MAKROEKONOMIA

- WYKŁADY

2000/2001

ROK: I

SEMESTR: I i II

WYKŁADOWCA:

dr WŁODZIMIERZ TARNOWSKI

SPIS TREŚCI

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GOSPODAROWANIA

• Historia

Ekonomia liczy sobie już ponad 2,5 tyś. Lat. Za jej kolebkę przyjmuje się Grecję -Arystoteles „Oikonomikos”. Był to zbiór zasad funkcjonowania gospodarstwa (oikos - dom, gospodarstwo domowe, nomos - prawo).

1615r. - Francja - Traktat o ekonomii politycznej (Mou Tre Tien - ówczesny minister skarbu w rządzie).

• Ekonomia jako nauka

Jest to nauka o społecznych zasadach rządzących produkcją i podziałem materialnych środków zaspokajania potrzeb ludzkich.

Należy zawsze zadawać sobie pytanie, DLACZEGO? (przyczyna ⇒ skutek).

• Podstawowe pojęcia

Potrzeby ludzkie - podział

• Fizjologiczne - jedzenie, picie, spanie

• Wyższego rzędu - ubranie, wypoczynek

• Indywidualne

• Zbiorowe

Dobra materialne - Służą do zaspokajania potrzeb

Przedmioty materialne - uzyskiwane z otaczającego nas środowiska

Dobra wolne - naturalnie występujące w przyrodzie przedmioty do natychmiastowego wykorzystania bez potrzeby ich obróbki czy przetworzenia(woda, powietrze, minerały, owoce).

Produkcja - jest to świadoma i celowa działalność człowieka polegająca na przystosowaniu zasobów przyrody do jego potrzeb. Efektem tej działalności jest przedmiot materialny - produkt

Towar - materialny przedmiot wytworzony w procesie produkcyjnym, przygotowany w celu sprzedaży.

Środki produkcji - ogół materialnych przedmiotów używanych w procesie produkcji

Przedmioty pracy - środki produkcji, które zostają zużyte w toku produkcji i najczęściej wchodzą w skład produkcji (surowce - siła robocza, prąd elektryczny).

Środki pracy - służą do przekształcania surowców (narzędzia) w celu uzyskania produktu.

Narzędzia - wszystkie środki bezpośrednio oddziałujące na przedmiot (młotek, śrubokręt) (hala fabryczna nie jest przedmiotem ani narzędziem).

Stosunki społeczne - zależności współżycia między ludźmi

Stosunki ekonomiczne - występują wszędzie tam, gdzie między 2 ludzi wchodzi jakiś przedmiot ekonomiczny. Nawiązujemy je w celu zakupu jakiegoś dobra.

Prawa ekonomiczne - stale powtarzające się związki i relacje zachodzące w procesie gospodarczym. Mają charakter obiektywny.

• Ewidencja produkcyjnej działalności społeczeństwa

Wytworzenie i podział DN. - Od wielkości Dochodu Narodowego zależy stopa życiowa obywateli. Wielkość Dochodu Osobistego (pensja) zależy od ilości pieniędzy w budżecie i ilości osób do podziału.

1. Samodzielne podmioty gospodarcze

Gospodarstwa domowe - każda rodzina prowadząca działalność gospodarcza (produkują „pracę”). Odtwarzają siłę robocza

Przedsiębiorstwo - zachodzi wzajemna zależność między przedsiębiorstwem a gospodarstwem domowym.

Schemat ruchu okrężnego przychodów i wydatków w gospodarce

Państwo - instytucja państwowa, pełniąca ważne funkcje w gospodarce. Jest wytwórcą i konsumentem.

Bogactwo narodowe - ogół wszelkich dóbr materialnych i niematerialnych, znajdujących się na obszarze zajmowanym przez dane społeczeństwo, na ziemi, nad ziemią i pod ziemią

Majątek narodowy - ogół dóbr materialnych i niematerialnych, znajdujących się w dyspozycji danego społeczeństwa.

• Ewidencja działalności społecznej i gospodarczej

Schemat ruchu okrężnego dochodów i wydatków

Wydatki na usługi - wliczane do PKB (budowa i utrzymanie szkół, sądów itd.)

