Wykorzystanie analizy wskaźnikowej do oceny sytuacji finansowej firmy

W teorii i praktyce zarządzania finansami wykorzystanie analizy finansowej jest powszechne. Służy ona pomocy przy podejmowaniu zarówno operacyjnych jak i strategicznych decyzji gospodarczych, a także kontroli zgodności stanu rzeczywistego z założeniami. W celu ułatwienia jej przeprowadzenia, wyodrębnia się często następujące obszary:

1. płynność finansową,

2. opłacalność działalności,

3. wykorzystanie wniesionego kapitału i jego zwrotność,

4. efektywność wykorzystania zaangażowanego majątku.

Głównym narzędziem oceny poszczególnych obszarów jest analiza wskaźnikowa. Przystępując do jej przeprowadzania należy przede wszystkim skoncentrować się na problemach podstawowych. O jakości analizy nie świadczy bowiem duża liczba wskaźników lecz ich trafny dobór i umiejętna ocena. Nadmiar może rozmazywać obraz sytuacji finansowej firmy. Dlatego w praktyce w każdej z grup wyodrębnia się kilka wskaźników o znaczeniu podstawowym. Wówczas kiedy ich wielkości budzą nasze zaniepokojenie lub też chcemy poznać przyczyny kształtowania się badanych zjawisk, można dokonać pogłębionej analizy wykorzystując bardziej szczegółowe wskaźniki.

Omawianie analizy finansowej najlepiej oprzeć na przykładzie. Posłużą do tego wybrane dane firmy zaczerpnięte z bilansu oraz rachunku zysków i strat z ostatnich trzech lat jej działalności.

                                                                         1998                   1999                  2000

1.     Przychody ze sprzedaży                        17 120                21 920               25 875

2.     Koszty produkcji sprzedanej                15 176                19 350               22 833

3.     Zysk netto                                              1 216                  1 620                 1 863

4.     Zapasy                                                    3 097                  3 650                 4 763

5.     Należności                                             2 227                  2 740                 3 915

6.     Aktywa bieżące bez zapasów

i rozliczeń m/o czynnych                           4 426                  5 526                 5 836

7.  Aktywa bieżące                                    7 800                  9 360               10 691

8.  Aktywa ogółem                                  13 144                14 170               15 670

9.  Zobowiązania krótkoterminowe          2 967                  3 750                 4 759

10. Zobowiązania długoterminowe             600                     600                    600

11. Kapitał własny                                     9 577                 9 820                10 311

  PŁYNNOŚĆ FINANSOWA

Z punktu widzenia finansowego bezpieczeństwa funkcjonowania firmy utrzymanie na optymalnym poziomie płynności rozumianej jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań bieżących, jest jednym z podstawowych problemów. Wiąże się z nim gospodarowanie zasobami pieniężnymi. Źródłem tych zasobów jest zysk i amortyzacja czyli nadwyżka finansowa. Jednak nawet wysoki zysk nie gwarantuje zachowania równowagi finansowej firmy. Może ona być zachwiana gdy nadwyżka nie przybierze postaci pieniężnej lecz na przykład „ugrzęźnie” w trudno ściągalnych należnościach lub innych składnikach majątku obrotowego o długim cyklu obrotu np. zapasach.

Do kontroli i oceny tego zjawiska wykorzystuje się najczęściej dwa wskaźniki: płynności bieżącej i podwyższonej.

Wskaźnik płynności bieżącej

Wskaźnik ten oblicza się jako stosunek aktywów obrotowych do bieżących zobowiązań:

                                                              1998                  1999                    2000

Aktywa obrotowe /

Bieżące zobowiązania                           2,63                   2,49                     2,24

Na ogół przyjmuje się, że dwukrotne pokrycie zobowiązań bieżących aktywami obrotowymi, na które składają się środki pieniężne oraz ta część majątku, która jak należy się spodziewać zostanie w krótkim okresie na gotówkę zamieniona, świadczy o bezpieczeństwie finansowym firmy. Oceniając ten wskaźnik należy porównać go z osiąganym przez inne podmioty działające w tej samej branży lub ze średnią z danej branży.

