Temat: Rola mogił w "Nad Niemnem"
Dwie mogiły w powieści "Nad Niemnem" przedstaw ich historię i funkcję, jaką miały do spełnienia.
Eliza Orzeszkowa to polska pisarka tworząca w dobie pozytywizmu. Jednym z jej najbardziej znanych utworów jest powieść "Nad Niemnem", w której autorka postanowiła opisać owocną współpracę szlachty i chłopów w walce o narodową sprawę. Ponadto Orzeszkowa ukazuje w swoim dziele normy i zasady etyczne, jakimi młodzi Polacy powinni się kierować w życiu. Jego zadaniem jest nauczanie czytelnika godnej postawy, wskazanie mu wzorców moralnych, wykształcenie uczuć patriotycznych i obywatelskich. Książka została przez autorkę wydana w roku 1888 w zaborze rosyjskim, gdzie carat pełnił funkcję cenzora. To zmusiło pisarkę chcącą mimo wszystko przekazać w dziele idee, które miałyby narodowi uświadomić, że zdobycie niepodległego państwa jest możliwe jedynie na drodze pojednania narodowego i kultu pracy, do użycia sporej ilości symboli i metafor. Książka miałaby w ten sposób być dopuszczona do publikacji, ale mimo wszystko wywołać zamierzoną reakcję ze strony społeczeństwa, które nie tylko w literaturze, ale i w życiu codziennym spotykało się z rozmaitymi symbolami, które zwykło interpretować.
Symboliczną wymowę ma w powieści historia protoplastów rodu Bohatyrowiczów: Jana i Cecylii. Mogiła Jana i Cecylii jest bardzo stara, pochodzi z XVI wieku. Wtedy to pojawiła się w tamtejszych okolicach Grodzieńszczyszny para młodych ludzi, którzy najprawdopodobniej uciekali przed jakimś pościgiem i schronili się w puszczy. Cecylia była piękną, delikatną kobietą, o rysach twarzy zdradzających jej arystokratyczne pochodzenie. Jan, z kolei odznaczał się ciężką figurą i ciemną ogorzałą cerą, co sugerowało, że był człowiekiem z gminu. Kochankowie zamieszkali w puszczy. Codziennie przez wiele lat pracowali niezwykle ciężko, wielkim wysiłkiem i nakładem pracy przekształcili odludne miejsce w piękną i bogatą osadę, otoczoną żyznymi polami. Pewnego dnia pojawia się w osadzie król Zygmunt August, który będąc wzruszonym historią Jana i Cecylii, nadaje im i jego potomkom tytuł szlachecki, nazwisko Bohatyrowicze i herb Pomian. Po śmierci Jana i Cecylii ich dzieci stawiają im nad mogiłą krzyż, który staje się obiektem szczególnej troski ze strony kolejnych pokoleń Bohatyrowiczów, którzy odnawiają go i otaczają szczególną czcią. Mogiła ta, opisana nie bez przyczyny przez Orzeszkową ma symbolizować pozytywistyczny kult pracy i ogniska domowego. Według autorki to dzięki pracy, tak ciężkiej, jaką wykonywali Jan i Cecylia ludzie stają się silni duchowo i odnajdują sens w życiu. Również idąc w ślady Jana i Cecylii, którzy stworzyli osadę tak silną, dzięki wewnętrznemu zgodności i rezolutności jej mieszkańców, Polska ma szanse bycia na powrót państwem zjednoczonym i silnym, pod warunkiem, że będzie silne wewnętrznie społeczeństwo będzie podzielać podobny punkt widzenia i obierze ten sam sposób osiągnięcia celu, nie pozwoli do doprowadzenia do rozłamu. Taki wewnętrznie silny naród widziała Orzeszkowa w społeczeństwie kochających się rodzin. Każda rodzina może być uważana za początek przyszłego państwa. Poszczególne rodziny będą tworzyć społeczeństwo i naród. Mogiła Jana i Cecylii symbolizuje również autorki wiarę w solidaryzm klasowy, czyli równość mimo różnic w pochodzeniu, którą chce zaszczepić w narodzie polskim. Jan i Cecylia, ludzie z innych szczebli hierarchii pochodzenia, potrafili się kochać, żyć razem i wspólnie dać początek wspaniałemu nowemu porządkowi, to powinien być to sygnał dla wszystkich Polaków, że tylko jednocząc się i zapominając o historycznych uprzedzeniach między poszczególnymi klasami, można w perspektywie osiągnąć niepodległość.
Orzeszkowa zaakcentowała tę ostatnią myśl jeszcze wyraźniej, wprowadzając do utworu drugą mogiłę. Jest to mogiła powstańców z roku 1863, w której ramie przy ramieniu spoczywają Andrzej Korczyński z dworu i Jerzy Bohatyrowicz z zaścianka. Razem walczyli o ojczyznę i razem za nią zginęli. Pochodzenie nie znaczyło, że komuś życie było darowane. Ich wspólny udział w powstaniu styczniowym był dowodem na to, że są sprawy, dla których każdy kochający ojczyznę Polak powinien zapomnieć o swoich uprzedzeniach klasowych czy drobnych konfliktach. Użycie przez autorkę symbolu mogiły obok innych symboli skłania nas do myślenia, do zastanowienia się nad istotą całego utworu, a czasami wręcz do przemyśleń nad samym sobą, życiem i jego sensem. Każdy też ma szansę indywidualnie odebrać dany przekaz, zależnie od stopnia wrażliwości i wyobraźni.
Eliza Orzeszkowa stawia przed czytelnikiem niejako drogowskaz moralny i etyczny, symbolizowany m.in. przez obecność mogił i ich kult, którego wymowa zinterpretowana winna jest być indywidualnie.
Obie mogiły mają swoja symboliczną wymowę. Nadają jednocześnie utworowi inny nieco wymiar. Wprowadzają czytelnika w świat, który jest pozbawiony wad i uprzedzeń, który jest oparty na zasadach równości, gdzie wszystko, co człowiek posiada zawdzięcza swej pracy i swemu wysiłkowi.