Transfer dochodów (wydatki transferowe) - nie są wliczane do PKB (renty i emerytury, zasiłki socjalne i dla bezrobotnych, dopłaty do działalności przedsiębiorstw np. dla PKP)

Korzyść skali - obniżenie kosztów produkcji dzięki wydłużeniu serii. (np. stocznia budując 10 jednostek zmniejsza koszty projektów o 9/10)

PNB = PKB + dochody z tytułu pracy i własności za granicą

Eksport dochodów - PNB jest pomniejszony o kwoty odprowadzane z firm zagranicznych do swoich krajów i powiększany o kwoty przychodzące z naszych firm zarabiających za granica.

Import dochodów - PNB jest powiększany o zarobki osób fizycznych jadących za granicę na zarobek

Amortyzacja - koszty eksploatacyjne (zużycie maszyn).

PNN = PNB - amortyzacja

DN = PNN - wielkość podatków pośrednich (akcyza, VAT)

Aby utrzymać wielkości wydawane na poszczególne sekcje (jednostki), DN musi wzrastać, bo wzrasta przyrost narodowy ( przyrównanie do podziału tortu). Głównym czynnikiem wzrostu Dochodu Narodowego są pieniądze. Jeśli nie ma pieniędzy, nie będzie wzrostu DN.

(Obecnie Dochód Narodowy = 86% konsumpcja + 14% inwestycji)

• Zatrudnienie i bezrobocie

Siła robocza - zdolność do wykonania pracy. Cenę siły roboczej kształtuje prawo popytu i podaży.

Potencjalnymi pracownikami nie są osoby poniżej ustalonego wieku (16 lat) i osoby o przekroczonym wieku produkcyjnym (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni).

Wiek produkcyjny (zasoby siły roboczej) to osoby między 16 a 60,65 rokiem życia.

Bezrobotny - osoba bez pracy (nie pracująca zawodowo).

Pracownik - osoba pracująca zawodowo.

Stopa bezrobocia - procentowy stosunek bezrobotnych do zasobów siły roboczej

1. Bezrobocie - podział

• Dobrowolne - określane przez ekonomię klasyczną.

• Przymusowe - określana przez ekonomię Keinsowską - recesja gospodarcza to wyhamowanie przyśpieszenia produkcji.

• Jawne - tylko zarejestrowani bezrobotni (liczeni w statystykach).

• Ukryte - osoby nie zarejestrowane oraz takie, które straciły pracę w mieście i powróciły na wieś, aby pracować z rodzicami na rodzinnym gospodarstwie.

Podział bezrobocia ze względu na przyczyny

• Frykcyjne - czasowe bezrobocie między jedną a drugą pracą.

• Strukturalne (technologiczne) - zmiana struktury produkcji, lub wejście nowych technologii i maszyn zastępujących ludzi (kwalifikacje zawodowe są niezgodne z nowymi wymogami pracodawcy).

• Koniunkturalne (Keinsowskie) - spowodowane mniejszym popytem na towary (zmniejszenie produkcji i ograniczenie liczby zatrudnionych).

• Naturalne (klasyczne) - gospodarka funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Bezrobocie jest uzasadnione z punktu widzenia ekonomii, ponieważ pełne wykorzystaniu siły roboczej spowodowałoby zatrzymanie rozwoju produkcyjnego. Nie byłoby możliwe uruchamianie nowych fabryk, ponieważ nie byłoby, komu w nich pracować.

Konsekwencje bezrobocia (koszty):

Ekonomiczne:

• Państwo marnotrawi część sił wytwórczych

• Traci z tytułu nie wpływających podatków od bezrobotnych (nie zarabia, więc nie płaci)

• Traci na świadczeniach na rzecz bezrobotnych (np. wypłaty zasiłków)

• Bezrobotni nie produkują tylko konsumują

Społeczne:

• Marnotrawienie lat poświęconych na zdobycie kwalifikacji (uczysz się 15 lat, a potem nie możesz znaleźć pracy!!!)

• Tragedie społeczne związane z brakiem środków do egzystencji

• Spadek wartości społeczno - moralnych

• Alienacja bezrobotnego

• Utrata możliwości zdobywania doświadczenia zawodowego, uwstecznienie zawodowe

• Inflacja

Inflacja wiąże się z redystrybucją dochodów. Jest to generalnie spadek wartości środka produkcji, co powoduje powstawanie między innymi zjawiska spekulacji. W wyniku inflacji zmienia się chęć oszczędzania, lokat finansowych.