W naszym przykładzie wartość wskaźnika nie jest niepokojąca. Utrzymywanie się malejącego trendu w następnych okresach może jednak świadczyć o pogarszaniu się sytuacji finansowej firmy. Należy zatem zarysowującą się tendencję wyjaśnić i uzasadnić.

Wskaźnik bieżącej płynności nie uwzględnia różnej skali szybkości zamiany na gotówkę poszczególnych składników majątku obrotowego. Jego uzupełnieniem jest wskaźnik podwyższonej płynności zwany często wskaźnikiem szybkim.

Wskaźnik podwyższonej płynności

Wskaźnik szybki wylicza się podobnie jak poprzedni, pomniejszając jednak majątek obrotowy o składniki najmniej płynne: zapasy i rozliczenia międzyokresowe czynne.

                                                         1998                  1999                  2000

Aktywa obrotowe – zapasy –

Rozliczenia m/o czynne    /                   1,49                     1,47                  1,22

Bieżące zobowiązania

Informuje on zatem o tym w jakim stopniu krótkoterminowe pasywa znajdują pokrycie w najszybciej zamienialnych na gotówkę środkach obrotowych. Wyeliminowanie zapasów wynika z założenia, że w przypadku ich sprzedaży uzyskana cena może być niższa od wartości pokazanej w bilansie.

Rozważana przez nas firma jest w stanie uregulować swoje zobowiązania nawet wówczas gdy nie będzie w stanie sprzedać swoich zapasów. Świadczy o tym wskaźnik szybki kształtujący się powyżej 1. Sytuację tę należy ocenić korzystnie, choć do malejącej z okresu na okres wartości podwyższonej płynności należy odnieść uwagi zawarte przy opisie płynności bieżącej.

Im wyższe omawiane wskaźniki tym korzystniej należy ocenić płynność finansową firmy. Trzeba jednak pamiętać, że może to oznaczać także zmniejszenie skali wykorzystania krótkoterminowych kapitałów obcych dla poprawy zyskowności kapitałów własnych.

  OPŁACALNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI

Uzyskane przychody oraz poniesione koszty kształtują wynik finansowy jednostki. Porównanie tego wyniku w wartościach bezwzględnych z poszczególnych okresów oraz ze średnią z branży może prowadzić do wyciągnięcia nieprawdziwych wniosków ze względu na różne wysokości poniesionych nakładów. Odniesienie zysku netto lub brutto do wielkości reprezentujących badany obszar eliminuje to ryzyko.

Wskaźnik rentowności kapitału własnego

Rentowność kapitału własnego liczy się jako iloraz zysku netto i kapitału własnego.

                                                1998                    1999                    2000

Zysk netto /

Kapitał własny                            12,69 %               16,50%                18,06%

Informuje on o efektywności zaangażowanego kapitału własnego a jego wzrost jest dobrze postrzegany przez właścicieli. W rozpatrywanym przykładzie wskaźnik ten rośnie, co ocenić należy pozytywnie. Na rentowność kapitału własnego duży wpływ może mieć struktura źródeł finansowania majątku firmy. Oczywista jest sytuacja, w której dwa przedsiębiorstwa o takim samym zysku netto osiągają różną rentowność kapitału własnego ze względu na różnie ukształtowaną strukturę pasywów. Będzie o tym mowa przy omawianiu kolejnego wskaźnika.

Wskaźnik rentowności majątku

Wskaźnik ten oblicza się jako stosunek zysku netto do ogólnej wartości aktywów.

                                                     1998                     1999                2000

Zysk netto /

Aktywa ogółem                               9,25%                 11,43%            11,89%

Podobnie jak w poprzednim przypadku wzrost tego wskaźnika, co ma miejsce w naszym przykładzie, jest zjawiskiem korzystnym.

Gdyby całość majątku była finansowana kapitałem własnym, to ich rentowności byłyby sobie równe. Najczęściej tak jednak nie jest. Wiele firm część majątku pokrywa kapitałem obcym. Do czasu kiedy odsetki płacone za wykorzystanie tego kapitału są niższe od rentowności majątku, firma osiąga dodatkowe korzyści wyrażające się wzrostem rentowności kapitału własnego. Jest to związane z efektem działania dźwigni finansowej. Rozpatrując kolejny wskaźnik można domniemywać, iż w naszym przykładzie efekt ten zadziałał korzystnie.

