Zygmunt Bauman (ur. 1925 w Poznaniu) - polski socjolog, filozof, eseista, jeden z najważniejszych twórców koncepcji postmodernizmu (ponowoczesności, płynnej nowoczesności, późnej nowoczesności).
Spis treści
Biografia
We wrześniu 1939 wraz z rodzicami wyjechał do Związku Radzieckiego. Po wstąpieniu do LWP w 1944 pełnił funkcje oficera polityczno-wychowawczego. Brał udział w bitwie o Kołobrzeg i zdobywaniu Berlina.
Według informacji podanych w tygodniku Ozon przez Piotra Gontarczyka, historyka Instytutu Pamięci Narodowej, Bauman w roku 1944 służył w moskiewskiej milicji, natomiast w latach 1945-1953 był oficerem komunistycznych organów bezpieczeństwa. Służbę rozpoczął w czerwcu 1945 w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego zajmującym sie ściganiem i likwidacją członków podziemia antykomunistycznego. Zdaniem Gontarczyka, będąc szefem Wydziału Polityczno-Wychowawczego KBW, Bauman brał jako dowódca grupy bezpośredni udział w 20-dniowej akcji zbrojnej, wyróżniając się schwytaniem wielkiej liczby członków polskiego podziemia. Został za to odznaczony Krzyżem Walecznych w 1950. Pełnił też m.in. funkcję instruktora w zarządzie polityczno-wychowawczym KBW. Będąc w stopniu majora jako szef oddziału II Zarządu Politycznego KBW w marcu 1953 odszedł z organów bezpieczeństwa. Informacje pochodzą z archiwum IPN i częściowo zostały potwierdzone przez Baumana, który przyznał, że służył w moskiewskiej milicji (w wydziale regulowania ruchu drogowego), KBW i że podpisał zobowiązanie do współpracy z Informacją Wojskową; jednocześnie wskazał na swoją późniejszą znaną postawę antytotalitarną i antykomunistyczną, która również może być potwierdzona dokumentami znajdującymi się w archiwum IPN.
Studia rozpoczął jeszcze w wojsku, w Akademii Nauk Społecznych i Politycznych. Później studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie został asystentem Juliana Hochfelda. Był pierwszym redaktorem naczelnym Studiów Socjologicznych. W wyniku wydarzeń marcowych został w marcu 1968 usunięty z Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie był doktorem habilitowanym socjologii i kierownikiem Katedry Socjologii Ogólnej.
Wówczas opuścił Polskę. Wykładał na uniwersytetach w Tel Awiwie i Hajfie (1969-1971). W 1971 roku wyjechał do Anglii, gdzie związał się z uniwersytetem w Leeds, kierując Katedrą Socjologii aż do odejścia na emeryturę w roku 1990. Za pracę Nowoczesność i Zagłada (1989) otrzymał Europejską Nagrodę Amalfi, a w 1998 prestiżową nagrodę im. Theodora W. Adorno.
Od 2004 roku profesor jest rektorem Uniwersytetu Powszechnego im. Jana Józefa Lipskiego w Teremiskach k/Białowieży na Podlasiu.
[edytuj]
Poglądy
Nowoczesność
Uważa, że Zagłada, holocaust i systemy totalitarne w ogóle były wynaturzoną, ale logiczną konsekwencją nowoczesności - i to na różne sposoby. Były zwieńczeniem idei "postępu" i "czystości", które zdaniem Baumana miały kluczowe znaczenie dla dynamiki nowoczesności. Oba wydarzenia były realizacją upragnionego (rzekomo doskonałego) społeczeństwa ludzi zasadniczo takich samych: albo przez eliminację i eksterminację niepasujących do "wzoru" (nazizm i III Rzesza), albo przez przemielenie niepasujących tak, by utracili swoje nieodpowiednie cechy i przyjęli odpowiednie, utożsamiające ich z całością (komunizm i ZSRR). Obozy koncentracyjne były swoistym "laboratorium", w którym testowano jak dalece właściwe nowoczesności mechanizmy władzy i jej wszechobecności mogą się posunąć w kontrolowaniu, zarządzaniu, mechanizowaniu i dysponowaniu każdą jednostką dla swoich potrzeb (obecne są tu wątki zaproponowane przez Michela Foucault, zwłaszcza z Nadzorować i karać a także Adorna i Horkheimera z Dialektyki Oświecenia).
Zalety ponowoczesności
Ponowoczesność jest wobec tego odrzuceniem logiki nowoczesności, jako logiki prowadzącej do ludobójstwa, co łączy Baumana z innymi filozofami postmodernizmu. Stąd się bierze w ponowoczesności relatywizm, brak zaufania do "wielkich projektów" chcących świat urządzić całkowicie od nowa, wolność jako najwyższa wartość (zamiast bezpieczeństwa), preferowanie rozwiązań cząstkowych, dotyczących konkretnych, jednostkowych problemów (tutaj często odwołuje się do Richarda Rorty'ego, ale też krótkoterminowość wszystkiego (w tym związków międzyludzkich) - skoro zrezygnowano ze zbyt dalekiej perspektywy w jakichkolwiek działaniach.