W roku 1990 średnia roczna inflacja wynosiła 290% (w IV kwartale tego roku wynosiła 560%).

Na inflacji skorzystały osoby, które zaciągnęły kredyty. W latach 80-90,kiedy banki polskie nie zabezpieczały się przed negatywnymi skutkami inflacji (bo państwo stosowało politykę regulowania cen) i w związku z tym kredyty zaciągnięte np. na budowę domu (przy galopującej inflacji) z miesiąca na miesiąc było łatwiej spłacić, ponieważ państwo niwelując skutki inflacji podwyższało zarobki nie zmieniając tym samym kwoty spłaty kredytu (np. w styczniu zarobki = 1000 zł a kwota spłaty kredytu wynosiła 100 zł. W grudniu kwota spłaty kredytu nadal wynosiła 100 zł a zarobki były już na poziomie 6000 zł).
Od tego okresu do dnia dzisiejszego - banki stosują oprocentowanie zmienne, uzależnione od stopy inflacji.

Inflacja: czasowa i wg przyczyn danego zjawiska.

1. Popytowa teoria inflacji (Milton Fridman)

Wzrost popytu nad podażą, nadmierna emisja pieniądza z winy państwa.

XVIII w - uzależnienie wartości pieniądza (jak i ogólnych cen) od ilości pieniądza w obiegu.

XX w - renesans teorii popytowej - amerykański ekonomista Milton Fridman

M*V = P*Q

M - ilość pieniądza w obiegu

V - szybkość obiegu pieniądza

P - suma cen wszystkich towarów i usług na rynku

Q - ilość tych towarów na rynku

Fridman dowodzi, iż jeżeli szybkość obiegu jest względnie stała, a kontrolę nad emisją pieniądza posiada państwo, to zarówno poziom cen jak i wielkość PKB można regulować wyłącznie przez regulacje wielkości emisji pieniądza.

2. Teoria luki inflacyjnej (teoria Keinsowska)

Sytuacja, w której rosną dochody - płace (rośnie ilość pieniądza na rynku), a ceny ulegają zamrożeniu.

Środki zaradcze:

• Wzrost zwiększonej oszczędności (tylko jak namówić ludzi do oszczędzania przy inflacji?)

• Wzrost podatków

• Administracyjna kontrola dochodów

Nawis inflacyjny - sytuacja, gdy mamy pieniądze (oszczędności), ale nie mamy co za nie kupić - „gorący pieniądz”. Powstaje zjawisko spekulacji.

1. Kosztowa teoria inflacji

Koncepcja inflacji płacowej (związki zawodowe)

Wzrost płac szybszy niż produkcji,stały wzrost kosztów wytwarzania:

• Źródła zewnętrzne - inflacja importowana (np. wzrost ceny ropy na rynkach światowych)

• Źródła wewnętrzne - np. ciągły wzrost płac wymuszony przez związki zawodowe (jako jeden z kosztów produkcji powoduje wzrost ceny wytworzonego produktu), czy też z winy wielkich monopoli (mogą podnieść ceny, bo nie maja konkurencji, a ludzie i tak kupią)

Koncepcja cen administrowanych (wielkie monopole)

John Galweius pogodził obie koncepcje, dzieląc gospodarkę na dwa sektory: planujący i rynkowy. Potem przyznał, iż popełnił błąd i taka gospodarka jest nie odpowiednia, ponieważ powinna zachodzić symbioza między obydwoma sektorami. Nie mogą być od siebie niezależne.

