Iliada Homera - cechy eposu.
Homer był najwybitniejszym epikiem helleńskim, żyjącym na przełomie IX i VIII wieku p.n.e. Pochodzenie i biografia Homera owiane są tajemnicą, pewne jest tylko imię. Najprawdopodobniej pochodził on z greckiej wyspy Chios.
Imię Homer oznacza ślepiec, co dało podstawę do podań, iż twórca był niewidomy. Homer uznawany jest za twórcę dwóch eposów zwanych homeryckimi. Są to „Iliada” i „Odyseja”. Konstrukcja tych utworów stała się wzorem gatunku uprawianego przez późniejszych twórców.
Ważną sprawą jest też tzw. kwestia homerycka. Jest to spór uczonych, toczony przez dwa stulecia, a dotyczący autorstwa „Iliady” i „Odysei”. W XVII wieku zakwestionowano istnienie Homera - francuscy badacze twierdzili, ze oba eposy wywodzą się z twórczości wędrownych śpiewaków. Późniejsza teza brzmi, że oba te eposy funkcjonowały jako twórczość ustna, a spisane zostały dopiero w VI wieku p.n.e. W wieku XIX jedno stronnictwo badaczy utrzymywało, że oba dzieła są zbiorami poematów różnych twórców, a przeciwni im badacze opowiadali się za autorstwem jednej osoby. Współcześnie twierdzi się, że autorem obu eposów jest jeden i ten sam twórca.
Treść „Iliady” jest następująca. Achilles, heros grecki, najdzielniejszy wojownik spośród Greków, szerzący postrach wśród Trojan, obraził się na Agamemnona, głównodowodzącego wojsk greckich, za odebranie mu branki wojennej, Bryzejdy. Urażony wycofał się z walki, a wówczas Trojanie zaczęli uzyskiwać przewagę i usiłowali zniszczyć greckie okręty, i tym samym zadać Grekom ostateczną klęskę. Nie pomogły prośby serdecznego przyjaciela Patroklesa. Achilles zgodził się jedynie pożyczyć mu swej zbroi, aby zmylić Trojan i przerazić ich. Niestety Patrokles zginął z ręki Hektora syna króla trojańskiego Priama. Wtedy Achilles, otrzymawszy od matki, bogini morskiej, nową zbroję, wykutą przez samego Hefajstosa, postanowił się zemścić na zabójcy ukochanego przyjaciela. I zemsty tej dokonał.
„Iliada” jest eposem. Epos (epopeja) to rozbudowany utwór wierszowany, przedstawiający dzieje mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu. W epopei na pierwszy plan wysuwa się fabuła, narrator wszechwiedzący i obiektywny ujawnia się już w inwokacji. Całość przedstawiona jest z epickim dystansem. Obowiązuje styl podniosły, dostosowany do heroicznych czynów bohaterów. Utwór obfituje w realistyczne, drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji. Epopeję cechował przede wszystkim paralelizm akcji. Fabułę bowiem tworzyły dwa równoległe ciągi wydarzeń: równocześnie z ludźmi działali bogowie. Akcja zatem toczyła się na dwóch płaszczyznach. O jej przebiegu rozstrzygał los, przeznaczenie, nad czym czuwała Mojra (Fatum), bóstwo losu, któremu podlegali nie tylko ludzie, ale i bogowie. Kompozycja eposu ma charakter epizodyczny, gdyż jego części stanowią zamknięte całostki fabularne, które jako pojedyncze pieśni mogły być odrębnie recytowane przez rapsodów. Autor jako narrator starał się zachować epicki dystans i obiektywizm w stosunku do przedstawionych faktów i ludzi, chociaż dzięki używanym epitetom, przenośniom i porównaniom ujawniał mimo woli swój uczuciowy stosunek do osób i przedmiotów.
Homer chętnie używał długich, szeroko i obrazowo rozbudowanych porównań, które otrzymywały nazwę porównań homeryckich. Styl narracji w epopei jest podniosły i uroczysty, pełen szczegółowych i wyrazistych opisów, które zwalniają tempo akcji, lecz umożliwiają za to ukazanie bogatego obrazu środowiska i tła.
„Iliada” została stworzona na kanwie mitu o jabłku niezgody i dotyczy wydarzeń związanych z wojną trojańską. Eris, bogini niezgody rzuciła na stół jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Trzy boginie: Hera, Atena i Afrodyta poprosiły Parysa o rozstrzygnięcie sporu, której z nich należy to jabłko przyznać. Parys wybrał Afrodytę, gdyż bogini obiecała mu miłość najpiękniejszej na ziemi kobiety - Heleny. W konsekwencji Afrodyta pomogła Parysowi porwać Helenę do Troi (Parys był synem króla Troi Priama), a Achajowie pod wodzą Menelaosa, męża Heleny, zaatakowali Troję. Tak rozpoczęła się słynna wojna trojańska, która jest tematem „Iliady”.
Cechy „Iliady” jako eposu są następujące:
1. Inwokacja - czyli apostrofa umieszczona we wstępie utworu, skierowana do bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. W „Iliadzie” autor zwraca się do Muzy, bogini, która podaje pieśń śpiewakom.
2. Równoległość dwóch płaszczyzn- świata bogów i świata ludzi. W „Iliadzie” fabuła przebiega w świecie bogów (bogowie walczą po obu stronach konfliktu, np. Atena decyduje o zwycięstwie Achillesa nad Hektorem), i w świecie ludzi i ludzkich uczuć (np. miłość Parysa do Heleny).
3. Narrator-eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest obiektywny, wszechstronny, zdystansowany wobec wydarzeń.
4. Wydarzenia są opisane stylem podniosłym, patetycznym, dostosowanym do wagi opisywanych wypadków, co widać wyraźnie w sposobie opisu walczących ze sobą w pojedynku Achillesa i Hektora.
5. Szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji (realizm szczegółów). Przykładem w „Iliadzie” może być opis tarczy Achillesa. Homer opisuje nie tylko kolejne działania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w płaskorzeźbie. Są one opisane tak, że można je z łatwością odtworzyć.
6. Opisy scen batalistycznych- sceną taką jest np. pojedynek Hektora z Achillesem, obraz oblężenia grodu, zasadzki i bitwy.
7. Porównanie homeryckie-jest to porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany tak, że stanowi odrębną, epizodyczną scenkę. Przykładem może być porównanie walczących (Achillesa i Hektora) do walki orła i gołębicy, umieszczone w pieśni 22 noszącej nazwę „Pojedynek”.
8. Epizodyczność akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, potocznego, nie związanego z główną fabułą. Przykładem może być drobiazgowy opis tarczy Achillesa.
9. Miarą wierszową eposu homeryckiego jest heksametr. Jest to wers, który składa się z sześciu (heks=6) stóp metrycznych: daktyli lub spondejów.