Ponowoczesność ma tę moralną przewagę nad nowoczesnością, że wskutek powyższych jej cech jest z natury relatywistyczna, w przeciwieństwie do nowoczesności. Różnicę tę definiuje jako różnicę między moralnością a etyką. W jego ujęciu moralność właściwa jest ponowoczesności (innymi słowy można ją określić mianem "relatywizm etyczny"), a etyka (czyli absolutyzm etyczny) - nowoczesności.
Niebezpieczeństwa ponowoczesności
Bauman jest zwolennikiem ponowoczesności, ale jej nie idealizuje. Przestrzega przed jej pułapkami.
Jedną z nich jest autonomizacja seksu, jego oddzielenie od sfery uczuć, jako ogólnej kulturowej strategii mającej na celu uniemożliwienie wytworzenia się silniejszych więzi emocjonalnych. Za jeden z tego przejawów uważa obsesję współczesnej kultury na punkcie pedofilii. Obsesja ta fetyszyzuje możliwość uczynienia z dziecka przedmiotu zachowań seksualnych do tego stopnia, że utrudnia to rozwijanie więzi rodziców z dzieckiem, bo stawia w podejrzanym świetle każdy niemal gest wobec dziecka.
Ponowoczesne dążenie do wolności przestrzega przed popadnięciem we własną pułapkę. Jeżeli ponowoczesność zapomni o najsłabszych, najniżej na społecznej drabinie sytuowanych jednostkach i grupach, a do tego ma tendencję (właśnie w imię wolności, której aksjologiczny prymat implikuje odpowiedzialność każdego za samego siebie), to nie osiągnie tej wolności, bo będzie musiała nasilać inną swą tendencję: do budowania murów, instalowania alarmów, implantowania wszędzie ochroniarzy, czyli do obrony przed atakami sfrustrowanych i pozbawionych nadziei ofiar narastających nierówności (które określa mianem "restratyfikacji społecznej"). A w warunkach ciągłego opędzania się od atakujących nie ma mowy o prawdziwej wolności.
Tymczasem ponowoczesność ma tendencję do "kryminalizacji biedy" czyli eskalacji surowości wyroków więzienia, których ofiarami padają zwykle jednostki najgorzej sytuowane ekonomicznie. Jego zdaniem jest to strategia mająca jako ukryty cel zamknięcie gdzieś nadmiaru biednych ludzi, dla których jest coraz mniej stałej pracy, jak również stopniowe oduczanie ich myśli, że coś takiego jak "stała praca" dla ludzi nisko wykwalifikowanych może jeszcze długo istnieć. Konsekwencją tej kryminalizacji jest jednak wzrost przestępczości.
Kwestie terminologiczne
Bauman zasadniczo nie używa terminu postmodernizm, który niesie z sobą ryzyko zawężenia znaczeń (zwłaszcza na polskim gruncie, ale nie tylko). Zamiast tego stosuje terminy ponowoczesność (postmodernity), późna nowoczesność lub płynna nowoczesność. Oznaczają one z grubsza to samo, czyli epokę w której żyjemy i jej filozofię. Generalnie daje się zaobserwować następującą tendencję: we wcześniejszych pracach dominował termin ponowoczesność, dwa następne zaczynają wypierać go w późniejszych pracach. W gruncie rzeczy zależy to też w niemałym stopniu od tego, o czym konkretnie w danym momencie Bauman pisze - czy podkreśla, co naszą epokę różni od nowoczesności, czy tropi wątki, które są w pewien sposób kontynuacją nowoczesności; są to bowiem dwa równoległe wymiary współczesnej kultury. Podobnie nie stosuje raczej terminu modernizm na rzecz terminu nowoczesność (modernity), gdyż modernizm może być, znów zwłaszcza w Polsce, rozumiany w wąskim sensie "wysokiego modernizmu" czyli epoki dynamicznego rozwoju "izmów" drugiej połowy XIX i początku XX wieku, gdy tymczasem on ma na myśli szerszą, "wielką epokę", w rozumieniu filozofii postmodernizmu, czyli tę, która obejmuje dzieje Zachodu co najmniej od czasu epoki Oświecenia, a tak naprawdę od XVI wieku.