Spirala inflacyjna - wzrost ceny towaru ⇒ wzrost płac żeby wyrównać inflację ⇒ wzrost ceny spowodowany wzrostem kosztu produkcji (wzrostem płacy pracowników) ⇒ kolejny wzrost płac

1. Teoria Philipsa - zasada wagi

Każda zmiana inflacyjna powoduje przeciwną zmianę w bezrobociu (gdy spada bezrobocie to rośnie inflacja, a gdy inflacja spada, to bezrobocie rośnie). Sprawdzało się to do lat 80-tych

2. Tempo rozwoju inflacji - rodzaje

• Pełzająca (roczna - jednocyfrowa 0,01 - 9,99%)

• Krocząca (roczna - 10 - 25/30%)

• Galopująca (roczna - 30 - 100%)

• Hiperinflacja (roczna - powyżej 100%)

Te podziały procentowe można odnosić tylko do jednego konkretnego kraju. Nie można porównywać % inflacji dwóch krajów. Procent inflacji zależy bowiem od stopnia uprzemysłowienia, zamożności kraju itp. Tak więc dla każdego jest rozpatrywana inaczej.

Najbardziej szkodliwymi dla kraju są dwa ostatnie rodzaje inflacji.

Nie ma zgody między ekonomistami, co do klasyfikacji inflacji pełzającej (czy jest pozytywna czy negatywna).
Jedni twierdzą, iż taka forma inflacji jest potrzebna (jeśli jest do 5%). Warto wtedy inwestować w produkcję, gdyż można dzięki niskiej inflacji sprzedawać coraz to drożej. (pozytywna dla przedsiębiorców)
Inni twierdzą, że każda forma inflacji jest niebezpieczna z uwagi na to, że nigdy nie wiadomo, kiedy wzrośnie. Jest to swego rodzaju uśpiony wulkan, który w krótkim czasie z 5% może przeobrazić się w 50% inflację.

1. Pojęcia (stagflacja, stagnacja, deflacja, recesja gospodarcza, slumpflacja)

Stagflacja - jednoczesny wzrost bezrobocia i inflacji (zauważona po latach 80-tych)

Stagnacja - zahamowanie tempa rozwoju

Deflacja - spadek cen towarów i usług.

Recesja gospodarcza - cofanie się w rozwoju gospodarczym.

Slumpflacja - recesja gospodarcza + inflacja

• Pieniądz, banki, bank centralny

Powstawanie pieniądza:

Sfera produkcji ⇒ dystrybucji ⇒ konsumpcji ⇒ dystrybucji ⇒ konsumpcji itd.

Pieniądz nie ma ceny - jest reprezentantem wartości, ale ma siłę nabywczą i zdolność do samoregulacji.

1. Funkcje pieniądza w gospodarce.

• Miernik wartości innych towarów

• Środek cyrkulacji (obiegu), transakcje kupna - sprzedaży (nie wszystkie transakcje realizowane są przy bezpośredniej pomocy pieniądza)

• Środek płatniczy - uwalnianie się od zobowiązania (forma spłaty zobowiązania)

• Funkcja tezauryzacyjna (gromadzenia skarbu) - stabilizacja popytu i podaży (skarb w ekonomii jest to pieniądz czasowo wyłączony z obiegu. Proces naturalny, samoczynny)

• Funkcja środka rozliczeń międzynarodowych - pieniądz światowy (złoto, EURO)

Pieniądz papierowy (funkcje podstawowe, realne): środek cyrkulacji i płatniczy. Jednak mając świadomość wartości tego papierowego pieniądza, może on pełnić wszystkie 5 funkcji

Banknot - weksel bankowy umożliwiający wymianę go w banku na równowartość w złocie.

1. Transakcje międzynarodowe

• Waluta A za walutę B po odpowiednim kursie

• Waluta A za waluty B i C po odpowiednim kursie

• Waluta za masę towarową (towary)

Zasoby pieniężne jest to suma wszystkich zidentyfikowanych form pieniądza, posiadanych przez ludność.

Wielkość zasobów pieniężnych używanych przez banki:

• N 1 - tworzone są przez gotówkę, depozyty avista (na każde żądanie), czeki podróżne, karty kredytowe

• N 2 - (N1 * 4) N1 + zasoby międzybankowe (certyfikaty depozytowe i małe depozyty terminowe)

• N 3 - (N1 * 5) N2 + duże salda rachunków terminowych

• L - (N1 * 6) N3 + waluty bankowe, dokumenty handlowe, obligacje skarbowe

1. Bank centralny

Bank centralny nie ma bezpośredniego kontaktu z obywatelami.

Funkcje:

• Bank banków

• Bank Państwa.

Narzędzia:

• Manipulacja stopą redyskontową,

• Regulacja stopą rezerw obowiązkowych

• Operacje otwartego rynku.

