne)
o srodowisko (geograficzne, społeczne)
o chwila dziejowa (tradycja, przeszłośc, teraźniejszość)
· twierdził, że w ten sposób trzeba badać literaturę, w sposób socjologiczny
· literatura dostarcza wiedzy o społeczeństwie
· stworzył teorię kultury - fenomeny kultury wyjaśnia środowisko , zarazem jednak czynnik kultury i historii uważał on nie za społeczeństwo, lecz jednostkę
Karol Darwin
· jest twórca ewolucjonizmu
· przyczyny ewolucji:
o walka o byt
o dobór naturalny
Stuart Mill
· twierdził, że filozofia powinna słuzyc rozwiązywaniu konkretnych i ścisłych problemów naukowych oraz organizowaniu życia społecznego
· odrzucał wszelkie rozwazania abstrakcyjne, uważając to za zajęcie bezsensowne, i skupiał się na problemach metod naukowych i logiki
· był zwolennikiem liberalizmu i jednocześnie utylitaryzmu
· jego liberalizm opierał się na przekonaniu, że miarą wartości społeczeństw jest dawanie jednostkom prawa do samodzielnego rozwoju. Podstawowym zadaniem państwa ma być strzeżenie tej wolności w odniesieniu do wszystkich grup społecznych
· Uważał utylitaryzm za podstawowe prawo etyki. Utylitarne uzyteczne.
· Przydać się oznacza zapewnić społeczeństwu możliwie największe szczęście. To co przyda się mu ma prawdziwą wartość
· „Nauka, która przyjmuje jako podstawę moralności uzyteczność, głosi, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się do szczęścia, złe, jeśli przyczyniają się do czegoś przeciwnego
Pojęcia
· scjentyzm - zaufanie do nauki, która miała być jedynym kryterium poznania. Stosowanie tych samych zasad naukowych w odniesieniu do badania jakiejkolwiek dziedziny wiedzy. Tymi zasadami sa: obserwacje, doświadczenie, analiza, wnioskowanie. Scjentyzm miał kierować myśl ludzką ku konkretnej rzeczywistości
· ewolucjonizm- tworzenie wiedzy o społeczeństwie i człowieku wraz ze stworzeniem wiary w stopniowe przekształcane się form życia w coraz doskonalsze. Wytworzenie przekonania, że im większe osiągnięcia nauki i techniki, tym lepsze warunki życia człowieka i moralne i intelektualne.
· Utylitaryzm- moralność ludzka określa się stopniem altruizmu (troska o dobro innych ludzi). Każda jednostka powinna wnosić jakiś wkład do wspólnego dobra. Miernikiem wartości człowieka jest praca
· Agnostycyzm- odrzuca dyskusję o zjawiskach metafizycznych, gdyz nie podlegają naukowemu poznaniu, badać można wyłacznie doświadczane umysłowo zmysłowo zjawiska i łączace je relacje - co wynika ze scjentyzmu
· Determinizm - uwarunkowania, związki przyczynowo skutkowe
Poglądy filozoficzne w dobie Młodej Polski:
Friedriech Nietzche - filozofia buntu przeciw przeciętnoœci i słaboœci człowieka. Nietsche głosi “wolę mocy” oraz kult nadczłowieka - silnej jednostki, pełnej energii, uprawnionej do władzy nad reszta słabych. Może on działać “poza dobrem i złem”, odrzucić prawa, normy i wartoœci.
Henri Bergson - prawdziwe poznanie dzięki intuicji (intuicjonizm). Œwiat nieustannie rozwija się. Rozwój jest samorzutny i twórczy (a jago możliwoœci nieograniczone) - wypływa z wewnętrznej siły istot. Rzeczywistoœć jest nieustannym, nieograniczonym ruchem - można badać ją tylko przez intuicję i instynkt. Powrót do metafizyki i irracjonalizmu.
Artur Schopenhauer - filozofia pesymistyczna (zgodna z duchem epoki).Życie jest pasmem cierpień, dąży do katastrofy, tymczasem człowiek marzy o szczęœciu i spotyka go rozczarowanie. Istota ludzkiej egzystencji to popęd - bezcelowy i niezaspokojony. Ukojenie dają tylko: sztuka, natura, nirwana (niebyt) - motyw filozofii buddyjskiej
Prądy artystyczne i ich cechy:
Symbolizm - operował symbolem, czyli motywem, który oprócz własnego, posiada jeszcze znaczenie przenoœne. Niektóre symbole (np. albatros) urosły do rangi alegorii (stałego, zawsze tak samo odczytywanego symbolu).
Impresjonizm - kierunek w sztuce, który wziął swą nazwę od słynnego płótna Monet “Impression Soleil levant”. Za cel stawiał sobie: uchwycić mgnienie, wrażenie danej chwili, ulotnoœć œwiatła.
Naturalizm - kierunek w literaturze, zapoczątkowany przez Emila Zolę i Guy de Maupassanta. Proza ma obnażać zło i fałsz œwiata. Nie unika biologizmu i fizjologicznych aspektów istnienia. Swojego bohatera bada, obserwuje, poddaje eksperymentom - jak nauka przyrodnicza.
Secesja - styl w architekturze, stroju, sztuce użytkowej, zdobnictwie, malarstwie.
naturalizm -> symbolizm i impresjonizm -> ekspresjonizm
1891 -> 1918
Typowe gatunki literackie:
- powieœć młodopolska
- dramat naturalistyczny
- dramat symboliczny
- dramat ekspresjonistyczny
Filozofia Młodej Polski: |
Bergsonizm - świat to nieustanny ruch, światem rządzi tzw. siła twórcza, a badać ten świat może człowiek dzięki intuicji i instynktowi. Bergson zapoczątkował powrót do metafizyki i irracjonalizmu.
Nietzscheanizm (czyt. niczeanizm) - człowiek musi odnaleźć w sobie tzw. „ wolę mocy” i pokazać, że jest lepszy niż reszta świata. Stworzył pojęcie nadczłowieka.
Schopenhaueryzm- gł. filozofia pesymistyczna. „Życie jest złe, życie to pasmo nieszczęść, wciąż marzy o szczęściu”. Kontemplacja sztuki przynosi ukojenie.
Nirvana- niebyt. Wyzwolenie z poczucia związku z ludźmi, z materialnością, możemy wznieść się wyżej i poczuć się wolnym.