Amitai Etzioni, właśc. Werner Falk (ur. 4 stycznia 1929 w Kolonii), socjolog amerykański pochodzenia żydowskiego, zajmujący się socjoekonomią. W 1990 roku założył Communitarian Network, grupę propagującą komunitaryzm i uważany jest za przywódcę tego ruchu. Dyrektor Institute for Communitarian Policy Studies przy George Washington University w Waszyngtonie. Przez dwadzieścia lat był profesorem na Columbia University. Doradca w sprawach krajowych w Białym Domu w latach 1979-1980, przewodniczący American Sociological Association w latach 1994-1995. Jest żonaty, ma pięcioro synów.
Zdaniem Etzioniego państwo powinno bezpośrednio służyć społeczeństwu. Autor teorii sterowania w "społeczeństwie aktywnym" - zwolennik silnej władzy centralnej, będącej pod kontrolą społeczeństwa, a nie jednostek. Ład i porządek społeczny powinien się opierać na równowadze między podporządkowaniem się a autonomią, pomiędzy tym, co indywidualne, a tym, co wspólne.
Wraz z ojcem, działaczem socjaldemokratycznym, zbiegł w 1946 roku ze znajdującego się w radzieckiej strefie okupacyjnej Berlina. Karierę naukową rozpoczął w latach 50. w Niemczech. Później wyemigrował do Anglii, gdzie przyjął brytyjskie obywatelstwo. W 1982 r. otrzymał tytuł barona. Zasiada w brytyjskiej Izbie Lordów.
W latach 1969-1970 był niemieckim parlamentarzystą (liberalna Partia Wolnych Demokratów, FDP) i sekretarzem stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w rządzie Willego Brandta. Przez następne cztery lata był komisarzem Wspólnoty Europejskiej. W 1974 roku wyemigrował do Wielkiej Brytanii. W latach 1974 - 1984 był rektorem London School of Economics, a w latach 1987 - 1997 - dziekanem Saint Anthony's College w Oxfordzie.
Dahrendorf jest zwolennikiem i współtwórcą "teorii konfliktu". Według niego konflikt jest nieuchronną konsekwencją nierównego podziału władzy między organizacjami współczesnego społeczeństwa przemysłowego. W polityce i myśli politycznej Dahrendorf jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli liberalizmu (w europejskim rozumieniu tego słowa).
W swojej teorii konfliktu wprowadził pojęcie zrzeszenia imperatywnie skoordynowanego. Oznacza ono taką sytuację, w której jedna grupa rządzi, a druga jest rządzona. Gdy grupa osób podporządkowanych uważa, iż jest sprawiedliwie rządzona, to wtedy ma miejsce legitymizacja stosunku zwierzchnictwa. Koncepcja Ralpha Dahrendorfa dotycząca konfliktu nawiązuje do twórczości Karola Marksa i jednocześnie jest polemiką z Parsonsem.
Główne prace: Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Społeczeństwo i demokracja w Niemczech, Rozważania o rewolucji w Niemczech. W Polsce ukazały się jego Rozważania nad rewolucją w Europie (1991) i książka Nowoczesny konflikt społeczny (1993), Esej o polityce wolności (1993). W 2003 r. Wydawnictwo Literackie wydało polskie tłumaczenie jego autobiografii, zawierającej wspomnienia i przemyślenia dotyczące najważniejszych zjawisk społecznych i politycznych XX wieku.
9 marca 1998 Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa.
Niklas Luhmann (1927 - 1998) niemiecki socjolog. Poszerzył i rozbudował teorię systemów autopoietycznych opierając ją o pojęcie komunikacji w społeczeństwie. Studia w Harvardzie (pobyt na rocznym stypendium 1960-61, studia m.in. u Talcotta Parsonsa) i Speyer z zakresu prawa, socjologii i zarządzania. W 1968 na krótko zostaje profesorem we Frankfurcie nad Menem. Od 1968 do 1993 roku profesor socjologii w Bielefeld.
Źródła inspiracji dla Niklasa Luhmanna to: 1. Talcott Parsons i funkcjonalizm skąd zapożyczył zainteresowanie dla warunków trwałości systemów społecznych.
2. Fenomenologia z niej wykorzystał pojęcie sensu.
3. Max Weber inspirował Luhmanna w zakresie refleksji nad różnicowaniem się nowoczesnych społeczeństw
4. Humberto Maturana i Francisco Varela od nich Luhmann zaczerpnął pojecie i podstawy teorii Autopoiesis,1973,(ang.).
5. Claude E. Shannon i Warren Weaver Luhmann zapożyczył od nich sposób rozumienia komunikacji jako przezwyciężenia szumu.
Najważniejsze tezy teorii systemów autopoietycznych
Warunkiem istnienia systemów, w tym systemów społecznych, jest różnica pomiędzy systemem i otoczeniem. Trwanie systemu zależy od wykonywanych przez niego operacji. Serie operacji składają się na proces autopoesis tj. proces samowytwarzania się systemów. Systemy trwają, ale także zmieniają się i znikają w procesie ewolucji.