• Cykliczny charakter rozwoju gospodarki

1. Trend - rozwój gospodarczy




Wahania w krótkich okresach rozpatrywania




Uśrednienie tych wahań

Rzeczywista linia rozwoju gospodarki jest sinusoidą i różni się od linii trendu.

Różnice te nazywamy wahaniami trendu. Mają one różny czas i okres trwania.

2. Grupy wahań cyklicznych

• Najkrótsze, 1 roczne (sezonowe) zależne są od pór roku (sianie, zbiory), sezonu (np. cena pomidorów zależy od pory roku w jakiej są sprzedawane)

• Właściwe wahania cykliczne o amplitudzie od kilku do kilkunastu lat

• Cykle specjalne o amplitudzie od kilkunastu do kilkudziesięciu lat (nie widać wahań w całej gospodarce, a jedynie w poszczególnych jej sektorach).

Cykl rolny -wynosi ok. 7 lat urodzaju, a potem następuje spadek.

Cykl budowlany - 18 lat wzrostu, potem spadku.

Cykl koniunkturalny - od 7 do 12 lat

Hipoteza Kondratiewa - cykle 50 roczne - przez 25 lat ceny na rynkach mają tendencję wzrostu, a w następnych 25 spadkową.

1. 4 fazy cyklu koniunktury




1. A-B - kryzys

2. B-C - depresja

3. C-D - ożywienie

4. D-A` - rozkwit

1. Charakterystyka faz cyklu koniunktury

1. KRYZYS - totalny spadek wszystkich wartości ekonomicznych (produkcji, cen, popytu, zatrudnienia) oraz rosnące bezrobocie. Zahamowanie inwestycji, czyli rynku kredytowego (gospodarka cofa się w rozwoju).

2. DEPRESJA - punkt, w którym spadek wartości ekonomicznych zaczął wyhamowywać i zaczyna wykazywać powolne tendencje wzrostowe. Ruszają systemy bankowe, kredytowe. Gospodarka powolutku zaczyna wzrastać i przechodzi do fazy trzeciej (min-C - podejmowane są decyzje dotyczące odbudowy i przywrócenia produkcji)

3. ORZYWIENIE - faza ponownego wzrostu gospodarczego. Podejmowane są decyzje inwestycyjne i rozbudowy zakładów.

4. ROZKWIT - okres ponownego wzrostu gospodarczego. Przekroczenie poprzedniego punktu max i zaczyna powoli wyhamowywać ten ostry wzrost (działają funkcje popytu i podaży), spowalniają go i po osiągnięciu punktu A` (kolejnego max) zaczyna powoli spadać.

Keins stwierdził, że wahania gospodarki są naturalnym procesem rozwoju.

2. Samoczynny mechanizm zmian faz cykli koniunkturalnych




P` - stopa zysku

C - kapitał

V - środki na płace

P - zysk

Wzór na stopę efektywności (opłacalności ) zastosowania kapitału

Jeżeli stopa zysku spadnie poniżej poziomu opłacalności, to nie będzie nam się opłacało inwestować. Zahamowanie inwestycji spowoduje spadek koniunktury (kierunek - kryzys). Produkcja i popyt są na najniższym poziomie - depresja.

3. Klasyczny cykl koniunkturalny

1. wzrost popytu z w ślad za nim podaży

2. transfer części popytu do podaży

3. spadek popytu i podaży

4. wyrównanie na pewnym niższym od wcześniejszego poziomie

W ożywieniu wzrost popytu ożywia produkcję, jednak popyt nie może wzrastać w nieskończoność.

Popyt składa się z kilku części (zlepek różnych popytów):

50-60% - popyt konsumpcyjny

10% - popyt państwa

15-25% - popyt inwestycyjny

1,5-2% - popyt spekulacyjny wywołany przez kupców spekulantów (cwaniaków)

Fabryka jest elementem podaży, jednak nim zacznie produkować jest elementem popytu, ponieważ do produkcji muszą być zakupione materiały budowlane i wyposażenie (maszyny).