Wskaźnik rentowności sprzedaży

Wskaźnik ten jest ilorazem zysku netto oraz osiągniętych przychodów ze sprzedaży.

                                                   1998                       1999                      2000

Zysk netto /

Przychody ze sprzedaży                 7,10%                      7,39%                   7,20%

Wysoki i rosnący poziom tego wskaźnika jest pożądany. W ocenianej firmie nastąpiło zmniejszenie rentowności sprzedaży w ostatnim okresie w stosunku do okresu poprzedniego. Słabszy wynik osiągany z danych przychodów nie wpłynął jednak na spadek poziomu rentowności majątku i kapitału własnego. Wystąpiło zjawisko przeciwne, które jak się wydaje można wytłumaczyć zmianą struktury pasywów oraz wynikającym z niej wspomnianym wcześniej korzystnym efektem działania dźwigni finansowej.

  WYKORZYSTANIE KAPITAŁU I JEGO ZWROTNOŚĆ

Odpowiednie ukształtowanie struktury źródeł finansowania majątku firmy wpływa z jednej strony na osiągane wyniki, a z drugiej na sposób w jaki firma postrzegana jest przez otoczenie, np. banki.

Wysoki udział kapitału własnego świadczy o względnym bezpieczeństwie działania wynikającym z faktu, że środki przeznaczone na konieczną obsługę zadłużenia nie stanowią zbyt dużego obciążenia. Z kolei wysoki poziom kapitału obcego powoduje wzrost ryzyka, że środków tych zabraknie.

Wskaźnik zadłużenia

Wskaźnik zadłużenia informuje o stopniu w jakim aktywa są finansowane kapitałem obcym.

                                                         1998                     1999                   2000

Zobowiązania ogółem /

Aktywa ogółem                                 27,14%                 30,70%              34,20%

Niski poziom tego wskaźnika ułatwia pozyskanie dodatkowych środków finansowych, bowiem prawdopodobieństwo odzyskania pożyczonego kapitału jest duże. Często jednak właściciele dążą do wzrostu tego wskaźnika poprzez zaciąganie dodatkowych zobowiązań, ponieważ może pozwolić to na wzrost  rentowności kapitału własnego, o czym była już mowa.

W naszym przykładzie takie działanie ma miejsce, bowiem wskaźnik ten wykazuje tendencję rosnącą, co świadczy o wzroście wykorzystania zarówno krótko jak i długoterminowych zobowiązań w finansowaniu majątku.

Gdy wysokość omawianego wskaźnika wydaje się być niepokojąco wysoka, można dokonać pogłębionej analizy problemu zadłużenia poprzez ustalenie zdolności firmy do obsługi długu. Ze względu na przyjęte na wstępie założenie oraz nie budzący obaw poziom stopy zadłużenia w rozpatrywanym przykładzie, zagadnienie to zostanie pominięte.

Wskaźnik zwrotności kapitału własnego w latach

Zwrotność kapitału własnego oblicza się przez podzielenie kapitału własnego przez osiągnięty w danym okresie zysk netto.

                                                     1998                  1999                   2000

Kapitał własny /

Zysk netto                                       7,90                    6,10                    5,50

Wskaźnik ten informuje o tym jak szybko zainwestowany w dane przedsięwzięcie kapitał własny zostanie zwrócony, przy założeniu przeznaczenia wypracowanego zysku netto do podziału. Można go zatem traktować jako jedną ze statycznych metod oceny efektywności inwestycji.

Na zwrot zaangażowanego kapitału właściciele rozpatrywanej przez nas firmy muszą czekać pięć i pół roku. Ze względu na zbyt małą ilość danych trudno ocenić czy okres ten jest długi. Należy go bowiem odnieść do alternatywnych możliwości ulokowania kapitału. Korzystnie jednak trzeba ocenić zmniejszanie się tego wskaźnika w kolejnych okresach.

  EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA MAJĄTKU

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością zgromadzenia odpowiedniego majątku, zarówno trwałego jak i obrotowego. Ustaleniu czy poziom tego majątku jest optymalny z punktu widzenia rozmiarów prowadzonej działalności służą wskaźniki efektywności nazywane także wskaźnikami rotacji.