Procesy autopoesis to procesy komunikacji i analiza życia społecznego musi zaczynać się od refleksji nad ich warunkami możliwości. Komunikacja jest procesem odtwarzania się systemu poprzez produkcję operacji.
Systemy autopoietyczne istnieją w czasie i dążą do przetrwania. Ewolucja to proces, w którym systemy podlegają selekcji ze względu na możliwość przetrwania. Luhmann wskazuje na trzy podstawowe formy zróżnicowania systemów społecznych jakie pojawiły się w procesie ewolucji:
1. Społeczeństwa segmentarne -system operuje przez wyróżnianie części w oparciu o taką samą zasadę (np. klany kruków i wilków) 2. Społeczeństwa stratyfikacyjne - system operuje przez wyróżnianie części traktowanych jako elementy zhierarchizowane (np. szlachta, duchowieństwo, chłopi). 3. Społeczeństwo funkcjonalnie zróżnicowane - system operuje przez wyróżnicowanie się podsystemów pozostających ze sobą w specyficznych relacjach.
Poszczególne formy zróżnicowania związane są z przemianami technologii komunikacji. Wyłonienie się społeczeństw stratyfikacyjnych związane było z pojawieniem się pisma, a powstanie społeczeństw funkcjonalnie zróżnicowanych z wynalazkiem i upowszechnieniem się druku.
Talcott Parsons (ur. 13 grudnia 1902 r., zm. 8 maja 1979 r.) - amerykański socjolog.
Pod wpływem prac Bronisława Malinowskiego został zwolennikiem funkcjonalizmu w socjologii, zmierzającego do ustalenia faktów i wyjaśnienia funkcji, jaką spełniają one w systemie wzajemnych relacji w społeczeństwie. Od 1944 roku był profesorem Harvard University w Cambridge. Jest twórcą koncepcji zmiennych wzorcowych. Działanie społeczne Talcotta Parsonsa:„Woluntarystyczna teoria działania” stanowiła dla Talcotta Parsonsa swoistą syntezę założeń utylitaryzmu, pozytywizmu i idealizmu. Autor zwrócił uwagę na to, że ekonomia klasyczna traktuje jednostki jako wolnych graczy niczym nie ograniczonych, którzy mając do wyboru wiele możliwości wybierają te, które są dla nich najbardziej pożyteczne. Ta nadmierna utylitaryzacja sprowokowała Talcotta Parsonsa do zadania kilku pytań : Czy ludzie zawsze zachowują się racjonalnie? Czy zawsze są wolni i nieograniczeni? Parsons definiuje woluntaryzm jako subiektywne procesy podejmowania decyzji przez indywidualne podmioty, lecz decyzje takie traktuje jako częściowy rezultat pewnego typu nacisków, zarówno normatywnych, jak i sytuacyjnych . Na działanie woluntarystyczne składają się następujące elementy podstawowe: 1. podmiot jest rozumiany jako indywidualna osoba 2. podmioty są traktowane jako osoby dążące do celu 3. podmioty dysponują alternatywnymi środkami do osiągnięcia celów 4. podmioty stoją wobec rozmaitości warunków sytuacyjnych, takich jak własna konstrukcja biologiczna i genetyczna, jak też i różnorodne naciski środowiskowe, które wpływają na wybór celów i środków 5. podmioty powodowane są wartościami, normami i innymi ideałami w tym sensie, że idee te wpływają na to, co traktowane jest jako cel, oraz na to, jakie środki zostaną wybrane do jego osiągnięcia 6. działanie jest dziełem podmiotów podejmujących subiektywne decyzje dotyczące środków prowadzących do osiągnięcia celów. Wszystkie te decyzje podlegają ograniczającym naciskom za strony idei oraz warunkom sytuacyjnym .
Jego najważniejsze prace:
Lewis A. Coser (ur. 27 listopada 1913 - zm. 8 lipca 2003) - amerykański socjolog
Coser najbardziej znany jest jako twórca jednej z teorii konfliktu w socjologii. Zarzucał funkcjonalistom, że nie doceniają znaczenia konfliktu i traktują go jako patologię.
Coser głosił tezę o funkcjonalności konfliktu. Konflikt zwiększa zdolności adaptacyjne danego systemu społecznego. Jeśli nie jest zbyt intensywny i gwałtowny prowadzi do większej innowacyjności, rozwoju różnych procedur normatywnych (praw, sądów, ciał mediacyjnych).
W swoich analizach Coser odwoływał się do socjologii Georga Simmla.
George Caspar Homans (11 sierpnia 1910 - 29 maja 1989) był amerykańskim socjologiem, twórcą teorii wymiany - skrajnie redukcjonistycznej teorii zachowania społecznego.
Jego zdaniem najmniejsze elementy, na które można rozłożyć życie społeczne to interakcje, polegające na wzajemnej wymianie nagród i kar pomiędzy uczestniczącymi jednostkami.