W momencie przejścia fabryk z roli konsumenta (popytu - fabryka w budowie) w rolę producenta, układ równowagi na rynku się zmienia (popyt przechodzi w podaż). Tak więc aby wyrównać podaż z popytem, należy obniżyć produkcję (zwolnienia pracowników). Spowoduje to spadek % najgłówniejszego składnika czyli popytu konsumpcyjnego (bezrobotni nie wydają już tyle co w czasie pracy).

A więc po pewnym czasie wzrost koniunktury skończy się i gospodarka osiągnie punkt równowagi (równowaga popytowo - podażowa).

1. Współczesny cykl koniunkturalny

Keins od strony teoretycznej określił zakres i kierunek interwencjonizmu państwowego. Wcześniej (przed 1940r) państwo nie miało prawa interweniować w sprawy ekonomiczne kraju, spełniało rolę biernego obserwatora.

Popyt inwestycyjny jest motorem napędowym gospodarki.

Po II wojnie światowej w USA, wybuchł by kryzys nieporównywalnie większy od dotychczasowych, a to za sprawą rozpędzonej do nienaturalnych rozmiarów gospodarki kraju. Gdy wojna się zakończyła cała produkcja (popyt na towary) związana z potrzebami na rzecz wojny, przestała być potrzebna (w takich niebotycznych ilościach). Brak tak wielkiego rynku zbytu, spowodował zamknięcie większości fabryk (zwolnienia pracowników)oraz powrót żołnierzy z pola walki do cywila, powiększając tym samym rzeszę bezrobotnych. Gospodarki nie można zatrzymać z dnia na dzień, tak jak zakończyć wojnę. Tak więc aby zyskać cenny czas na wyhamowanie gospodarki wymyślono „darmową” pomoc krajom zniszczonym przez wojnę. Dawało to możliwość producentom pozbycia się zapasów i czas na zmianę produkcji.

Kryzys roku 1948 w USA był niewinnym „deszczykiem” w porównaniu do „powodzi” jaka mogła by nadejść gdyby nie w/w pomysł szybkiego pozbycia się nadwyżki produkcji. Spowodowany był on tym, że nie udało się pozbyć takiej ilości towarów w tak krótkim (3 letnim) okresie czasu.

2. Deformacje cyklu koniunktury po II wojnie światowej.

1. Rozerwanie cyklu światowego - kryzysy lokalne, nie pokrywają się w danych ogniskach

• ognisko europejskie

• ognisko amerykańskie

• ognisko azjatyckie

• Spłaszczenie cyklu koniunkturalnego - wahania cyklu mniej odbiegają od linii trendu

• Skrócenie cyklu koniunktury - z 7-11 lat do współczesnego wynoszącego 3-4 roku (odległość między punktami max A i max A` jest mniejsza).

• Deformacja faz cyklu koniunkturalnego - nie ma już cykli 4 fazowych klasycznych.




Amerykański jest 3 fazowy:

A-B - kryzys

B-C - ożywienie

C-A` - stabilizacja na wysokim poziomie

C`-A`` - rozkwit ale bardzo płaski, z zachowaniem w stosunku do B`-C` szybkiego wzrostu.




Europejski jest 2 fazowy:

A-B -recesja (kryzys + depresja)

B-A` - ekspansja - boom gospodarczy (ożywienie + rozkwit).

W czasach obecnych możemy zaobserwować nowe zjawiska jak np. zmiany cen towarów na całym świecie spowodowane podwyżką ceny ropy przez OPEC. Jak widać na tym przykładzie nie można już mówić o rozerwaniu cyklu światowego (podziale na niezależne od siebie ogniska) ponieważ zmiana ceny ropy objęła wszystkie 3 ogniska a nie tylko 1 z nich. Możliwe, że jesteśmy światkami tworzenia się nowego stadium deformacji cyklu koniunkturalnego, będącego w fazie rozwoju.

• Rola państwa w gospodarce

HISTORIA - zakłady rzemieślnicze miały dużo niższe koszty produkcji niż pierwsze ośrodki przemysłowe. Wynikało to z tego, że u rzemieślnika pracowała przeważnie cała jego rodzina bez pensji (cały utarg trafiał do wspólnej kasy) oraz uczniowie, którym również nie płacił, a często wręcz odwrotnie - pobierał opłatę za możliwość nauki zawodu.