Wskaźnik efektywności wykorzystania aktywów

Miarą produktywności zaangażowanego majątku jest wskaźnik rotacji aktywów liczony według formuły:

                                                           1998                 1999                2000

Przychody ze sprzedaży /

Aktywa ogółem                                      1,30                   1,54                 1,65

Odpowiada on na pytanie ile jednostek (PLN) przychodów ze sprzedaży zostało osiągnięte dzięki zaangażowaniu jednej jednostki (PLN) majątku.

W rozpatrywanym przykładzie wskaźnik ten rośnie w kolejnych latach, co należy ocenić pozytywnie.

Omawiany wskaźnik można  wyliczyć również dla majątku trwałego lub poszczególnych jego składników, dokonując jedynie korekty mianownika.

Cykl obrotu zapasami w dniach

Wskaźnik rotacji zapasów oblicza się jako stosunek stanu zapasów do kosztu wytworzenia sprzedanej produkcji podzielonej przez ilość dni w badanym okresie.

                                                             1998                     1999                   2000

Zapasy /

Koszt wytworzenia sprzedanej

produkcji / 360                                         73                          68                       75

Wskaźnik ten ukazuje długość okresu, w ciągu którego w firmie następuje sprzedaż a następnie odnowienie danego poziomu zapasów. Należy zatem dążyć do tego aby wskaźnik ten był jak najniższy. Nie mamy bowiem wówczas do czynienia ze zbyt długim „zamrożeniem” środków pieniężnych i eliminowane jest ryzyko załamania płynności finansowej. Z drugiej jednak strony zbyt krótki cykl obrotu zapasami może świadczyć o tym, że stan zapasów jest na tyle niski, iż każde opóźnienie kolejnej dostawy może spowodować problemy z terminową realizacją zamówień.

W naszym przykładzie początkowemu spadkowi liczby dni cyklu obrotu zapasami towarzyszy wzrost w ostatnim okresie, czego z punktu widzenia przepływów pieniężnych nie można ocenić korzystnie.

Cykl inkasa należności w dniach

Kolejnym istotnym wskaźnikiem rotacji jest cykl inkasa należności, w którym ich stan odnosi się do osiągniętych średnich dziennych przychodów ze sprzedaży.

                                                              1998                 1999                2000

Należności /

Przychody ze sprzedaży / 360                    47                      45                    54

Prawidłowa ocena poziomu tego wskaźnika nie jest możliwa bez znajomości warunków płatności, jakie firma oferuje swoim kontrahentom. Cykl ten informuje bowiem o tym w ciągu ilu dni klienci spłacają swoje zobowiązania. W przypadku sprzedaży wyłącznie gotówkowej liczenie tego wskaźnika nie jest celowe gdyż należności nie występują.

Jeśli przyjąć, że rozpatrywana przez nas firma udziela swoim klientom 30 dniowego kredytu kupieckiego, to osiągnięty w ostatnim okresie 54 dniowy cykl należności świadczy o tym, że kontrahenci spłacają ten kredyt z 24 dniowym opóźnieniem. Jest to zjawisko zdecydowanie niekorzystne i należy dążyć do jego wyeliminowania. W warunkach dużej konkurencji okazuje się to jednak zadanie trudne do zrealizowania i często firmy dla utrzymania klientów godzą się na tak długie terminy płatności.

Przedstawione powyżej wskaźniki są w praktyce najczęściej wykorzystywane. Każda firma może jednak we własnym zakresie konstruować wskaźniki finansowe w zależności od tego jakiemu celowi mają służyć oraz jaki obszar działalności mają opisywać.

Należy również zdawać sobie sprawę z szeregu uproszczeń przyjętych do przeprowadzenia analizy wskaźnikowej. Choć jej niewątpliwą zaletą jest szerokie zastosowanie, nie wspomina się w niej o dwóch ważnych elementach nowoczesnej teorii zarządzania finansami: przepływach pieniężnych i ryzyku. Nie można zatem traktować jej jako decydującej przy ocenie działalności firmy.

---