Inaczej rzecz się miała w zakładzie produkcyjnym, gdzie każdemu robotnikowi należało zapłacić pensję oraz niejednokrotnie ponieść znaczne koszty przyuczenia zawodowego. I właśnie tutaj musiało państwo udzielić swojego wsparcia budując fabryki i pomagając w ich utrzymaniu, dbając o rynki zbytów oraz o konkurencyjność cenową własnych towarów w stosunku do innych (cła, dotacje, subwencje).

1. Etapy przemiany gospodarki przemysłowej

1. protekcjonizm gospodarczy - związany z protegowaniem i ochroną rodzimej produkcji.

2. Liberalizm gospodarczy - stosowana przez ponad 150 lat rola państwa jako stróża nocnego, polegająca na pilnowaniu ładu, porządku i bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa przy jednoczesnym zachowaniu nienaruszalności własności prywatnej. Życie gospodarcze w rękach prywatnych kapitalistów. Inaczej mówiąc Bronić, szkolić i nie wtrącać się do samej gospodarki.

Po kryzysach lat 29-33 zdecydowano, iż nie można polegać na takim systemie gospodarki. Powstała koncepcja pomocy państwa - Interwencjonizmu, prowadzona na dwa sposoby:

3. Interwencjonizm państwa

• droga Amerykańska (teoria Keinsa) - Polityka nowego ładu (new deal -Roosevelt). Zauważono że jest zbyt wysoka podaż przy niskim popycie. Należy wszystkimi możliwymi środkami zwiększyć popyt poprzez np.: zwiększenie dochodów pracowników i zatrudnienie bezrobotnych. Pozostawał problem jak przekonać do tego kapitalistów ?
  Państwo zwiększyło wydatki na inicjatywy zatrudnienia bezrobotnych w sferze nieprodukcyjnej jak np. budowa dróg, autostrad, szkół, szpitali itp. Zwiększono płace budżetówki, zasiłki, wprowadzono skup produktów przez państwo w celach utworzenia rezerw (masło, pszenica, paliwo itp.)

• droga Niemiecka (faszyzm) - związana z militaryzacją państwa (dojście Hitlera do władzy). Powstały zamówienia rządowe w sektorze prywatnym na rzecz zbrojeń. Dzięki temu Hitler otrzymał szerokie poparcie wielkiego przemysłu prywatnego i dzięki temu umocnił swoją władzę.
  Poprzez zatrudnianie więźniów wojennych przedsiębiorstwa zmniejszały koszty produkcji. Zbudowano wiele set kilometrów autostrad (autobany), będących w rzeczywistości zapasowymi pasami startowymi z wybudowaną wzdłuż nich podziemną infrastrukturą( schrony, zbiorniki na paliwo itp.) Obiekty naziemne jak szkoły mogły być bardzo szybko przekształcone np. w szpitale czy koszary ponieważ każda budowla miała wzmocnione stropy (na wypadek bombardowań) i specjalnie przystosowane pomieszczenia.
  Praktycznie ta droga nie groziła wyczerpaniem możliwości.

• Budżet państwa i dług publiczny

W budżecie państwa, wpływy i wydatki muszą być dokładnie zaplanowane. Jest to plan finansowy państwa, obejmujący wszystkie wpływy jak i wydatki budżetowe. Sporządzany jest na okres 1 roku. Przedstawiony jest przez rząd - parlamentowi do akceptacji. Plan budżetowy po zatwierdzeniu zwany jest Ustawą Budżetową i stanowi normę prawną. Budżet Państwa jest narzędziem polityki państwa.

1. Funkcje Budżetu Państwa

• Fiskalna - ściąganie z różnych źródeł funduszy do kasy państwa

• Redystrybucyjna - reguluje mechanizm rynkowy (zabiera bogatym a daje biedniejszym), podatki, transfery, zasiłki, pomoc socjalna.

• Stymulacyjna - dokonywanie zmian w konsumpcji, łagodzenie skutków bezrobocia, pomoc inwestującym.

1. Podział Budżetu Państwa

• Budżet centralny - finansowanie sfer dotyczących całego państwa jak np.: wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa, administracja, ambasady itp. Zawiera rezerwy na wydatki interwencjonistyczne (nie do przewidzenia) jak np.: klęski żywiołowe.

• Budżety lokalne (terenowe) - finansowanie wydatków lokalnych tzn. kultura, oświata, pomoc medyczna itp.

Polska jest systemem mieszanym, częściowo finansowanym z budżetów lokalnych oraz dotowana z budżetu centralnym.

1. Zasady do spełnienia przez Budżetu Państwa

• Rocznego wymiaru budżetowego - jest na okres 1 roku

• Zupełności - musi obejmować wszystkie dochody i wydatki

• Jedności - musi stanowić jedną, integralną całość finansów państwa, nie może mieć ukrytych wpływów czy wydatków państwa

• Równowagi budżetowej - wpływy muszą być równe wydatkom (deficyt musi być ujęty w tym rozliczeniu)

1. Źródła wpływów do Budżetu Państwa

• Podatki (ok. 40-50% wpływów budżetowych)

• (ok. 30 %) Bezpośrednie (od dochodów) od osób fizycznych (podatek progresywny -zależny od wysokości dochodów - 19, 30, 40%) i od osób prawnych (liniowy - z góry ustalony % od dochodów)

• (ok. 35 %) Pośrednie (od wydatków) VAT, akcyza, niektóre cła

• (ok. 35 %) Składki na ubezpieczenia społeczne (obowiązkowe) - 50% płaci pracownik i 50% pracodawca

• Dochody ze sprzedaży własności państwowej (prywatyzacji)

• Zyski od przedsiębiorstw państwowych

• Cła

• Opłaty skarbowe, sądowe, administracyjne (mandaty policyjne)

1. Wydatki Budżetu Państwa (stanowią ok. 40-50% PKB)

Typy:

• Wydatki związane z pełnionymi przez państwo funkcjami - administracyjna, obronna, wydziały sprawiedliwości, funkcja reprezentowania państwa na zewnątrz kraju ipt.

• Na cele społeczne - szkoły szpitale

• Interwencyjne - nie przewidywalne jak klęski żywiołowe

• Obsługa zadłużenia krajowego i zagranicznego

• Dotacje budżetowe - PKP, poczta, rolnictwo

1. Deficyt Budżetowy - możliwości wypełnienia

• ustawa o podniesieniu podatków

• pożyczka zagraniczna ( MBOIR lub Międzynarodowy Bank Europejski)

• zaciągnięcie długu publicznego (obligacje państwowe)

• Międzynarodowa współpraca i integracja gospodarcza

1. Międzynarodowa specjalizacja

Są to umowy międzynarodowe, dotyczące spraw handlu zagranicznego, produkcji specjalizowanego towaru (3,5m łożyska)

2. Umowy kooperacyjne

Polegają na wymianie doświadczeń, nowych technologii, informacji, kadry specjalistycznej.

Sprzedaż produktów kooperacyjnych są zwolnione np. z podatków granicznych (ceł).

3. Integracja gospodarcza

Polega ona na tym iż dotychczas samodzielne organy gospodarcze (państwa) dobrowolnie łączą się tworząc związek gospodarczy. W integracji kraje widzą możliwość łatwiejszego startu i rozwoju gospodarczego (kraje afrykańskie, karaibskie) oraz poszerzenie rynków zbytu (europejskie)

EWWS - Europejska Wspólnota Węgla i Stali - unia 6 państw (Francja Włochy Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg) w sprawie handlu węglem i stalą.

EWG - Europejska Wspólnota Gospodarcza - miało to być ekonomiczne zaplecze dla paktów wojskowych krajów należących. Zakładano zniesienie ceł między krajami należącymi, przy jednoczesnym postawieniu zapory granicznej (cła zaporowe) w stosunku do państw nie zrzeszonych.

RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej krajów socjalistycznych - była to odpowiedź komunistów na wzniesioną przez Wielką Brytanię i kraje zjednoczone w walce z komunizmem „żelazną kurtynę” spełniającą rolę blokady ekonomicznej i technicznej.

EFTA - Europejska Strefa Wolnego Handlu - liberalizacja handlu i przepisów handlowych

CEFTA - (porozumienie Wyszengradzkie) swoisty przedsionek dla krajów postkomunistycznych starających się o wejście do Unii Europejskiej.

12

1

MAKROEKONOMIA - WYKŁADY opracowanie: Alicja i Wojciech Makowiec - grupa 101




---